Biện pháp quản lý hoạt động ngoại khóa ở Trường Cao đẳng văn hóa nghệ thuật Việt Bắc
Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (13.75 MB, 132 trang )
ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM
BIỆN PHÁP QUẢN LÝ
HOẠT ĐỘNG NGOẠI KHÓA Ở TRƢỜNG CAO ĐẲNG
VĂN HÓA NGHỆ THUẬT VIỆT BẮC
LUẬN VĂN THẠC SĨ GIÁO DỤC
Thái Nguyên, năm 2013
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu
ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM
BIỆN PHÁP QUẢN LÝ
HOẠT ĐỘNG NGOẠI KHÓA Ở TRƢỜNG CAO ĐẲNG
VĂN HÓA NGHỆ THUẬT VIỆT BẮC
Chuyên ngành : Quản lý giáo dục
Mã số : 60 14 01 01
LUẬN VĂN THẠC SĨ GIÁO DỤC
Người hướng dẫn khoa học: TS. Phùng Thị Hằng
Thái Nguyên, năm 2013
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu
LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan Luận văn này do tôi thực hiện dưới sự hướng dẫn của Tiến
sĩ Phùng Thị Hằng. Các kết quả và số liệu đảm bảo tính khách quan, trung thực và
có nguồn gốc rõ ràng.
Tác giả
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu
i
LỜI CẢM ƠN
Em xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới Tiến sĩ Phùng Thị Hằng người đã tận
tình chỉ bảo, hướng dẫn em trong suốt quá trình nghiên cứu đề tài này.
Em xin chân thành cảm ơn các thầy cô Trường Đại học sư phạm Thái Nguyên, khoa
Tâm lý - Giáo dục và khoa Sau đại học đã tạo điều kiện thuận lợi cho em hoàn
thành luận văn.
Xin chân thành cảm ơn Ban giám hiệu, các giảng viên và các em sinh viên
trường Cao đẳng Văn hoá Nghệ thuật Việt Bắc đã tạo mọi điều kiện giúp đỡ trong
suốt quá trình khảo sát và khảo nghiệm.
Xin gửi lời cảm ơn đến tất cả các bạn bè và đồng nghiệp, những người ln
động viên, khích lệ tơi hồn thành luận văn này.
Xin trân trọng cảm ơn!
Thái Nguyên, tháng 3 năm 2013
Tác giả luận văn
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu
ii
MỤC LỤC
Trang
Trang bìa phụ
Lời cam đoan ....................................................................................................................................................................................... i
Lời cảm ơn ............................................................................................................................................................................................ii
Mục lục................................................................................................................................................................................................... iii
Danh mục các kí hiệu, các chữ viết tắt .................................................................................................................... iv
Danh mục các bảng ..................................................................................................................................................................... v
Danh mục các hình...................................................................................................................................................................... vi
MỞ ĐẦU ............................................................................................................................................................................................. 1
1. Lý do chọn đề tài ..................................................................................................................................................................... 1
2. Mục đích nghiên cứu ........................................................................................................................................................... 2
3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu....................................................................................................................... 3
4. Giả thuyết khoa học .............................................................................................................................................................. 3
5. Nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài ............................................................................................................................... 3
6. Phạm vi nghiên cứu............................................................................................................................................................... 3
7. Phương pháp nghiên cứu ................................................................................................................................................. 4
8. Cấu trúc của luận văn .......................................................................................................................................................... 4
Chƣơng 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ HOẠT ĐỘNG NGOẠI KHÓA VÀ
QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG NGOẠI KHÓA Ở TRƢỜNG CAO ĐẲNG
VĂN HÓA NGHỆ THUẬT ........................................................................................................................................ 5
ịch sử nghiên cứu vấn đề..................................................................................................................... 5
1.1.1. Trên thế giới................................................................................................................................................................... 5
1.1.2. Ở Việt Nam..................................................................................................................................................................... 6
1.2. Một số khái niệm cơ bản ............................................................................................................................................. 7
1.2.1. Khái niệm quản lý .................................................................................................................................................... 7
1.2.2. Quản lý giáo dục........................................................................................................................................................ 8
1.2.3. Quản lý nhà trường ................................................................................................................................................. 9
1.2.4. Hoạt động ngoại khóa ..................................................................................................................................... 11
1.2.5. Quản lý hoạt động ngoại khóa ................................................................................................................. 13
1.3. Một số vấn đề cơ bản về hoạt động ngoại khóa và quản lý hoạt động ngoại
khóa ở trường Cao đẳng VHNT .................................................................................................................................. 16
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu
iii
1.3.1. Hoạt động ngoại khóa ở trường Cao đẳng VHNT................................................................ 16
..........................................................
24
1.3.3. Các yếu tố ảnh hưởng đến hoạt động ngoại khóa ở trường CĐ VHNT…….........……..31
Kết luận chương 1 ................................................................................................................................................................ 33
Chƣơng 2. THỰC TRẠNG VỀ HOẠT ĐỘNG NGOẠI KHÓA VÀ
QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG NGOẠI KHÓA Ở TRƢỜNG CAO ĐẲNG
VĂN HÓA NGHỆ THUẬT VIỆT BẮC ................................................................................................. 34
2.1. Khái quát về trường Cao đẳng Văn hóa Nghệ thuật Việt Bắc ............................................ 34
..........................................................................................................................................
2.3. Kết quả khảo sát về
36
ạt động ngoại khóa và quản lý hoạt động
ngoại khóa ở trường Cao đẳng Văn hóa Nghệ thuật Việt Bắc....................................................... 37
2.3.1. Nhận thức của CB quản lý, giảng viên và sinh viên trường CĐ VHNT
VB về HĐNK và tầm quan trọng của hoạt động ngoại khóa. ................................................. 37
2.3.2. Thực trạng về HĐNK ở trường CĐ VHNTVB ....................................................................... 43
2.3.3. Thực trạng về quản lý HĐNK ở trường CĐ VHNT VB ................................................ 53
Kết luận chương 2 ..................................................................................................................................................................... 74
Chƣơng 3.
