khuynh hướng thế sự trong truyện ngắn việt nam thời đổi mới (1986-2000)

ĐẠI HỌC QUỐC GIA TP HỒ CHÍ MINH
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN






TRẦN VĂN THẮNG






KHUYNH HƯỚNG THẾ SỰ
TRONG TRUYỆN NGẮN VIỆT NAM
THỜI ĐỔI MỚI
(1986 – 2000)




LUẬN ÁN TIẾN SĨ NGỮ VĂN

TP HỒ CHÍ MINH - 2012

ĐẠI HỌC QUỐC GIA TP HỒ CHÍ MINH
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN



TRẦN VĂN THẮNG



KHUYNH HƯỚNG THẾ SỰ
TRONG TRUYỆN NGẮN VIỆT NAM
THỜI ĐỔI MỚI
(1986 – 2000)

Chuyên ngành: Văn học Việt Nam
Mã số: 62.22.34.01

Phản biện độc lập:
1. PGS.TS. Lê Giang
2. PGS.TS. Lê Thu Yến
Phản biện:
1. PGS.TS. Lê Giang

2. PGS.TS. Nguyễn Thành Thi
3. TS. Nguyễn Hoài Thanh

LUẬN ÁN TIẾN SĨ NGỮ VĂN

Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. Trần Hữu Tá




THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH – 2012





L

n

MỤC LỤC

DẪN 01
1. Lý do chọn đề tài 01
2. Lịch sử vấn đề 02
3. Giới hạn vấn đề 15
4. Phương pháp nghiên cứu 16
5. Đóng góp của luận án 17
6. Kết cấu luận án 18
CHƯƠNG 1. –
– 2000) 20
1.1. Bối cảnh xã hội và tình hình văn học Việt Nam
(1986 – 2000) 20
1.1.1. Bối cảnh xã hội – 2000) 20
1.1.2. Tình hình văn học Việt Nam 1986 – 2000) 28
1.2. Sự phát triển của truyện ngắn Việt Nam 1986 – 2000) 37
1.2.1. Khái niệm truyện ngắn 37
1.2.2. Tác giả và tác phẩm truyện ngắn Việt Nam
(1986 – 2000) 39
1.2.3. Khuynh hướng sáng tác truyện ngắn Việt Nam
(1986 – 2000) 48
52
CHƯƠNG 2.
–
55

2.1. Khái niệm khuynh hướng thế sự 55
2.2. Khuynh hướng thế sự trong truyện ngắn viết về mối quan hệ con người
với xã hội 59
2.2.1. những thay đổi 59
2.2.2. Con người trong mối quan hệ đời thường 65
2.2.3. Con người với khả năng lựa chọn và thích ứng 68
2.2.4. trong đời sống của những người trí 72
2.3. Khuynh hướng thế sự trong truyện ngắn viết về mối quan hệ
con người với gia đình 79
2.3.1. Nếp sống của những người thuộc thế hệ trước 79
2.3.2. V và mối quan hệ
trong gia đình 81
2.3.3. Vấn đề mâu thuẫn giữa các thế hệ 90
2.4. Khuynh hướng thế sự trong truyện ngắn viết về mối quan hệ con người
với tình yêu – hạnh phúc 98
2.4.1. Những mối tình không trọn vẹn 99
2.4.2. Sức mạnh và khát khao mãnh liệt của con người trong tình yêu105
2.4.3. mặt trái trong tình yêu 111
114
CHƯƠNG 3.
–
116
3.1. Không gian, thời gian nghệ thuật 116
3.1.1. Không gian nghệ thuật 116
3.1.2. Thời gian nghệ thuật 125
3.2. Kết cấu 133
3.2.1. Xu hướng phá vỡ kết cấu cũ 134
3.2.2. công khai bộc lộ chủ đề 139
3.2.3. Xu hư ồng giai thoại, huyền thoại vào cốt truyện 145
3.3. Ngôn ngữ nghệ thuật 148

3.3.1. Ngôn ngữ người kể chuyện 149
3.3.2. Ngôn ngữ nhân vật 156
166
3.4.1. Giọng tranh biện, đối thoại 167
3.4.2. Giọng trải nghiệm cá nhân 173
3.4.3. Giọng khôi hài 178
181
KẾT LUẬN 183
NHỮNG CÔNG TRÌNH ĐÃ CÔNG BỐ 189
TÀI LIỆU THAM KHẢO 190



1

DẪN
1. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI
Có thể nói giai đoạn 1945 – 1975 là giai đoạn phát triển mạnh mẽ của
văn học cách mạng cả về lực lượng sáng tác lẫn số lượng tác phẩm. Văn học
gắn liền với hai cuộc chiến tranh vệ quốc, khuynh hướng anh hùng trong văn
học đã khích lệ tinh thần và phát huy sức mạnh của cộng đồng, hướng tới mục
tiêu giải phóng dân tộc, thống nhất đất nước. Mỗi nhà văn đều trở thành chiến
sĩ, mỗi tác phẩm là một vũ khí chiến đấu và xây dựng. này truyện
ngắn cũng gặt hái được khá nhiều thành công với các tác giả tiêu biểu như
Nam Cao, Tô Hoài, Kim Lân, Hồ Phương, Trần Đăng, Bùi Hiển, Nguyễn
Khải, Hữu Mai, Vũ Tú Nam, Vũ Thị Thường, Chu Văn, Nguyễn Thi, Anh
Đức, Nguyễn Quang Sáng, Nguyễn Trung Thành, Phan Tứ…
Đại thắng Mùa Xuân năm 1975, lịch sử Việt Nam bước vào thời kì
mới, thời kì đất nước được độc lập, thống nhất. Dân tộc Việt Nam bước vào
kỷ nguyên mới, xây dựng cuộc sống công bằng, dân chủ, ấm no, hạnh phúc.

