Các yếu tố ảnh hưởng đến hành vi gian lận thuế giá trị gia tăng trong các doanh nghiệp thương mại ở địa bàn tỉnh Tiền Giang

B GIÁO DC VÀ ÀO TO
TRNG I HC M THÀNH PH H CHÍ MINH


LÊ TH THÙY NGOAN







CÁC YU T NH HNG N HÀNH VI GIAN LN
THU GIÁ TR GIA TNG TRONG CÁC DOANH
NGHIP THNG MI  A BÀN TNH TIN GIANG





LUN VN THC S TÀI CHÍNH – NGÂN HÀNG

TP. H Chí Minh, Nm 2013

i

Các yu t nh hng đn hành vi gian ln thu giá tr gia tng trong các
doanh nghip thng mi  đa bàn tnh Tin Giang


LI CAM OAN


Tôi cam đoan rng lun vn “Các yu t nh hng đn hành vi gian ln thu
giá tr gia tng trong các doanh nghip thng mi  đa bàn tnh Tin Giang” là bài
nghiên cu ca chính tôi.
Ngoi tr nhng tài liu tham kho đc trích dn trong lun vn này, tôi cam
đoan rng toàn phn hay nhng phn nh ca lun vn này cha tng đc công b
hoc đc s d
ng đ nhn bng cp  nhng ni khác.

Tp. H Chí Minh, 2013



Lê Th Thùy Ngoan
ii

Các yu t nh hng đn hành vi gian ln thu giá tr gia tng trong các
doanh nghip thng mi  đa bàn tnh Tin Giang



LI CM N


Trc tiên, tôi trân trng gi li cm n đn Quý thy cô ca trng i hc
M Thành ph H Chí Minh đã trang b cho tôi nhiu kin thc quý báu trong thi
gian hc tp ti đây.
Tôi trân trng gi li cm n đn thy TS. Phm Hu Hng Thái, ngi hng
dn khoa hc cho lun vn, đã giúp tôi tip cn phng pháp nghiên cu ca
đ tài và
tn tình hng dn tôi hoàn thành bài lun vn.
Sau cùng, tôi chân thành gi li cm n đn gia đình, ngi thân và bn bè đã
tn tình h tr, giúp đ tôi trong sut thi gian hc tp và nghiên cu.
iii

Các yu t nh hng đn hành vi gian ln thu giá tr gia tng trong các
doanh nghip thng mi  đa bàn tnh Tin Giang


TÓM TT LUN VN

Trong quá trình tn ti và phát trin, các doanh nghip (DN) trên đa bàn tnh
Tin Giang đã có nhng đóng góp không nh vào s phát trin kinh t. Song bên cnh
đó còn mt s đi tng li dng các k h bt ngun t c ch thoáng, t chính sách
u đãi trong lnh vc thu đ thc hin hành vi gian ln nhm trn thu; đc bit là
thu GTGT, gây thit hi không nh đn ngân sách Nhà n
c, làm gim nim tin ca
các cá nhân, doanh nghip.
Mc tiêu nghiên cu nhm xác đnh các yu t nh hng đn hành vi gian ln

