SỰ TƯƠNG ĐỒNG VÀ KHÁC BIỆT GIỮA NHO GIA VÀ PHÁP GIA

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP.HCM
PHÒNG QUẢN LÝ ĐÀO TẠO SAU ĐẠI HỌC










TIỂU LUẬN MÔN TRIẾT HỌC

Đề tài số 3

SỰ TƯƠNG ĐỒNG VÀ KHÁC BIỆT
GIỮA NHO GIA VÀ PHÁP GIA







SVTH : ĐÀO THỊ MỘNG HIỀN
STT : 26
NHÓM : 2
LỚP : CAO HỌC ĐÊM 1 – K20
GVHD : TS. BÙI VĂN MƯA

TP. Hồ Chí Minh, 2011


THÁNG 5/2011

TP. Hồ Chí Minh, ngày tháng năm 2011






MỤC LỤC
PHẦN I : MỞ ĐẦU
PHẦN II : NỘI DUNG 1
Chương I: Khái quát Nho Gia và Pháp Gia 1
I. Khái quát Nho gia 1
1. Lịch sử hình thành của Nho Giáo 1
2. Nội dung cơ bản của Nho Giáo 2
II. Khái quát Pháp gia 4
1. Lịch sử hình thành của Pháp Gia 4
2. Các quan điểm của Pháp gia 6
Chương II: Sự tương đồng và khác biệt giữa Nho Gia Và Pháp Gia 8
I. Sự tương đồng 8
II. Sự khác biệt 11
1. Sự khác biệt về cách trị quốc 13

2. Sự khác biệt khi đề cập đến tố chất của nhà cầm quyền 18
3. Sự khác biệt về tư tưởng biện chứng 20
4. Sự khác biệt về giáo dục, đạo đức, xây dựng con người 21
III. Nhận xét 23
PHẦN III : KẾT LUẬN 26
TÀI LIỆU THAM KHẢO 27
PHẦN I: MỞ ĐẦU
Nếu Phương Đông là chiếc nôi lớn của văn minh nhân loại thì Trung Quốc là một
trong những trung tâm văn hóa triết học cổ xưa rực rỡ, phong phú nhất của nền văn minh
ấy. Triết học Trung Quốc trải qua nhiều thời kỳ, trong đó thời Xuân thu - Chiến quốc là
thời kỳ phát triển rực rỡ nhất. Có nhiều học thuyết gọi thời kỳ này là “Bách gia chu tử,
trăm nhà trăm thấy”, “Bách gia tranh minh, trăm nhà đua tiếng”. Trong số những thành
tựu của triết học Phương Đông thời đó phải kể đến trường phái triết học Nho gia và Pháp
gia, đây là hai hệ tư tưởng xưa mà ý nghĩa của nó vẫn còn có giá trị cho đến tận ngày nay
về vấn đề luân lý, đạo đức, chính trị- xã hội…
Trong quá trình phát triển kinh tế nước ta nói riêng và ở các nước khác nói chung,
sự phát triển kinh tế ở mỗi nước tuy khác nhau nhưng đều có một số điểm chung, dựa
trên một số quy tắc cơ bản để xây dựng và phát triển kinh tế. Một trong những nguyên tắc
cơ bản trong phát triển kinh tế ở mỗi nước là nhà nước cần phải xây dựng một hệ thống
pháp luật hoàn thiện và thích hợp. Qua tìm hiểu và ở mức độ có hạn không sao tránh khỏi
sai sót, em mạnh dạn chọn và trình bày đề tài “Sự tương đồng và khác biệt giữa Nho gia
và Pháp gia”. Nghiên cứu về hai hệ tư tưởng này, sẽ phần nào giúp chúng ta hiểu rõ được
cách vận dụng những tư tưởng ấy trong đường lối xây dựng, phát triển kinh tế xã hội
đương thời.
Kết cấu của bài viết gồm hai phần chính như sau:
Chương I: Khái quát Nho gia và Pháp gia
1. Khái quát về Nho gia
2. Khái quát về Pháp gia
Chương II: Sự tương đồng và khác biệt giữa Nho gia và Pháp gia
1. Sự tương đồng