NGOẠI KHÓA Ở TRƢỜNG CAO ĐẲNG VĂN HÓA NGHỆ THUẬT
VIỆT BẮC...................................................................................................................................................................................... 75
3.1. Các nguyên tắ
uất biện pháp.................................................................................................................. 75
3.2. Các biện pháp quản lý hoạt động ngoại khóa ở trường CĐ VHNT Việt Bắc ..... 76
3.2.1. Nâng cao nhận thức cho đội ngũ cán bộ quản lý, giảng viên và sinh viên
về hoạt động ngoại khóa và tầm quan trọng của hoạt động ngoại khóa trong
nhà trường ..................................................................................................................................................................................... 76
3.2.2. Kế hoạch hóa hoạt động ngoại khóa. ................................................................................................. 80
. .....................
82
3.2.4. Huy động các lực lượng giáo dục trong và ngoài nhà trường để tổ chức
thực hiện hoạt động ngoại khóa............................................................................................................................... 87
3.2.5. Tăng cường cơ sở vật chất, trang thiết bị phục vụ cho hoạt động ngoại khóa. ............ 90
3.2.6. Tăng cường chức năng quản lý đối với việc thực hiện các HĐNK của
nhà trường. .................................................................................................................................................................................... 92
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu
iv
3.2.7. Mối quan hệ giữa các biện pháp............................................................................................................. 96
3.2. Khảo nghiệm các biện pháp quản lý thực hiện hoạt động ngoại khóa. ...................... 96
3.3.1. Mục đích khảo nghiệm .................................................................................................................................... 96
3.3.2. Đối tượng khảo nghiệm .................................................................................................................................. 96
3.3.3. Nội dung khảo nghiệm................................................................................................................................... 96
3.3.3. Phương pháp khảo nghiệm .......................................................................................................................... 97
3.3.5. Kết quả khảo nghiệm. ....................................................................................................................................... 97
Kết luận chương 3 ..................................................................................................................................................................... 99
KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ..............................................................................................................101
TÀI LIỆU THAM KHẢO ......................................................................................................................................104
PHỤ LỤC .....................................................................................................................................................................................107
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu
v
DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT
Viết đầy đủ
STT
Viết tắt
1
Hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp
HĐGDNGLL
2
Giáo dục và đào tạo
GD&ĐT
3
Bộ văn hóa thể thao và Du lịch
4
Cao đẳng, Đại học
CĐ, ĐH
5
Ủy ban nhân dân
UBND
6
Văn hóa văn nghệ
VHVN
7
Cao đẳng văn hóa nghệ thuật Việt Bắc
CĐ VHNT VB
8
Cán bộ, giảng viên
CBGV
9
Cán bộ quản lý
CBQL
10
Ban chấp hành Trung ương
BCH TƯ
11
Nghiên cứu khoa học
NCKH
12
Hoạt động ngoại khóa
HĐNK
13
Quản lý giáo dục
QLGD
14
Sinh viên
SV
15
Tổng điểm
TĐ
16
Điểm trung bình
ĐTB
17
Thể dục thể thao
TDTT
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu
iv
& DL
DANH MỤC CÁC BẢNG
Trang
Bảng 2.1. Nhận thức của CB QL, GV và sinh viên về bản chất của hoạt động
ngoại khóa............................................................................................................................................................ 38
Bảng 2.2. Nhận thức của cán bộ quản lý, giảng viên và sinh viên về tầm quan
trọng của hoạt động ngoại khóa ở trường cao đẳng VHNT. ............................... 40
2.3.
CĐVHNT VB .................................................................................................................................................. 43
ủ
2.4.
....
46
2.5. Tự đánh giá của SV về mức độ tham gia các HĐNK ................................................ 49
Bảng 2.6. Đánh giá của SV về ả
ủ
ọc tậ
.....................................................................................................................................................................
50
2.7. Các yếu tố ảnh hưởng đến việc tổ chức hoạt động ngoại khóa
....................................................................................................................................
52
Bảng 2.8. Thực trạng lập kế hoạch tổ chức thực hiện hoạt động ngoạ
..............................................................................................................................
ực lượng tham gia xây dựng kế hoạ
Bảng 2.9.
54
ổ chức hoạt động
ngoại khóa............................................................................................................................................................ 55
Bảng 2.10. Chủ đề hoạt dộng các ngày lễ lớn trong năm.................................................................. 61
Bảng 2.11. Thực trạng các biện pháp tổ chức thực hiện hoạt động ngoại khóa
của cán bộ quản lý, GV trường cao đẳng VHNT Việt Bắc.................................. 63
Bảng 2.12. Nội dung đánh giá kết quả hoạt động ngoại khóa .................................................... 67
ức mà giảng viên chuyển tải trong
Bảng 2.13.
chương trình ngoại khóa ........................................................................................................................ 68
Bảng 2.14. Cách thức tiến hành đánh giá kết quả hoạt động ngoại khóa ở trường
CĐ VHNT Việt Bắc ................................................................................................................................... 69
ực hiệ
Bảng 2.15. Nhữ
ạt động ngoại khóa .... 73
ủa các biện
Bảng 3.1.
pháp đã đề xuất ............................................................................................................................................... 97
Bảng 3.2. Đánh giá sự cần thiết của các biện pháp đã đề xuất đối với sinh viên....... 98
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu
v
DANH MỤC CÁC HÌNH
Trang
Biểu đồ 2.1. Mức độ tham gia của sinh viên đối với các hình thức hoạt động
ngoại khóa.................................................................................................................................................... 49
2.2. Đánh giá của sinh viên về ảnh hưởng của HĐNK đến hoạt động
học tập của sinh viên. ........................................................................................................................ 51
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu
vi
MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
.