thu giá tr gia tng (GTGT) ca các doanh nghip thng mi (DNTM) hot đng 
đa bàn tnh Tin Giang. Thc hin kho sát nghiên cu 260 DNTM. Phng pháp
thng kê mô t, kim đnh Cronbach’s Alpha, phân tích nhân t khám phá EFA và
phân tích hi quy tuyn tính đa bin đc s dng trong nghiên cu.
Kt qu
 nghiên cu cho thy rng: Yu t đng c, c hi, kh nng hp lý hóa
hành vi gian ln có nh hng đn hành vi gian ln thu GTGT ca các DNTM trên
đa bàn tnh Tin Giang. Khi các DNTM có đng c thc hin hành vi gian ln thì h
s gian ln và mt khi hành vi gian ln đó b phát hin h s bin minh, lý gii hành vi
gian ln đó cho là hp lý và đc xem là chp nhn. Tuy nhiên bên cnh đó, khi có
đng c
 hay áp lc buc phi thc hin hành vi gian ln thu thì h cn phi tranh th,
tn dng các c hi nh k h ca pháp lut, s yu kém v nng lc, trình đ chuyên
môn trong qun lý thu GTGT ca cán b ngành thu, các chính sách v thu GTGT
cha n đnh, thng xuyên thay đi, to điu kin cho các doanh nghip gian ln thu
GTGT… khi đó hành vi gian ln thu
s xy ra.
Kt qu ch ra rng các yu t xem xét đu có nh hng dng và không có s
chênh lch nhiu gia các yu t đi vi hành vi gian ln thu, nu tng giá tr ca mt
trong bt k ba yu t trên thì s làm tng kh nng gian ln thu GTGT.



iv

Các yu t nh hng đn hành vi gian ln thu giá tr gia tng trong các
doanh nghip thng mi  đa bàn tnh Tin Giang


MC LC

Trang
LI CAM OAN i
LI CM N ii
TÓM TT LUN VN iii
MC LC iv
DANH MC CÁC CH VIT TT vii
DANH MC CÁC BNG viii
DANH MC HÌNH VÀ BIU  ix
Chng 1. GII THIU VN  NGHIÊN CU 1
1.1. LÝ DO CHN  TÀI 1
1.2. XÁC NH VN  NGHIÊN C
U 2
1.3. MC TIÊU VÀ CÂU HI NGHIÊN CU 2
1.3.1. Mc tiêu nghiên cu 2
1.3.2. Câu hi nghiên cu 2
1.4. PHNG PHÁP NGHIÊN CU 3
1.5. NI DUNG NGHIÊN CU VÀ KT CU LUN VN 3
1.6. Ý NGHA KHOA HC VÀ THC TIN CA  TÀI 4
Chng 2. LÝ THUYT V HÀNH VI GIAN LN THU 5
2.1. CÁC KHÁI NIM 5
2.1.1. Hành vi gian ln 5
2.1.2. Hành vi gian ln thu 6
2.1.3.
ng c hay áp lc 7
2.1.4. C hi 8
2.1.5. Kh nng hp lý hóa hành vi gian ln ca con ngi 8
2.2. CÁC NGHIÊN CU TRC ÂY V HÀNH VI GIAN LN THU 9
2.3. SO SÁNH S KHÁC BIT CA NGHIÊN CU VÀ NGHIÊN CU CA
CÁC TÁC GI TRC ÂY 14

v

Các yu t nh hng đn hành vi gian ln thu giá tr gia tng trong các
doanh nghip thng mi  đa bàn tnh Tin Giang

Chng 3. THC TRNG V GIAN LN THU GTGT VÀ TÌNH HÌNH
THC HIN THU GTGT CA CÁC DNMT TRÊN A BÀN TNH TIN
GIANG 15
3.1. THC TRNG V GIAN LN THU GIÁ TR GIA TNG HIN NAY 
VIT NM 15
3.2. TÌNH HÌNH THC HIN THU GIÁ TR GIA TNG CA CÁC DOANH
NGHIP THNG MI TRÊN A BÀN TNH TIN GIANG 19
3.2.1. Tình hình thc hin thu GTGT ca các DNTM ti t
nh Tin Giang 19
3.2.2. Nhng hn ch và nguyên nhân ca nhng hn ch đó trong vic thc hin
thu GTGT ti tnh Tin Giang. 22
Chng 4. PHNG PHÁP NGHIÊN CU 27
4.1. GI THUYT VÀ MÔ HÌNH NGHIÊN CU 27
4.1.1. Gi thuyt nghiên cu 27
4.1.2. Mô hình nghiên cu 29
4.2. QUÁ TRÌNH NGHIÊN CU 30
4.2.1. La chn mu nghiên cu 30
4.2.2. Nghiên cu đnh tính 31
4.2.3. Nghiên cu
đnh lng 31
4.3. XÂY DNG THANG O CHO CÁC BIN NH HNG N HÀNH VI
GIAN LN THU GTGT 31
4.3.1. Thang đo v đng c 32
4.3.2. Thang đo v c hi 33
4.3.3. Thang đo v hp lý hóa hành vi gian ln 34