2. Sự khác biệt
3. Nhận xét
GVHD: TS. Bùi Văn Mưa SVTH: Đào Thị Mộng Hiền

Sự tương đồng và khác biệt giữa Nho gia và Pháp gia 1

PHẦN II: NỘI DUNG
CHƢƠNG I: KHÁI QUÁT NHO GIA VÀ PHÁP GIA
I. Khái quát Nho gia
1. Lịch sử hình thành của Nho giáo

 

Nho giáo


Thời Nguyên Thủy:
Cui thi Xuân Thu, Khng T sáng lp Nho gia. Khng T quan tâm nhiu ti
các v c, chính tr, xã hi, ông coi hoc là nn tng ca xã
hi, nó là công c  gi gìn trt t xã hi và hoàn thin nhân cách cá nhân cho con
i.
Thi Chin quc: Nho gia phái ca Tuân T và phái
ca Mnh T là mnh nhc Mnh T và Tuân T hoàn thin và phát
trin theo ng khác nhau: Mnh T ng duy tâm, Tuân T theo
ng duy vt.
Thời Hán: Khai thác lý lung Trthuyết
trời sinh vạn vật và thiên nhân cảm ứng  hoàn chnh thêm Nho gia.
Thời Tống – Minh:
Thi nhà Tng là thi k Nho giáo phát trin mnh m v   
Thiu Ung là nhng Lý hc trong Nho giáo. Ngoài ra, hai anh

em h Trình: Trình Ho và Trình Di, Chu Hy là nhng nhà lý hc xut sc vi
thuyt cách vật trí tri t, trí tri, thành ý, chính tâm, tu thân, t gia, tr
quc, bình thiên h).
GVHD: TS. Bùi Văn Mưa SVTH: Đào Thị Mộng Hiền

Sự tương đồng và khác biệt giữa Nho gia và Pháp gia 2

Thn thi nhà Thanh: Nho giáo không có phát trin ni bt
mà ngày càng kht khe, bo th. Sang th k XIX, Nho giáo tht s tr nên già ci,
không còn sc sng.


2. Nội dung cơ bản của Nho giáo


-  

Quân tử

 

Tự đào tạoTu ThânTam Cương
(Ngũ
Thường ( Tín) Tam Tòng (Tại gia tòng phụ, xuất giá tòng phu,
phu tử tòng tử), Tứ Đức Công - Dung -
Ngôn -  Tam
Cương và Ngũ Thường Tam Tòng và Tứ Đức

 





 "Đạt đạo trong
GVHD: TS. Bùi Văn Mưa SVTH: Đào Thị Mộng Hiền

Sự tương đồng và khác biệt giữa Nho gia và Pháp gia 3

thiên hạ có năm điều: đạo vua tôi, đạo cha con, đạo vợ chồng, đạo anh em, đạo bạn
bè" (sách Trung Dung); 

Nhân - Trí -
Dũng" Ngoài 
 Sau
Hành Đạo
Nho gia h
                 





 Tề gia, Trị quốc, Bình thiên
hạ". - - 




nói: "Kỷ sở bất dục, vật thi ư nhân
- 

Người không có nhân thì lễ mà làm gì? Người không có nhân thì
nhạc mà làm gì?

Danh không chính thì lời không thuận,
lời không thuận tất việc không thành
Quân quân, thần thần, phụ phụ, tử tử - Vua ra vua, tôi ra tôi, cha ra
cha, con ra con
GVHD: TS. Bùi Văn Mưa SVTH: Đào Thị Mộng Hiền

Sự tương đồng và khác biệt giữa Nho gia và Pháp gia 4

              
Tu Thân, Tề gia, Trị quốc, Bình thiên hạ".





.

II. Khái quát Pháp gia
1. Lịch sử hình thành của Pháp gia
i m ng cho các pháp gia là Qun Trng quc cho T Hoàn
i sau truyn li b Qun T (bao gm 86 thiên, mt 10 thiên) chép thành
tích chính tr  ca Qun Trng.
Sau thi Qun Trng pháp gia ca Tht Hi,
ngvà cui cùng là Hàn Phi T p hc
 hoàn thing pháp gia giúp Tn Thy Hoàng thng nht Trung Quc.
Xuân Thu (685 TCN),  








 gia,
 
 

Kho lẫm đầy rồi mới biết lễ tiết, y thực đủ mới biết vinh
nhục"; ngụ binh ư nông
            Luật, hình, lệnh,
chính
 cho dân
GVHD: TS. Bùi Văn Mưa SVTH: Đào Thị Mộng Hiền

Sự tương đồng và khác biệt giữa Nho gia và Pháp gia 5


c.



