SỰ TƯƠNG ĐỒNG VÀ KHÁC BIỆT GIỮA TRIẾT HỌC NHO GIA VÀ TRIẾT HỌC ĐẠO GIA Ở TRUNG QUỐC THỜI KỲ CỔ ĐẠI

TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH
VI
ỆN ĐÀO TẠO SAU ĐẠI HỌC
TIỂU LUẬN TRIẾT HỌC
Đề tài số 3:
“SỰ TƯƠNG ĐỒNG VÀ KHÁC BIỆT GIỮA
TRI
ẾT HỌC NHO GIA VÀ TRIẾT HỌC ĐẠO
GIA
Ở TRUNG QUỐC THỜI KỲ CỔ ĐẠI ”
GVHD : TS. BÙI VĂN MƯA
SVTH : HUỲNH QUANG SƠN
Lớp : Cao học Ngày 4 K22
STT : 57 – Nhóm 6
Tp. H
ồ Chí Minh, tháng 12 năm 2012
GVHD: BÙI VĂN MƯA Tiểu luận Triết học
SVTH: HUỲNH QUANG SƠN 1
LỜI MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Nho gia và Đạo gia là hai trường phái triết học lớn, được hình thành và phát
tri
ển trong thời Xuân thu - Chiến quốc, thời kỳ phát triển rực rỡ nhất của nhiều
h
ọc thuyết, tư tưởng triết học ở Trung Quốc. Hai trường phái triết học này có ảnh
hưởng lớn đến thế giới quan của Triết học sau này, không những của người
Trung Hoa mà c
ả những nước chịu ảnh hưởng của nền Triết học Trung Hoa,
trong đó có Việt Nam. Việc nghiên cứu hai trường phái triết học này là cần thiết,
vì v
ậy em đã chọn đề tài “Sự tương đồng và khác biệt giữa triết học Nho gia và

tri
ết học Đạo gia” để hiểu rõ thêm những cơ sở lý luận của hai trường phái triết
h
ọc này và vận dụng chúng vào thực tế cuộc sống, công việc.
2. Mục tiêu của đề tài
Tìm hiểu bối cảnh ra đời, những nội dung cơ bản hai trường phái triết học
Nho gia và Đạo gia, những điểm tương đồng và khác biệt của hai trường phái
tri
ết học này.
3. Phạm vi nghiên cứu
Phân tích những nội dung cơ bản và những nét tương đồng, khác biệt giữa
hai
trường phái triết học Nho gia và triết học Đạo gia ờ Trung Quốc trong thời kỳ
Xuân Thu – Chiến Quốc.
4. Phương Pháp Nghiên Cứu
Chủ yếu sử dụng phương pháp biện chứng duy vật của Triết học Mác –
Lênin k
ết hợp với một số phương pháp nghiên cứu khoa học khác như phương
pháp lôgic và lịch sử; phương pháp phân tích - tổng hợp; phương pháp đối chiếu
– so sánh.
GVHD: BÙI VĂN MƯA Tiểu luận Triết học
SVTH: HUỲNH QUANG SƠN 2
CHƯƠNG I: NỘI DUNG CƠ BẢN CỦA TRIẾT HỌC NHO GIA VÀ
TRI
ẾT HỌC ĐẠO GIA
1. B
ối cảnh lịch sử ra đời của hai trường phái triết học Nho gia và Đạo gia
Theo nhiều nhà nghiên cứu lịch sử, triết học, hai trường phái triết học Nho
gia và Đạo gia ra đời cùng một thời kỳ, vào cuối thời Xuân Thu bởi hai nhà tư
tưở

ng nổi tiếng của Trung Quốc là Khổng Tử và Lão Tử.
Kh
ổng Tử (551 – 479 TCN) tên Khâu, hiệu Trọng Ni, người nước Lỗ (Sơn
Đông) là nhà tư tưở
ng, nhà giáo dục lớn và đầu tiên của Trung Quốc. Dù có làm
m
ột số chức quan ở nước Lỗ trong mấy năm, nhưng phần lớn thời gian trong
cu
ộc đời mình, ông chu du nhiều nước để trình bày chủ trương chính trị của
mình, và sau
đó mở trường dạy học.
1
Lão Tử (khoảng thế kỷ VI TCN), còn gọi là Lão Đam, tên Lỹ Nhĩ, người
nước Sở, có thời gian làm quan sử giữ kho sách ở Lạc Ấp.
2
Về kinh tế: đây là thời kỳ nền sản xuất nông nghiệp và tiểu thủ công nghiệp
phát tri
ển mạnh mẽ. Sự phân công lao động và chuyên môn hóa sản xuất ngày
càng cao. S
ự phát triển của lực lượng sản xuất có tác động mạnh đến hình thức
s
ở hữu ruộng đất, kết cấu và địa vị kinh tế của các giai tầng trong xã hội.

Về chính trị: đây là thời kỳ tranh giành địa vị của các thế lực cát cứ, đẩy xã
h
ội Trung Hoa cổ đại vào tình trạng chiến tranh liên miên, xã hội chuyển biến từ
chế độ chiếm hữu nô lệ sang chế độ phong kiến.
Về tư tưởng triết học: triết học tư duy trực giác; nhấn mạnh tinh thần nhân
văn; tập trung vào lĩnh vực luân lý đạo đức; nhấn mạnh sự hài hòa, thống nhất
gi

ữa các mặt đối lập.
S
ự biến chuyển sôi động của thời đại đã đặt ra và làm xuất hiện những tụ
điể
m, những trung tâm các “kẻ sĩ” luôn tranh luận về trật tự xã hội cũ và đề ra
nh
ững hình mẫu của một xã hội tương lai. Lịch sử gọi thời kỳ này là thời kỳ