Chất lượng nguồn nhân lực ngày nay được hiểu là sự phát triển đồng bộ về
mọi mặt: trí tuệ, phẩm chất đạo đức, ý thức chính trị, năng lực chun mơn và sức
khỏe của mỗi người ở trình độ cao, có đủ u cầu đáp ứng những đòi hỏi của thời
đại. Vấn đề đặt ra cho việc giáo dục thế hệ trẻ là phải tạo ra mọi điều kiện để phát
triển cân đối, hài hòa các tố chất, tiềm năng ở mỗi người. Tại Đại hội đại biểu toàn
quốc lần thứ IX của Đảng Cộng Sản Việt Nam đã khẳng định. “Phát triển giáo dục
và đào tạo là một trong những động lực quan trọng thúc đẩy sự nghiệp cơng nghiệp
hóa, hiện đại hóa đất nước, là điều kiện phát huy nguồn lực con người – yếu tố cơ bản
để phát triển xã hội, tăng trưởng kinh tế nhanh và bền vững”. Để phát triển giáo dục và
đào tạo, Đảng ta cũng chỉ rõ: “Tiếp tục nâng cao chất lượng toàn diện, đổi mới nội
dung, phương pháp dạy và học, hệ thống trường học và hệ thống giáo dục”.
một bộ phận đông đảo và thành phầ
có vai trị quan trọng đối với sự phát triển của đất nước. Họ mang trong mình sức
mạnh của tuổi trẻ, có tri thức khoa học, có tinh thần nhiệt huyết, dám nghĩ, dám
làm, đại biểu cho sức sống của dân tộ
ồ đã từng nói: “tuổi trẻ là mùa
xuân của xã hội”.
Sinh viên trường Cao đẳng Văn hóa Nghệ thuật Việt Bắc là một bộ phận của
sinh viên Việt Nam. Trong tương lai, họ là những người sẽ đóng vai trò quan trọng
trong sự nghiệp xây dựng đất nước. Do vậy, hơn ai hết họ phải là những người vững
vàng về chính trị, năng động, làm chủ được kiến thức, có lối sống lành mạ
Dạy học nội khóa hiện nay có nhiều phương pháp hay, tuy nhiên chưa
đem lại hiệu quả thiết thực nhất cho hoạt động dạy học. Do vậy, cần phải kết hợp
với hoạt động ngoại khóa trong quá trình dạy và học ở trường chuyên nghiệp
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu
1
hiện nay, nhất là đối với trường Cao đẳng văn hóa nghệ thuật Việt Bắc để kích
thích hứng thú học tập và mang lại lợi ích cho sinh viên. Hoạt động ngoại khóa
giúp đào sâu, mở rộng kiến thức và phát huy tính sáng tạo của sinh viên. Thực
tiễn cho thấy, ở các trường cao đẳng vẫn chưa chú trọng đến hoạt động ngoại
khóa để đem lại hứng thú học tập cho sinh viên, mặt khác, quản lý hoạt động
ngoại khóa là một lĩnh vực khó, liên quan đến sự phát triển toàn diện của nhà
trường cũng như của từng cá nhân, địi hỏi ở mỗi nhà quản lý có được kiến
thức sâu rộng, tích hợp nhiều kỹ năng và kinh nghiệm thực tiễn. Do vậy đòi
hỏi sự sáng tạo của mỗi cán bộ quản lý trong việc áp dụng linh hoạt vào thực
tế, phù hợp với đặc thù nhà trường, khoa chun mơn do mình quản lý.
Trường CĐ VH NT Việt Bắc trong 48 năm qua đã có những đóng góp quan
trọng vào việc đào tạo nguồn nhân lực văn hóa nghệ thuật và du lịch cho con em các
dân tộc vùng núi phía bắc. Trong q trình đào tạo, nhà trường và trực tiếp là các khoa
đã không ngừng nâng cao chất lượng đào tạo, cải tiến đổi mới nội dung phương pháp
dạy học và quản lý các hoạt động dạy và học, góp phần nâng cao vị thế của nhà trường
ngày càng lớn mạnh.
Quản lý hoạt động đào tạo, cũng như quản lý các hoạt động của khoa chuyên
môn trong nhà trường là yêu cầu hết sức quan trọng, để phát triển giáo dục. Với
mục tiêu nâng cao năng lực quản lý trên các phương diện lý luận và thực tiễn, đồng
thời thúc đẩy công tác quản lý thuộc cấp khoa, xuất phát từ tình hình thực tế nêu
trên, chúng tôi chọn vấn đề “Biện pháp quản lý hoạt động ngoại khóa ở trường
Cao đẳng Văn hóa Nghệ thuật Việt bắc” làm đề tài nghiên cứu,
mong muốn
góp phần nâng cao hiệu quả của công tác quản lý các hoạt động ngoại khóa ở
trường CĐ VH NT
Việt Bắc
.
2. Mục đích nghiên cứu
Trên cơ sở nghiên cứu lý luận và thực trạng về hoạt động ngoại khóa
ở trường Cao đẳng Văn hóa Nghệ thuật Việt Bắc, đề xuất
những biện pháp
hoạt động ngoại khóa,
nâng cao hiệu
T
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu
2
.
3. Khách thể và đối tƣợng nghiên cứu
3.1. Khách thể nghiên cứu: Quản lý hoạt động ngoại khóa
trường CĐ
VH NT.
3.2. Đối tượng nghiên cứu: Các biện pháp quản lý hoạt động ngoại khóa
viên trường CĐ VHNT Việt Bắc.
4. Giả thuyết khoa học
Hoạt động ngoại khóa và việc quản lý hoạt động ngoại khóa ở trường Cao
đẳng Văn hóa Nghệ thuật Việt Bắc cịn có những hạn chế nhất định: cơng tác
hoạt động ngoại khóa chưa linh hoạt, việc xây dựng kế hoạch
chưa khoa học, cơ sở vật chất, tài chính chưa đáp ứng yêu cầu của hoạt động ngoại
khóa…. Nế
ợc
biện pháp quản lý phù hợ
ắc phục những hạn chế
ất lượng giáo dục và
đào tạo của nhà trường.
5. Nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài
5.1. Nghiên cứu cơ sở lý luận về hoạt động ngoại khóa và quản lý hoạt động ngoại khóa ở
trường Cao đẳng Văn hóa Nghệ thuật.
5.2. Khảo sát thực trạng về hoạt động ngoại khóa và quản lý hoạt động ngoại khóa ở
trường Cao đẳng Văn hóa Nghệ thuật Việt Bắc.
