đổi mới phương pháp thuyết trình trong dạy học môn kinh tế chính trị mác - lênin ở trường cao đẳng nghề giao thông vận tải trung ương ii hải phòng

MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Sau khi giành thắng lợi trong cuộc cách mạng giải phóng dân tộc,
giang sơn thu về một mối, đất nước ta bước vào giai đoạn mới của sự nghiệp
cách mạng- sự nghiệp xây dựng, phát triển đất nước không chỉ độc lập về
mặt kinh tế chính trị Mác - Lênin mà còn phải độc lập về mặt kinh tế, từng
bước đi lên CNXH. Xuất phát điểm từ một nước nghèo nàn, lạc hậu, bị chiến
tranh tàn phá nặng nề, phải đuổi kịp các nước trong khu vực và trên thế giới,
đây là một trọng trách nặng nề, một thách thức lớn đối với Việt Nam. Hơn
nữa, nước ta tiến hành nhiệm vụ này trong trong bối cảnh thế giới bước vào
nền kinh tế tri thức (knowledge economy). Trong bước chuyển đó, Giáo dục
và Đào tạo (GD - ĐT), khoa học và công nghệ (KH- CN) ngày càng trở
thành yếu tố trực tiếp của lực lượng sản xuất hiện đại, là quốc sách hàng đầu,
là nền tảng, động lực đẩy mạnh công nghiệp hoá, hiện đại hoá (CNH - HĐH)
đất nước. Vì, chỉ có GD - ĐT mới có thể đào tạo ra những con người tự chủ,
có nhân cách và năng lực nghề nghiệp- nguồn nhân lực quan trọng cho sự
nghiệp CNH - HĐH.
Triết học Mác-xít khẳng định: Lượng đổi thì chất đổi, lượng thay đổi một
cách tuần tự còn chất thay đổi một cách nhảy vọt. Quy luật về mối tương quan
giữa lượng và chất này hoàn toàn đúng trong các hoạt động giáo dục. Sự tăng
lên về kiến thức ngày nay nhất thiết phải kéo theo sù thay đổi về phương pháp
dạy học, phương pháp giáo dục cũng như phương tiện và phương pháp truyền
đạt tri thức của con người. Các Mác cho rằng: Công cụ lao động là thước đo
của sự phát triển kinh tế và của sự tiến bộ xã hội Cái cối xay quay bằng tay
đã đẻ ra các lãnh chúa phong kiến, chiếc máy cơ khí chạy bằng hơi nước đẻ ra
các nhà tư bản công nghiệp. Phương tiện dạy học là công cụ của thầy và trò,
cùng với thầy trò hội thành một lực lượng sản xuất đặc biệt của xã hội. Phương
tiện dạy học như thế nào thì tương ứng với phương pháp dạy học như thế. Cái
1
thước kẻ và cái chõng tre đẻ ra các cụ đồ nho dạy học bằng phương pháp gõ
đầu trẻ. Công nghệ thông tin ra đời sẽ hình thành nền giáo dục mới- giáo dục

dựa trên nền tảng tri thức. Với khối lượng thông tin đồ sộ, tăng theo cấp số
nhân như hiện nay, nếu như chúng ta vẫn giữ nguyên phương pháp truyền thụ
tri thức cho học sinh theo quan hệ một chiều: Thầy truyền đạt, trò tiếp nhận là
không còn phù hợp nữa. Vì vậy, cần thiết phải đổi mới phương pháp dạy học
theo hướng chủ động, tích cực, lấy học sinh làm trung tâm.
Đổi mới phương pháp dạy học không phải là tạo ra một phương pháp
khác với cái cũ, để loại trừ cái cũ mà tạo được một tiền đề để cho những
nhân tố tích cực của cái cũ vẫn có cơ hội phát triển mạnh mẽ hơn, đồng thời
tạo ra được cái mới tiến bộ hơn, tốt hơn cái đã có. Nói như vậy không phải là
dung hoà để làm hơi khác hay tương tự cái đã có mà phải có cái mới thực sự
để đáp ứng đòi hỏi của sự tiến bộ. Nếu phương pháp dạy học cũ có ưu điểm
lớn là phát huy trí nhớ, tập cho học sinh làm theo một điều nào đó thì
phương pháp mới vẫn cần những ưu điểm trên. Song cái khác căn bản ở đây
là phương pháp dạy học cũ đã phần nhiều bỏ quên học sinh nên học sinh bị
động trong tiếp nhận, còn phương pháp dạy học mới phải phát huy được tính
tích cực, chủ động, sáng tạo của học sinh.
Phương pháp thuyết trình là một trong những phương pháp dạy học
truyền thống đã có từ lâu, được áp dụng phổ biến trong quá trình dạy học nói
chung và trong dạy học các môn khoa học Mác- Lênin nói riêng ở các trường
đại học và cao đẳng. Hiệu quả mà phương pháp này mang lại không phải
phương pháp nào cũng có được. Điều này không phải chỉ bản thân nó mà
còn do sù quy định bởi nội dung và đặc điểm của môn học. Các môn khoa
học Mác- Lênin, đặc biệt là môn kinh tế chính trị Mác - Lênin có nội dung
mang tính trừu tượng và khái quát cao, cho nên khi sử dụng phương pháp
thuyết trình trong dạy học sẽ có hiệu quả cao hơn so với các phương pháp
2
khác. Tuy nhiên, phương pháp này cũng có những hạn chế nhất định nên
việc lạm dụng nó sẽ dễ dẫn đến sự nhàm chán trong quá trình dạy học.
Thực tế, trong những năm qua việc đổi mới phương pháp dạy học đã
được quan tâm và triển khai ở trường Cao đẳng nghề GTVTTƯ II Hải

Phòng. Nhiều giáo viên đã chủ động đổi mới phương pháp giảng dạy của
mình cho phù hợp với nội dung môn học, cũng như được nhà trường tạo điều
kiện cho đi tập huấn về đổi mới phương pháp dạy học do Bộ GD-ĐT tổ
chức. Tuy nhiên, việc đổi mới phương pháp dạy học các môn khoa học Mác
- Lênin nói chung và môn kinh tế chính trị Mác - Lênin nói riêng chưa có
hiệu quả cao. Chính vì vậy, tôi chọn đề tài: “Đổi mới phương pháp thuyết
trình trong dạy học môn kinh tế chính trị Mác - Lênin ở trường Cao đẳng
nghề giao thông vận tải trung ương II Hải Phòng” làm đề tài nghiên cứu
của mình.
2. Lịch sử nghiên cứu của đề tài
Từ thời cổ đại, mặc dù chưa có quan niệm mang tính hệ thống về
phương pháp thuyết trình nhưng việc dùng lời nói để truyền giảng tri thức
cho học trò được hầu hết các nhà tư tưởng, nhà giáo dục dử dụng. Sôcrat,
Khổng Tử đã từng đề cập đến vai trò, ý nghĩa to lớn của việc dạy và học như
thế nào để phát huy tính tích cực, chủ động của học sinh. Khổng Tử cho
rằng: Vai trò đối thoại giữa thấy cô và trò là rất quan trọng, là phương pháp
tốt nhất để truyền đạt tri thức cho trò. Còn Sôcrát lại cho rằng: Để đi tới tri
thức khách quan cần phải khơi gợi sự tự nhận thức của người học, để họ thấy
được sự thiếu căn cứ trong tri thức của mình. Từ đó đi đến sự cụ thể hoá tri
thức đã được khái quát và giúp người học đối thoại, so sánh và rót ra kết
luận: Phải làm gì cho phù hợp với tri thức khách quan. Nhà tâm lý giáo dục
Carl Rogess (469-399 TCN) đã khẳng định: Người học thực sự được giáo
dục chỉ là người đã học được cách học như thế nào.
3
Như vậy, thời cổ đại người ta chưa nghĩ tới vấn đề đổi mới phương
pháp thuyết trình như thế nào, nhưng khi sử dụng nó người ta đã biết loại bỏ
sự độc thoại trong thuyết trình và phát huy tính đối thoại trong đó.
Trên cơ sở kế thừa quan điểm của các nhà khoa học giáo dục từ thời
cổ đại, nhà lý luận người Pháp Montaigne (1533-1592) khi nghiên cứu về lý
luận giáo dục đã đề ra phương pháp giáo dục “học qua hành”. Theo ông,