1
Nguồn: Trang 52, Triết học phần I - Đại cương về lịch sử triết học, Chủ biên: TS. Bùi Văn Mưa.
2
Nguồn: Trang 64, Triết học phần I - Đại cương về lịch sử triết học, Chủ biên: TS. Bùi Văn Mưa.
GVHD: BÙI VĂN MƯA Tiểu luận Triết học
SVTH: HUỲNH QUANG SƠN 3
“Bách gia chư tử” (trăm nhà trăm thầy), “Bách gia minh tranh” (trăm nhà đua
tiếng). Chính trong quá trình ấy đã sản sinh các tư tưởng lớn và hình thành nên
các trường phái triết học khá hoàn chỉnh, trong đó có Nho gia và Đạo gia.
2. Những nội dung cơ bản của triết học Nho gia
a. Quan điểm triết học Nho gia về đạo đức xã hội
Nho gia lấy nền tảng của gia đình - xã hội là những quan hệ đạo đức - chính
tr
ị, đặc biệt là ba quan hệ vua - tôi, cha - con, chồng - vợ. Các quan hệ này được
Nho gia g
ọi là đạo. Khi các quan hệ này chính danh thì xã hội ổn định, gia đình
yên vui. Xã h
ội thời Xuân thu loạn lạc, kỷ cương lỏng lẻo. Vì vậy, Khổng Tử cho
r
ằng, muốn cải loạn thành trị, muốn thực hiện xã hội đại đồng thì phải chấn chỉnh
l
ại ba mối quan hệ đó, Nho gia nguyên thủy lấy giáo dục đạo đức làm tư tưởng

ch
ủ đạo.
Quan ni
ệm về lễ: Theo Khổng Tử để đạt được nhân, để lập lại trật tự, khôi
ph
ục kỷ cương cho xã hội Khổng Tử chủ trương phải dùng lễ. Khổng Tử cho
r
ằng: lễ trước hết là lễ giáo phong kiến như phong tục tập quán, những quy tắc,
quy định về trật tự xã hội; sau đó là luân lý đạo đức như ý thức, thái độ, hành vi
ứng xử.
b. Quan điểm triết học Nho gia về con người
Dựa trên thuyết thiên mệnh, Khổng Tử cho rằng: “Thiên mệnh chi vị tính,
xu
ất tính chi vị đạo, tu đạo chi vị giáo và tính tương cận, tập tương viễn”
3
. Theo
Kh
ổng Tử, do điều kiện sống, hoàn cảnh, môi trường khác nhau, do những tập
quán khác nhau mà người này khác người kia. Vậy, tập là điều kiện, hoàn cảnh,
là nguyên n
hân làm thay đổi tính tình ở mỗi con người, làm cho con người không
gi
ữ được tính do trời phú cho, làm cho con người trở nên vô đạo. Vì vậy, muốn
gi
ữ được tính cho con người phải lập đạo; nghĩa là phải làm giáo dục cho cả
nướ
c, cả thiên hạ hữu đạo. Hữu đạo là thể hiện được mối quan hệ giữa người và
người, giữa người và trời đất - vạn vật một cách đúng đắn, nghĩa là phù hợp với
thiên m
ệnh, mà thực chất là làm theo các nguyên tắc, phương châm cơ bản của

3
Nguồn: Trang 57, Triết học phần I - Đại cương về lịch sử triết học, Chủ biên: TS. Bùi Văn Mưa.
GVHD: BÙI VĂN MƯA Tiểu luận Triết học
SVTH: HUỲNH QUANG SƠN 4
Nho gia. Khổng Tử cho rằng, nếu lập đạo của trời, nói về âm và dương; lập đạo
c
ủa đất, nói về cương và nhu; thì lập đạo của người, phải nói về nhân và nghĩa.
Quan niệm về nhân và nghĩa: là quan niệm trung tâm của đạo đức Nho gia,
chúng h
ợp với các quan niệm khác tạo thành hệ thống phạm trù đạo đức của phái
này: nhân, ngh
ĩa, lễ, trí, tín, dũng…
- Quan niệm về nhân: Khổng Tử cho rằng, nhân là lòng thương người (ái
nhân); còn M
ạnh Tử thì cho rằng, nhân là lòng trắc ẩn. Nói chung, nhân là cách
đối xử của con người với con người, tức muốn thực hiện đức nhân cần phải: Điều
gì mà mình không mu
ốn thì cũng đừng đem áp dụng cho người khác; mình muốn
l
ập thân thì cũng giúp người khác lập thân, mình muốn thành đạt thì cũng giúp
người khác thành đạ
t; khống chế mình theo đúng lễ…Người có đức nhân thì bên
ngoài xã h
ội luôn cung, khoan, tín, mẫn, huệ (cung kính, khoan hòa, tín nhiệm,
nh
ạy bén, rộng rãi)…, bên trong gia đình luôn hiếu, đễ (hiếu thảo, nhường
nh
ịn)…
-

Quan niệm về lễ: Theo Nho gia, nghĩa là dạ thủy chung, đức nghĩa dùng
để đối xử với chính mình và tạo ra ta. Đức nhân thể hiện trong quan hệ với người
khác; còn
đức nghĩa thể hiện trong quan hệ với mình. Khi nói một điều gì đó hay
khi làm một việc gì đó mà ta cảm thấy thoải mái, thảnh thơi, hứng thú trong
lương tâm thì đó là ta nói điều nghĩa, ta làm việc nghĩa.
- Quan niệm về trí: Trí là sự sáng suốt nhận thức thấu đáo mọi vấn đề,
hi
ểu thấu đạo trời, đạo người, hiểu cả thiên hạ, biết sống hợp với nhân. Khổng Tử
coi trí là điề
u kiện để có nhân. Muốn có trí thì phải học.
- Quan niệm về tín: Tín là lòng dạ ngay thẳng, lời nói và việc làm nhất trí
v
ới nhau. Tín là đức trong mối quan hệ bạn bè và rất quan trọng với mọi người.
Sách Đại học chỉ rõ rằng “ Giao kết với người, cốt ở chữ tín”. Tín củng cố sự tin
c
ậy giữa người với người, củng cố lòng tin với đạo lý thánh hiền, tin vào sự tốt
đẹp.
- Quan niệm về dũng: Dũng là sức mạnh tinh thần, lòng can đảm, biết
x
ấu hổ vì cái sai, cái xấu để vứt bỏ chúng mà làm theo nhân nghĩa…Là đức nói
lên tinh th
ần hăng hái, quyết tâm khắc phục khó khăn, dũng cảm biểu hiện sức
GVHD: BÙI VĂN MƯA Tiểu luận Triết học
SVTH: HUỲNH QUANG SƠN 5
mạnh và ý chí thực hiện mục đích của mình. Khổng Tử rất quan tâm tới chữ
dũng, nhưng ông vừa cổ vũ vừa dè dặt. Ông cổ vũ tinh thần quả cảm, khí phách
anh hùng c
ủa những nhân dân đối với vua chúa phong kiến. Mặt khác, ông lại dè
d