4.3.4. Thang đo v hành vi gian ln thu 34
4.4. THIT K CÂU HI 35
4.5. PHNG PHÁP NGHIÊN CU 35
4.5.1. Thng kê mô t 35
4.5.2. Ki
m đnh Cronbach’s Alpha 35
4.5.3. Phân tích nhân t khám phá (EFA) 35
Chng 5. KT QU VÀ THO LUN NGHIÊN CU 37
vi

Các yu t nh hng đn hành vi gian ln thu giá tr gia tng trong các
doanh nghip thng mi  đa bàn tnh Tin Giang

5.1. THNG KÊ MÔ T 37
5.1.1. Kt qu nghiên cu s b 37
5.1.2. Thng kê mô t 38
5.1.3. Thng kê mô t ca các nhóm bin thành phn 40
5.1.3.1. Thng kê mô t ca các nhóm bin c hi gian ln 40
5.1.3.2. Thng kê mô t ca các nhóm bin đng c gian ln 40
5.1.3.3. Thng kê mô t ca các nhóm bin hp lý hóa hành vi gian 41
5.1.3.4. Thng kê mô t ca các nhóm bin hành vi gian ln thu GTGT 41
5.2. KI
M NH  TIN CY CA THANG O 43
5.2.1. Kim đnh Cronbach’s Alpha vi các thang đo lý thuyt 43
5.2.1.1. Kim đnh Cronbach’s Alpha vi thang đo yu t đng c 43
5.2.1.2. Kim đnh Cronbach’s Alpha vi thang đo yu t c hi 45
5.2.1.3. Kim đnh Cronbach’s Alpha vi thang đo yu t hp lý hóa hành vi 46
5.2.1.4. Kim đnh Cronbach’s Alpha vi thang đo yu t hành vi gian ln 47
5.2.2. Phân tích nhân t khám phá (EFA) 49
5.3. KIM

NH CÁC GI THUYT NGHIÊN CU 59
5.4. KIM NH HIN TNG A CNG TIN CA CÁC BIN 59
5.5. KIM NH V PHN D 60
5.6. XEM XÉT GI NH T TNG QUAN 63
5.7. GI THÍCH VÀ THO LUN KT QU NGHIÊN CU 63
5.7.1. Yu t hi c gian ln 63
5.7.2. Yu t đng c gian ln 65
5.7.3. Yu t h
p lý hóa hành vi gian ln 66
5.8. PHÂN TÍCH CÁC BIN NH TÍNH TÁC NG N HÀNH VI GIAN
LN TH GTGT 67
5.8.1. Kim đnh s khác bit v hành vi gian ln thu GTGT theo v trí công tác 67
5.8.2. Kim đnh s khác bit v hành vi gian ln thu GTGT theo s nm công tác 68
5.8.3. Kim đnh s khác bit v hành vi gian ln thu GTGT theo trình đ hc vn 68
vii

Các yu t nh hng đn hành vi gian ln thu giá tr gia tng trong các
doanh nghip thng mi  đa bàn tnh Tin Giang

Chng 6. KT LUN VÀ  XUT 70
6.1. KT LUN 70
6.2. MT S  XUT HN CH HÀNH VI GIAN LN THU GTGT 71
6.2.1. ng c gian ln thu GTGT 71
6.2.2. Kh nng hp lý hóa hành vi gian ln thu GTGT 72
6.2.3. Yu t c hi gian ln thu GTGT 73
6.3. HN CH CA  TÀI NGHIÊN CU 75
TÀI LIU THAM KHO 76
PH
 LC 79
PH LC 01: BNG CÂU HI 79