5.3. Đề xuất một số biện pháp quản lý hoạt động ngoại khóa ở trường Cao đẳng Văn
hóa Nghệ thuật Việt Bắc.
6. Phạm vi nghiên cứu
6.1. Nội dung:
Luận văn
nghiên cứu thực trạng hoạt động ngoại khóa và việc quản
lý hoạt động ngoại khóa ở trường Cao đẳng Văn hóa Nghệ thuật Việt Bắc
2010 - 2012, từ đó đề xuất một số biện pháp quản lý hoạt động ngoại khóa
.
6.2. Khách thể điều tra:
Tiến hành khảo sát trên 200 sinh viên và 15 cán bộ quản lý, 35 giảng viên
trường Cao đẳng Văn hóa Nghệ thuật Việt Bắc.
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu
3
7. Phƣơng pháp nghiên cứu
7.1. Nhóm phương pháp nghiên cứu lí thuyết
, tổng hợp, khái qt hóa
các tài liệu
.
7.2. Nhóm phương pháp nghiên cứu thực tiễn
-
.
- Phương pháp
: Phương pháp này được sử dụng để thu
thập ý kiến của các đối tượng thông qua việc trưng cầu ý kiến. Các nội dung của trưng
cầu ý kiến là các vấn đề liên quan đến thực trạng của vấn đề nghiên cứu.
-
:
.
-
:
.
- Phương pháp thống kê toán học: Phương này được sử dụng để xử lý các số
liệu đã thu thập được.
8. Cấu trúc của luận văn
, ngoài phần mở đầu
kết luận,
3 chương:
,
Chương 1.
Chương 2.
c
Chương 3.
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu
4
Chƣơng 1
CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ HOẠT ĐỘNG NGOẠI KHÓA
VÀ QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG NGOẠI KHÓA Ở TRƢỜNG CAO ĐẲNG
VĂN HÓA NGHỆ THUẬT
1.1. S
ịch sử nghiên cứu vấn đề
1.1.1. Trên thế giới
Nhắc tới nhà sư phạm vĩ đại J.A. Comenxki là nhắc tới công lao của ông
trong việc đề ra những yêu cầu cải tổ nền giáo dục theo hướng phát huy tính tích
cực, chủ động và sáng tạo của người học. Theo ơng, giáo dục có mục đích đánh
thức năng lực nhạy cảm, phán đoán đúng đắn, và phát triển nhân cách…từ đó, hãy
tìm ra phương pháp cho giáo viên dạy ít hơn, người học học nhiều hơn. Những thay
đổi về chất trong nội dung giáo dục hiện nay địi hỏi phương pháp giảng dạy phải có
sự thay đổi cho phù hợp, người thầy cần phải làm tốt vai trị người hướng dẫn q
trình tìm kiếm tri thức, gợi mở những con đường phát hiện tri thức từ đó trau dồi
khả năng độc lập và phát triển tư duy của người học.
Hoạt động ngoại khóa là một trong những hình thức tổ chức dạy học góp
phần đắc lực vào việc cung cấp sự hiểu biết và hình thành hứng thú nghề nghiệp
cho sinh viên. Thông qua hoạt động ngoại khóa, sinh viên mở rộng các kiến thức đã
học, tìm kiếm các nguồn tri thức mới, phát triển nhận thức hứng thú các mơn học.
Do đó, sinh viên được bổ trợ các kỹ năng giao tiếp,
;
có khả năng sáng tạo và trách nhiệm nghề nghiệp, thíc
; có ý thức phục vụ nhân dân. Cũng thơng qua hoạt động ngoại khóa mà sinh
viên có kỹ năng thực hành thành thạo, hiểu biết được tác động của các nguyên lý,
quy luật tự nhiên - xã hội trong thực tiễn và có khả năng giải quyết những vấn đề
thông thường thuộc ngành được đào tạo.
Đã có nhiều cơng trình nghiên cứu về hoạt động ngoại khóa, phải kể đến các
cơng trình sau:
T.A.Ilina trong “Giáo dục học” tập 3 nhấn mạnh “Công tác giáo dục học sinh
ngồi giờ học thường được coi là cơng tác ngoại khóa. Nó bổ sung và làm sâu thêm
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu
5
cơng tác giáo dục nội khóa…”[41]. Nó là phương tiện để phát triển đầy đủ tài năng
và năng lực của các em, làm thức tỉnh hứng thú và thiên hướng của học sinh. Trong
tuyển tập “Chuẩn bị cho sinh viên làm công tác giáo dục ở trường phổ thông” của
các tác giả như N.I.Bondưrep, X.A.Umreikô, R.B.Trirkova, O.A.Apđulinna,… đã
đề cập đến nhiều vấn đề trong đó có hoạt động ngoại khóa mà các tác giả gọi là
“cơng tác ngồi lớp học”, “cơng tác ngồi giờ”… Các tác giả đã đề cập đến hoạt
động ngoại khóa hay cịn gọi là “cơng tác ngồi lớp học”, “cơng tác ngồi giờ”.
Nhà giáo dục học nổi tiếng người Nga Makarenco đã phát biểu: “tôi kiên trì
nói rằng các vấn đề giáo dục, phương pháp giáo dục không thể hạn chế trong các
vấn đề giảng dạy, lại càng khơng thể để cho q trình giáo dục được thể hiện trên
lớp học, mà đáng ra phải là trên mỗi mét vuông của đất nước chúng ta… ” nghĩa là
“ trong bất kỳ hồn cảnh nào cũng khơng được quan niệm rằng công tác giáo dục
chỉ được tiến hành trên lớp”. Trong thực tiễn cơng tác của mình, Makarenco đã tổ
chức các hoạt động bên ngoài lớp học trên cơ sở hồn tồn tự nguyện, các em có thể
xin ra khỏi tổ bất kỳ lúc nào, nhưng các tổ phải được tổ chức có kỷ luật [39].
1.1.2. Ở Việt Nam
Ở Việt Nam, tác giả Đặng Vũ Hoạt, Hà Thế Ngữ, Hà Nhật Thăng, Nguyễn
Dục Quang… cũng đã nêu lên mục tiêu, nội dung, quy trình tổ chức các hoạt động
ngoại khóa. Thêm vào đó các tác giả cịn đề cập đến việc đổi mới nội dung, phương
pháp và hình thức tổ chức hoạt động ngoại khóa góp phần nâng cao chất lượng giáo
dục toàn diện HSSV.