ặt đối với dũng vì người dũng là người không sợ sệt. Ông thường hay gắn dũng
với nghĩa để kết luận người quân tử coi trọng điều nghĩa, gắn dũng với lễ cho
th
ấy rằng quân tử ghét những kẻ có dũng mà không có lễ…
c. Quan điểm triết học Nho gia về giáo dục đạo đức
Các nguyên tắc đạo đức cơ bản của Nho giáo là đạo đức hướng đến xây
d
ựng mẫu người quân tử. Khổng Tử cho rằng, người quân tử là người có đủ tam
đức (trí, nhân, dũng); do có trí nên người quân tử không nhầm lẫn, do có nhân
nên người quân tử không buồn phiền, do có dũng nên người quân tử không có gì
ph
ải kinh sợ. Khổng Tử chú trọng đến tam đức. Đến thời Chiến quốc, Mạnh Tử
bỏ dũng thay vào đó là lễ và nghĩa thành tứ đức (nhân, lễ, nghĩa, trí).
Khổng Tử và Mạnh Tử đều nhất trí coi chuẩn mực đạo đức là tiêu chuẩn
c
ủa người quân tử, và muốn trở thành người quân tử cần phải tu thân. Để tu thân
c
ần phải đạt đạo (con đường phải theo, quan hệ mà con người phải biết giữ để
ứ
ng xử trong cuộc sống) mà trước hết là đạo quân - thần, phụ - tử, phu - phụ và
c
ần phải đạt đức (phẩm chất tốt đẹp của con người cần phải thể hiện trong cuộc
s
ống), đồng thời phải biết thi, thư, lễ, nhạc.
d. Quan điểm triết học Nho gia về xây dựng nhà nước
Xuất hiện trong bối cảnh lịch sử quá độ sang xã hội phong kiến, một xã hội
đầy những biến động loạn lạc và chiến tranh nên lý tưởng của Nho gia là xây
d
ựng một "xã hội đại đồng". Đó là một xã hội có trật tự trên - dưới, có vua sáng -
tôi hi

ền, cha từ - con thảo, trong ấm - ngoài êm trên cơ sở địa vị và thân phận của
m
ỗi thành viên từ vua chúa, quan lại đến thứ dân. Quan điểm của Khổng Tử về
xây dựng nhà nước là lý tưởng của tầng lớp quý tộc cũ cũng như của giai cấp địa
ch
ủ phong kiến đang lên trong thời kỳ Xuân Thu – Chiến Quốc.
3. Những nội dung cơ bản của triết học Đạo gia
a. Quan điểm triết học Đạo gia về đạo và đức
GVHD: BÙI VĂN MƯA Tiểu luận Triết học
SVTH: HUỲNH QUANG SƠN 6
Đạo là phạm trù triết học vừa để chỉ bản nguyên vô hình, phi cảm tính, phi
ngôn t
ừ, sâu kín, huyền diệu của vạn vật, vừa để chỉ con đường, quy luật chung
c
ủa mọi sự sinh thành, biến hóa xảy ra trong thế giới.
Đức là phạm trù triết học dùng để thể hiện sức mạnh tiềm ẩn của đạo, là cái
hình th
ức nhờ đó vạn vật được định hình và phân biệt được với nhau, là cái lý sâu
s
ắc để nhận biế vạn vật,

Cái Đạo “phi thường Đạo” được Lão Tử nói đến là thiên nhiên, năng lượng
s
ức sống và sự vận hành của thiên nhiên. Cũng có thể gọi là tự nhiên hoặc thiên
lý. Và
Đức là cứ theo tự nhiên mà sống, thuận theo thiên lý mà lưu hành. Trong
cái Đạ
o của vũ trụ ấy, thiên nhiên và những qui luật của chúng tập hợp thành cái
tr
ụ cốt, cái bản thể, còn đất trời và sinh linh, v.v. là những thực thể có vị trí thích

h
ợp và chức năng thích hợp, thao tác theo một thể thức tự nhiên. Đạo ấy chỉ được
bi
ết bằng trực quan, không bằng lý trí.
Theo Lão T
ử, đạo vừa là cái có trước vừa là cái nằm trong bản thân sự vật,
nhưng khi có sự can thiệp của con người thì đạo không còn là đạo nữa. Ông viết:
có m
ột vật hỗn mang thành tựu trước trời đất, yên lặng, mênh mông, một mình
độc lập, tản mác khắp nơi, không ngừng ở đâu, coi như mẹ của thế gian Cái hỗn
mang chưa có tên nên tạm gọi là đạo Đạo mà ta có thể gọi được không phải là
đạo; Danh mà ta có thể gọi được không phải là danh. Không tên là gốc của trời
đất, có tên là mẹ của vạn vật Đạo sinh ra vạn vật, đức nuôi nấng, bảo tồn vạn
v
ật. Vạn vật nhờ đạo mà được sinh ra, nhờ đức mà thể hiện và khi mất đi là lúc
vạn vật quay trở về với đạo. Đạo sinh ra Một (khí thống nhất), Một sinh ra Hai
(âm, dương đối lập), Hai sinh ra Ba (trời, đất, người), Ba sinh ra vạn vật. Lão Tử
đế
m vài con số rồi phán như thế và ta hiểu ý của ông cho rằng không thể định
ngh
ĩa Đạo, nhưng Đạo có trước vũ trụ và Đạo là nguồn gốc của vũ trụ.
Tóm l
ại, đạo không chỉ là nguồn gốc, bản chất mà còn là quy luật của mọi
cái đã, đang và sẽ tồn tại trong thế giới. Điều này cho phép hiểu đạo như nguyên
lý thống nhất – vận hành của vạn vật – nguyên lý Đạo pháp tự nhiên (Nhân pháp
địa, địa pháp thiên, thiên pháp đạo, đạo pháp tự nhiên). Đạo vừa mang tính khách
GVHD: BÙI VĂN MƯA Tiểu luận Triết học
SVTH: HUỲNH QUANG SƠN 7
quan (vô vi) vừa mang tính phổ biến; vì vậy, trong thế giới, không đâu không có
đạo, không ai không có đạ