PH LC 02: KT QU PHÂN TÍCH 85

viii

Các yu t nh hng đn hành vi gian ln thu giá tr gia tng trong các
doanh nghip thng mi  đa bàn tnh Tin Giang


DANH SÁCH CÁC CH VIT TT

NSNN Ngân sách Nhà nc
GTGT (VAT) Giá tr gia tng
DN Doanh nghip
DNTM Doanh nghip thng mi
DNTN Doanh nghip t nhân
N Ngh đnh
CP Chính Ph
TNDN Thu nhp doanh nghip
Cty TNHH Công ty trách nhim hu hn
Tp.HCM Thành ph H Chí Minh
TT Thông t
BTC B Tài Chính
HTX Hp tác xã
Cty CP Công ty c phn
FDI u t trc tip nc ngoài
TM Thng mi
TH Thc hin

ix


Các yu t nh hng đn hành vi gian ln thu giá tr gia tng trong các
doanh nghip thng mi  đa bàn tnh Tin Giang


DANH SÁCH CÁC BNG
Trang
Bng 3.1. Kim ngch xut khu ca các DNTM tnh Tin Giang 20
Bng 3.2. Kt qu thu ngân sách Nhà nc và thu thu GTGT 21
Bng 3.3. Tình hình s dng hóa đn B Tài Chính 24
Bng 4.1. o lng v yu t đng c gian ln thu GTGT 32
Bng 4.2. o lng v yu t hi c gian ln thu GTGT 33
Bng 4.3. o lng v yu t hi h
p lý hóa hành vi gian ln thu GTGT 34
Bng 4.4. o lng v yu t hành vi gian ln thu GTGT 35
Bng 5.1. Phân tích thng kê theo trình đ hc vn 38
Bng 5.2. Phân tích thng kê theo v trí công tác 39
Bng 5.3. Phân tích thng kê theo đ tui 39
Bng 5.4. Phân tích thng kê theo gii tính 39
Bng 5.5. Phân tích thng kê theo s nm công tác 40
Bng 5.6. Phân tích thng kê theo nhóm thành phn c hi gian ln thu 40
Bng 5.7. Phân tích thng kê theo nhóm thành phn đng c
 gian ln thu 41
Bng 5.8. Phân tích thng kê theo nhóm thành phn hp lý hóa hành vi gian ln thu
GTGT 42
Bng 5.9. Phân tích thng kê theo nhóm thành phn hành vi gian ln thu 42
Bng 5.10. Kim đnh thang đo yu t đng c gian ln thu giá tr gia tng 44
Bng 5.11. Kim đnh thang đo yu t c hi gian ln thu giá tr gia tng 45
Bng 5.12. Kim đnh thang đo yu t h
p lý hóa hành vi 46
Bng 5.13. Kim đnh thang đo yu t hành vi gian ln thu giá tr gia tng 48

Bng 5.14. Kt qu phân tích nhân t khám phá ln 1 49
Bng 5.15. Kt qu phân tích nhân t khám phá ln 2 50
Bng 5.16. Kt qu phân tích nhân t khám phá ln 3 52
Bng 5.17. Yu t c hi gian ln thu giá tr gia tng 55
Bng 5.18. Yu t đng c gian ln thu giá tr gia t
ng 56
Bng 5.19. Yu t kh nng hp lý hóa hành vi gian ln thu giá tr gia tng 56
x

Các yu t nh hng đn hành vi gian ln thu giá tr gia tng trong các
doanh nghip thng mi  đa bàn tnh Tin Giang

Bng 5.20. Kt qu phân tích nhân t khám phá hành vi gian ln thu 57
Bng 5.21. Tóm tt các gi thuyt kt qu nghiên cu 59
Bng 5.22. Kim đnh hin tng đa cng tuyn 87
Bng 5.23. Phân tích tác đng tng thang đo theo v trí công tác 96
Bng 5.24. Kt qu phân tích T-test theo v trí công tác 97
Bng 5.25. Phân tích tác đng tng thang đo theo s nm công tác 99
Bng 5.26. Kt qu phân tích T-test theo theo s nm công tác 100
B
ng 5.27. Kt qu phân tích One- Way ANOVA theo trình đ hc vn 102
xi