muốn đạt được mục tiêu này tốt nhất là bắt trò liên tục hành để học, học qua
hành. Vậy, vấn đề không phải là giảng dạy một cách giáo điều, thầy nói liên
tục, thao thao bất tuyệt. Trái lại, chủ yếu là bắt trò hoạt động, vận dụng khả
năng xét đoán của mình. Giống như nhà tư tưởng vĩ đại, nhà triết học lỗi lạc
thời kỳ khai sáng Pháp J.Russeau (1712-1778) đã khẳng định: Giáo dục con
người tốt nhất là phải bằng hoạt động tiếp cận với đối tượng, với hoạt động
thực tiễn. Theo ông, cách giảng dạy ba hoa sẽ tạo nên con người ba hoa.
Đến thế kỉ thứ XVII, J.A. Cômenxki lần đầu tiên đã hệ thống hoá
những luận điểm về phát huy tính tích cự.c của học sinh và khái quát hoá
thành hệ thống lý luận trong tác phẩm “Lý luận dạy học”. Theo ông, người
giáo viên tồi là người cung cấp cho học sinh chân lý còn người giáo viên giỏi
là người dạy cho học sinh đi tìm chân lý. Bước sang thế kỉ XX, hệ thống lý
luận về phát huy tính tích cực trong học tập được Jonh Deway nâng lên tầm
cao mới với quan điểm “Dạy học lấy học sinh làm trung tâm”. Tư tưởng này
đề cao hoạt động đa dạng của học sinh, nhất là những hoạt động gắn liền với
đời sống. Bởi vì, dạy học không chỉ là truyền thụ kiến thức mà còn phát triển
những kỹ năng cho người học.
Ở nước ta, từ những năm 1960, vấn đề phát huy tính tích cực trong
quá trình dạy học đã được quan tâm, thể hiện qua các chủ trương: Biến quá
trình đào tạo thành quá trình tự đào tạo, thầy đóng vai trò chủ đạo, trò đóng
vai trò chủ động trong hoạt động dạy học.
4
Bằng kinh nghiệm từng trải và sự hiểu biết uyên thâm của mình, trong
hội nghị tổng kết phong trào thi đua “Dạy tốt, học tốt” của ngành giáo dục
(1963), Bác Hồ đã căn dặn: “Về giảng dạy tránh lối dạy nhồi sọ” , “Về học
tập tránh lối học vẹt”, “Các cháu không nên học gạo, không nên học vẹt…,
học phải suy nghĩ, phải có liên hệ với thực tiễn, phải có thí nghiệm và thực
hành, học và hành phải gắn kết với nhau”.
Thấm nhuần tư tưởng của Người, các nhà giáo dục: Nguyễn Kỳ, Trần
Hồng Quân, Nguyễn Cảnh Toàn, Lê Khánh Bằng, Nguyễn Ngọc Bảo đã đề

cao việc dạy và học nhằm nâng cao chất lượng giảng dạy. Theo G.S Nguyễn
Kỳ, vai trò chủ động, tích cực và tư duy độc lập, sáng tạo của người học là
điều kiện quan trọng để đổi mới phương pháp dạy học các môn khoa học nói
chung và các môn khoa học Mác- Lênin nói riêng.
Khoa GDCT trường ĐHSP Hà Nội cũng đã có nhiều công trình
nghiên cứu về đổi mới phương pháp dạy học theo hướng phát huy tính
tích cực chủ động của người học của các tác giả: TS. Phùng Văn Bộ, TS.
Vũ Hồng Tiến, TS. Nguyễn Văn Cư.…
Nhìn chung, các công trình nghiên cứu đã bàn khá sâu sắc về việc đổi mới
phương pháp dạy học theo hướng tích cực. Tuy nhiên, việc vận dụng phương
pháp thuyết trình theo hướng đổi mới vào dạy học phần kinh tế chính trị Mác -
Lênin của môn kinh tế chính trị Mác - Lênin ở trường Cao đẳng nghề thì chưa có
công trình nào nghiên cứu. Vì vậy, tôi mạnh dạn chọn “Đổi mới phương pháp
thuyết trình trong dạy học môn kinh tế chính trị Mác - Lênin (phần triết
học Mác-Lênin) ở trường Cao đẳng nghề giao thông vận tải trung ương II
Hải Phòng” làm đề tài nghiên cứu.
3. Mục đích, đối tượng và phạm vi nghiên cứu của đề tài
3.1. Mục đích nghiên cứu
5
- Đề tài tiến hành nghiên cứu nội dung, bản chất, vai trò của phương
pháp thuyết trình trong dạy học kinh tế chính trị Mác - Lênin.
- Những nội dung đổi mới phương pháp thuyết trình nhằm phát huy tính
tích cực học tập cho sinh viên và nâng cao chất lượng dạy học môn kinh tế
chính trị Mác - Lênin phần kinh tế chính trị Mác - Lênin ở trường Cao đẳng
nghề GTVTTƯ II Hải Phòng.
- Thông qua quá trình thực nghiệm sư phạm để đề ra quy trình và giải
pháp của việc đổi mới phương pháp thuyết trình trong dạy học phần kinh tế
chính trị Mác - Lênin của môn kinh tế chính trị Mác - Lênin cho sinh viên
trường Cao đẳng nghề GTVTTƯ II Hải Phòng.
3.2. Đối tượng nghiên cứu

Là những nội dung và hình thức đổi mới phương pháp thuyết trình
trong dạy học phần kinh tế chính trị Mác - Lênin của môn kinh tế chính trị
Mác - Lênin.
3.3. Phạm vi nghiên cứu
- Khảo sát thực trạng việc dạy và học phần kinh tế chính trị Mác - Lênin
của môn kinh tế chính trị Mác - Lênin ở trường Cao đẳng nghề GTVTTƯ II
Hải Phòng.
- Nghiên cứu các nội dung và hình thức đổi mới phương pháp thuyết
trình ở trường Cao đẳng nghề GTVTTƯ II Hải Phòng.
4. Những luận điểm cơ bản của đề tài
- Đề tài làm sáng tỏ cơ sở lý luận, cơ sở thực tiễn của việc đổi mới
phương pháp thuyết trình nhằm phát huy tính tích cực của sinh viên trong
việc học tập phần kinh tế chính trị Mác - Lênin.
- Khảo sát thực trạng dạy học phần kinh tế chính trị Mác - Lênin của
môn kinh tế chính trị Mác - Lênin tại trường Cao đẳng nghề GTVTTƯ II Hải
Phòng để đề ra các nội dung đổi mới phương pháp thuyết trình nhằm phát
huy tính tích cực của sinh viên trong việc học tập phần triết học Mác- Lê nin.
6
5. Những đóng góp mới của đề tài
- Về lý luận: Đề tài tiếp tục khẳng định ưu điểm đồng thời chỉ ra
những hạn chế của phương pháp thuyết trình trong dạy học nói chung, dạy
học kinh tế chính trị Mác - Lênin nói riêng, từ đó đề ra những hướng đổi mới
phương pháp thuyết trình trong dạy học triết học Mác-Lênin.
- Về thực tiễn: Đề tài đã đưa ra quy trình và giải pháp có ý nghĩa thực
hiện trong đổi mới phương pháp thuyết trình trong dạy học phần kinh tế chính trị
Mác - Lênin của môn kinh tế chính trị Mác - Lênin tại trường Cao đẳng nghề
GTVTTƯ II Hải Phòng.
6. Phương pháp nghiên cứu của đề tài
- Phương pháp luận: Đề tài lấy quan điểm của chủ nghĩa duy vật biện
chứng (CNDVBC) và chủ nghĩa duy vật lịch sử (CNDVLS) trong kinh tế