Đất nước ta đã phải vượt qua nhiều khó khăn và thử thách của thời hậu chiến
để đứng vững và tạo được những biến đổi to lớn, toàn diện, sâu sắc, đặc biệt
từ khi thực hiện công cuộc đổi mới (1986) đến nay. Chiến tranh lùi vào quá
khứ, con người trở về với cuộc sống đời thường, văn học cũng có những bước
phát triển để phù hợp với yêu cầu lịch sử. Sau năm 1975, văn học vẫn tiếp
bước trên con đường phát triển trước đó của đất nước, này
truyện ngắn được xem là thể loại .
Thời đổi mới, tính từ năm 1986, hiện thực của cuộc sống mới đặt con
người trước nhiều vấn đề nhức nhối, những lắt léo của thế sự cần giải quyết.
Các nhà văn Việt Nam như Nguyễn Minh Châu, Nguyễn Khải,
Nguyễn Huy Thiệp, Dương Thu Hương, Tạ Duy Anh, Võ Thị Hảo,
Phạm Thị Hoài, Nguyễn Thị Thu Huệ, Phan Thị Vàng Anh, Dạ Ngân,… đã
bày tỏ quan điểm của mình, trò chuyện với cuộc đời, mong muốn cuộc đời sẽ

2
đẹp hơn, con người có được cuộc sống tốt hơn, cái ác, cái xấu sẽ bị đẩy lùi.
Truyện ngắn, với sự đóng góp không nhỏ cả về số lượng lẫn chất lượng đã bắt
kịp những chuyển biến của đời sống hôm nay. Tìm hiểu truyện ngắn của các
nhà văn thời đổi mới trong tiến trình phát triển của văn học, rút ra những
thành tựu cũng như đặc trưng nghệ thuật của truyện ngắn là điều cần thiết
nhằm góp phần tìm hiểu văn học nói chung và truyện ngắn Việt Nam đương
đại nói riêng.
k n
– 2000)

2. LỊCH SỬ VẤN ĐỀ
Những năm gần đây, các công trình nghiên cứu, bài viết tổng kết thành
tựu văn học Việt Nam sau 1975 nói chung và truyện ngắn Việt Nam thời đổi
mới nói riêng khá phong phú và có tầm bao quát rộng. Tuy nhiên, như trên đã
nói, hiện chưa thấy một công trình nào nghiên cứu kĩ lưỡng

truyện ngắn Việt Nam 1986 – 2000. Mặc dù vậy, có thể dẫn ra những
công trình và các bài viết tiêu biểu bước đầu đề cập, khơi gợi đến vấn đề này.
2.1. Các công trình nghiên cứu
Đầu tiên phải kể đến công trình Truyện ngắn – Những vấn đề lí thuyết
và thực tiễn thể loại [171]. Đây là công trình nghiên cứu khá công phu của
nhà nghiên cứu Bùi Việt Thắng về truyện ngắn Việt Nam. Trong công trình
này, tác giả đã nêu lên những vấn đề cơ bản của truyện ngắn và cho thấy có
sự đổi mới trong sáng tác của các nhà văn từ sau năm 1975. Bùi Việt Thắng
nhận xét, truyện ngắn sau năm 1975 nghiên cứu hiện trạng tinh thần xã hội,
đó là hiện trạng phức tạp và đa dạng đan xen các mặt tích cực và tiêu cực.
Tính chất phức tạp của đời sống tinh thần xã hội là kết quả tất yếu của hậu

3
quả chiến tranh, của đời sống kinh tế khó khăn, của sự xâm nhập các trào lưu
tư tưởng từ bên ngoài vào. Nhìn chung các nhà văn đã dũng cảm nhìn vào sự
thật, không né tránh và viết về sự thật. Vì thế chuyện đời thường nổi trội
trong đa số truyện ngắn giai đoạn này và đã hình thành một quan niệm văn
học mới đó là văn học đời thường hay còn gọi là văn học thế sự.
Trong công trình Văn học Việt Nam (từ thế kỉ X đến thế kỉ XX) [90], tác
giả Nguyễn Phạm Hùng nhận định, truyện ngắn từ sau năm 1975, đặc biệt từ
những năm 1980 bắt đầu có những dấu hiệu mới về tư tưởng và nghệ thuật.
Người đọc bắt đầu chú ý tới các tác giả như Dương Thu Hương với
bông bần ly, Nguyễn Minh Châu với Người đàn bà trên chuyến tàu tốc hành,
Bến quê, Duy Khán với Tuổi thơ im lặng, Xuân Thiều với Gió từ miền cát…
Các tác giả đã đi vào những đề tài mới của cuộc sống sau chiến tranh, hay vẫn
viết về chiến tranh nhưng với cách nhìn mới, với những trăn trở mới. Số phận
con người trong cuộc sống được chú ý khai thác ở góc độ cái bình thường.
Cũng theo tác giả công trình này, từ năm 1986 trở đi, văn học bắt đầu quay về
với cuộc sống đời thường. Con người ít chú ý tới chiến tranh, tới anh hùng ca
mà chú ý tới cuộc sống thực tế xung quanh, tới nhu cầu cá nhân, tới những

mối quan hệ thường nhật. Ở công trình này tác giả đã làm thao tác xếp loại
tác phẩm và nêu lên thị hiếu thẩm mĩ của người đọc nhưng chưa đi sâu phân
tích loại truyện ngắn này.
Văn học Việt Nam sau 1975 – Những vấn đề nghiên cứu và giảng dạy
[125] là công trình tập hợp các bài viết của nhiều nhà nghiên cứu tham gia hội
thảo Văn học Việt Nam sau 1975 do Khoa Ngữ văn Trường Đại học Sư phạm
Hà Nội tổ chức nhân dịp kỉ niệm ba mươi năm cuộc kháng chiến chống Mĩ
toàn thắng góp phần thúc đẩy việc nghiên cứu chặng đường ba mươi
năm của thời kì văn học mới từ sau 1975. Theo Nguyễn Văn Long “Trên đại
thể, từ 1975 đến nay nền văn học Việt Nam đi qua hai chặng đường, có sự
tiếp nối không đứt đoạn: Từ 1975 đến 1985 là chặng đường chuyển tiếp từ

4
văn học sử thi thời chiến sang văn học thời hậu chiến; từ 1986 trở đi là văn
học trong thời kì đổi mới” [tr 10]. Cũng theo tác giả, văn học thời đổi mới có
thể chia làm hai chặng nhỏ: từ 1986 đến đầu những năm 90 văn học đổi mới
gắn liền với chặng đường đầu của công cuộc đổi mới đất nước; sang chặng
thứ hai, từ giữa những năm 90 trở đi, văn học trở lại với những quy luật bình
thường “tiếp tục hướng tiếp cận đời sống trên bình diện thế sự – đời tư đã
được mở ra ở nửa đầu những năm 80, nhiều cây bút đã đi vào thể hiện ở mọi
khía cạnh của đời sống cá nhân và những quan hệ thế sự đan dệt nên cuộc
sống đời thường phồn tạp và vĩnh hằng” [tr 12].
Cũng trong công trình này [125], La Khắc Hoà trong bài “Nhìn lại
bước đi, lắng nghe những tiếng nói” cho rằng, khi tiếng nói sử thi lắng
xuống, thì tiếng nói thế sự vang lên. Nó không vang lên giữa những nơi mênh
mông bát ngát như những cánh đồng, những nông trường mà cất lên giữa
chốn công quyền và phần lớn ở nơi hội họp. “Tiếng nói của văn học thế sự trở
về với hiện thực trong muôn vàn những sinh hoạt đời thường đang bày ra
trước mắt. Nó vùng vẫy, tìm cách thoát khỏi lôgic nhận thức để đến với lôgic
sự vật. Nó nói thật to những gì văn học sử thi thường giấu kín, chưa có điều