Quản Trọng Thương Ưởng Hàn Phi Tử
  

 , 














 .
-
"" thay "", 
 , . 
 ( 401-337 TCN)  , 



 (370-290
TCN) , 

(440-381 TCN) c
, .







  280-233 TCN     
 
 , 
 
 

,  , thì nhà
 ,  ,  . Theo ông,






























, 





 , 












GVHD: TS. Bùi Văn Mưa SVTH: Đào Thị Mộng Hiền

Sự tương đồng và khác biệt giữa Nho gia và Pháp gia 6

 . 



, 

















































.
2. Cc quan điê
̉
m cu
̉
a Pha
́

p gia
Trị nước phải kết hợp các yếu tố: 
 . 









 ,  , .










 , dân mau 

. 
 , 













, 



 . 



















6 : , 

;  ; ;
, ;  , 









 ,
khoe khôn, 

.  6 : 








, ; 








 ; 








, ; 





, 



, 

, 

;























 rên.
Pháp gia c 4 : nguyên tắ c 1:


, 



, 


; Nguyên tắc 2: 







, 




 ; Nguyên tắ c 3: 





 cho dân 



, 


,  ; Nguyên tắc 4: 
,  . 



, 

 ; 



























, 









 . 










, 







, 


, không
.


 :  ,  (), 












, .
GVHD: TS. Bùi Văn Mưa SVTH: Đào Thị Mộng Hiền

Sự tương đồng và khác biệt giữa Nho gia và Pháp gia 7

: 










 
























, .
Thuâ

̣
t: 

 , 

 bề tôi 








 









 ; 



 “Công”,
“Danh” 






















 . 















, 





, 








.
 Thế: , 

, 








. 










 , 



 ,  .




, 

, 












, 




 . 











 ,
.
Tư tươ
̉
ng biê
̣
n chư

́
ng: Quan điê
̉
m thơ
̀
i biến, pháp biến 
















: , 















. 
















, 






  . 








 , 






















 .
 , 
.




, 











-
 .  . Ông
























. 













, 








, 
, không nên trôn





, mong
 (







),  , 








GVHD: TS. Bùi Văn Mưa SVTH: Đào Thị Mộng Hiền

Sự tương đồng và khác biệt giữa Nho gia và Pháp gia 8

CHƢƠNG II:
SỰ TƢƠNG ĐỒNG VÀ KHÁC BIỆT GIỮA NHO GIA VÀ PHÁP GIA
I. Sự tƣơng đồng
   -    -   
      

em xét 


u tiên có th k n mu
mang tinh thn mun xây dng mt xã hc m no và giàu mnh.
Có th n và mc tiêu ca c hai phái Nho
u là gii quyt tình trng hn lon, nh và phát trin quc gia
ngày mng.
Có th ng hai phái Nho gia và Pháp gia có nh
mt s công c c s dc ca nhng nhà
cm quyn có nh  ng. N    u ki  tr c
chính là Thc túc, thì trong Pháp gia chính là Nông nghip, c th là phát trin nông
nghip, tp trung l làm ruc d xây dng
i mnh. Nu ki tr ng, thì
trong Pháp gia chính là Chin tranh, c th là xây dng i mnh, dùng chin
 gii quyt chin tranh. Mung vng vàng và thái bình thì v
mt quân s phi hùng mnh.
Xét v bi, Tuân T - i ch n Nho gia
ng duy vt, mt trong hai bc thy Nho gia thi Chin quc, cùng vi

Mnh T, cho rng bi
vn sn có lòng ham l tha mãn nhng ham mui phng
GVHD: TS. Bùi Văn Mưa SVTH: Đào Thị Mộng Hiền