chính trị Mác - Lênin làm cơ sở phương pháp luận cho việc nghiên cứu.
- Phương pháp nghiên cứu:
+ Phương pháp phân tích, tổng hợp tài liệu, phương pháp phân loại và hệ
thống hoá lý thuyết, phương pháp giả thuyết, phương pháp logic và lịch sử.
+ Phương pháp quan sát khoa học, phương pháp trao đổi kinh nghiệm,
phương pháp thực nghiệm sư phạm, phương pháp điều tra cơ bản.
+ Phương pháp toán học được dùng để xử lý, phân tích số liệu thống kê.
7
Chương 1
Cơ sở lý luận và thực tiễn của việc đổi mới phương pháp thuyết trình
trong dạy học môn kinh tế chính trị Mác - Lênin ở trường Cao đẳng
nghề GTVT TƯ II Hải phòng
1.1. Cơ sở lý luận của việc đổi mới phương pháp thuyết trình
nhằm phát huy tính tích cực học tập môn kinh tế chính trị Mác - Lênin
1.1.1. Quan niệm về phương pháp dạy học
Trong quá trình nhận thức và hoạt động thực tiễn, con người luôn luôn
tìm mọi cách làm cho hoạt động của mình ngày càng có hiệu quả cao hơn.
Điều đó đã dẫn đến xuất hiện nhu cầu về phương pháp trong cuộc sống.
Phương pháp là con đường, là cách thức mà chủ thể sử dụng để tác
động nhằm chiếm lĩnh và biến đổi đối tượng theo mục đích đã đề ra. Phương
pháp không phải là sự tổng hoà những qui tắc do lý trí của con người tuỳ ý tạo
ra, phương pháp chỉ đúng khi nào nó phản ánh được các qui luật khách quan
của bản thân hiện thực. Nếu không có phương pháp tốt thì nội dung giáo dục
sẽ không thể đến với người học một cách đầy đủ và đúng chiều. Mỗi ngành
học, mỗi môn học đều có phương pháp dạy học riêng, phù hợp với mục tiêu,
nội dung ngành học, môn học, song với đặc thù của môn khoa học Mác- Lênin
là mang tính trừu tượng và khái quát cao thì phương pháp thuyết trình được sử
dụng khá phổ biến và được coi là phương pháp riêng của môn học.
Thuật ngữ phương pháp bắt nguồn từ tiếng Hy lạp là “methodos”, có
nghĩa là con đường nghiên cứu, con đường nhận thức để đạt được mục đích.

Như vậy, khi đề cập đến phương pháp là đề cập đến cách thức, con đường
mà chủ thể sử dụng để tác động đến đối tượng nhằm đạt được mục đích đề
ra. Trong mọi lĩnh vực hoạt động từ lao động sản xuất đến đấu tranh kinh tế
chính trị Mác - Lênin- xã hội, văn hoá- giáo dục, con người luôn phải lựa chọn
phương pháp để thực hiện được ý tưởng, mục tiêu đã định.
8
Ph. Bêcơn, nhà triết học thời kỳ cận đại cho rằng: Phương pháp như
ngọn đuốc soi đường cho con người đi trong đêm tối. Còn R. Đềcáctơ lại đưa
ra một nhận định: Thiếu phương pháp thì người tài cũng lỗi, có phương pháp
thì người tầm thường cũng làm được điều phi thường.
Phương pháp dạy học là một trong những yếu tố quan trọng nhất của
quá trình dạy học. Nghiên cứu vấn đề này có rất nhiều quan niệm khác nhau:
Iu.Banki: Phương pháp dạy học là một cách thức tương tác giữa thầy
và trò nhằm giải quyết các nhiệm vụ giáo dưỡng, giáo dục và phát triển trong
quá trình dạy học.
I.Ia.Lecne cho rằng: Phương pháp dạy học là hệ thống những hành
động có mục đích của giáo viên nhằm tổ chức hoạt động nhận thức và thực
hành của học sinh đảm bảo học sinh lĩnh hội nội dung học vấn.
I.D.Dvesev khẳng định: Phương pháp dạy học là cách thức hoạt động
tương hỗ giữa thầy và trò nhằm đạt mục đích dạy học. Hoạt động này được
thể hiện trong việc sử dụng các nguồn nhận thức, các thủ thuật logic, các dạng
hoạt động độc lập của học sinh và cách thức điều khiển quá trình nhận thức
của thầy giáo. Ngoài ra còn có rất nhiều quan niệm khác nhau, có thể tóm tắt ở
hai dạng cơ bản:
- Theo quan điểm điều khiển học: Phương pháp là cách thức tổ chức
hoạt động nhận thức của học sinh và điều khiển hoạt động này.
- Theo quan điểm logic: Phương pháp là những thủ thật logic được sử
dụng để giúp học sinh nắm kiến thức, kỹ năng, kỹ xảo một cách tự giác.
Như vậy, dựa vào những quan điểm nêu trên chúng ta có thể rót ra
được một số đặc trưng cơ bản sau:

- Phương pháp dạy học là nhằm đạt được mục đích dạy học.
- Phương pháp dạy học là sự thống nhất của phương pháp dạy và
phương pháp học.
- Phương pháp dạy học thực hiện thống nhất chức năng đào tạo và giáo dục.
9
- Phương pháp dạy học là sự thống nhất của logic nội dung dạy học và
tâm lý nhận thức.
- Phương pháp dạy học có mặt bên trong và mặt bên ngoài; có mặt
khách quan và chủ quan.
- Phương pháp dạy học là sự thống nhất của cách thức hành động và
phương tiện dạy học.
Trong quá trình dạy học, giáo viên phải có cách thức dạy và học sinh phải
có cách thức học. Cách thức dạy và học hợp thành phương pháp dạy học nhằm
giúp cho thầy và trò hoàn thành các nhiệm vụ dạy học, phù hợp với mục đích đề
ra.
Vì vậy, phương pháp là hệ thống những nguyên tắc được rót ra từ tri
thức về các quy luật khách quan để điều chỉnh hoạt động nhận thức và hoạt
động thực tiễn nhằm thực hiện mục tiêu nhất định.
1.1.2. Phương pháp thuyết trình trong dạy học kinh tế chính trị Mác
- Lênin
1.1.2.1. Khái niệm
Phương pháp thuyết trình đã ra đời và được sử dụng từ rất sớm trong
lịch sử giáo dục với những tên gọi khác nhau như: phương pháp dùng lời,
phương pháp diễn giảng, phương pháp thuyết trình… Ngày nay phương
pháp thuyết trình vẫn được sử dụng khá phổ biến trong quá trình dạy học. Có
nhiều cách hiểu và định nghĩa khác nhau về phương pháp này.
- Phương pháp thuyết trình là phương pháp giáo viên sử dụng ngôn
ngữ và phi ngôn ngữ để cung cấp cho người học hệ thống thông tin về nội
dung học tập, người học tiếp thu hệ thống thông tin đó từ người dạy và xử lý
chóng theo chủ thể người học và yêu cầu của người học.