Một số luận văn thạc sĩ khoa học giáo dục những năm gần đây đã tập trung
nghiên cứu về hoạt động ngoại khóa như:
Tác giả Đặng Thị Diệp Linh, nghiên cứu về Quản lý hoạt động ngoại khóa
của khoa Ngoại ngữ du lịch, trường Cao đẳng du lịch Hà Nội, luận văn thạc sĩ 2011
đã chỉ ra vấn đề lý luận về quản lý hoạt động ngoại khóa và đề xuất một số giải
pháp cho vấn đề này.
Tác giả Đỗ Ánh Dương nghiên cứu về Tổ chức hoạt động ngoại khóa cho
học sinh dân tộc thiểu số trường văn hóa I- Bộ Cơng an, qua luận văn này tác giả
cũng làm rõ cơ sở lý luận về hoạt động ngoại quá từ đó đề ra các biện pháp tổ chức
hoạt động ngoại khóa cho học sinh dân tộc thiểu số.
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu
6
Ngồi ra, cịn phải kể đển các cơng trình như: Tác giả Lê Duy Nam, với cơng
trình nghiên cứu về Quản lý hoạt động ngoại khóa trong dạy học mơn tiếng Anh
cho học sinh THPT miền núi tỉnh Thái Nguyên; Tác giả Triệu Thị Lệ tiếng Anh cho
học sinh THPT miền núi tỉnh Thái Nguyên; Tác giả Triệu Thị Lệ Na, Nghiên cứu
việc tổ chức hoạt động ngoại khóa phần “Cơ học” vật lý 10 PTTH nhằm phát triển
tính tích cực và năng lực sáng tạo của học sinh…
Qua các cơng trình nghiên cứu trên cho thấy, hoạt động ngoại khóa đóng vai
trị rất quan trọng trong việc học tập của học sinh, sinh viên. Hoạt động ngoại khóa
được nhiều tác giả nghiên cứu ở nhiều khía cạnh khác nhau, song hầu hết các tác giả
mới chỉ ra vai trò, các hình thức tổ chức, các biện pháp tổ chức hoạt động ngoại
khóa ở trong các trường phổ thơng, chưa có hoặc có rất ít cơng trình nghiên cứu đề
xuất các biện pháp quản lý hoạt động ngoại khóa trong trường CĐ, ĐH và đặc biệt
là cho sinh viên trường Cao đẳng Văn hóa Nghệ thuật.
“Biện pháp quản lý hoạt động ngoại khóa ở
trường Cao đẳng Văn hóa Nghệ thuật Việt Bắc”
nghiên cứu.
1.2. Một số khái niệm cơ bản
1.2.1. Khái niệm quản lý
Có nhiều định nghĩa khác nhau về quản lý, có thể kể đến một số quan niệm
sau đây:
Tác giả Harold Kontz viết “quản lý là một hoạt động thiết yếu, nó đảm bảo
phối hợp các nỗ lực cá nhân nhằm đạt được các mục đích của nhóm về thời gian,
tiền bạc và sự bất mãn cá nhân ít nhất” [40].
Tác giả Trần Kiểm lại định nghĩa: “quản lý là những tác động của chủ thể
quản lý trong việc huy động, phát huy, kết hợp, sử dụng, điều chỉnh, điều phối các
nguồn lực (nhân lực, vật lực, tài lực) trong và ngoài nước (chủ yếu là nội lực) một
cách tối ưu nhằm đạt mục đích của tổ chức với hiệu quả cao nhất.[17]”
Theo tác giả Nguyễn Quốc Chí và Nguyễn Thị Mỹ Lộc: “Hoạt động quản lý
là tác động có định hướng, có chủ đích của chủ thể quản lý (người quản lý) đến
khách thể quản lý (người bị quản lý) trong một tổ chức nhằm làm cho tổ chức vận
hành và đạt được mục đích của tổ chức”. [4]. Có thể coi đây là định nghĩa khá
về quản lý.
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu
7
:
,
.
Các chức năng của quản lý:
Henri Fayol xuất phát từ các loại hình quản lý cho rằng: Quản lý là quá trình
đạt đến mục tiêu của tổ chức bằng cách vận dụng các hoạt động (chức năng) kế
hoạch hóa, tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra.
.
.
.
.
.
, thôn
.
1.2.2. Quản lý giáo dục
QLGD là hoạt động có ý thức của con người nhằm đeo đuổi những mục đích
của mình. Mục đích của giáo dục cũng chính là mục đích của quản lý (tuy nó khơng
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu
8
phải là mục đích duy nhất của mục đích quản lý giáo dục). Đây là mục đích có tính
khách quan. Nhà quản lý, cùng phối hợp với giáo viên, sinh viên và các lực lượng
xã hội khác bằng hành động của mình hiện thực hóa mục đích đó trong hiện thực.
Quản lý giáo dục là sự vận dụng cụ thể các nguyên lý của quản lý nói chung
vào lĩnh vực giáo dục. Theo tác giả Đặng Quốc Bảo thì “QLGD theo nghĩa tổng
quát, là hệ thống những tác động có mục đích, có kế hoạch, hợp quy luật của chủ thể
quản lý trong hệ thống giáo dục, là sự điều hành hệ thống giáo dục quốc dân, điều hành
cơ sở giáo dục nhằm thực hiện mục tiêu đẩy mạnh công tác giáo dục theo yêu cầu phát
triển của xã hội (nâng cao dân trí, đào tạo nhân lực, bồi dưỡng nhân tài) [1]”
Theo tác giả Nguyễn Quốc Chí và Nguyễn Thị Mỹ Lộc thì khái niệm quản lý là:
“Quản lý giáo dục là hoạt động có ý thức bằng cách vận dụng các quy luật khách quan
của các cấp quản lý giáo dục tác động đến toàn bộ hệ thống giáo dục nhằm làm cho hệ
thống đạt được mục tiêu của nó” [4].