Sự tương đồng và khác biệt giữa Nho gia và Pháp gia 9

thun theo tính t nhiên ca mình nên dn tình trng tranh t ca
nhau dn chin tranh. Còn theo Hàn Phi Ti hc trò ca Tuân T, theo
ng phái trit hm vi thy mình khi quan nim
c thuyt cá nhân v li luôn có xu ng li
mình hi, tránh hi cu li, nghiêm ph duy trì trt t xã hi.
u là nhng tr quc vn
dng sâu rng trong lch s Trung Quc c i, có lch s lâu dài và có ng
n các quc gi bao hàm ni ti trong xã hi Trung Quc
mà còn lan sang tt Bn, Triu Tiên, Vit Nam phát trin
bn bc hoàn thin liên tn tn ngày nay.
T cht ca nhà cm quyng phái có s ng v chính
tr. Theo Nho gia, nhà cm quyn có nhng t ch va
c tr  ng dân, giáo dân. Khng T cho rMuốn trị nước trước hết
phải thực hiện “chính danh”, bởi vì nếu không chính danh thì lời nói sẽ không đúng
đắn, lời nói không đúng đắn sẽ dẫn đến việc thi hành sai…Cho nên nhà cầm quyền
xưng danh thì đúng với phận, với nghĩa, đã xưng danh đúng với danh phận (Lun
ng, T L, 3). Nhà cm quyn gi ng và hc
t dân tin dân tín, nhà cm quyn không nhng phi sáng sut, hiu cao bit
rng mà còn phi bit cách tr  ng lòng dân v mt
mc dù s d c khác vi Nho
gia  pháp tr  n mng minh quân, mt nhà
cm quyn am hiu nguyên tc cai tr c. n hình là Hàn Phi T vi vic
vn dng kt hp ba yu t  c.
C ng phái cùng nhìn nhn cu trúc xã hi vi nhng bng

t thc t nh và cho phép chúng quyu cá nhân nên làm. S
hòa hp xã hi vic cá nhân thun theo xã hi. Thc t ca xã hi
luôn luôn có k i quân t và k tiu nhân, các th
bc trong xã hi là mt tt yu mà mi mt cá nhân trong xã hi phi thun. Mi cá
GVHD: TS. Bùi Văn Mưa SVTH: Đào Thị Mộng Hiền

Sự tương đồng và khác biệt giữa Nho gia và Pháp gia 10

c nm ngoài vòng tròn thc ti ca xã hi, vì mi mt cá nhân là
mi yu t cu thành xã hi.
C hai i và phát trin nh i
quyt cho nhng v thc tin chính tr - c - xã hi mà thi lúc by
gi t ra và phc v cho mt giai tng nhnh. Trong Nho gia, da vào li ích
ca giai cp thng tr      ng v     
ng, Tam Tòng, T c, to thành mt h thng phc v cho giá tr
 giáo theo trt t nh trong
xã hi. Nho gia s d  thu phc lòng dân thì Pháp gia s
dng pháp tr  gii quyt thc tin xã hi.
Mc dù u có nhng thi k phát trin rc r và
cui thi by gi lâm vào b tc. Nho giáo
phát trin thi nhà Minh - Thanh thì tr nên kht khe và bo th. Sang th k
t s tr nên già ci, không còn sc sng Chính vì tính
phc c và bo th o ra tình trng trì tr kéo dài ca xã hi Trung
Quc, làm cho Trung Quc không bt kp vh ca th gii. Chính
n Nho giáo dn dn không phù hi vi Pháp gia, mt minh
chng có th dn d cho tình trng b tc ca h ng này chính là Nhà Tn.
Trong thi hn lon, vic ch  tr n
khic Tn tr nên hùng mnh và thng nhc Trung Qu
nhn mnh bin pháp trng pht nng n, ph nhn tình cc, th 
hóa giáo dc li vng phát trin ci. Vì vy,

thng nhc Tn vn trit d thc hành pháp tr mà
dn mc.