o
b. Quan điểm biện chứng về thế giới
Trong triết học của Lão Tử, quan niệm biện chứng về thế giới gắn liền với
quan ni
ệm về đạo – đức. Nhờ đức mà đạo nằm trong vạn vật luôn biến hóa. Đạo
là cái vô. Cái vô sinh ra cái h
ữu. Cái hữu sinh ra vạn vật. Mọi hiện hữu đều biến
d
ịch theo nguyên tắc “bình quân” và “phản phục” (cân bằng và quay trở lại cái
ban đầu).
Lão T
ử cho rằng bất cứ sự vật nào cũng đều là thể thống nhất của hai mặt
đối lập, chúng ràng buộc, bao hàm lẫn nhau. Ông còn nhận ra luật phản phục ở
bên trong vũ trụ, “vật gì phát tới cực điểm thì phản hồi, hễ tăng rồi thì phải hao
gi
ảm - trăng tròn rồi khuyết, hết mùa đông tới mùa xuân Cùng tắc biến, biến tắc
thông ”. Trong cùng m
ột lúc, sự vật bị chi phối bởi luật mâu thuẫn và luật phản
ph
ục, vũ trụ vận hành với Đạo, vạn vật đều nương tựa vào nhau mà sinh tồn và
tương tác tạo điều kiện cho nhau “có và không cùng sinh; khó và dễ cùng thành,
dài và ng
ắn cùng hình, cao và thấp cùng nghiêng, thanh và âm cùng họa, trước và
sau cùng theo”. Trong v
ạn vật, các mặt đối lập không chỉ thống nhất mà chúng
còn xung
đột, đấu tranh, chuyển hóa lẫn nhau tạo ra sự thay đổi, biến hóa không
ng
ừng của vạn vật trong vũ trụ. Tuy nhiên, theo Lão Tử, sự đấu tranh, chuyển
hóa c

ủa các mặt đối lập này không làm xuất hiện cái mới, mà là theo vòng tuần
hoàn khép kín. Ông nói, h
ọa là chỗ dựa của phúc, phúc là chỗ náu của họa; cái gì
cong thì l
ại thẳng, trũng lại đầy, cũ thì lại mới
Lão T
ử khẳng định càng tách xa đạo, xã hội càng chứa nhiều mâu thuẫn.
Mâu thu
ẫn là tai họa của xã hội. Ông viết: Khi đạo lớn bị phá bỏ thì xuất hiện
nhân – ngh
ĩa; khi trí tuệ ra đời thì sinh ra giả dối; khi nước loạn mới xuất hiện tôi
trung Vì v
ậy, để xóa bỏ tai họa cho xã hội, phải thủ tiêu mâu thuẫn trong xã hội.
Theo Lão t
ử, mâu thuẫn trong xã hội được thủ tiêu bằng cách đẩy mạnh một
trong hai m
ặt đối lập để tạo ra sự chuyển hóa theo quy luật phản phục (quay trở
GVHD: BÙI VĂN MƯA Tiểu luận Triết học
SVTH: HUỲNH QUANG SƠN 8
lại cái ban đầu), hay cắt bỏ một trong hai mặt đối lập để là cho mặt đối lập kia tự
mất đi theo quy luật quy bình (cân bằng nhau).
c. Thuyết vô vi
Khi xuất phát từ nguyên lý Đạo pháp tự nhiên và mở rộng quan niệm về đạo
và l
ĩnh vực đời sống xã hội, Lão Tử xây dựng thuyết vô vi để trình bày quan
điểm của mình về các vấn đề nhân sinh và chính trị xã hội. Mặc dù Lão Tử đề
cao mặt tự nhiên của con người, phủ nhận mặt xã hội, nhưng quan điểm “vô vi”
c
ủa Lão Tử vẫn biểu hiện sâu sắc nghệ thuật sống, thái độ ứng xử của con người,
phương pháp trị nước của vua chúa hay bộ máy nhà nước, và đây cũng chính là

ch
ỗ tập trung giá trị hệ thống triết học của ông.
“Vô vi” là s
ống và hành động theo lẽ tự nhiên, thuần phác, không giả tạo,
không gò ép trái v
ới bản tính của mình và ngược với bản tính của tự nhiên; là từ
bỏ tính tham lam, vị kỷ để không làm mất đức. Chỉ khi nào từ bỏ được thói tư lợi
thì m
ới nhận thấy đạo; và chỉ khi nhận thấy đạo thì mới có thể vô vi được.
“Vô vi” trong
“Đạo Đức kinh” có ba ý nghĩa chính:
+ Một là vạn vật đều có bản tính tự nhiên của mình, chúng tồn tại, vận
động, biến hoá theo lẽ tự nhiên, không cần biết đến ý nghĩa, mục đích của bản
thân chúng. Ngh
ĩa là sống với cái vốn có tự nhiên, không can thiệp vào quá trình
v
ận hành của các vật khác, biết chấp nhận và thích ứng với mọi hoàn cảnh, môi
trường.
+ Hai là “Vô vi” còn có ngh
ĩa tự do “tuyệt đối”, không bị ràng buộc bởi
b
ất cứ ý tưởng, dục vọng, đam mê, ham muốn nào. Lão Tử viết : “Ngũ sắc làm
cho m
ắt mờ, ngũ âm làm cho tai điếc, ngũ vị làm cho miệng chán. Cưỡi ngựa săn
bắn làm cho phát cuồng, vật khó kiếm khiến cho lòng tà vậy”.
+ Ba là “Vô vi” còn có ngh
ĩa là luôn bảo vệ, giữ kín bản tính tự nhiên của
v
ạn vật mà trước hết là chống lại mọi hành động của con người xã hội. Theo đạo
vô vi người ta “có ba của báu hòng nắm giữ và bảo vệ : một là tự ái, hai là tiết