Các yu t nh hng đn hành vi gian ln thu giá tr gia tng trong các
doanh nghip thng mi  đa bàn tnh Tin Giang


DANH SÁCH HÌNH VÀ BIU 
Trang
Hình 2.1. Mô hình tam giác gian ln 10

Hình 4.1. Mô hình lý thuyt v hành vi gian ln thu GTGT 29
Biu đ 5.1. Biu đ Q-Q Plot of Unstandardized 61
Biu đ 5.2. Biu đ tn s Unstandardized 61
Biu đ 5.3. Biu đ Q-Q Plot of Standardized Residual 62
Biu đ 5.4. Biu đ tn s Standardized Residual 62

1

Các yu t nh hng đn hành vi gian ln thu giá tr gia tng trong các
doanh nghip thng mi  đa bàn tnh Tin Giang

Chng 1: GII THIU  TÀI NGHIÊN CU

1.1. LÝ DO CHN  TÀI
i vi bt k mt quc gia nào thu cng đóng mt vai trò ht sc quan trng
và chim phn ln trong tng thu ngân sách Nhà nc (NSNN). Vic thc thi mt s
chính sách thu có hiu qu s đm bo n đnh cho ngun thu t thu và t đó to
điu kin đ m rng sn xut và phát trin kinh t xã h
i, đt nc.
 Vit Nam, theo thng kê ca Tng cc thu thì khong 92% ngân sách Nhà
nc là thu t thu nên cn phi có phng pháp tính hp lý nhm đm bo s công
bng cho các đi tng np thu kt hp vi vic hch toán thu ti các doanh nghip
phi theo đúng ch đ k toán, tài chính và quy đnh ca pháp lut. Trong đó ngun
thu v thu giá tr gia tng (GTGT) là ch
 yu đi vi lnh vc thng mi nên thu
giá tr gia tng luôn thu hút s quan tâm đc bit trong nn kinh t nht là các nhà kinh
doanh ln và nh. Tác đng tích cc do thu giá tr gia tng mang li rt rõ là thu ngân
sách Nhà nc không gim mà còn tng nhiu so vi thu doanh thu; hot đng sn
xut – kinh doanh ngày càng đi vào mnh m; sn xut ni đa đc gia tng áp lc
bo h. Bên c

nh đó, mt hin tng tiêu cc khá nghiêm trng ny sinh trong quá
trình thc thi thu GTGT là gian ln và chim đot tin thu.
Hn 10 nm thc hin Lut thu GTGT  nc ta cho thy các v gian ln
trong thu GTGT ngày càng nhiu vi các hình thc ngày càng tinh vi hn cho thy
vn đ gian ln thu GTGT đã tr nên vô cùng nguy him và đáng báo đng cho toàn
xã hi. Trong nn kinh t th trng nhu cu cho và nh
n thông tin, đc bit các thông
tin tài chính luôn gi vai trò quan trng đ ra các quyt đnh kinh doanh. Tính minh
bch, tính trung thc ca thông tin tài chính đóng vai trò quan trng trong vic n đnh
th trng chng khoán và n đnh xã hi. Thi gian gn đây, trên th gii đã xy ra
khá nhiu v gian ln tài chính ln gây chn đng d lun. Tình trng này làm đau đu
các nhà qun lý nói riêng và xã hi nói chung, có nhng cá nhân và t chc đã li
d
ng nhng k h trong lut và trong qun lý ca Nhà nc ta đ rút tin t ngân sách
Nhà nc và đút túi cá nhân mình.
2