kiện nói ra” [tr 61]; “Trước 1975, văn học sử thi nói tới cái đẹp, cái hùng là để
khẳng định sự hợp lí tuyệt đối của tồn tại. Tiếng nói thế sự trong văn học sau
1975 lại làm nổi bật sự vô lí, phi lí hiện đang tồn tại trên đời” [tr 62]. Đây là
công trình tập hợp những bài nghiên cứu của các tác giả ở nhiều lĩnh vực như
lịch sử văn học, lí luận, nghiên cứu, phê bình văn học, các vấn đề về truyện
ngắn, tiểu thuyết… Tựu trung lại các tác giả đều có chung nhận định văn học
nói chung và truyện ngắn Việt Nam từ 1986 trở đi đã thể hiện được một bộ
mặt mới và một trong những vấn đề đổi mới thường được nhắc tới là việc các
tác giả thể hiện sáng tác của mình theo khuynh hướng thế sự.
Công trình Văn xuôi Việt Nam 1975 – 1995 – Những đổi mới cơ bản
[14] vốn là luận án tiến sĩ của tác giả Nguyễn Thị Bình hoàn thành năm 1996.

5
Tác giả nhận định, văn xuôi thời kì này chuyển từ tính thống nhất một khuynh
hướng sang tính nhiều khuynh hướng, văn học trước đây ảnh hưởng của quy
luật thời chiến nay chịu tác động của các qui luật thời bình, nhất là qui luật
của kinh tế thị trường. Cảm hứng sử thi vốn bao trùm giai đoạn văn học chiến
tranh giờ chuyển sang cảm hứng thế sự – đời tư – phong hóa [tr 7]. Văn học
xác lập nhiều giá trị mới làm lu mờ những giá trị cũ đã lỗi thời. Cũng trong
công trình này, tác giả nhận xét: Từ 1986 trở đi, bạn đọc hầu như chỉ còn bị
cuốn hút bởi cảm hứng thế s . Một phần do yếu tố tâm lí thời đại, đồng thời
cũng cần nhận thấy rằng, những tác phẩm viết theo cảm hứng sử thi phần
nhiều nhợt nhạt và không đem lại cái mới mà người đọc trông đợi. Điều này
chứng tỏ những sáng tác theo khuynh hướng thế sự được bạn đọc đặc biệt
quan tâm, chú ý, góp phần khẳng định được hướng đi đúng đắn của sự nghiệp
đổi mới văn học.
Trong công trình Truyện ngắn Việt Nam, lịch sử – thi pháp – chân dung
[28], khi đề cập đến các tác giả có tác phẩm sáng tác trong thời đổi mới như
Nguyễn Khải, Nguyễn Minh Châu, Nguyễn Huy Thiệp… (phần Truyện ngắn
Việt Nam thời hiện đại) các nhà nghiên cứu có chung nhận định: Những

truyện ngắn của các tác giả này sáng tác trong thời đổi mới đều có những
chuyển biến (đổi mới) so với giai đoạn trước với tinh thần nhìn thẳng sự thật,
nói đúng sự thật. Các nhà văn đã bước một bước dài từ khuynh hướng sử thi –
lãng mạn sang khuynh hướng thế sự – đời tư.
2.2. Các ý kiến và bài viết
Trước hết là các ý kiến khẳng định thành tựu văn học cũng như truyện
ngắn thời đổi mới, bao gồm ý kiến của các nhà văn, nhà nghiên cứu trong
“Hội thảo về tình hình văn xuôi hiện nay” [10] của Ban chấp hành Hội Nhà
văn Việt Nam:
Ý kiến của nhà văn Nguyễn Kiên: “… Nét nổi bật là những năm gần
đây văn xuôi của ta đã chú ý đến con người, đặt con người vào trung tâm tác

6
phẩm. Con người với tư cách cá nhân, đồng thời là thành viên của xã hội. Số
phận con người đã được đặt ra. Con người bình thường, con người đời thường
được mô tả khá sâu sắc… Văn xuôi ta những năm gần đây cũng giàu chất
thực hơn. Nó đang cố gắng như thế và cuộc sống hôm nay cũng buộc nó phải
như thế” [10].
Nhà văn Cao Tiến Lê cho rằng, “Văn học đã đi vào đời thường. Mỗi
một con người đều bình đẳng trước cái nhìn của nhà văn” [10].
Nhà văn Bùi Hiển nhận định, “Với công cuộc đổi mới trên toàn xã hội,
văn học ta, đặc biệt là văn xuôi những năm gần đây chuyển mình khá mạnh
mẽ. Không xuôi chiều kiểu êm dầm mát mái nữa, nó mạnh dạn phanh phui
các mặt trái của xã hội, các uẩn khúc hoặc tráo trở của lòng người. Nó bắt
người đọc phải tự vấn lương tâm, nó có tham vọng đánh thức dậy lòng nhân ái
giữa một cuộc sống cộng đồng đang xuống cấp nghiêm trọng bởi những tính
toán vụ lợi, những mưu mô hèn hạ. Nó cũng không né tránh những tâm trạng
cá nhân, không chỉ “buồn bã”, “cô đơn”, mà còn công phẫn xót xa, gay gắt…”
[10].
Theo nhà văn Nguyên Ngọc, văn học ta thời kì này đang có những

chuyển biến rất quan trọng “với sự quan tâm ngày càng cao hơn, mạnh mẽ
hơn đối với con người. Số phận của con người với tư cách là một thế giới cá
nhân hết sức phong phú và phức tạp trong trăm nghìn mối quan hệ cũng hết
sức phong phú và phức tạp với toàn xã hội. Trước đây con người được xem
xét chủ yếu ở mặt công dân của nó, và chủ yếu trong mối quan hệ công dân
của nó với xã hội. Bây giờ mở ra một góc độ khác, quan hệ khác đa dạng hơn,
toàn diện hơn, nhân văn hơn, người hơn” [10].
Bên cạnh các ý kiến trên là những bài viết đưa ra nhận định, đánh giá
của các nhà nghiên cứu về tình hình truyện ngắn cũng như về văn xuôi Việt
Nam sau năm 1975, đặc biệt từ khi thực hiện công cuộc đổi mới (1986) trở lại
đây. Những bài viết đáng chú ý gồm: Bùi Việt Thắng, “Văn xuôi gần đây và