Như vậy, từ các định nghĩa trên có thể khái qt: QLGD là sự tác động có
đích, có căn cứ khoa học, hợp quy luật và phù hợp với các điều kiện khách
quan…của chủ thể quản lý tới
quản lý
) nhằm phát huy sức mạnh các nguồn
giáo dục, từ
đó đảm bảo cho các hoạt động của tổ chức/ hệ thống giáo dục
tiêu đề ra với chất lượng, hiệu quả cao nhất.
1.2.3. Quản lý nhà trƣờng
Nhà trường (Cơ sở giáo dục – đào tạo) là một cơ cấu tổ chức, cũng là một bộ
phận cấu thành của hệ thống giáo dục. Nhà trường chính là khách thể chính của mọi
cấp quản lý từ Trung ương đến địa phương, vừa là một hệ thống độc lập trong xã
hội. Vì vậy khi nghĩ đến QLGD phải nghĩ đến quản lý nhà trường cũng như hệ
thống các nhà trường. Vì vậy, các nhà quản lý đã đưa ra một số khái niệm về quản
lý nhà trường như sau:
Theo Phạm Minh Hạc, trong Một số vấn đề về giáo dục và khoa học giáo
dục, ông có đưa ra định nghĩa sau: “Quản lý nhà trường là thực hiện đường lối giáo
dục của Đảng trong phạm vi trách nhiệm của mình tức là đưa nhà trường vận hành
theo nguyên lý giáo dục để tiến tới mục tiêu giáo dục, mục tiêu đào tạo đối với
ngành giáo dục, với thế hệ trẻ và với từng học sinh”[8].
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu
9
Quản lý nhà trường là một chuỗi hoạt động quản lý mang tính tổ chức sư
phạm của chủ thể quản lý đến tập thể giáo viên và học sinh, đến các lực lượng giáo
dục trong và ngoài nhà trường nhằm làm cho quá trình giáo dục và đào tạo vận hành
một cách tối ưu đến mục đích sự kiến.
Quản lý nhà trường chính là hoạt động QLGD của một cơ cấu, tổ chức giáo
dục, đồng thời cũng là tác động quản lý trực tiếp tới các hoạt động giáo dục – học
tập trong phạm vi của nhà trường.
Xét về mặt lý luận và thực tiễn thì quản lý nhà trường gồm 2 loại:
Thứ nhất, tác động của chủ thể quản lý bên trên và bên ngoài nhà trường.
Đây là những hoạt động quản lý của cơ quan quản lý cấp trên nhằm hướng dẫn và
tạo điều kiện cho hoạt động giảng dạy, học tập, giáo dục của nhà trường nhằm định
hướng sự phát triển của nhà trường, hỗ trợ và tạo điều kiện cho phương hướng phát
triển của nhà trường.
Thứ hai, quản lý nhà trường do chủ thể quản lý bên trong nhà trường bao
gồm các hoạt động như: quản lý giáo viên, sinh viên, quản lý quá trình dạy học của
giáo viên, quá trình học tập của học sinh, sinh viên, quản lý cơ sở vật chất, quản lý
hoạt động ngoại khóa…
Hoạt động của nhà trường hết sức phong phú, đa dạng, phức tạp nên việc
quản lý, lãnh đạo một cách khoa học sẽ đảm bảo đoàn kết, thống nhất được mọi lực
lượng, tạo nên sức mạnh đồng bộ nhằm thực hiện có hiệu quả mục tiêu giáo dục.
Mặt khác, quản lý nhà trường là các hoạt động chuyên biệt của các chủ thể quản lý
(các cơ quan quản lý giáo dục cấp trên, người lãnh đạo nhà trường) nhằm tập hợp,
tổ chức và phát huy tối đa sức mạnh các nguồn lực giáo dục trong và ngoài nhà
trường, đảm bảo triển khai các hoạt động giáo dục – dạy học của nhà trường đạt
được các mục tiêu phát triển với chất lượng, hiệu quả cao nhất.
, quản lý nhà trường
.
.
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu
10
1.2.4. Hoạt động ngoại khóa
Hoạt động là phương thức tồn tại của con người bằng cách tác động vào đối
tượng để tạo ra sản phẩm, nhằm thỏa mãn nhu cầu của bản thân và nhóm xã hội.
Hoạt động giáo dục là hoạt động chỉ có ở con người. Hoạt động này có mục
đích, có phương pháp, hình thức tổ chức, môi trường giáo dục, nhà giáo dục, người
được giáo dục...nhằm hình thành và phát triển một cách tồn diện cho nhân cách
người học đáp ứng các yêu cầu của xã hội.
Đối với trường cao đẳng, đại học thì hoạt động dạy học được hiểu là: Là sự
điều khiển quá trình sinh viên tích cực tự giác học tập nhằm chiếm lĩnh tri thức
khoa học và hình thành các kĩ năng nghề nghiệp nhất định. Hoạt động dạy của giảng
viên có đối tượng là hoạt động học của sinh viên. Hoạt động dạy của giảng viên
thực chất là sự tổ chức và điều khiển một cách tối ưu hoạt động học của sinh viên.
Để đáp ứng yêu cầu của hoạt động nghề nghiệp sau này, sinh viên không
những phải nắm vững hệ thống tri thức, kĩ năng, kĩ xảo thuộc lĩnh vực chun mơn
theo học, mà họ cần phải có khả năng nhanh chóng thích ứng với những điều kiện
mới của môi trường công tác cũng như môi trường sống đầy biến động. Hay nói
cách khác, họ cần phải có khả năng phát hiện và giải quyết những vấn đề mới trong
lĩnh vực chuyên môn mà họ theo học. Các hoạt động đó của sinh viên chính là đối
tượng trong hoạt động dạy của giảng viên.
Vì vậy, nội dung hoạt động dạy là tổ chức và điều khiển một cách hợp lí nhất
q trình học tập của sinh viên. Để làm được điều đó, người giảng viên phải tổ chức
nội dung bài học sao cho hợp lí nhất, biến lơgíc khoa học của tri thức thành lơgíc sư
phạm, phù hợp với khả năng lĩnh hội của sinh viên. Trên thực tế, sinh viên học tập
theo phương pháp tự nghiên cứu là chính, song người giảng viên tổ chức và điều
khiển tốt quá trình học tập của sinh viên thì hiệu quả học tập của sinh viên sẽ cao
hơn, sinh viên sẽ tiết kiệm được nhiều thời gian và công sức hơn.