- Phương pháp thuyết trình là phương pháp mà ở đó thầy giáo nghiên
cứu tài liệu, chuẩn bị bài giảng và trực tiếp điều khiển thông báo lượng thông
10
tin tri thức đến học sinh, học sinh tiếp nhận những thông tin đó bằng việc
nghe nhìn, cùng tư duy theo lời giảng của thầy, hiểu, ghi chép và ghi nhí.
- Phương pháp thuyết trình là phương pháp dạy học trong đó giáo viên
dùng lời nói sinh động, gợi cảm, thuyết phục để truyền thụ hệ thống tri thức
môn học cho sinh viên theo chủ đích nhất định, nhờ vậy sinh viên tiếp thu
bài giảng một cách sinh động.
Từ các quan niệm được trình bày ở trên ta có thể hiểu phương pháp
thuyết trình là phương pháp trình bày một vấn đề nào đó trước nhiều người.
Trong dạy học, phương pháp thuyết trình là phương pháp dạy học trong đó
giáo viên sử dụng ngôn ngữ và cử chỉ để truyền đạt nội dung tri thức môn
học cho người học nhằm thực hiện nhiệm vụ dạy học.
Ở nước ta hiện nay, phương pháp thuyết trình đang được sử dụng phổ
biến trong giảng dạy các môn khoa học và tỏ ra có ưu thế nổi bật trong dạy
học các môn khoa học Mác- Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh nói chung và kinh
tế chính trị Mác - Lênin nói riêng. Tri thức triết học là hệ thống những khái
niệm, phạm trù, nguyên lý và quy luật có tính khái quát và trừu tượng cao,
nếu người giáo viên không sử dụng lời nói của mình để lập luận, trình bày và
giải thích thì người học không thể hiểu và nắm chắc nội dung môn học.
Như vậy, phương pháp thuyết trình trong dạy học kinh tế chính trị
Mác - Lênin là phương pháp mà giáo viên sử dụng lời nói để trình bày, khai
thác, phân tích hệ thống các khái niệm, phạm trù, nguyên lý, quy luật của
kinh tế chính trị Mác - Lênin cho sinh viên giúp họ nắm được nội dung môn
học, qua đó hình thành thế giới quan khoa học, phương pháp luận biện
chứng để nhận thức và cải tạo thực tiễn.
1.1.2.2. Các hình thức của phương pháp thuyết trình trong dạy học
kinh tế chính trị Mác - Lênin
Hiện nay, vẫn chưa có sự thống nhất về các hình thức của phương pháp

thuyết trình, cho nên khi các giáo viên vận dụng phương pháp này vào trong giảng
11
dạy sẽ gặp rất nhiều khó khăn. Trên cơ sở nghiên cứu nhiều tài liệu đã có, chúng
tôi thống nhất và mạnh dạn cho rằng phương pháp thuyết trình có ba hình thức.
Một là: Kể chuyện
Kể chuyện là một hình thức chủ yếu của thuyết trình trong đó giáo viên
dùng lời nói biểu cảm tường thuật lại các sự kiện, hiện tượng một cách có hệ
thống nhằm dẫn dắt người học tiếp cận và làm nổi bật nội dung tri thức cần
truyền đạt. Thông qua các câu chuyện, giáo viên có thể nêu lên những sự kiện,
hiện tượng hay nguồn gốc phát sinh, phát triển của tri thức mà sinh viên cần
tiếp nhận.
Ví dụ như các câu chuyện về các nhà tư tưởng, chuyện khoa học hay
các câu chuyện diễn ra trong cuộc sống hàng ngày… để minh hoạ, chứng
minh cho nội dung bài giảng. Cụ thể, khi giảng về quá trình hình thành và
phát triển của triết học Mác, giáo viên có thể kể về tiểu sử của Các Mác để
minh hoạ cho bái giảng: Các Mác sinh ra trong mét gia đình tiểu thủ công ở
tỉnh Ranh thuộc Miền Nam nước Đức. Những ảnh hưởng tốt của gia đình,
nhà trường và các quan hệ xã hội khác đã hình thành và phát triển ở Mác tinh
thần nhân đạo chủ nghĩa và xu hướng tự do. Phẩm chất đạo đức- tinh thần
cao đẹp đó không ngừng được bồi dưỡng đã trở thành định hướng cho cuộc
đời ông sau nay, đưa ông đến với chủ nghĩa cách mạng chân chính.
Tuy nhiên cần phải chú ý nội dung câu chuyện phải phù hợp với nội
dung bài giảng. Bằng lối kể chuyện sinh động, giáo viên sẽ giúp cho sinh
viên tiếp thu bài học một cách nhẹ nhàng, có hiệu quả hơn. Mặc dù vậy,
cũng không được lạm dụng hình thức này để biến giờ học thành giờ kể
chuyện đơn thuần. Trong dạy học kinh tế chính trị Mác - Lênin, hình thức kể
chuyện chiếm một tỉ lệ nhỏ, nó thường được sử dụng để minh hoạ cho bài
giảng khi dạy phần lịch sử triết học, lịch sử nghiên cứu và phát triển của một
khái niệm, phạm trù, nguyên lý hay mét qui luật nào đó của triết học Mác -
Lênin. Để sử dụng tốt hình thức kể chuyện, giáo viên phải có sự chuẩn bị kỹ

12
lưỡng, cần gia công về nhiều mặt, sao cho thông qua câu chuyện của giáo
viên, sinh viên có thể tiếp thu bài giảng một cách sâu sắc, không gò bó.
Hai là: Giảng giải
Giảng giải cũng là một hình thức của thuyết trình, trong đó giáo viên dùng
lời nói với những luận cứ, số liệu để giải thích, chứng minh, giúp sinh viên hiểu
các khái niệm, phạm trù, quy luật và cách vận dụng chúng trong đời sống hiện
thực.
Giảng giải thường được sử dụng trong dạy tri thức mới và khó. Vì tri
thức mới bao giờ cũng được xây dựng bằng các khái niệm, phạm trù, quy luật.
Khác với các môn khoa học khác, tri thức của môn kinh tế chính trị Mác -
Lênin mang tính trừu tượng và khái quát cao. Cho nên, sinh viên sẽ không
hiểu hoặc hiểu sai nội dung của môn học nếu như không được sự giảng giải
một cách cặn kẽ, rõ ràng của giáo viên. Chẳng hạn như các khái niệm “vật
chất”, “ý thức”, “tồn tại xã hội”, “ý thức xã hội”, “duy tâm”, “duy vật”…
sinh viên không hiểu được nếu như giáo viên không giảng giải. Bất kỳ một bài
nào cũng đều có các khái niệm, phạm trù mới đòi hỏi giáo viên phải giảng giải
bằng ngôn ngữ khoa học. Chỉ khi nào sinh viên hiểu được các khái niệm,
phạm trù thì họ mới có thể hiểu được các quy luật và hệ thống tri thức môn
học một cách đầy đủ.
Ví dô khi giảng về định nghĩa vật chất của Lênin, giáo viên đưa ra định
nghĩa vật chất sau đó giảng giải cho sinh viên hiểu:
“Vật chất là một phạm trù triết học dùng để chỉ thực tại khách quan
được đem lại cho con người trong cảm giác, được cảm giác của chúng ta
chép lại, chụp lại, phản ánh, và tồn tại không lệ thuộc vào cảm giác”.
Định nghĩa vật chất của V.I.Lênin bao gồm những nội dung cơ bản sau:
1. Vật chất- cái tồn tại khách quan bên ngoài ý thức và không phụ thuộc
vào ý thức.
13
2. Vật chất- cái gây nên cảm giác ở con người khi trực tiếp hoặc gián