GVHD: TS. Bùi Văn Mưa SVTH: Đào Thị Mộng Hiền

Sự tương đồng và khác biệt giữa Nho gia và Pháp gia 11

II. Sự khác biệt
Nhm khác bin gia Nho gia và Pháp gia có th 
Phƣơng diện
so sánh
Nho gia
Pháp gia
Biện pháp
trị quốc
Thuyt chc,
c tr)
Hình pháp (pháp tr)

   cm hóa con
i
 cao quyn lng và
pht.
Dùng các t
a các bc ti 
nhng nguyên t c tuyt

i hóa ci quân t.

Làm nhng vic thc, b cái vô
dng.   i theo pháp
lut, k c 
    
tình cm.
Vai trò của
ngƣời lãnh đạo,
cầm quyền
Vua là thiên t. Quynh s
thnh vong cc.

c cn phi có pháp lut,
pháp lut cn phi có quan li
 thc thi giám sát, quan li
ph      
     c tr
hay lon không phi là vua ca
n pháp
tr c nào.

  i ch nhn s
mng ca tri, mà ý dân là ý
tri,  o
c (vua có ra vua thì b tôi
mi gi o b tôi), phi t
Vua là tng, coi trng cái
tài ca nhà cm quyn da vào
vic kt hp ba yu t

   cai tr t
c.
GVHD: TS. Bùi Văn Mưa SVTH: Đào Thị Mộng Hiền

Sự tương đồng và khác biệt giữa Nho gia và Pháp gia 12

ch c bn thân.

Mục tiêu tối cao
Coi tr   
luôn gi o.
Coi pháp lut là trên ht
Tr
Trng nông, nông phu có tn
l  c mi giàu, mi có
 nuôi chi
  c mi mnh mà
thch.
Tƣ tƣởng biện
chứng
Ch yu th hin theo ng
 
n
gii vi.
Thi bin, pháp bi u
hành theo s.
Nền tảng lý
luận về giáo
dục, đạo đức
con ngƣời

i vn tính nhân t
Bi là ác, quan
h gi   i ch là
quan h v li và hi, con
i ch bii.
Coi tr o hiu, cho rng
nó là gc c o trung. Gia
  n tng ca xã hi,
   ng vàng thì xã
hi mi v   
phân bit rõ ràng.
Quc gia là trên hi hy
sinh cho công.


     a v,
ph   c ti mt mc
i xi
a v, mi không làm hi dân.
 a v, quyn th lên trên
 c; mi   c trung
bình mà có quyn th là tr
c ri.


GVHD: TS. Bùi Văn Mưa SVTH: Đào Thị Mộng Hiền

Sự tương đồng và khác biệt giữa Nho gia và Pháp gia 13

1. Về trị quốc

i
Xuân Thu -              phản
thuyết     
 - 


Bản thân mà chính
đáng, dù không cần mệnh lệnh thì người khác cũng thi hành; còn nếu bản thân
không chính đáng, dù có mệnh lệnh thì người khác cũng không tuân theo
Luận Ngữ, Tử Lộ).
n - 


Khắc kỷ phục lễ vi
nhân




 

Người quân tử có khi phạm điều bất nhân, chứ chưa từng thấy kẻ
tiểu nhân mà làm được điều nhân
           