7
quan niệm về con người” [168]; Huỳnh Như Phương, “Văn xuôi những năm
80 và vấn đề dân chủ hóa nền văn học” [148]; Nguyên Ngọc, “Văn xuôi sau
1975 – Thử thăm dò đôi nét về quy luật phát triển” [133]; Trần Độ, “Cảm
nhận về một nền văn học mới đang ra đời” [29]; Vũ Tuấn Anh, “Những vấn
đề của văn học hiện đại qua ba cuộc hội thảo” [3]; “Quá trình văn học đương
đại nhìn từ phương diện thể loại” [5]; Lê Thị Hường, “Các kiểu cấu trúc của
truyện ngắn hôm nay” [96]; Bích Thu, “Những dấu hiệu đổi mới của văn
xuôi từ sau 1975 qua hệ thống mô típ chủ đề” [176]; “Những thành tựu của
truyện ngắn sau 1975” [177]; Lê Huy Bắc, “Giọng và giọng điệu trong văn
xuôi hiện đại” [11]; Hà Minh Đức, “Những thành tựu của văn học Việt Nam
trong thời kì đổi mới” [31]
Qua những bài viết này, các tác giả đã đưa ra nhiều nhận định về truyện
ngắn cũng như về văn học: “Văn học trở về với đời thường gần gũi với cái
thường nhật quen thuộc” [31, tr 4]; “Cuộc sống thay đổi, những cái lưới trong
sinh hoạt thường ngày xuất hiện, hàng loạt câu hỏi về thế sự được đặt ra, và
mỗi câu trả lời lại làm nảy sinh những câu hỏi mới” [148, tr 15]; Truyện ngắn
“đi thẳng vào những vấn đề thân phận con người, thế giới bên trong của con

người, ý nghĩa nhân sinh, lẽ sống con người ở đời sâu và sắc hơn” [133, tr
12]; Từ cảm hứng sử thi văn học chuyển sang một cách nhìn khác, ở đây con
mắt tiểu thuyết trở thành công cụ soi chiếu cả bề rộng những vấn đề xã hội và
bề sâu của số phận con người; “thể tài thế sự và thể tài đời tư nổi lên hàng
đầu” [5, tr 30]; Cảm hứng sự thật về hiện thực và con người trở thành cảm
hứng bao trùm đối với các nhà văn trong những sáng tác sau năm 1975; “Văn
xuôi thế sự, đời tư không chỉ bộc lộ những nếm trải, suy tư, nghiền ngẫm mà
còn phơi bày, phanh phui các sự vật, hiện tượng để đi đến tận cùng cốt lõi của
nó” [176, tr 25]; “Hướng tới hiện thực về con người, thông qua từng số phận
cá nhân, các nhà văn đã xới lên những vấn đề nhức nhối, bức xúc của con
người trong hiện thực đương đại” [177, tr 35]… Nhìn chung các ý kiến đều
thống nhất: văn học nghệ thuật nói chung và truyện ngắn Việt Nam thời đổi

8
mới nói riêng đang có những nét đổi mới về nghệ thuật cũng như khuynh
hướng sáng tác của các nhà văn. Nhiều truyện ngắn và những cây bút sáng tác
truyện ngắn theo khuynh hướng thế sự được đề cập tới nhằm minh chứng cho
sự đổi mới này.
Ngoài ra còn có các bài nghiên cứu đáng chú ý:
Nhà văn Nguyên Ngọc với bài “Đôi nét về một tư duy văn học mới
đang hình thành” [129] đã đưa ra những điểm đáng chú ý của văn học thời
đổi mới: Chất liệu văn học đã thay đổi. Văn học chuyển từ chiến tranh sang
hòa bình, từ chất liệu anh hùng ca chuyển sang chất liệu đời sống xã hội “con
người như một thực thể xã hội và như một sinh linh với trăm nghìn mối quan
hệ phong phú, phức tạp ngổn ngang và biến đổi không ngừng của nó” [tr 25].
Tác giả bài viết cũng nhận định văn học hôm nay đã có những đổi khác, có sự
xê dịch trong cảm hứng chủ đạo của nhà văn “Cảm hứng của nhà văn về xã
hội và con người, về thế sự và nhân sinh bây giờ bắt nguồn từ chính kinh
nghiệm cá nhân của riêng mình. Từ số phận cá nhân mình, trong số phận
chung phong phú và phức tạp của đồng loại” [tr 27].

Trong bài “Đổi mới văn học vì sự phát triển” [4] tác giả Vũ Tuấn Anh
cũng nhận định: Từ Đại hội Đảng lần thứ VI văn học bắt đầu một giai đoạn
khác, một sự tiếp nối vừa mang tính kế thừa, vừa có sự phủ định biện chứng,
xuất hiện nhiều yếu tố đổi mới của văn học “Cảm hứng mới, khởi nguyên cho
sáng tác văn học đổi mới, trước hết là cảm hứng sự thật về hiện thực; Chất
liệu sử thi được thay thế bằng chất liệu đời thường” [tr 17].
Ở bài “Trong tấm gương của thể loại nhỏ” [167], nhà nghiên cứu Bùi
Việt Thắng chú ý đến hướng viết truyện ngắn của các nhà văn và sự thay đổi
làm nên sự hấp dẫn của truyện ngắn: “Truyện ngắn hôm nay đọc thú vị, đó là
một điều khó bác bỏ. Sự hưng thịnh của truyện ngắn hôm nay trước hết nhờ ở
những tìm tòi trong chính hình thức thể hiện của nó. Những người viết truyện
ngắn hôm nay dường như thiên về lối viết theo sự gợi ý của trực giác linh