Các yu t nh hng đn hành vi gian ln thu giá tr gia tng trong các
doanh nghip thng mi  đa bàn tnh Tin Giang

c bit đi vi đa bàn tnh Tin Giang thi gian qua, ngành thng mi (TM)
 tnh Tin Giang khá phát trin, các DNTM chim t l 35,49% các doanh nghip
thuc các ngành kinh t khác. Trong quá trình tn ti, phát trin ca các DNTM nói
trên đã có nhng đóng góp không nh vào s phát trin kinh t tnh Tin Giang và đã
xác đnh rõ nhim v phát trin ca tnh là nhân t quan trng cho s phát trin ca
tin trình công nghip hóa - hin đ
i hóa. Song bên cnh đó còn mt s đi tng li
dng nhng k h bt ngun t c ch thông thoáng, t chính sách u đãi trong lnh
vc thu đ thc hin hành vi gian ln nhm trn thu đc bit là thu GTGT vi
phng pháp khu tr nhm khuyn khích đu t, đy mnh xut khu… đã b li

dng
đ tng s thu đc khu tr, gây thit hi cho ngân sách tnh nhà, làm gim
nim tin ca các cá nhân, doanh nghip. Do đó, mc tiêu ca bài vit này nhm xác
đnh các yu t nh hng đn hành vi gian ln thu GTGT trong các DNTM trên đa
bàn tnh Tin Giang.
1.2. XÁC NH VN  NGHIÊN CU
- Có nh hng hay không các yu t đng c gian ln, c hi gian ln và kh
nng hp lý hóa hành vi gian ln
đn vic gian ln thu GTGT ca các doanh nghip
thng mi trên đa bàn tnh Tin Giang.
- Nu có nh hng ca các yu t đng c, c hi và kh nng hp lý hóa
hành vi gian ln có nh hng đn vic gian ln thu GTGT thì mc đ tác đng đó
nh th nào.
- T đó có nhng gii pháp đ hn ch tình trng gian ln thu GTGT ca các
DNTM trên đa bàn tnh Tin Giang.
1.3. MC TIÊU VÀ CÂU HI NGHIÊN CU
1.3.1. Mc tiêu nghiên cu
- Xác đnh các yu t nh hng đn hành vi gian ln thu GTGT ca các
doanh nghip thng mi hot đng trên đa bàn tnh Tin Giang.
-  xut các gii pháp đ hn ch tình trng gian ln thu GTGT ca các
DNTM trên đa bàn tnh Tin Giang.
1.3.2. Câu hi nghiên cu
3

Các yu t nh hng đn hành vi gian ln thu giá tr gia tng trong các
doanh nghip thng mi  đa bàn tnh Tin Giang

Vi mc tiêu nghiên cu trên, đ tài tp trung tr li các câu hi nghiên cu sau
đây:
- Yu t c hi, yu t đng c, yu t kh nng hp lý hóa hành vi gian ln có

mi tng quan nh th nào đi vi hành vi gian ln thu GTGT ca các doanh nghip
thng mi hot đng trên đa bàn tnh Tin Giang?
- Mc đ tác đng ca các yu t trên đn hành vi gian l
n thu GTGT ra sao?
1.4. PHNG PHÁP NGHIÊN CU
 tài s dng phng pháp đnh tính thông qua k thut phng vn trc tip
nhân viên k toán, ch doanh nghip (qun lý) ti các doanh nghip thng mi
(DNTM) vi nhng câu hi chi tit đã đc thit k và s dng phng pháp đnh
lng đ phân tích mi tng quan gia các yu t nh hng đn hành vi gian ln
thu.
Ph
n nghiên cu đnh tính đc thc hin thông qua k thut phng vn. Tuy
nhiên, đ đm bo cho cht lng ca cuc nghiên cu, đi tng đc phng vn s
b là các nhân viên k toán hay các nhà qun lý hin đang công tác ti các DNTM trên
đa bàn tnh Tin Giang đã có nhng thành tích tt trong vic thc hin ngha v cng
nh chp hành quy đnh v thu đ thông qua đó k
t qu thu thp là khách quan,
không ngi thông tin b che giu bi không ai nói lên gian ln ca mình. Sau khi chn
lc đi tng, kt hp vi c s lý thuyt, mc tiêu nghiên cu đã xác đnh, tác gi đã
gi bng câu hi thm dò ý kin vi vic kho sát doanh nghip thng mi. Tip đó,
tng hp các bng tr li và rút ra nhng ý kin chung nht, khám phá các nhân t có
nh hng
đn hành vi gian ln thu nhm phc v cho phn nghiên cu đnh lng.
Phn nghiên cu đnh lng: Da vào kt qu thu đc t nghiên cu đnh tính,
tác gi thit k bng câu hi đnh lng, tin hành đo lng mc đ quan trng ca
các yu t và thuc tính ca nó. Tác gi la chn thang đo Likert 5 đim: t 1 đim -
th
hin mc đ hoàn toàn không đng ý, đn 5 đim - th hin mc đ hoàn toàn
đng ý đ đo lng các yu t nh hng đn hành vi gian ln thu GTGT.
1.5. NI DUNG NGHIÊN CU VÀ KT CU LUN VN