GVHD: TS. Bùi Văn Mưa SVTH: Đào Thị Mộng Hiền

Sự tương đồng và khác biệt giữa Nho gia và Pháp gia 14

Khng T c bit n cn ca ông
 xã hi có th tr v trt cách
ht sc sc so lom này: Khổng Tử, Mặc Tử đều nói đến Nghiêu, Thuấn
nhưng chủ trương của hai người khác nhau. Họ đều tự cho mình là Nghiêu, Thuấn
chân chính. Nghiêu, Thuấn không sống lại, vậy ai sẽ quyết định đạo Nho hay đạo
Mặc là đúng với Nghiêu, Thuấn? (Phan Ngc (dch). Hàn Phi Tử. Nhà xut bn
c, Hà Ni, 2001, tr. 561)
Các nhà Nho luôn mun thn thánh hóa bc quân ch   pháp lut có
c tính ph quát nh c mt nn pháp tr, Pháp
c b n thánh mà nhng k cai
tr luôn mun t khoác lên mình. Hàn Phi quan nim nh i bình
c tr hay lon không phi là ông
vua cn pháp tr c nào.
Các nhà Nho tôn quân, Nho gia tuy tôn quân nhưng coi vua là người chỉ nhận
sứ mạng của trời, mà ý dân là ý trời, nên đòi vua phải có đạo đức, ông vua nào
không có tư cách đều bị Khổng Tử, Mạnh Tử chê hoặc mạt sát; mà Nho gia lại
chính là những chính trị gia chỉ có ý niệm về đạo đức (nhân) về bổn phận (nghĩa)
chứ chưa có ý niệm về pháp luật. Trái lại Pháp gia tôn quân hơn Nho gia nhiều thì
lại có ý niệm rất rõ về pháp luật và đòi hỏi các vua chúa phải luôn luôn áp dụng
đúng pháp luật. Cơ hồ họ cảm thấy rằng phải có pháp luật để giảm bớt uy quyền
của ông vua. Họ không nói đến mệnh trời, ý dân nữa, không đề cao nhân nghĩa nữa
mà chỉ nói đến pháp luật, đề cao pháp luật. (Nguyn Hin Lê. Hàn Phi Tử, tr.274).
t kiu khác. Ông viBọn nhà
Nho đời nay nói với nhà vua lại không nói đến cái làm cho đời nay được trị mà nói
đến công lao trị an ngày xưa, không hiểu rõ công việc phép quan, không xét kỹ cái
tình hình của bọn gian tà, mà đều nói đến những chuyện truyền lại từ thời thượng
cổ, ca ngợi công lao của các tiên vương. Bọn nhà Nho tô vẽ lời nói, bảo: „Nghe lời
nói của ta thì có thể làm bá vương‟. Loại người nói như vậy cũng như bọn thày
GVHD: TS. Bùi Văn Mưa SVTH: Đào Thị Mộng Hiền

Sự tương đồng và khác biệt giữa Nho gia và Pháp gia 15

cúng, đồng cốt, vị vua có pháp độ không nghe. Cho nên vị vua sáng nêu lên những
việc có thực, bỏ cái vô dụng, không nói chuyện nhân nghĩa, không nghe lời bọn học
giả Phan Ngc. Sđd., tr.570).
Hàn Phi T quan nim pháp lut là công c hu hiu nh i hòa bình,
nh và công bBậc thánh nhân hiểu rõ cái thực tế của việc phải và trái, xét
rõ thực chất của việc trị và loạn, cho nên trị nước thì nêu rõ pháp luật đúng đắn,
bày ra hình phạt nghiêm khắc để chữa cái loạn của dân chúng, trừ bỏ cái họa trong
thiên hạ. Khiến cho kẻ mạnh không lấn át người yếu, kẻ đông không xúc phạm số ít,
người già cả được thỏa lòng, người trẻ và cô độc được trưởng thành, biên giới
không bị xâm lấn, vua và tôi thân yêu nhau, cha con giữ gìn cho nhau (Phan
Ngc. Sđd., tr.130). S ng chính tr ci lp vng Nho
gia là bi ông có mt quan nim ht sc sâu sc v thc tin. Khác vi Khng
M i nay hay ly cái quá kh c tuy
n ti, Hàn Phi cho rng, mng, mi lý lun phu
c bt ngun t chính thc tin cc.
hủ Nhobọn học giả
dốt nát ở đời không biết bản chất của việc trị và loạn, cứ nói năng nhảm nhí và dẫn
những sách của người xưa để làm rối việc cai trị ở đời này Nếu nghe lời họ thì
nguy, nếu dùng kế họ thì loạn. Đó là điều ngu hết sức lớn và là mối lo hết sức lớn
( Sđd., tr.129). Theo ông, t    



“Không có nước nào luôn luôn mạnh, cũng không có nước nào luôn
luôn yếu. Hễ những người thi hành pháp luật mà mạnh thì nước mạnh, còn hễ
những người thi hành pháp luật yếu thì nước yếu”(Sđd., tr. 55). Hàn
trị nước bằng luật pháp
luật pháp không phân biệt sang hènhình phạt không kiêng dè

GVHD: TS. Bùi Văn Mưa SVTH: Đào Thị Mộng Hiền

Sự tương đồng và khác biệt giữa Nho gia và Pháp gia 16

bậc đại thần, tưởng thưởng không bỏ sót kẻ thất phu   

t nhân,
 



. 