ki
ệm và ba là không dám đứng trước thiên hạ”.
GVHD: BÙI VĂN MƯA Tiểu luận Triết học
SVTH: HUỲNH QUANG SƠN 9
d. Quan điểm triết học Đạo gia về cách thức xây dựng nhà nước
Lão Tử sinh trưởng trong giai đoạn chiến tranh triền miên cho nên rất ưu tư
về vấn đề quốc trị. Ông thấy là “dân đói vì người trên lấy thuế nhiều cho nên dân
đói, dân khó trị vì người trên theo hữu vi cho nên dân khó trị”, “thiên hạ nhiều
kiêng k
ỵ thì dân càng nghèo; dân nhiều lợi khí thì quốc gia thêm mờ tối, người
càng nhi
ều xảo thuật thì vật kỳ lạ càng xuất hiện, pháp luật càng sáng tỏ thì trộm
cướp càng nhiều.”. Lão Tử cho rằng hành động hay nhất là đừng can thiệp đến
vi
ệc đời; nhưng nếu đời cần ta phải làm thì ta hãy làm cái không làm một cách
kín đáo, khéo léo. Ông coi đây là giải pháp an bang tế thế.
Qu
ốc gia lý tưởng trong nhãn quan của Lão Tử là một quốc gia nhỏ mà
trong đó nhân dân sống thuận với thiên nhiên, biết vừa đủ mà không ham biết
nhi
ều, không muốn tư dục, không ganh đua bề ngoài, mà chỉ sống theo đạo vô vi.
CHƯƠNG II: NÉT TƯƠNG ĐỒNG VÀ KHÁC BIỆT GIỮA TRIẾT HỌC
NHO GIA VÀ TRI
ẾT HỌC ĐẠO GIA
1. Kh
ởi nguyên vũ trụ
a. Nét tương đồng
Cả hai trường phái đều đề cập đến khởi nguyên vũ trụ bắt nguồn từ Đạo.
Đạo để chỉ cái nguyên lý tuyệt đối của vũ trụ đã có từ trước khi khai thiên lập
địa, không sinh, không diệt, không tăng, không giảm. Đạo có thể quan niệm dưới

2 phương diện: vô và hữu. Vô thì Đạo là nguyên lí của trời đất, nguyên lí vô
hình. H
ữu thì Đạo là nguyên lí hữu hình, là mẹ sinh ra vạn vật “Vô danh thiên địa
chi th
ủy, hữu danh vạn vật chi mẫu”.
C
ả hai trường phái đều đề cập đến khởi nguyên vũ trụ bắt nguồn từ âm
dương. Âm và dương là thuộc tính của mọi hiện tượng, mọi sự vật trong toàn vũ
trụ cũng như trong từng tế bào, từng chi tiết. Âm và dương là hai mặt đối lập,
mâu thu
ẫn thống nhất, trong Âm có Dương và trong Dương có Âm.
GVHD: BÙI VĂN MƯA Tiểu luận Triết học
SVTH: HUỲNH QUANG SƠN 10
b. Nét khác biệt
Nho gia
Khổng Tử đứng trên quan điểm triết học của Kinh Dịch. Theo tư tưởng này
thì uyên nguyên c
ủa vũ trụ, của vạn vật là thái cực. Thái cực chứa đựng một
năng lực nội tại mà phân thành lưỡng nghi. Sự tương tác giữa hai thế lực âm-
dương mà sinh ra tứ tượng. Tứ tượng tương thôi sinh ra bát quái và bát quái sinh
ra vạn vật. Vậy là sự biến đổi có gốc rễ ở sự biến đổi âm -dương.
Sự biến hóa trong Vũ Trụ là do nhứt động nhứt tịnh của Thái Cực mà ra.
V
ạn vật đã phát hiện ra là thực có, thì nên theo cái thực ấy mà hành động sinh
t
ồn. Quan niệm về Âm – Dương: Sinh ra ngũ hành ( Kim, Mộc, Thủy, Hỏa, Thổ),
t
ừ đó sinh ra mọi biến đổi trong tự nhiên và xã hội.
Đạo gia
Theo Lão Tử, uyên nguyên của vũ trụ, của vạn vật là Đạo. Vạn vật đều có

ngu
ồn gốc từ Đạo. Đạo ở đây được hiểu là quy luật tồn tại khách quan, không có
màu s
ắc, không nhìn thấy. Quan niệm về Âm – Dương: Sinh ra 3 lực (Thiên, Địa,
Nhân), t
ừ đó sinh ra vạn vật.
2. Thế giới quan – Nhân sinh quan
a.
Nét tương đồng
Cả hai trường phái đều cho rằng bản tính nhân loại đều có một tính gốc.
Nho gia thì cho r
ằng tính gốc là tính thiện hay tính ác. Theo Đạo gia thì nói đến
tính g
ốc và khuynh hướng “vô vi” hay “hữu vi”.
C
ả hai trường phái đều cho rằng “Đạo” liên quan đến sự phát triển, tiến hoá
của trời đất muôn vật. Theo Nho gia thì Đạo là quy luật biến chuyển, tiến hoá của
vạn vật trời đất và phải xây dựng quan hệ lành mạnh, tốt đẹp là Đạo; noi theo
Đạo một cách nghiêm chỉnh, đúng đắn trong cuộc sống thì có được đức trong
sáng quý báu ở trong tâm Còn theo Đạo gia thì Đạo là bản nguyên của vũ trụ,
sáng tạo ra vạn vật, là phép tắc của vạn vật, quy luật biến hóa tự thân của vạn vật.
GVHD: BÙI VĂN MƯA Tiểu luận Triết học
SVTH: HUỲNH QUANG SƠN 11
Cả hai trường phái đều tập trung chủ yếu vào xã hội và con người, coi trọng
hành vi cá nhân, hướng tới sự thống nhất, h
ài hòa giữa con người và xã hội. Coi
con người l
à chủ thể của đối tượng nghiên cứu: hướng vào nội tâm - luôn cố
gắng tìm tòi về bản thân con người và mối quan hệ giữa con người và xã hội
xung quanh và ít quan tâm đến khoa học tự nhi