9
cảm. Theo hướng này nhà văn cảm nhận đời sống không phải do sự sai khiến
của lí tính mà theo “mệnh lệnh của trái tim”. Cuộc sống diễn tiến thật tự
nhiên, có qui luật nhưng luôn hàm chứa những bất ngờ, ngẫu nhiên và có khi
bí ẩn. Nhà văn hôm nay như căng hết các giác quan của mình để đón bắt
những xung động âm thầm đang diễn ra trong đời sống tâm hồn con người”
[167]. Cũng trong bài viết này, Bùi Việt Thắng nhận định, năm 1986 “truyện
ngắn đã “tả xung hữu đột”, trườn tới mọi nơi trong cuộc sống để phát hiện.
Hàng trăm truyện ngắn trong một năm, những mảnh gương nhỏ phản chiếu sự
phong phú của cuộc sống. Và hình ảnh đầy đặn ấy cũng ngang với hình ảnh
của một tấm gương lớn mà thể loại “nhỏ” đã tạo ra trong việc phản ánh đời
sống trong nhiều mặt của nó” [167].
Với bài “Truyện ngắn và cuộc sống hôm nay” [138], tác giả Phạm
Xuân Nguyên nhìn nhận, “Văn học thời đổi mới, ở những tác phẩm đúng là
văn học, mang cảm hứng nhìn lại và soát xét, mang âm điệu buồn đau…
Truyện ngắn hôm nay tiếp tục xới lật các mảng hiện thực ở cả hai chiều quá
khứ và hiện tại để mong góp một tiếng nói định vị cho người đọc một thái độ

nhìn nhận, đánh giá những việc những người của bây giờ, của nơi đây” [tr 26,
27]. Nhà nghiên cứu này cũng tin tưởng về hướng đi đúng đắn, dũng cảm của
truyện ngắn “Cuộc sống luôn vỗ sóng vào văn học. Mỗi thể loại như một con
thuyền vượt sóng. Con thuyền truyện ngắn hôm nay có những tay chèo lái
khá, không bị chìm dưới lớp sóng mà biết khai mở những luồng lạch riêng
vượt lên nhìn bao quát và xuyên sâu khắp biển cả” [tr 28].
Nhà nghiên cứu Nguyễn Văn Long có bài “Thử xác định đặc điểm cơ
bản của văn học Việt Nam giai đoạn từ sau năm 1975” [120, tr 128]. Tác giả
nhận định “từ 1986 trở đi là thời kì văn học đổi mới mạnh mẽ và toàn diện”;
“Cùng với những thay đổi trong quan niệm về nhà văn thì quan niệm về hiện
thực như là đối tượng phản ánh, khám phá văn học cũng được mở rộng mang
tính toàn diện. Hiện thực không chỉ là hiện thực cách mạng, các biến cố lịch

10
sử và đời sống cộng đồng. Mà đó là hiện thực đời sống hàng ngày, với các
quan hệ thế sự vốn dĩ đa đoan đa sự, phức tạp chằng chịt đan dệt nên những
mạch nổi và mạch ngầm của đời sống. Hiện thực đó còn là đời sống cá nhân
của mỗi con người với những vấn đề riêng tư, số phận, nhân cách, với khát
vọng mọi mặt, cả hạnh phúc và bi kịch. Hiện thực đời sống trong tính toàn
vẹn của nó đã mở ra những không gian vô tận cho văn học thỏa sức chiếm
lĩnh, khám phá, khai vỡ” [tr 132-133].
Bài viết “Văn xuôi từ 1975 đến nay – Một cái nhìn khái quát” [14, tr
192], tác giả Nguyễn Thị Bình cho rằng, văn xuôi thời kì này nổi bật lên ba
khuynh hướng: khuynh hướng nhận thức lại hiện thực, khuynh hướng đạo đức
- thế sự và khuynh hướng triết luận. Trong đó khuynh hướng đạo đức - thế sự
là khuynh hướng thu hút được nhiều người viết nhất. Những tác phẩm sáng
tác theo khuynh hướng này thường lấy đề tài từ đời sống hiện tại. Điểm tựa
cho kết cấu không phải là các biến cố lịch sử mà là những chuyện hằng ngày,
những quan hệ nhân sinh muôn thuở, những ứng xử có tính phổ biến hay đột
biến của con người. Những tác phẩm thành công là những tác phẩm người

viết không chỉ xử lí tốt mối quan hệ cá nhân với cộng đồng, giữa con người
với hoàn cảnh sống mà còn có khả năng nắm bắt, diễn tả con người khi nó đối
diện với chính nó.
Song song với các bài nghiên cứu trên là những bài viết về truyện ngắn
của một số nhà văn tiêu biểu: Bích Thu, “Giọng điệu trần thuật trong truyện
ngắn Nguyễn Khải từ những năm 80 đến nay” [178]; Đoàn Trọng Huy, “Vài
đặc điểm phong cách nghệ thuật Nguyễn Khải” [55, tr 86]; Chu Nga, “Đặc
điểm ngòi bút hiện thực của Nguyễn Khải” [55, tr 64]; Nguyễn Thị Huệ,
“Cảm nhận về con người trong sáng tác Nguyễn Khải những năm gần đây”
[55, tr 143]; Đào Thủy Nguyên, “Thế giới nhân vật Nguyễn Khải trong cảm
hứng nghiên cứu phân tích” [55, tr 149]; Bùi Việt Thắng, “Vấn đề tình huống
trong truyện ngắn Nguyễn Minh Châu” [170]; Lã Nguyên, “Nguyễn Minh

11
Châu và những trăn trở trong đổi mới tư duy nghệ thuật” [134]; Nguyễn Văn
Hạnh, “Nguyễn Minh Châu những năm 80 và sự đổi mới cách nhìn về con
người” [74]; Ngô Thảo, “Đọc những tác phẩm mới của Nguyễn Minh Châu”
[85, tr 300]; Tôn Phương Lan, “Tìm hiểu tư tưởng của Nguyễn Minh Châu
qua quan niệm nghệ thuật về con người” [114]; “Một vài loại hình nhân vật
trong sáng tác của Nguyễn Minh Châu” [116]; Phạm Vĩnh Cư, “Về những
yếu tố tiểu thuyết trong truyện ngắn của Nguyễn Minh Châu” [85, tr 296];
Trịnh Thu Tuyết, “Một số cốt truyện trong truyện ngắn Nguyễn Minh Châu”
[85, tr 323]; Nguyễn Thị Huệ, “Tư duy mới về nghệ thuật trong sáng tác của
Ma Văn Kháng những năm 80” [86]; Lã Nguyên, “Khi nhà văn “đào bới”
bản thể ở chiều sâu tâm hồn” [135]; Nguyễn Văn Kha, “Con người gắn bó
với quê hương đất nước trong sáng tác của Ma Văn Kháng” [51]. Phong Lê,
“Trữ lượng Ma Văn Kháng” [120]; “Ma Văn Kháng với Côi cút giữa cảnh
đời” [52]; Đỗ Đức Hiểu, “Đi tìm Nguyễn Huy Thiệp” [138, tr 472]; Văn Tâm,
“Đọc Nguyễn Huy Thiệp” [138, tr 285]; Châu Minh Hùng, “Hình thức đa
thanh mới qua truyện Nguyễn Huy Thiệp” [91]; Trần Thị Mai Nhi, “Nguyễn