 

 
pháp luật là mệnh lệnh ban bố rõ ràng ở nơi cửa công, hình phạt
chắc chắn đối với lòng dân, thưởng cho những kẻ cẩn thận giữ pháp luật, nhưng
phạt những kẻ làm trái lệnh (Sđd., tr.478-479). 






- - 

Khác bit vi Pháp gia, là mt nhà chính tr tiêu biu ca phái Nho gia, Khng
T phi vic nhà cm quyn dùng lut pháp, hình ph cai tr dân. Ông cho
rng, nguyên nhân làm cho xã hi lon lc, dân tình kh s    

n xã hi nh và phát trin thì phi giáo hóa c và thc hin
nh phnh phi vic cho ngay thng,
a v, bn phi y c th i,
GVHD: TS. Bùi Văn Mưa SVTH: Đào Thị Mộng Hiền

Sự tương đồng và khác biệt giữa Nho gia và Pháp gia 17

vua tôi, cha con, chng v trt t 
   Luận ngữ, Nhan Uyên, 11). Khi T L hi v
chính tr, Khng T n tr c ht phi thc hii
nếu không chính danh thì lời nói sẽ không đúng đắn, lời nói không đúng đắn sẽ
dẫn đến việc thi hành sai… Cho nên nhà cầm quyền xưng danh thì đúng với phận,
với nghĩa, đã xưng danh đúng với danh phận, thì phải tùy theo đó mà làm (Luận
ngữ, Tử Lộ, 3).

luật pháp chỉ là công cụ dẫn dắt bằng
chính, chấn chỉnh bằng hình, dân chịu mà vô sỉ. Dẫn dắt bằng đức, chấn chỉnh
bằng lễ, biết sỉ lại tiêu chuẩn, dân mới biết tự trọng và vào nề nếp… Pháp luật chỉ
khiến người ta sợ mà không dám làm điều ác, còn dùng đức trị thì người ta xúc
động tận trong lòng và tự nguyện thực hiện, không phải vì sợ pháp luật mà là vì sợ
xấu hổ trước người khác, sợ lương tâm cắn rứt đến chết dần, chết mòn (
)
Khng T cho rng: Cai tr dân mà dùng mnh l
dùng hình pht thì dân có th c ti lt liêm s. Cai tr
 thì dân s bit liêm s và
thc lòng quy phc. Ni dung ng lc tr là thc hiu: 
phát tric hc hành. Bi thi hành là: thn trng trong công vic,
gìn gi ch tín, tit kii, s dng sc dân h
 xây dng xã hng, cn da vào s nghip giáo dc  un nn nhân cách,
bo nhân tài tiên hc l, hu hvà h

i hành, h vn dng vào thc t.  hc ti hc trò phi có tinh thn
khiêm tn và cu tin, bic trong hc tMnh T ch
ng li c tr da trên tinh thn quý dân (Dân vi quý, xã tc th
t, k c và lúa go, còn vua
là cái quý sau cùng), nhân chính và thng nht
GVHD: TS. Bùi Văn Mưa SVTH: Đào Thị Mộng Hiền

Sự tương đồng và khác biệt giữa Nho gia và Pháp gia 18

2. Đề cập đến tố chất của nhà lãnh đạo, nhà cầm quyền
Theo Nho gia, i cm quyn cn phc tc tr, phi là tm
i noi theo. Khng T cho rng, nu lo ca tri, nói v âm
o ct, nói v o ca i phi nói v
m v m trung tâm cc
Nho gia nguyên thy, chúng hp vi các quan nim khác to thành h thng phm
c c, trí
          


 


 
 



. 

         


 t

.

  
GVHD: TS. Bùi Văn Mưa SVTH: Đào Thị Mộng Hiền

Sự tương đồng và khác biệt giữa Nho gia và Pháp gia 19




Chỉ có bậc hiền trí không đủ trị
dân, mà địa vị quyền thế lại đủ đóng vai trò của bậc hiền vậy Kiệt làm thiên tử
chế ngự được thiên hạ không phải vì hiền mà vì có quyền thế. Nghiêu thất phu
không trị nổi ba nhà không phải vì hiền mà vì địa vị thấp" [6

Cái ná yếu lại bắn được mũi tên lên cao là nhờ
có "gió kích động", và nếu không có sự trợ giúp của quần chúng thì làm sao kẻ kém
tài lại cai trị được thiên hạ 

ng.  
          

trị quốc bình thiên hạ



. 