 tài nghiên cu bao gm 6 chng. Trong đó, chng 1 gii thiu tng quan
v đ tài nghiên cu bao gm lý do chn đ tài, xác đnh vn đ nghiên cu, mc tiêu và
4

Các yu t nh hng đn hành vi gian ln thu giá tr gia tng trong các
doanh nghip thng mi  đa bàn tnh Tin Giang

câu hi nghiên cu, phng pháp nghiên cu, ni dung nghiên cu và kt cu lun
vn, ý ngha khoa hc và thc tin ca đ tài. K đn, chng 2 s kho sát lý thuyt
và các nghiên cu có liên quan đn vn đ cn nghiên cu ca đ tài. Chng 3, nêu
thc trng v gian ln thu GTGT trong hot đng thng mi và tình hình thc hin
thu GTGT ca các doanh nghip thng mi trên đa bàn t
nh Tin Giang trong giai
đon t nm 2006 đn nm 2011. Chng 4 trình bày các gi thuyt, mô hình nghiên
cu, d liu và phng pháp nghiên cu. K tip, chng 5 trình bày kt qu nghiên
cu và tho lun. Cui cùng, chng 6 nêu lên kt lun rút ra t kt qu nghiên cu
thu thp đc và đ xut mt s gii pháp hn ch hành vi gian ln thu GTGT trên
đa bàn tnh Tin Giang và nêu lên hn ch đ tài và g
i ý hng nghiên cu tip theo.
1.6. Ý NGHA KHOA HC VÀ THC TIN CA  TÀI
Vic thc hin nghiên cu đ tài này có ý ngha quan trng v mt khoa hc
cng nh thc tin c th nh sau:
V mt khoa hc, đ tài góp phn tham gia vào vic hoàn thin mô hình xác
đnh các yu t nh hng đn hành vi gian ln thu GTGT trong các DNTM vn có
rt ít nghiên cu chuyên sâu trong lnh vc này. Bên cnh
đó, cng là mt nghiên cu
vi mc tiêu kim nghim li nhng kt qu nghiên cu trc đây cng nh tìm ra
nhng yu t mi cho nhng nghiên cu sau này mà đ tài cha làm đc.
V thc tin, kt qu nghiên cu s cho nhng ngi làm công tác qun lý thu
và các nhà làm chính sách trong vic hng dn thc hin thu GTGT, c th nh sau:

Mt là, kt qu
 nghiên cu s góp phn giúp nhng nhà làm chính sách hiu
hn na v các yu t chính nh hng đn hành vi gian ln thu GTGT ca các DN
đi vi chính sách thu nh yu t c hi, yu t đng c, yu t hp lý hóa hành vi
trong quyt đnh thc hin chính sách thu. iu này s góp phn to c s cho vic
ban hành các vn bn hng dn th
c hin chính sách thu hu hiu hn, nâng cao ý
thc chp hành pháp lut thu ca các doanh nghip.
Hai là, kt qu nghiên cu giúp cho các nhà qun lý thu nói chung và nhà qun
lý thu ti đa bàn tnh Tin Giang nm bt đc tâm lý chung ca các DNTM, t đó
có th thc hin công tác qun lý tt hn, hn ch hin tng gian ln thu GTGT,
gim tht thu thu cho ngân sách Nhà nc.
5