Huy Thiệp” [138, tr 501]; Nguyễn Hải Hà – Nguyễn Thị Bình, “Xung quanh
hiện tượng Nguyễn Huy Thiệp” [138, tr 519]; Trần Duy Thanh, “Truyện ngắn
Nguyễn Huy Thiệp” [138, tr 87]; Diệp Minh Tuyền, “Nguyễn Huy Thiệp, một
tài năng mới” [138, tr 395]; Nguyễn Thanh Sơn, “Đọc truyện Nguyễn Huy
Thiệp” [138, tr 116]; Đông La, “Về cái “ma lực” trong truyện ngắn Nguyễn
Huy Thiệp” [138, tr 129];…
Trên đây là những bài viết về các nhà văn: Nguyễn Khải, Nguyễn Minh
Châu, Ma Văn Kháng, Nguyễn Huy Thiệp, những người gây được nhiều chú
ý của giới nghiên cứu phê bình văn học. Đã có nhiều ý kiến xung quanh
truyện ngắn của các nhà văn này và phần nhiều là những ý kiến ghi nhận đóng
góp của họ cho nền văn học Việt Nam.

12
Nguyễn Khải là một nhà văn luôn suy nghĩ sâu sắc về những vấn đề
của cuộc sống. Chu Nga nhận định “Với con mắt sắc sảo của mình, nhìn vào
ngõ ngách nào của cuộc sống, Nguyễn Khải cũng có thể rất nhanh nhạy phát
hiện ra những vấn đề phức tạp. Và anh như một chánh án công bằng và
nghiêm khắc, không thể nào làm ngơ trước những biểu hiện chẳng lấy gì làm
đẹp đẽ của cuộc đời – anh buộc phải dùng ngòi bút chiến đấu của mình để phê
phán chúng, vạch ra chỗ đúng chỗ sai” [55, tr 65].
Nhà nghiên cứu Bích Thu lại cho rằng “Sức chinh phục của truyện
ngắn những năm gần đây một phần đáng kể là do nghệ thuật kể chuyện”
[178]. Tác giả bài viết quan tâm đến vấn đề giọng điệu trong truyện ngắn
Nguyễn Khải như giọng triết lí tranh biện, giọng trải nghiệm cá nhân, giọng
hài hước. Nhờ sức mạnh của các giọng điệu mà những vấn đề nhân sinh, thế
sự như ý nghĩa cuộc đời, sự lựa chọn cách sống, kế mưu sinh, vấn đề lương
tâm, đạo đức… được các nhân vật trong truyện quan tâm, luận bàn một cách
sôi nổi…
Bên cạnh Nguyễn Khải, Nguyễn Minh Châu được xem là một trong
những nhà văn đạt được những thành tựu cao về truyện ngắn và có nhiều

đóng góp cho nền văn học. Nguyễn Tri Nguyên ghi nhận “Cùng với nhiều
nhà văn cùng thế hệ hoặc trẻ hơn, Nguyễn Minh Châu góp phần đổi mới nền
văn học nước nhà sau năm 1975, từ nền văn học đơn thanh điệu trong thi
pháp thể hiện sang một nền văn học đa thanh điệu, phức điệu trong thi pháp.
Đó chính là kết quả của sự đổi mới của đất nước, của nhân dân ta dưới sự
lãnh đạo của Đảng ta. Nền văn học đó ngày càng hiện thực hơn, nhân đạo hơn
và dân chủ hơn và vì thế có sức thuyết phục độc giả hơn” [85, tr 220].
Theo Bùi Việt Thắng “Người ta vẫn hay nói đến sự thay đổi giọng điệu
như là dấu hiệu rõ nhất và trước tiên trong sự tìm tòi và đổi mới hình thức
nghệ thuật. Ta thấy rõ sự trăn trở khôn nguôi của Nguyễn Minh Châu để tìm

13
được giọng nói hợp với thời hiện tại. Cái cảm quan có “tính văn xuôi” bộc lộ
rất rõ trong truyện ngắn của anh gần đây” [114].
Nhà nghiên cứu Nguyễn Văn Hạnh ghi nhận “Chúng ta trân trọng di
sản văn học của anh, đặc biệt đánh giá cao phần đóng góp của anh vào bước
ngoặt quyết định của văn học thời kỳ đổi mới” [74].
Về Ma Văn Kháng, qua bài viết “Tư duy mới về nghệ thuật trong sáng
tác của Ma Văn Kháng những năm 80” [86] Nguyễn Thị Huệ đã nêu lên
những nét đổi mới về nghệ thuật trong các sáng tác của Ma Văn Kháng những
năm 80. Ông là một trong những nhà văn đón trước yêu cầu nhìn thẳng vào
sự thật, đánh giá đúng sự thật, nói rõ sự thật. Có thể thấy đây là một hành
động tích cực, báo hiệu một tư thế nhập cuộc mới của văn học trước đời sống
xã hội. Nguyễn Thị Huệ nhận định “Khi chuyển hướng trong ngòi bút sáng
tác của mình, Ma Văn Kháng đã nhanh chóng tiếp cận với một hiện thực mới,
hiện thực phong phú nhưng ngổn ngang, bề bộn, phải trái, trắng đen lẫn lộn,
xen cài trong biết bao là biến động. Đó là cuộc sống thành thị với nhiều sắc
màu phong phú và độc đáo, những hoạt động hối hả, nhộn nhịp suốt đêm
ngày” [86].
Với bài viết “Khi nhà văn “đào bới bản thể ở chiều sâu tâm hồn””

[135], Lã Nguyên đã tìm hiểu và phân loại truyện ngắn của Ma Văn Kháng
thành ba nhóm “Nhóm thứ nhất là những truyện ngắn thể hiện cái nhức nhối,
xót xa, giận mà thương cho sự hoang dã mông muội của những kẻ chưa thành
người và những người không được làm người. Nhóm thứ hai là những truyện
ngắn cất lên tiếng nói cảm khái thâm trầm trước thế sự hôm nay. Nhóm thứ ba
là những truyện ngắn thể hiện cảm hứng trào lộng trang nghiêm trước vẻ đẹp
của cuộc đời sinh hóa hồn nhiên” [135]. Tác giả bài viết mới chỉ đưa ra một
cái nhìn phân loại chứ chưa đi sâu vào nghiên cứu truyện ngắn của từng nhóm
phân loại.