GVHD: TS. Bùi Văn Mưa SVTH: Đào Thị Mộng Hiền

Sự tương đồng và khác biệt giữa Nho gia và Pháp gia 20

3. Tƣ tƣởng biện chứng
n n i Trung Qun c sc v ng bin
chng ca các hc thuyt, t thuyc thuyt ca Khng T,
Lão T Th c thuyt y, không ai có th chc rng
hc thuyi khi phát là Khng t vn là hc thuyt có sc sng
lâu bn nht. Khng T - i sáng lp ra Nho giáo vi h  ng li
c trn Mnh T ng lc trc phát trin
 i hoàn chnh và tr  ng li nhân chính (chính tr  
m Nho giáo, tri là lng sinh ra th gii, nên tri
i toàn b nhng gì v
a i phi bit kính tri,
ng theo ý tri. Hc thuyt Khng T bt ngun t  t
nhiên v ri ni tip và nâng cao nó lên. Trên tri ch có mt mt tri và
 có mt ông vua mà thôi. Bi vng Trt
câu lThiên bất biến, Đạo diệc bất biếno
i). Khng T da vào ba lum: Thuyt thiên mnh, L giáo
và thuyt chính danh. Thuyt thiên mnh c hiu tri có mt sc mnh siêu

i t lâu v sc mi cúi
c Tri thì không th c con tri (Thiên t). L giáo là
biu hin s thn phc cc siêu nhiên. Coi mn
ph chuyn sang thn phc
t chính danh b sung cho thuyt Thiên mnh và L giáo vi
nh, th i làm vua cn phi n lc ch quan
 cái Thc phù hp vi cái Danh. Phép bin chng ca Nho gia mang tính cht
tâm linh t i.
ng bin chng ca Pháp gia dm thi bin thì
pháp bin. Pháp gia tha nhn s bii ci sng xã hi: mi ch i
thích hp vi th  i xã hi ph i cho phù hp. Do
GVHD: TS. Bùi Văn Mưa SVTH: Đào Thị Mộng Hiền

Sự tương đồng và khác biệt giữa Nho gia và Pháp gia 21

không có ch  xã hi nào bt dch nên không có khuôn mu chung cho mi xã
hi. Hàn Phi T cho ri thng tr ph vào nhu cu khách quan ca
lch s, dm ca thi th mà lp ra ch t ra chính sách, vch ra
cách tr c sao cho thích hp. Theo ông, không có mt th pháp lut nào luôn
i mi thi. Pháp lut mà bin chuyc theo thi thì thiên
h tr, còn thi th i mà phép tr i thì thiên h lon
mng ht sc tin b so vi xã hi.

4. Khác biệt về giáo dục, đạo đức, xây dựng con ngƣời
 Về quan niệm đạo đức con ngƣời
Nho gia th hin tính nhân bn sâu sc trong nhng quan nim v c con
i. H i da trên h thng các ph
lVm trung tâm cc Nho gia.
Da trên nn t a Khng T,  k tha và ci bin các
phc ca Khng T, Mnh T c bi cao vai trò ct

hp nhân vt phát t n dng nhân
 c chính tr ca nhà cm quy     ng nhân
chính vi nhng nn: xây dng li chính tr 
thi cao vai trò ca dân theo tinh thn dân bng dân
gn lin vi giáo hóa dân, cùng vi nhm v kinh t, chi 
Theo Nho gia n ch y cai tr u kin
quan tr hình thành và hoàn thii góp phn cng c và duy trì trt
t xã hi.
Khác bit vi Nho gia, Pháp gia tha nhn bi là ác mà không
xem xét v i da trên các ph
Theo h, trong xã hi t i xu thì nhiu. Vì v xã hi
c yên bình, không th trông ch vào s i tt làm vic thin (thc hin
) mà phi xut phát t s n không cho h u ác