tiếp tác động lên giác quan của con người. Bởi vậy, con người có khả năng
nhận thức thế giới vật chất.
3. Vật chất là cái mà cảm giác, tư duy, ý thức phản ánh nó. Vì vậy, vật
chất là tính thứ nhất, ý thức là tính thứ hai.
Ba là: Diễn giảng
Diễn giảng là một hình thức của thuyết trình, trong đó giáo viên
truyền thụ tri thức theo một hệ thống chặt chẽ, bao gồm một khối lượng tri
thức lớn và thực hiện trong một thời gian tương đối dài.
Trong giảng dạy triết học, diễn giảng được sử dụng thường xuyên ở
những bài, những phần có nội dung tri thức phức tạp, khó, mang tính trừu
tượng và khái quát cao, chẳng hạn như phần các quy luật và các cặp phạm trù
cơ bản của kinh tế chính trị Mác - Lênin. Khi chủ đề bài giảng được triển khai,
giáo viên bắt đầu tiến hành trình bày, thuyết minh cho chủ đề theo một hệ
thống đã xác định. Diễn giảng chính là khâu tiếp tục phát triển nội dung đó;
vừa trình bày, vừa thuyết minh và phân tích. Thông qua lời giảng của mình
với các luận cứ, sự kiện, tư liệu khoa học, giáo viên chứng minh làm sáng tỏ
nội dung bài học. Khi đó, sinh viên có thể lĩnh hội được nội dung tri thức bài
học một cách có hệ thống, chặt chẽ và sâu sắc, đồng thời qua đó còn rèn luyện
khả năng sử dụng ngôn ngữ của sinh viên.
Tuy nhiên cần phải chú ý:
+ Diễn giải của lý luận kinh tế chính trị Mác - Lênin khác với diễn giải
của văn học. Giảng văn học đi theo một hướng khác. Do đặc trưng của văn
học là nghệ thuật, là hình tượng, là sự hư cấu. Cho nên, giảng văn theo
hướng tái hiện, liên tưởng, dùng hình tượng để so sánh, biểu hiện nội dung.
Còn lý luận kinh tế chính trị Mác - Lênin, triết học thì đặc trưng kiến
thức của nó hoàn toàn khác. Đây không phải là sự hư cấu, tưởng tượng nữa.
14
Đây là những lý luận được khái quát từ thực tiễn, nó đã trở thành chân lý
khách quan. Cho nên, diễn giảng theo con đường của logic học (tư duy lý
tính) bằng cách xác định các luận cứ, sự kiện, tư liệu để chứng minh cho chủ

đề.
+ Diễn giải triết học khác với diễn giải của lịch sử.
Giảng lịch sử là tái hiện lịch sử với các sự kiện nối tiếp nhau theo thời
gian, không gian như lịch sử thế giới từ cổ đại, trung đại, cận đại tới hiện đại.
Tái hiện sự kiện càng phong phó, chi tiết bao nhiêu thì lịch sử càng sinh
động, đáng tin cậy bấy nhiêu.
Nhưng diễn giải triết học lại không phải nh vậy. Tất nhiên các sự kiện
lịch sử là rất quan trọng cho triết học, nhưng giảng triết học không phải đi
theo con đường như sử học mà nó phải đi theo con đường khái quát lịch sử,
trên cơ sở của các tài liệu lịch sử chân thực, tổng kết lịch sử để rót ra bản
chất của lịch sử, cuối cùng rót ra lý luận tổng quát về lịch sử (phương pháp
logic- lịch sử).
1.1.2.3. Các bước thực hiện phương pháp thuyết trình trong dạy học
kinh tế chính trị Mác - Lênin
Phương pháp thuyết trình được áp dụng trong dạy học triết học,
thường có ba bước:
Bước 1: Mở đầu
Trong giảng dạy kinh tế chính trị Mác - Lênin, việc thực hiện phần mở
đầu này có ý nghĩa rất quan trọng. Bởi vì, tri thức triết học vừa mang tính
khái quát, trừu tượng lại vừa mang tính hệ thống. ĐÓ sinh viên nắm bắt được
nội dung bài học cần phải có sự dẫn dắt, trình bày theo mét logic nhất định.
Bước mở đầu sẽ giúp giáo viên giới thiệu cho sinh viên kết cấu của toàn bộ
bài giảng và thu hút sự chú ý của sinh viên vào bài giảng. Khi thực hiện
bước mở đầu có rất nhiều cách như: Có thể nhắc lại kiến thức cũ để liên kết
với chủ đề bài giảng sắp trình bày; có thể nêu tầm quan trọng của chủ đề bài
15
giảng hoặc nêu vấn đề với những câu hỏi nhận thức… Ở bước này nếu giáo
viên thực hiện tốt sẽ gây được sự chú ý của người học vào bài giảng, tạo
thuận lợi cho triển khai bước tiếp theo.
Bước 2: Trình bày nội dung chính

Đây là bước trọng tâm, quan trọng nhất của bài giảng với khối lượng
tri thức lớn và thời gian thực hiện tương đối dài. Khi thực hiện bài giảng,
phần này cần được sắp xếp, trình bày một cách logic, các dẫn chứng số liệu
minh hoạ phải trung thực và có sức thuyết phục. Giáo viên cần khai thác hết
kiến thức cơ bản của bài, phải đi từ đơn giản đến phức tạp, từ dễ đến khó.
Trong các bước của phương pháp thuyết trình thì đây là bước có ý nghĩa
quyết định sự thành công hay thất bại của giờ giảng. Do đó, giáo viên cần
phải đầu tư thời gian chuẩn bị nội dung thật chu đáo và công phu.
Bước 3: Kết luận
Bước này nhằm mục đích tổng kết lại nội dung đã trình bày ở trên.
Giáo viên cần trình bày khái quát chủ đề, rót ra kết luận theo một hệ thống
logic, nhấn mạnh những nội dung cơ bản để sinh viên ghi nhớ và vận dụng.
Đồng thời, cần gợi ý cho sinh viên những vấn đề nhận thức để sinh viên tiếp
tục nghiên cứu nhằm khắc sâu và mở rộng tri thức của bài.
1.1.2.4. Ưu và nhược điểm của thuyết trình truyền thống trong dạy học
kinh tế chính trị Mác - Lênin
* Phương pháp thuyết trình truyền thống có những ưu điểm sau:
Trong một thời gian định lượng, bằng trình độ hiểu biết, kinh nghiệm
hoạt động thực tiễn của mình, người giáo viên chủ động trình bày bài giảng
một cách lưu loát, hấp dẫn, hợp lôgic nhận thức của người học. Có nghĩa là
với một thời gian ngắn, giáo viên có thể truyền đạt một khối lượng thông tin
tương đối lớn tới sinh viên, bởi giáo viên nắm giữ khối lượng kiến thức lớn
hơn sinh viên, có thể giúp sinh viên tiếp thu được tri thức bằng con đường tắt,
giảm được thời gian mày mò tìm kiếm, thông qua đó góp phần truyền tải nội
16
dung tri thức cơ bản đến sinh viên. Đó là lượng lớn những tri thức lý luận trừu
tượng, khái quát cao mà bằng phương pháp dạy học khác rất khó thực hiện.
Đây cũng chính là ưu điểm nổi bật của phương pháp thuyết trình.
Bằng phương pháp thuyết trình, giáo viên có thể cung cấp cho sinh
viên những thông tin cập nhật mà trong giáo trình, sách giáo khoa chưa có.