ên.
Tư tưởng của hai trường phái có hai đặc điểm cá biệt: hòa hợp và trọng
truyền thống. Trong cả Nho gia lẫn Ðạo gia, ta đều thấy ý tưởng về hòa hợp tự
nhiên cùng tính tương liên của mọi sự vật, v
à minh triết đến từ sự thừa nhận
trạng thái đó, đồng thời sống hòa hợp dưới ánh sáng khôn ngoan của nó.
Nhìn từ viễn cảnh hiện đại, ta thấy Nho gia lẫn Ðạo gia đều có vẻ là tôn
giáo, tuy th
ế, xét theo nguyên ngữ, cả hai chỉ được đề cập tới một cách đơn giản
là “giáo” với ý nghĩa giáo hóa, dạy bảo cách sống sao phải Đạo làm người. Tuy
cả hai có triển khai các thành tố tôn giáo và siêu hình nhưng rõ ràng chúng bắt
nguồn từ các hệ thống triết học, được các tôn sư và các cá nhân đi theo làm thành
các “học phái”
b. Nét khác biệt:
Trong quan điểm nhân sinh quan, hai trường phái có điểm khác biệt rõ rệt
v
ề quan niệm nhập thế của Nho gia và xuất thế của Đạo gia.
V
ới Nho gia, con người tuân theo quan điểm Nhập thế: là sống và hành
động không theo tự nhiên, là đem áp đặt ý chí của mình vào sự vật, … con người
s
ống và làm theo chuẩn mực cho mọi sinh hoạt chính trị và an sinh xã hội (tam
cương, ngũ thường, tam tòng, tứ đức ). Để trở thành người quân tử, con người ta
trước hết phải "tự đào tạo", phải "tu thân". Khổng Tử đặt ra một loạt Tam Cương,
Ngũ Thường, Tam Tòng, Tứ Đức để làm chuẩn mực cho mọi sinh hoạt chính trị
và an sinh xã hội. Khổng Tử cho rằng người trong xã hội giữ được tam cương,
ngũ thường, tam tòng, tứ đức thì xã hội được an bình.

Ngược lại, Đạo gia quan niệm con người sống theo nguyên tắc Xuất thế: là
s

ống, hoạt động theo lẽ tự nhiên, thần phác, không làm trái với tự nhiên, không
GVHD: BÙI VĂN MƯA Tiểu luận Triết học
SVTH: HUỲNH QUANG SƠN 12
giả tạo, không gò ép trái với bản tính của mình và ngược với bản tính của tự
nhiên, không can thiệp vào trật tự của tự nhiên, chỉ làm cho dân no bụng, xương
cốt mạnh mà lòng hư tĩnh, khiến cho dân không biết, không muốn. Lão Tử đã rút
ra ngh
ệ thuật sống dành cho con người là: từ ái, cần kiệm, khiêm nhường, khoan
dung.
Một điểm khác biệt nữa giữa hai trường phái về Thế giới quan – Nhân sinh
quan, đó là quan điểm về con người trong xã hội:
Nho gia quan niệm:
- Có hạng người sống thuần bằng bản năng như loài cầm thú: kẻ hạ cấp xét
về phương tiện đạo đức phẩm cách, gọi là tiểu nhân.
- Có hạng người tiến hóa, hiểu mệnh trời, hiểu đạo lý: quân tử.
- Quân tử và tiểu nhân họ đều có cái Thiên Tính trong người, nó hướng đạo
con ngư
òi làm điều thiện, điều phải. Con người vì bị vật dục che khuất
lương tri nên mới có phân biệt kẻ ác người thiện.
Đạo gia lại cho rằng:
Con người đồng nhất với trời đất về mặt cấu trúc vật chất vật lý vô cơ mà
chưa nêu ra được con ngườ
i còn là một cấu trúc vật chất sinh vật xã hội, đó là
con ngườ
i còn là tổng hòa các mối quan hệ với điều kiện tự nhiên và xã hội mà
con người sinh sống.
3. Tư tưởng thực chứng luận
a.
Nét tương đồng
Khổng Tử và Nho gia nói chung ít quan tâm đến vấn đề lý giải thế giới,

ngu
ồn gốc của vũ trụ. Tuy nhiên để tìm chổ dựa vững chắc cho lý luận đạo đức
c
ủa mình, Khổng Tử cho rằng vạn vật không ngừng biến hóa theo một trật tự
không gì cưỡng lại được. Chúng ta có thể bắt gặp tư tưởng này trong Đạo gia với
quan ni
ệm của Lão Tử về đạo: Đạo vừa mang tính khách quan (vô vi), vừa mang
tính ph
ổ biến.
GVHD: BÙI VĂN MƯA Tiểu luận Triết học
SVTH: HUỲNH QUANG SƠN 13
Cả hai trường phái đều theo chủ nghĩa duy tâm:
Nho gia: Mạnh Tử hệ thống hóa triết học duy tâm của Nho gia trên phương
diện thế giới quan và nhận thức luận. Tư tưởng triết học của Tuân Tử thuộc chủ
nghĩa duy vật thô sơ.
Đạo Gia: đề cao tư duy trừu tượng, coi nhẹ nghiên cứu sự vật cụ thể. Lão
T
ử cho rằng “Không cần ra cửa mà biết thiên hạ, không cần nhòm qua khe cửa
mà bi
ết đạo trời”.
a. Nét khác biệt
Khổng Tử và Lão Tử đều tiếp nhận sức sống của văn minh nông nghiệp,
nhưng t
rong khi Khổng Tử tìm cách kết hợp văn minh nông nghiệp với văn minh
gốc du mục thì Lão Tử dựa hoàn toàn vào văn minh nông nghiệp. Khổng thì
“nh
ập thế”, “hữu vi”; còn Lão thì “xuất thế”, “vô vi”.
Kh
ổng Tử đặt cơ sở lập luận trên sự quan sát các xã hội thực tế và trên sự
chấp nhận những truyền thống được lưu truyền trong chúng. Khổng Tử tự xem