Hoạt động ngoại khóa là một trong những hình thức tổ chức dạy học. Theo
tác giả Phan Trọng Luận, Trương Dĩnh, Nguyễn Thanh Hùng, Trần Thế Duật thì:
“Ngoại khóa khơng nên hiểu là cơng việc ngồi giờ học, ngồi chương trình, thực
hiện tùy tiện được sao hay vậy. Ngoại khóa … xem trọng hoạt động tự giác, vận
dụng sáng tạo của sinh viên. Đó cũng là việc học đích thực, do sinh viên tự nguyện,
tự chọn, tự làm ra mà học… ”[6].
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu
11
Như vậy, ngoại khóa là một hoạt động giáo dục cơ bản được thực hiện có
mục đích, có kế hoạch, có tổ chức nhằm góp phần nâng cao hiệu quả q trình đào
tạo chính khóa của nhà trường, đáp ứng nhu cầu đa dạng của xã hội. Hoạt động này
do nhà trường quản lý, tiến hành ngoài giờ học trên lớp theo chương trình, kế hoạch
dạy học. Nó được tiến hành xen kẽ hoặc nối tiếp chương trình dạy học trong phạm
vi nhà trường hoặc trong đời sống xã hội do nhà trường chỉ đạo, diễn ra trong suốt
năm học hoặc trong thời gian nghỉ hè để nâng cao hiệu quả của quá trình giáo dục
và đào tạo, làm cho q trình đó được thực hiện mọi nơi, mọi lúc.
Đây là một trong những mảng giáo dục quan trọng trong nhà trường nên hoạt
động này có tác dụng hỗ trợ cho hoạt động chính khóa, góp phàn giáo dục nhân
cách, năng khiếu và sở trường của người học. Nhờ vậy, mà kiến thức được lĩnh hội
trên lớp có điều kiện áp dụng, mở rộng; nâng cao năng lực hiểu biết về tri thức và
rèn luyện kỹ năng tự kiểm tra, đánh giá của người học.
Hoạt động ngoại khóa là hoạt động nằm ngồi chương trình học chính khóa,
thường mang tính chất tự nguyện, không bắt buộc. Do vậy, hoạt động ngoại khóa
rất đa dạng ở lớp, trong nhà trường, ngồi xã hội để sinh viên tùy ý lựa chọn như thể
thao, văn hóa văn nghệ, tình nguyện, nghiên cứu khoa học…Từ các hoạt động ngoại
khóa này mà các kỹ năng và kinh nghiệm sống được bổ sung, sinh viên năng động,
tích cực hơn trong học tập cũng như trong hoạt động thực tiễn.
, HĐNK là hoạt động lĩnh hội và hoạt động thẩm mĩ, là hoạt động
nằm ngồi chương trình học chính khóa, thường mang tính chất tự nguyện hơn là
bắt buộc, là một hoạt động không đặt sự giảng dạy của giảng viên lên hàng đầu mà
xem trọng hoạt động tự giác, sự sáng tạo của người học. Thông qua các hoạt động
ngoại khóa, người học tự thể hiện
đạt được
suy nghĩ,
ý kiến
.
Đối với các trường CĐ VHNT, đặc điểm chung của HĐNK nhằm giúp SV
hiểu và cảm nhận được các giá trị nghệ thuật thông qua hoạt động nghệ thuật, SV
thấy được giá trị nhân văn qua các tác phẩm nghệ thuật mà SV được xem hay tự dàn
dựng, đó chính là cái đích mà mỗi SV muốn đạt được. SV ngành văn hóa nghệ thuật
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu
12
thông qua HĐNK mà tự học, tự sáng tạo nhằm giúp cho họ nắm bắt cơ hội và trải
nghiệm biến ước mơ của chính mình thành hiện thực.
Chẳng hạn như đặc điểm HĐNK của Múa: Hoc tập trao đổi về kỹ năng cảm
thụ, cảm nhận, biểu diễn biểu cảm tác phẩm, kỹ năng thưc hiện các kỹ thuật kỹ xảo
trong các hình thức múa. Tuy nhiên nó cần có thời gian, không gian, âm nhạc, ánh
sáng, mỹ thuật sân khấu bổ trợ…
HĐNK của âm nhạc: Học tập kỹ thuật điêu luyện của ngón đàn, kỹ năng
truyền cảm bắt đầu bằng sự cảm nhận có phân tích dẫn đến sự truyền cảm qua ngón
tay để phần hợp điệu đạt được sự tinh tế, hoạt động này cần có yếu tố hết sức quan
trọng đó là âm thanh. ( do đó thiết bị thu phát phải chuẩn).
Đặc điểm HĐNK của Mỹ thuật với bất kỳ không gian hay thời gian nào
(không bị bó buộc), hoạt động trong lĩnh vực này chỉ cần có nguồn cảm hứng, dù
trong sáng tác hay xem triển lãm đều tìm được giá trị cao phục vụ cho việc học tập
nghiên cứu sáng tác….Qua các hình thức HĐNK.
Trong các trường CĐ VHNT hiện nay, hoạt động ngoại khóa cịn gặp nhiều
khó khăn như
việc xây dựng kế hoạch tổ chức hoạt động ngoại
khóa, quản lý cơ sở vật chất, tài
quản lý nội dung và hình thức tổ chức hoạt động ngoại khóa…Song sinh hoạt
ngoại khóa nếu được quan tâm sẽ đem đến hiệu quả rất lớn cho sinh viên ngành
nghệ thuật, giúp các em rèn luyện kỹ năng nghề nghiệp, khả năng sáng tạo và niềm
say mê với nghề nghiệp.