Những thông tin trong giáo trình hoặc sách giáo khoa thường lạc hậu hơn so
với sự phát triển của thực tiễn. Hơn nữa, trong thời đại ngày nay, khoa học
kỹ thuật, công nghệ thông tin phát triển nhanh chóng, các vấn đề về kinh tế
chính trị Mác - Lênin, xã hội đang diễn ra hết sức sôi động trên phạm vi toàn
cầu. Vì vậy, những thông tin người giáo viên cung cấp cho sinh viên cần
phải thường xuyên cập nhật, điều chỉnh và bổ sung mới.
Khi sử dụng phương pháp thuyết trình, giáo viên tiếp xúc giao lưu
trực tiếp với sinh viên, truyền cho sinh viên thái độ làm việc nghiêm túc,
niềm say mê khoa học, tạo cho họ niềm tin khoa học từ những tri thức triết
học, hình thành cho sinh viên thế giới quan khoa học, phương pháp luận biện
chứng trong nhận thức và hành động. Thuyết trình khác đọc hiểu. Qua thuyết
trình giáo viên trực tiếp giao lưu với người học, nhờ vậy giáo viên có thể
thay đổi thủ pháp sư phạm, điều chỉnh tài liệu cho phù hợp trình độ nhận
thức của sinh viên, kết hợp khích lệ, động viên sinh viên kịp thời. Sù say mê,
nhiệt tình giảng dạy của giáo viên có vai trò quan trọng trong việc tích cực
hoá hoạt động học và truyền cảm hứng sáng tạo cho sinh viên. Mặt khác, sự
kỳ diệu của ngôn ngữ biểu hiện qua ngữ điệu âm thanh, cử chỉ của thầy đã
lôi cuốn, kích thích sự tập trung chó ý của sinh viên vào bài học. Hiệu quả
bài thuyết trình không chỉ dừng lại ở việc truyền thụ nội dung tri thức bài
học mà thông qua thuyết trình, nhờ có sự giao tiếp giữa thầy và trò, sinh viên
có thể tiếp nhận từ thầy tình cảm cao đẹp, nhân văn từ đó niềm tin, hoài bão
của các em được nâng cao.
17
Phương pháp thuyết trình vạch cho người học khuôn mẫu và phương
pháp nhận thức, tổng hợp cấu trúc tài liệu học tập, giúp người học phương pháp
tự học, rèn luyện khả năng sử dụng ngôn ngữ. Triết học là một môn mang tính
trừu tượng, khái quát cao, vì vậy khi giảng giáo viên cần phải sử dụng rất nhiều
thao tác tư duy khoa học nh: diễn dịch và quy nạp, phân tích và tổng hợp, cụ thể
và trừu tượng, lịch sử và logic. Thông qua quá trình học tập, các phương pháp
tư duy này từng bước hình thành và phát triển ở sinh viên.

Phương pháp thuyết trình cũng là phương pháp phù hợp với số đông
sinh viên, trong điều kiện thiếu trường lớp và phương tiện học tập như hiện
nay ở Việt Nam.
* Ngoài những ưu điểm đã nêu ở trên thì phương pháp thuyết trình
truyền thống cũng có một số nhược điểm cơ bản sau:
Khi sử dụng phương pháp thuyết trình, giáo viên thường bị sức Ðp bởi
khối lượng kiến thức cần phải cung cấp cho sinh viên. Vì thế, họ thường tận
dụng mọi thời gian trên lớp để cung cấp càng nhiều tri thức cho sinh viên
càng tốt. Cho nên, có rất Ýt thời gian để sử dụng các biện pháp phát triển
tính chủ động học của sinh viên. Sinh viên chỉ có nhiệm vụ ghi nhớ một cách
thụ động khối lượng tri thức mà giáo viên cung cấp, tính tích cực chủ động
và sáng tạo của họ không được phát huy làm cho tư duy của họ trở nên
nghèo nàn, thụ động, giờ học trở thành buổi độc thoại của thầy, gây tâm lý
nhàm chán cho sinh viên. Đây cũng là nhược điểm lớn nhất của phương pháp
thuyết trình trong dạy học nói chung và trong giảng dạy kinh tế chính trị Mác
- Lênin nói riêng. Trong quá trình đổi mới phương pháp dạy học hiện nay
đòi hỏi chúng ta phải khắc phục nhược điểm này.
Trong một thời gian ngắn, số lượng sinh viên nhiều, khối lượng kiến
thức lớn, giáo viên không có nhiều thời gian để đối thoại trực tiếp với sinh
viên. Vì vậy, giáo viên thu được rất Ýt ý kiến phản hồi từ phía sinh viên.
Điều này làm cho giáo viên không nắm bắt được tình hình học tập cũng như
18
tâm tư, nguyện vọng của họ để điều chỉnh hoạt động dạy học. Hoạt động dạy
của giáo viên và hoạt động học của sinh viên sẽ không thống nhất, dẫn đến
hiệu quả hoạt động học tập không cao.
Phương pháp thuyết trình có thể cung cấp một lượng tri thức lớn tới
cho sinh viên, nhưng chính điều này lại dẫn đến hạn chế là tính cá thể thấp.
Giáo viên không thể quan tâm tới tất cả sinh viên, không hiểu được tình hình
học tập cũng như mong muốn của họ trong học tập, nhất là đối với sinh viên
kém, từ đó không phân loại được sinh viên. Vì thế, giáo viên không tìm ra

được biện pháp phù hợp để nâng cao chất lượng học tập, đặc biệt là trong
giảng dạy kinh tế chính trị Mác - Lênin.
Còng nh các phương pháp dạy học khác trong hệ thống các phương
pháp dạy học hiện nay, phương pháp thuyết trình có những ưu và nhược
điểm nh đã nêu trên, xuất phát từ bản thân nó. Những ưu điểm nổi bật mà nó
có được là điều không thể phủ nhận trong dạy học nói chung và trong giảng
dạy kinh tế chính trị Mác - Lênin nói riêng. Vì thế, phương pháp thuyết trình
vẫn có một vị trí vô cùng quan trọng trong hệ thống các phương pháp dạy
học, khó có thể thay thế trong hoạt động sư phạm cho dù lý luận dạy học có
phát triển đến đâu đi nữa. Vấn đề đặt ra ở đây là cần phải đổi mới phương
pháp thuyết trình theo hướng tích cực hơn, hiện đại hơn, phù hợp với yêu cầu
của thời đại mới.
1.1.3. Đổi mới phương pháp thuyết trình trong dạy học kinh tế chính
trị Mác - Lênin
Trong quá trình đổi mới phương pháp dạy học hiện nay, cần có quan
niệm đúng đắn về dạy tốt. Muốn dạy tốt thì người thầy phải có phương pháp
dạy học phù hợp với nội dung môn học. Đối với người thầy, dạy tốt không
chỉ là trình độ nghề nghiệp mà còn là lương tâm, danh dù của nhà giáo. Đối
với người học, điều mà họ mong mỏi là có thầy dạy tốt để giúp họ học tốt.
19
Vì vậy, đổi mới phương pháp nói chung và phương pháp thuyết trình nói
riêng trong giai đoạn hiện nay là một tất yếu.
1.1.3.1. Nội dung của việc đổi mới phương pháp thuyết trình trong dạy
học kinh tế chính trị Mác - Lênin nhằm phát huy tính tích cực học tập của sinh
viên
Thứ nhất: Kết hợp phương pháp thuyết trình với phương pháp nêu
vấn đề trong dạy học kinh tế chính trị Mác - Lênin.
- Phương pháp nêu vấn đề:
Trong lý luận dạy học, dạy học nêu vấn đề còn được gọi là phương
pháp giải quyết vấn đề. Đây là một trong những phương pháp dạy học mới,