mình chỉ là kẻ trình bày chi tiết các lời giảng cổ truyền, đặc biệt những gì được
thu thập trong quá khứ và phản ánh sinh hoạt thời sơ Chu.
Lão Tử chủ trương "Tuyệt Thánh khí tri", để cho tất cả trở về với bản tánh
ch
ất phác, chân thật thôi. Giữa Lão Tử với Khổng Tử, chúng ta thấy tư tưởng và
phong cách c
ủa Lão Tử khác hẳn với nhà Nho học, thiên về triết lý siêu hình, nên
Lão T
ử được coi là một triết gia rất lý trí và bình thản.
Lão T
ử viết trong Ðạo đức kinh, chương 47 rằng: “Không ra khỏi cửa mà
bi
ết được việc thiên hạ. Không dòm ngoài cửa mà thấy được Ðạo Trời. Càng ra
xa, càng bi
ết ít. Bởi vậy, Thánh nhơn không đi mà biết, không thấy mà hiểu,
không làm mà nên”.
Ngược lại, Khổng Tử đặt cơ sở lập luận trên sự quan sát các xã hội thực tế
và trên sự chấp nhận những truyền thống được lưu truyền trong dân chúng:
- V
ề thực hành: lấy hành động thực nghiệm làm trọng.
GVHD: BÙI VĂN MƯA Tiểu luận Triết học
SVTH: HUỲNH QUANG SƠN 14
- Về trí thức: lấy trực giác để soi rọi tìm hiểu sự vật.
- Về phương pháp chứng luận, lấy Thiên lý lưu hành làm căn bản.
- Về tín ngưỡng: luôn luôn tin rằng Thiên Nhân tương dữ, nghĩa là Trời và
Người tương quan với nhau.
4. Quan điểm chính trị xã hội
a.
Nét tương đồng
Quan điểm chính trị và xã hội của Đạo gia và Nho gia hoàn toàn khác xa

nhau. Trong khi
Đạo gia khuyên con người phải sống theo lẽ tự nhiên thì Nho gia
khuyên con người phải sống theo lễ và mệnh trời. Tuy nhiên cũng có một nét
tương đồng nhỏ về phong cách sống, đó là Đạo gia khuyên con người sống
không gi
ả tạo, từ bỏ tính tham lam, vị kỷ để không làm mất đức. Trong khi đó
Nho gia cũng khuyên con người sống phải chừng mực, điều gì mà mình không
mu
ốn cũng đừng nên áp dụng cho người khác.
Người trị vì thiên hạ đều là những người có phẩm chất tốt đẹp và đáng
quý.
b. Nét khác biệt:
 Giai đoạn xã hội loạn lạc
Khổng Tử một mặt mong muốn trở lại với quy phạm hành vi nguyên thủy,
như duy trì quy tắc tôn pháp dưới chế độ phong kiến nhà Chu; đồng thời mặt
khác, sáng t
ạo nấc thang giá trị mới. Mong được xã hội công nhận, như cổ súy,
đề cao đức tính Nhân Ái luân lý Trung Hiếu.
Lão Tử thì bài bác, chống phá trật tự xã hội hiện hữu bằng hành vi tích cực,
ho
ặc tự đặt mình ra ngoài vòng xã hội đó, bằng hành vi tiêu cực, như đi ẩn náu,
mai danh lánh n
ạn chẳng hạn.
 Xây dựng nước
Khổng Tử chủ trương xây dựng nước lớn: Người quân tử phải hành đạo, tức
là ph
ải làm quan, làm chính trị. Nội dung của công việc này được công thức hóa
GVHD: BÙI VĂN MƯA Tiểu luận Triết học
SVTH: HUỲNH QUANG SƠN 15
thành "tề gia, trị quốc, bình thiên hạ". Tức là phải hoàn thành những việc nhỏ -

gia đình, cho đến lớn - trị quốc, và đạt đến mức cuối cùng là bình thiên hạ (thống
nh
ất thiên hạ).

Ngược lại, Lão Tử chủ trương "Tiểu quốc quả dân" (Nước nhỏ dân ít). Lão
T
ử cho rằng, với nước nhỏ dân thưa, thì ít có tranh chấp và dễ trị. Nhà nước
ch
ẳng phải nhọc lòng làm gì mà dân vẫn tự sống an lành. Dân hai nước ở cạnh
nhau, dù cách nhau b
ời một bờ dâu nhỏ hay một con mương cạn cùng nghe tiếng
chó s
ủa tối, tiếng gà gáy sáng… nhưng đến già, đến chết họ không bao giờ qua
l
ại thăm nhau.
 Quan điểm trị quốc
Với Nho gia đó là “hữu vi” : đem áp đặt ý chí của mình vào sự vật. Trị quốc
c
ủa Nho gia áp đặt theo “đức trị” hay “nhân trị”.

Đạo gia chủ trương đường lối trị quốc theo đạo “vô vi”, không dùng luật
pháp, không c
ần giáo dục nhân, lễ, nghĩa, trí, chống lại chủ trương “hữu vi” cùng
m
ọi chuẩn mực đạo đức và thể chế pháp luật, vì coi đó là sự áp đặt, cưỡng chế,
can thi
ệp vào bản tính tự nhiên của con người.
 Vấn đề giai cấp
Nho gia
Nho gia đề cao chính danh, là mỗi sự vật phải được gọi đúng tên của nó,

m
ỗi người phải làm đúng chức phận của mình. Quan niệm về giai cấp rõ ràng,
đạo nhân chỉ là đạo của người quân tử là của giai cấp thống trị. Quan niệm hữu
vi: Ph
ải có sự tác động của giai cấp thống trị thì xã hội mới trật tự, kỷ cương.
Đạo gia
Đạo gia đề cao sự thuận theo tự nhiên, không đặt nặng vấn đề giai cấp, để
mọi thứ thuận theo lẽ tự nhiên. Quan niệm vô vi: vua ít can thiệp vào việc của
dân, để dân thuận theo tự nhiên mà sống.
GVHD: BÙI VĂN MƯA Tiểu luận Triết học
SVTH: HUỲNH QUANG SƠN 16
5. Về phương châm xử thế
a. Nét tương đồng
Cả hai trường phái đều hướng con người đến cái thiện, khuyên con người
sống tốt để có gia đình hạnh phúc và góp phần cho một xã hội ổn định.
Nho gia cho rằng nền tảng của gia đình – xã hội là những quan hệ đạo đức –
chính tr
ị, đặc biệt là quan hệ vua – tôi, cha – con, chồng – vợ. Các quan hệ này
được nho gia gọi là đạo. khi các quan hệ này chính danh thì xã hội ổn định, gia
đ
ình yên vui và ngược lại.
Đạo gia thì giáo huấn con người theo thuyết vô vi: sống và hành động theo
lẽ tự nhiên, không giả tạo, không gò ép trái với bản tính của mình và ngược với
bản tính của tự nhiên, là từ bỏ tính tham lam, vị kỷ để không làm mất đức. Nghệ
thuật sống dành cho con người là từ ái, cần kiệm, khiêm nhường, khoan dung.
b. Nét khác biệt
Nho gia
Xây dựng xã hội chính danh để mỗi người mỗi đẳng hội chính danh, để mỗi
người mỗi đẳng cấp xác định r
õ danh phận của mình mà thực hiện. Con người