14
Trong bài “Ma Văn Kháng với Côi cút giữa cảnh đời” [52, tr 344], theo
nhà nghiên cứu văn học Phong Lê – tác giả bài viết, truyện ngắn Ma Văn
Kháng quả là hiện tượng nổi bật trong văn học những năm 90, tuy chỉ một
giọng điệu nhưng không gây nhàm tẻ. Biết thế trước rồi mà vẫn ham đọc. Ông
nhận xét về tác phẩm Côi cút giữa cảnh đời như sau:
“Cuốn sách mạnh mẽ đẩy ta vào giữa dòng sống hôm nay với cảm
hứng lớn là cảm hứng sự thật, với sự bất bình, và khát vọng bao trùm là khát
vọng dân chủ; đồng thời cho ta sự gắn nối giữa văn mạch truyền thống là chủ
nghĩa nhân văn và tình yêu thương con người” [52, tr 344].
Về Nguyễn Huy Thiệp, trong cuốn Nguyễn Huy Thiệp, tác phẩm và dư
luận [32], lời đầu sách viết: “Trong sinh hoạt văn học gần đây, chưa từng có
một hiện tượng như Nguyễn Huy Thiệp. Xuất hiện trên văn đàn mới có vài ba
năm, Nguyễn Huy Thiệp sớm được chú ý của đông đảo bạn đọc. Đặc biệt sau
Tướng về hưu, hầu như mỗi truyện mới của anh lại gây bàn tán, tranh luận
khắp nơi từ Nam chí Bắc. Có những người ca ngợi hết lời, có những người
chê bai và lên án” [32].
Nhà nghiên cứu Hoàng Ngọc Hiến cho rằng: “Ngòi bút trào phúng của
Nguyễn Huy Thiệp vừa tàn nhẫn, vừa xót xa. Tàn nhẫn có nghĩa là không
được thương con người, đó là mệnh lệnh của lương tâm và tác giả đã đi đến

cùng, phơi bày sự đốn mạt của con người. Nhưng cuối cùng thì vẫn xót xa,
“không thể không thương con người”. Ngay ở những nhân vật đốn mạt nhất,
Nguyễn Huy Thiệp không tuyệt vọng ở họ” [32].
Theo Mai Ngữ, “Rõ ràng sự xuất hiện những truyện ngắn của Nguyễn
Huy Thiệp trong thời gian gần đây là một hiện tượng đáng quan tâm, một
hiện tượng khá độc đáo của văn học 1988. Nó đã gây sự phản ứng bất ngờ
đến sửng sốt cho người đọc, khiến mọi người phải suy nghĩ một cách nghiêm
túc về thực trạng xã hội hiện nay, về sức mạnh và khả năng của văn học”
[32]…

15
Trên đây là bức tranh chung về tình hình nghiên cứu truyện ngắn Việt
Nam sau 1975, đặc biệt là các sáng tác thời đổi mới từ 1986 trở đi. Có thể nói,
truyện ng này được nhiều nhà nghiên cứu quan tâm. Các ý
kiến đã đề cập đến những khía cạnh khác nhau của thể loại: tình hình phát
triển, đặc trưng, giá trị tư tưởng và nghệ thuật của tác phẩm. Mặc dù phần lớn
các ý kiến mới dừng lại ở dạng nhận định, ít đi sâu phân tích, luận giải, nhưng
đó là những thông tin hết sức cần thiết để nghiên cứu sinh triển khai nghiên
cứu đề tài nhằm góp một phần nhỏ vào công cuộc nghiên cứu và tìm hiểu văn
học Việt Nam thời đổi mới.
3. GIỚI HẠN VẤN ĐỀ
Truyện ngắn giai đoạn sau chiến tranh nói chung và truyện ngắn sáng
tác theo khuynh hướng thế sự nói riêng đã có nhiều đóng góp trong công cuộc
đổi mới văn học. Với đề tài “Khuynh hướng thế sự trong truyện ngắn Việt
Nam thời đổi mới (1986 – 2000)”, chúng tôi mong muốn tìm hiểu khuynh
hướng chủ đạo trong sáng tác của các nhà văn, đặc biệt là truyện ngắn, cố
gắng chỉ ra những nét đặc trưng của truyện ngắn sáng tác theo khuynh hướng
thế sự, khiến thể loại này đạt được những thành tựu đáng kể và được nhiều
độc giả mến mộ, đóng góp vào tiến trình phát triển và đổi mới của nền văn
học nước nhà.

Đối tượng khảo sát chính của luận án là các cây bút được
coi là tiên phong trong công cuộc đổi mới truyện ngắn này:
Nguyễn Minh Châu, Nguyễn Khải, Ma Văn Kháng, Nguyễn Huy Thiệp,
Nguyễn Thị Thu Huệ, Phan Thị Vàng Anh, Trần Đức Tiến… Về tác phẩm, số
lượng truyện ngắn sáng tác từ năm 1986 đến 2000 vô cùng lớn. Trong phạm
vi hạn hẹp của luận án chúng tôi chỉ chọn những tác phẩm hay được dư luận
quan tâm rộng rãi.
Sở dĩ luận án chọn thời đổi mới với mốc thời gian từ 1986 đến 2000 vì
1986 là năm bắt đầu thực hiện công cuộc đổi mới của Đảng về mọi mặt. Văn

16
học nói chung, truyện ngắn nói riêng cũng có những thay đổi, phù hợp với
cuộc sống mới. Luận án chọn điểm dừng là năm 2000 vì đây là thời điểm kết
thúc thế kỉ XX, mở ra một thiên niên kỉ mới của dân tộc. Hơn thế nữa, chặng
đường sáng tác mười lăm năm (1986 – 2000) cũng đủ dài để nhìn lại quá trình
sáng tác của các nhà văn cũng như thành tựu của một thể loại văn học.
Mặc dù vậy, cái mốc được chọn cho việc khảo sát cũng chỉ có ý nghĩa
tương đối vì hiện tượng đổi mới truyện ngắn đã xuất hiện từ trước 1986 với
các tác giả có vai trò tiên phong như Nguyễn Khải, Nguyễn Minh Châu
… Đồng thời năm 2000 cũng không phải là năm khép lại quá trình
đổi mới của truyện ngắn Việt Nam, bởi bước vào thế kỉ mới (thế kỉ XXI)
truyện ngắn phát triển khá mạnh mẽ với nhiều tác phẩm gây được sự chú ý
của dư luận. Chính vì vậy, ngoài việc khảo sát những tác phẩm sáng tác trong
những năm từ 1986 đến 2000, luận án cũng tìm hiểu một số truyện ngắn xuất
hiện trước 1986 như là bước khởi đầu đổi mới của truyện ngắn
này.
4. PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
Xuất phát từ yêu cầu của đối tượng nghiên cứu (truyện ngắn của một số
nhà văn) và xuất phát từ mục đích của luận án, chúng tôi sử dụng những
phương pháp sau trong quá trình xử lý đề tài:

4.1. Phương pháp loại hình học. Phương pháp này là “nguyên tắc và cơ
sở cho phép nói tới tính cộng đồng nhất định về mặt văn học thẩm mỹ, tới
việc một hiện tượng nhất định thuộc về một kiểu, một loại hình nhất định”
[108, tr 338].
4.2. Phương pháp so sánh: so sánh truyện ngắn của các nhà văn sáng
tác trong thời đổi mới với chính những tác phẩm sáng tác trước đó của họ và
so sánh truyện ngắn của các nhà văn với truyện ngắn
, từ đó rút ra những nét đặc trưng của truyện ngắn
thế sự.