1.2.5. Quản lý hoạt động ngoại khóa
Quản lý hoạt động ngoại khóa là quản lý hệ thống bao gồm các nhân tố: quản
lý việc xây dựng kế hoạch tổ chức hoạt động ngoại khóa; quản lý nhân lực, cơ sở
vật chất và tài chính phục vụ cho hoạt động ngoại khóa; quản lý sự phối kết hợp các
lực lượng giáo dục tham gia tổ chức hoạt động ngoại khóa; quản lý việc kiểm tra,
đánh giá kết quả tổ chức hoạt động ngoại khóa; quản lý việc bồi dưỡng cán bộ quản
lý, giảng viên về tổ chức thực hiện hoạt động ngoại khóa.
Quản lý hoạt động ngoại khóa là cơng việc của nhà quản lý, do vậy, chủ thể
quản lý là hiệu trưởng. Người hiệu trưởng đặt ra các mục tiêu, lập kế hoạch, xây
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu
13
dựng các điều kiện, tổ chức, chỉ đạo thực hiện và kiểm tra, giám sát các hoạt động
này trong mối quan hệ với hoạt động chính khóa để phát triển toàn diện nhân cách
của sinh viên, nâng cao kết quả học tập cho sinh viên.
em.
*Mối quan hệ giữa hoạt động
ngoài giờ lên lớp và
các hoạt động dạy học, giáo dục:
Tác giả Đặng Vũ Hoạt, trong Hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp ở
trường THCS, đã viết “Hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp là việc tổ chức giáo
dục thông qua hoạt động thực tiễn của học sinh về khoa học kỹ thuật, lao động cơng
ích, hoạt động xã hội, hoạt động nhân đạo, văn hóa văn nghệ, thẩm mĩ, thể dục thể
thao, vui chơi giải trí… để giúp các em hình thành và phát triển nhân cách (đạo đức,
năng lực, sở trường…)[16] .
Như vậy, hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp là hoạt động được tổ chức
ngoài thời gian học tập trên lớp. Đây là một trong hai loại hoạt động giáo dục cơ
bản được thực hiện một cách có tổ chức, có mục đích theo kế hoạch của nhà
trường, là hoạt động nối tiếp và thống nhất hữu cơ với hoạt động học tập trên lớp
nhằm góp phần hình thành và phát triển nhân cách học sinh theo mục tiêu đào tạo,
đáp ứng những yêu cầu đa dạng của xã hội đối với thế hệ trẻ.
Hoạt động ngồi giờ lên lớp được hiểu là q trình kết hợp có mục đích vai
trị chủ đạo của giáo viên với hoạt động của học sinh nhằm hình thành ý thức, tình
cảm, hành vi thói quen đạo đức phù hợp với các chuẩn mực xã hội. Qua nhiều con
đường, đặc biệt con đường dạy học và hoạt động ngoài giờ lên lớp, giáo dục
hướng tới sự hình thành và phát triển nhân cách tốt đẹp cho học sinh. Nếu dạy học
là tạo dựng cho học sinh hệ thống những tri thức khoa học, thơng qua đó để giáo
dục nhân cách và tạo cơ sở cho tồn bộ q trình giáo dục đạt hiệu quả cao thì hoạt
động ngồi giờ lên lớp là những hoạt động được tổ chức ngoài giờ học các mơn văn
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu
14
hố ở trên lớp, là con đường gắn lí thuyết với thực tiễn, tạo nên sự thống nhất giữa
nhận thức và hành động.
HĐGDNGLL là những hoạt động giáo dục được tổ chức ngồi giờ học các
mơn học chính khố, là hoạt động tiếp nối hoạt động dạy học trên lớp.
HĐGDNGLL có quan hệ hữu cơ và gắn bó mật thiết với các hoạt động dạy học và
giáo dục trong nhà trường. Thông qua HĐGDNGLL người học được trải nghiệm,
đuợc gắn lí thuyết với thực hành, lí luận với thực tiễn và thống nhất giữa nhận thức
với hành động…của bản thân mỗi cá nhân.
Hoạt động ngoài giờ lên lớp là
quan trọng đối với việc
phát triển tâm hồn, trí lực, thể lực và các năng lực khác trong q trình hồn thiện
nhân cách học sinh. Hoạt động ngồi giờ lên lớp có nội dung phong phú, hình thức
đa dạng hấp dẫn, phạm vi tiến hành rộng, khả năng kết hợp các lực lượng giáo dục
lớn hơn nhiều so với dạy học văn hóa. Do đó, khép kín chu trình giáo dục cả về
khơng gian và thời gian. Đó là điều kiện thuận lợi để học sinh phát huy vai trò chủ
thể của mình, tính tự giác, tính tích cực chủ động sáng tạo, trong mọi hoạt động.
Phạm vi kiến thức của môn hoạt động ngồi giờ là sự tích hợp kiến thức của
các mơn văn hố và các lĩnh vực trong đời sống xã hội cùng với những ứng xử giao
tiếp hàng ngày. Vì thế nó giúp học sinh củng cố các kiến thức về văn hoá, nâng cao
hiểu biết về các lĩnh vực xã hội, tích luỹ thêm kinh nghiệm giao tiếp và hoạt động
tập thể, phát triển thái độ tích cực trong học tập, rèn luyện hàng ngày cũng như ý
thức hoàn thành mọi nhiệm vụ được giao.
Hoạt động ngoại khóa là một hình thức tổ chức dạy học, mục tiêu của hoạt
động ngoại khóa là nhằm giúp sinh viên có thể nhận thức một cách sâu sắc hơn nội
dung của dạy học chính khóa. Hoạt động ngoại khóa là hoạt động nằm ngồi
chương trình học chính khóa, thường mang tính chất tự nguyện, khơng bắt buộc.
Tham gia hoạt động ngoại khóa là tham gia vào các hình thức đa dạng, phong phú
của hoạt động nay, sinh viên mở rộng tri thức, hứng thú hơn với hoạt động nay.
Hoạt động ngoại khóa là một trong những nội dung giáo dục tồn diện sinh
viên. Với mục đích tiếp nối hoạt động dạy học trên lớp nhằm khắc sâu các bộ môn
văn hóa bằng cách tổ chức ngồi giờ học. Từ đó giúp các em trang bị đầy đủ khả
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu
15