đáp ứng được những yêu cầu của thực tiễn giáo dục đề ra, nhằm phát huy
được những ưu điểm và hạn chế những nhược điểm của phương pháp thuyết
trình. Việc đổi mới phương pháp thuyết trình bằng cách kết hợp sử dụng
phương pháp nêu vấn đề trong dạy học là một việc làm hết sức cần thiết.
Phương pháp nêu vấn đề là phương pháp dạy học trong đó giáo viên
đặt ra trước người học một vấn đề nhận thức, đưa người học vào tình huống
có vấn đề, sau đó giáo viên phối hợp cùng người học giải quyết vấn đề để đi
đến những kết luận cần thiết của nội dung học tập.
Trong quá trình dạy học kinh tế chính trị Mác - Lênin, muốn có bài thuyết
trình có sức thuyết phục, giáo viên phải tạo ra tình huống có vấn đề. Tình huống
có vấn đề là tình huống nẩy sinh mâu thuẫn giữa một bên là chủ thể có nhu cầu
giải quyết tình huống đó với một bên là những tri thức kỹ năng và phương pháp
hiện có của chủ thể chưa đủ để giải quyết, để tạo ra cho mình có hiểu biết về nó
và cách hiểu giải quyết tình huống.
Việc sử dụng tình huống có vấn đề trong dạy học đòi hỏi người giáo
viên không chỉ đưa ra những câu hỏi và bài tập thông thường mà phải đặt ra
câu hỏi gợi mở tư duy trong mỗi sinh viên, tạo ra sự mâu thuẫn giữa kiến
20
thức mới mà họ đang tìm hiểu, nhờ đó mà sinh viên tự lôi cuốn mình vào
việc giải quyết vấn đề được nêu.
Tình huống có vấn đề là trạng thái tâm lý khó khăn về mặt nhận thức
nẩy sinh ở con người khi gặp những tình huống mà họ phải giải quyết, nhưng
bằng tri thức họ đã có trước đây thì không thể giải quyết được, phải tìm cách
thức hành động mới. Phương pháp nêu vấn đề có những đặc trưng cơ bản
sau:
Một là: Giáo viên đặt ra trước sinh viên những bài toán nhận thức có
chứa đựng mâu thuẫn giữa cái đã biết và cái chưa biết.
Hai là: Sinh viên tiếp nhận mâu thuẫn của bài toán nhận thức (Ơrixtic)
như là mâu thuẫn trong nội tâm của mình phải giải quyết.
Ba là: Thông qua quá trình giải quyết bài toán nhận thức, sinh viên

lĩnh hội được nội dung và cách thức giải quyết một cách tự giác, tích cực
và hứng thú.
Bài toán nhận thức đó là nhiệm vụ nhận thức đặt ra trước sinh viên, nó
đòi hỏi phải có sự suy nghĩ độc lập, sáng tạo. Sau khi giải quyết được nhiệm
vụ nhận thức đó, sinh viên sẽ có kiến thức, kỹ năng, kỹ xảo mới.
- Các bước của phương pháp nêu vấn đề trong dạy học kinh tế chính trị
Mác - Lênin: Trong dạy học kinh tế chính trị Mác - Lênin, việc kết hợp
phương pháp thuyết trình với phương pháp nêu vấn đề được chia làm ba
bước:
Bước 1: Xây dựng tình huống có vấn đề trong thuyết trình
Xây dựng tình huống có vấn đề trong thuyết trình khi giảng dạy kinh tế
chính trị Mác - Lênin được coi là bước hết sức quan trọng, vì nó định hướng giúp
cho sinh viên ý thức được nhiệm vụ học tập của mình, tạo ra tiền đề ban đầu kích
thích hứng thú học tập cho sinh viên. Muốn cho tình huống có vấn đề đặt ra có
sức thuyết phục đòi hỏi người giáo viên phải có sự kết hợp chặt chẽ kiến thức
triết học với các môn khoa học khác như chủ nghĩa xã hội khoa học, tư tưởng Hồ
21
Chí Minh, lịch sử Đảng… đồng thời phải liên hệ và vận dụng tình hình thực tiễn
đang diễn ra.
Bước 2: Giải quyết vấn đề trong thuyết trình
Bước này đòi hỏi giáo viên phải hướng dẫn sinh viên giải quyết tình
huống có vấn đề đã được đặt ra ở trên. Sau khi đã nắm được tình huống có
vấn đề, sinh viên phải thu thập những thông tin có liên quan đến vấn đề, sử
dụng vốn tri thức đã biết làm tiền đề cho lượng tri thức mới. Đây là bước
quan trọng nhất trong việc vận dụng kết hợp phương pháp thuyết trình với
phương pháp nêu vấn đề trong dạy học.
Bước 3: Kết luận vấn đề
Sau khi giải quyết vấn đề bằng hệ thống tri thức huy động được dưới sự
dẫn dắt của giáo viên, sinh viên cần phải tiếp tục đưa ra kết luận chung nhất về
vấn đề vừa được giải quyết và trên cơ sở đó tiếp tục phát hiện những vấn đề học

tập mới. Ở bước cuối cùng này vai trò của giáo viên vô cùng quan trọng, có vai
trò hệ thống hoá, tổng hợp lại toàn bộ tri thức một cách khoa học, giúp sinh
viên có niềm tin vào lượng tri thức mà họ vừa tiếp nhận được thông qua bài
học.
- Sự kết hợp phương pháp thuyết trình với phương pháp nêu vấn đề
trong dạy học kinh tế chính trị Mác - Lênin.
Cơ sở của việc kết hợp hai phương pháp này là phải dựa vào bản thân
và vai trò của chúng trong quá trình dạy học nói chung và dạy kinh tế chính
trị Mác - Lênin nói riêng. Khi kết hợp, chúng bổ sung và hỗ trợ cho nhau.
Kết hợp với phương pháp thuyết trình, phương pháp nêu vấn đề sẽ phát huy
tối đa những thế mạnh vốn có của mình, làm tăng tính hấp dẫn của bài thuyết
trình, tạo nên sự chú ý, kích thích người học tự tìm tòi tri thức để giải quyết
mâu thuẫn trong nhận thức của bản thân, nhờ đó khắc phục dược những hạn
chế cơ bản của bài thuyết trình và làm cho nó trở nên tích cực hơn. Bài giảng
kinh tế chính trị Mác - Lênin trở nên sinh động, khoa học, kích thích tính tích
22
cực, tự giác, sáng tạo học tập của sinh viên, góp phần nâng cao chất lượng
môn học.
Trong quá trình thực hiện bài thuyết trình, giáo viên cần kết hợp với
việc giải quyết vấn đề. Cách kết hợp thường là: giáo viên đưa ra những câu
hỏi hay đặt ra vấn đề có tính nghịch lý, mâu thuẫn giữa kiến thức, kinh
nghiệm đã có của sinh viên với vấn đề giáo viên sẽ trình bày hoặc cũng có
thể giáo viên đặt vấn đề dưới dạng nghi vấn. Những câu hỏi, cách đặt vấn đề,
cách diễn đạt như vậy được giáo viên lựa chọn, bố trí một cách hợp lý, sát
nội dung bài học, trở thành một bộ phận trong bài thuyết trình, do đó có tác
dụng tạo ra sự chú ý của người học, đặt họ ở trạng thái luôn có những thắc
mắc cần phải giải quyết. Sự kết hợp này làm tăng thêm sự hấp dẫn của bài
thuyết trình, tạo nên sự chú ý, kích thích người học tự tìm tòi tri thức để giải
quyết mâu thuẫn trong nhận thức của bản thân và cũng nhờ đó khắc phục
được những hạn chế của bài thuyết trình.