17
4.3. Phương pháp kết hợp thi pháp học với cảm thụ để
khảo sát và đánh giá .
Tiếp nhận văn học về mặt nào đó cũng mang tính chủ quan của từng
chủ thể tiếp nhận. Chính vì vậy tác giả luận án cố gắng tiếp cận và cảm thụ
tác phẩm của các nhà văn với cái nhìn riêng của bản thân để từ đó phát hiện
những vấn đề còn ẩn giấu trong chiều sâu của tác phẩm.
Ngoài ra, những thao tác trích dẫn, phân tích, hệ thống, tổng hợp được
sử dụng thường xuyên như những công cụ trong suốt quá trình hoàn thành
luận án.
Tất cả những phương pháp và thao tác trên đây nhằm đạt mục đích là
tiếp cận tác phẩm của các nhà văn một cách sâu sắc và chính xác, từ đó thấy
được những nét đặc trưng về nghệ thuật của truyện ngắn sáng tác theo khuynh
hướng thế sự.
5. ĐÓNG GÓP CỦA LUẬN ÁN
Thực hiện đề tài “Khuynh hướng thế sự trong truyện ngắn Việt Nam
thời đổi mới (1986 – 2000)”, tác giả luận án hướng tới:
5.1. Luận án góp phần xác định nội hàm khái niệm khuynh hướng thế
sự;
5.2. Làm nổi rõ diện mạo, của truyện ngắn được sáng tác theo

khuynh hướng thế sự trong thời đổi mới với một thế giới hình tượng nhân vật
phong phú, đa dạng với nhiều nét cá tính riêng được thể hiện bằng những thủ
pháp nghệ thuật sinh động và sáng tạo.
5.3. Tìm tòi và chỉ ra những nét đặc trưng của truyện ngắn được sáng
tác theo khuynh hướng thế sự. Sự cô đọng, hàm súc, cách khai thác theo chiều
sâu số phận và nội tâm nhân vật, những cách thức gợi mở, đối thoại… tạo cho
truyện ngắn thế sự một phong cách mới, vượt ra ngoài khung thể loại.

18
5.4. Làm nổi rõ ý nghĩa của mỗi trang truyện ngắn tác động đến người
đọc. Qua những tác giả, tác phẩm được khảo sát, luận án làm rõ những nét
đặc sắc, độc đáo của từng nhà văn, từ đó khẳng định những đóng góp của các
cây bút truyện ngắn tiêu biểu thời đổi mới.
6. KẾT CẤU LUẬN ÁN

Chương 1. –
– 2000)
Tập trung làm rõ các vấn đề: Hoàn cảnh lịch sử, văn hóa xã hội, vài nét
về tình hình văn học, khái niệm truyện ngắn, sự phát triển của truyện ngắn
Việt Nam (1986 – 2000).
Chương 2.
–
Trong chương này chúng tôi xác định nội hàm khái niệm “khuynh
hướng thế sự”, trên cơ sở đó đi sâu vào ba phương diện cụ thể trong truyện
ngắn thế sự Việt Nam thời đổi mới:
- Khuynh hướng thế sự trong mối quan hệ con
người với xã hội;
- Khuynh hướng thế sự trong mối quan hệ con người
với gia đình;
- Khuynh hướng thế sự trong mối quan hệ con

người với tình yêu – hạnh phúc.
Chương 3. K
–

19
Chúng tôi cân nhắc và đề cập đến các yếu tố nổi trội: Không gian, thời
gian ; Kết cấu ; Ngôn ngữ ; Giọng điệu
.

20

Chƣơng 1
VĂN HỌC – SỰ PHÁT TRIỂN CỦA
TRUYỆN NGẮN VIỆT NAM (1986 – 2000)
1.1. BỐI CẢNH XÃ HỘI VÀ TÌNH HÌNH VĂN HỌC VIỆT NAM
(1986 – 2000)
Có thể nói, bối cảnh xã hội là ngọn nguồn, là mảnh đất nuôi dưỡng tác
phẩm nghệ thuật. Chính vì vậy khi nghiên cứu một mảng văn học lớn như
truyện ngắn Việt Nam thời đổi mới (1986 – 2000) thì việc điểm lại bối cảnh
xã hội của này là một việc làm cần thiết nhằm phác thảo diện
mạo lịch sử cũng như những nhân tố tác động trực tiếp đến văn học nói chung
và truyện ngắn nói riêng.
1.1.1. Bối cảnh xã hội – 2000)
Văn học thời đổi mới là thuật ngữ dùng để chỉ văn học từ
sau năm 1986. Nó có những thay đổi căn bản về mặt tư tưởng, chủ đề, quan
điểm thẩm mĩ, ngôn ngữ… so với những dòng văn học trước đó. Tuy nhiên
nền văn học nào cũng hình thành và phát triển dựa trên những điều kiện lịch
sử, xã hội cụ thể và văn học thời đổi mới cũng không nằm ngoài quy luật đó.
Chính mối quan hệ này cho phép xem xét những sự kiện lịch sử, kinh tế,
chính trị, văn hóa – xã hội đã in bóng trên các tác phẩm văn chương và tác
động của nó đến đời sống tinh thần con người Việt Nam.
Đại thắng mùa xuân năm 1975 là một dấu mốc lớn trong lịch sử dân
tộc. Sự kiện này đã đọng lại trong kí ức mỗi người dân Việt Nam những ấn
tượng sâu sắc khó phai mờ. “Năm tháng sẽ trôi qua nhưng thắng lợi của nhân
dân ta trong sự nghiệp kháng chiến chống Mĩ, cứu nước mãi mãi được ghi
vào lịch sử dân tộc ta như một trong những trang chói lọi nhất, một biểu
tượng sáng ngời về sự toàn thắng của chủ nghĩa anh hùng cách mạng và chí