cần thực hiện chuẩn mực: Trung, Hiếu, Nghĩa, Trí, Dũng.
Nho gia có khuynh hướng về đạo nhập thế, dạy ta biết cách xử kỷ tiếp vật
khiến cho ta ăn ở phải đạo làm người. Những người Nho học thì chuyên về mặt
thực tế, ít chú trọng về mặt lý tưởng.
Đạo gia
Xây dựng xã hội bình đẳng, không phân biệt người với ta, không làm thiệt
hại ai. Con người cần có ba đức: Từ, Kiệm, Khiêm
Đạo gia có khuynh hướng về đạo xuất thế, lấy đạo làm chủ thể cả vũ trụ dạy
con người nên lấy thanh tĩnh vô vi nơi yên lặng.
GVHD: BÙI VĂN MƯA Tiểu luận Triết học
SVTH: HUỲNH QUANG SƠN 17
KẾT LUẬN
Những tư tưởng triết học cơ bản của Nho gia và Đạo gia tuy đã được xây
d
ựng cách đây hơn hai nghìn năm, và tất nhiên có không ít hạn chế, nhưng đến
nay vẫn còn ý nghĩa thiết thực về mặt phương pháp luận, gợi mở cho chúng ta
nhiều điều cả trong hoạt động nhận thức lẫn trong hoạt động thực tiễn.
Tư tưởng triết học của Nho gia và Đạo gia đã để lại những tinh hoa, lý luận,
quan điểm sâu sắc, những tư tưởng vượt thời đại làm nền tảng cho rất nhiều môn
khoa h
ọc hiện đại ngày nay.
Thông qua tìm hi
ểu Nho gia và Đạo gia, chúng ta cần phải biết chắc lọc, tiếp
thu và phát triển những tư tưởng của hai trường phái Triết học này để giải quyết
những vấn đề về gia đình, về mối quan hệ cá nhân và xã hội, về quản lý đất nước,
về phát triển kinh tế, giáo dục… trong thời kỳ mới, thời kỳ công nghiệp hóa, hiện
đại hóa v
à hội nhập quốc tế cũng như đưa cả nước bước vào thời kỳ xây dựng
mọi mặt đất nước theo định hướng xã hội chủ nghĩa, trên con đường tiến tới: dân
giàu, nước mạnh, xã hội công bằng, dân chủ, văn minh. Một xã hội sống vô vi,

người dân đủ áo mặc, cơm no, x
ã hội thái bình, không có loạn lạc, tệ nạn xã hội.
Và cuối cùng, chúng ta cũng gửi lời cảm ơn sâu sắc đến Khổng Tử và Lão
T
ử, hai nhà tư tưởng đã khai mở cho hai trường phái Triết học kinh điển cũng
như các nhà tư tưở
ng tiêu biểu khác.
GVHD: BÙI VĂN MƯA Tiểu luận Triết học
SVTH: HUỲNH QUANG SƠN 18
TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Tiểu ban Triết học, Triết học (Phần I & II, dùng cho học viên cao học và
nghiên c
ứu sinh không thuộc chuyên ngành triết học), LHNB Trường ĐH
Kinh tế TPHCM, 2012.
2. B
ộ Giáo dục và Đào tạo, Giáo trình Triết học (dùng cho học viên cao học
và nghiên c
ứu sinh không thuộc chuyên ngành triết học), Nhà xuất bản Lý
lu
ận chính trị, Hà Nội, 2006.
3.
Trường ĐH Kinh tế TPHCM Khoa Lý luận chính trị, tiểu ban Triết học,
Giáo trình
Đại cương lịch sử Triết học, Nhà xuất bản Tổng hợp TPHCM,
2003.
4. Nguy
ễn Hữu Vui (chủ biên), Lịch sử Triết học, Nhà xuất bản Chính trị
quốc gia, Hà Nội, 2002.
5. Nguy
ễn Đăng Duy, Đạo giáo với văn hóa Việt Nam, Nhà xuất bản Hà

N
ội, 2001.
6. Hàn Sinh Tuyên & Lê Anh Minh (d
ịch), Tư tưởng Đạo gia, Nhà xuất bản
Tam giáo đồng nguyên, 2008
GVHD: BÙI VĂN MƯA Tiểu luận Triết học
SVTH: HUỲNH QUANG SƠN 19
MỤC LỤC
LỜI MỞ ĐẦU 1
CHƯƠNG I: NỘI DUNG CƠ BẢN CỦA TRIẾT HỌC NHO GIA VÀ
TRI
ẾT HỌC ĐẠO GIA 2
1. Bối cảnh lịch sử ra đời của hai trường phái triết học Nho gia và Đạo
gia …………………………………………………………………………….2
2. Nh
ững nội dung cơ bản của triết học Nho gia 3
3. Nh
ững nội dung cơ bản của triết học Đạo gia 5
CHƯƠNG II: NÉT TƯƠNG ĐỒNG VÀ KHÁC BIỆT GIỮA TRIẾT HỌC
NHO GIA VÀ TRI
ẾT HỌC ĐẠO GIA 9
1. Kh
ởi nguyên vũ trụ 9
2. Th
ế giới quan – Nhân sinh quan 10
3.
Tư tưởng thực chứng luận 12
4.
Quan điểm chính trị xã hội 14
5. V

ề phương châm xử thế 16
KẾT LUẬN 17
TÀI LIỆU THAM KHẢO 18