Khi sử dụng phương pháp giải quyết vấn đề trong dạy học kinh tế
chính trị Mác - Lênin, giáo viên cũng phải sử dụng phương pháp thuyết
trình. Khi đó thuyết trình có giá trị như một công cụ để chuyển tải thông tin
giữa thầy với trò từ chỗ chưa có nhu cầu tìm kiếm tri thức đến có nhu cầu rồi
gặp phải những mâu thuẫn nội tại trong nhận thức của bản thân và sau đó thì
nhận thức ra vấn đề học tập. Để giải quyết vấn đề, sinh viên phải huy động
hết mọi khả năng về kiến thức, kỹ năng, kinh nghiệm bản thân kết hợp với sự
giúp đỡ tích cực của giáo viên, của bạn với những gợi ý, nhắc lại, liên kết,
logic hoá các kiến thức đã có với vấn đề học tập trong mối liên hệ khách
quan giữa chúng, nhờ đó sinh viên tiếp thu được tri thức của bài học. Như
vậy, việc chuyển bài toán nhận thức vào trong nhận thức của người học, giúp
người học giải quyết mâu thuẫn trong nhận thức và tiếp thu tri thức trong bài
học đòi hỏi giáo viên phải có những thủ pháp, những công cụ sư phạm hữu
hiệu, tiện dông, chủ yếu được thực hiện bằng phương pháp thuyết trình.
23
Thứ hai: Kết hợp phương pháp thuyết trình với phương pháp đàm
thoại trong dạy học kinh tế chính trị Mác - Lênin
- Phương pháp đàm thoại
Trong quá trình giảng dạy kinh tế chính trị Mác - Lênin, căn cứ vào
từng nội dung bài giảng, giáo viên có thể sử dụng phương pháp thuyết trình
kết hợp với phương pháp đàm thoại.
Phương pháp đàm thoại là quá trình tương tác giữa người dạy với
người học được thực hiện thông qua hệ thống các câu hỏi và câu trả lời
tương ứng về một vấn đề nhất định do người dạy và người học đặt ra. Kết
quả là dưới sự dẫn dắt của thầy, người học thực hiện được ý tưởng của mình,
khám phá và lĩnh hội đối tượng học tập. Thông thường phương pháp đàm
thoại có hai hình thức:
Một là: Đàm thoại có chủ định
Đây là hình thức đàm thoại mà câu hỏi của người dạy được sắp xếp
theo một hệ thống nhất định vào chủ đề. Hình thức này bao gồm: đàm thoại

diễn giải: dùng để giảng các khái niệm, phạm trù; đàm thoại dẫn dắt: giúp
người học nắm bắt từng đề mục và toàn bài; đàm thoại tìm tòi: buộc sinh
viên phải tìm tòi, giải đáp, tổng hợp và rót ra kiến thức mới.
Hai là: Đàm thoại tự do (hay là đàm thoại gợi mở) là phương pháp
trong đó giáo viên soạn ra những câu hỏi lớn, thông báo cho sinh viên, sau
đó chia câu hỏi lớn thành những câu hỏi nhỏ hơn có quan hệ lôgic với nhau,
tạo ra những cái mốc trên con đường thực hiện câu hỏi lớn. Đàm thoại gợi
mở khác với đàm thoại tái hiện hay đàm thoại vấn đáp, chỉ đòi hỏi sinh viên
nhớ lại những kiến thức đã có.
Mục đích của đàm thoại là: Sinh viên có thể giải quyết được một vấn
đề mới nào đó mà chính bản thân sinh viên đang cần được tiếp thu. Những
câu hỏi được đặt ra đòi hỏi sinh viên tìm tòi một cách độc lập để đi đến
những kiến thức và phương tiện hành động mới.
24
Khi đặt câu hỏi đàm thoại, giữa các câu hỏi cần có mối quan hệ với
nhau tạo thành một hệ thống. Mỗi câu hỏi nhằm giải quyết một vấn đề bộ
phận. Giải quyết được hệ thống câu hỏi là đi tới giải quyết trọn vẹn vấn đề.
Trong hệ thống câu hỏi đó còn có thể có những câu hỏi phụ có tính chất uốn
nắn để đưa sinh viên đi đúng quỹ đạo của vấn đề đang giải quyết nếu các em
đi chệch khỏi tiến trình của cuộc đàm thoại.
Do trật tự logic của các câu hỏi, giáo viên phải hướng dẫn sinh viên
từng bước khám phá, phát hiện ra bản chất của sự vật, hiện tượng nên
phương pháp này có ý nghĩa tích cực trong việc gây hứng thú học tập và lôi
cuốn sự tham gia tích cực, tự lực vào việc giải quyết vấn đề đặt ra, từ đó sinh
viên có thể nắm vững kiến thức bài học. Đồng thời qua các câu trả lời của
sinh viên, giáo viên có thể đánh giá được trình độ phát triển tư duy, trình độ
nhận thức của các em. Ngoài ra đàm thoại tìm tòi còn dạy cho sinh viên trình
tự giải quyết một vấn đề trong lúc tìm tòi tức là con đường đi tới nhận thức
khoa học, giúp các em có thể tư duy sáng tạo trong học tập cũng như trong
đời sống thực tiễn.

- Sự kết hợp phương pháp thuyết trình với phương pháp đàm thoại trong
dạy học kinh tế chính trị Mác - Lênin.
Trong dạy học kinh tế chính trị Mác - Lênin, việc kết hợp phương pháp
thuyết trình với phương pháp đàm thoại sẽ góp phần khắc phục những hạn
chế của phương pháp thuyết trình, tính độc thoại bị loại bỏ thay vào đó là
mối quan hệ tương tác tích cực giữa thầy và trò.
Khi sử dụng phương pháp đàm thoại phải kết hợp với phương pháp
thuyết trình. Bởi vì tri thức của môn kinh tế chính trị Mác - Lênin tương đối
khó, trừu tượng, mang tính khái quát cao, nó liên quan đến nhiều lĩnh vực
khoa học khác nhau, vốn kiến thức và kinh nghiệm của sinh viên so với yêu
cầu của bộ môn còn hạn chế. Do vậy, khi giảng dạy đòi hỏi giáo viên phải
25