Các yu t nh hng đn hành vi gian ln thu giá tr gia tng trong các
doanh nghip thng mi  đa bàn tnh Tin Giang

Chng 2: C S LÝ THUYT
 chng 1 gii thiu đ tài nghiên cu, đ tài đã trình bày mt cách tóm tt
ni dung lun vn, t lý do nghiên cu và xác đnh vn đ nghiên cu, đn vic đ ra
câu hi và mc tiêu nghiên cu, thông qua phng pháp nghiên cu xác đnh kt qu.
Tip đn, chng 2 s gii thiu mt s khái nim, thut ng chính s dng trong lun
vn và lý thuyt v hành vi gian ln thu
 giá tr gia tng ca các doanh nghip thng
mi. Cui cùng, là đ cp đn kt qu ca các nghiên cu v hành vi gian ln v thu
trc đây.
2.1. CÁC KHÁI NIM
2.1.1. Hành vi gian ln
Theo t đin ting Vit, hành vi gian ln là hành vi thiu trung thc, di trá,
mánh khoé nhm la gt ngi khác. Theo ngha rng, gian ln là vic thc hin các

hành vi không hp pháp nhm la gt, di trá
đ thu đc mt li ích nào đó. Gian ln
có th mang li li ích cho cá nhân hay cho t chc. Khi cá nhân thc hin gian ln,
li ích có th là trc tip nh nhn tin hay tài sn, hay gián tip tng quyn lc, s
đn n, tin thng…. Khi t chc thc hin gian ln thì li ích thu đc thng là
trc tip di hình thc thu nhp ca công ty tng lên. Có ba cách thông thng nht
đ th
c hin gian ln, đó là: chim đot, la đo và bin th.
V phng din k toán, theo chun mc k toán quc t s 10, gian ln đc
đnh ngha là nhng sai sót trong tính toán, trong vic áp dng chính sách k toán, gii
thích sai thc t, gian ln hoc c ý b sót.
V phng din kim toán, theo chun mc kim toán s 240, gian ln đc
đnh ngha nh sau: Gian l
n là hành vi c ý ca mt ngi hay mt nhóm ngi nh
nhân viên, Ban giám đc hay bên th ba nhm la gt đ thu đc nhng li ích bt
chính. Gian ln làm thay đi, làm gi mo các chng t k toán hoc ghi chép sai;
không trình bày hoc c ý b sót các thông tin quan trng trên báo cáo tài chính; c ý
không áp dng, không tuân th các nguyên tc k toán, chun mc k toán; giu dim
hay b sót không ghi chép các nghip v phát sinh, ghi các nghip v không xy ra.
6

Các yu t nh hng đn hành vi gian ln thu giá tr gia tng trong các
doanh nghip thng mi  đa bàn tnh Tin Giang

Gian ln là hành vi c ý b sót không ghi chép các nghip v phát sinh hay
công b thiu thông tin tài chính nhm đánh la ngi s dng thông tin, đc bit là
nhà đu t và ch n. Gian ln trên báo cáo tài chính có th bao gm các loi sau đây:
- Làm gi mo, thay đi, hoc dùng nhng th thut ghi chép sai nhm đ thay
đi các nghip v, các khon mc, tài sn;
- C ý b sót hoc không trình bày nhng thông tin quan trng trên báo cáo tài

chính;
- C ý không áp dng nhng nguyên t
c k toán, các chính sách, các th tc
đc s dng đ đo lng, ghi nhn, báo cáo và công b nhng s kin và các giao
dch kinh t;
- C ý b sót hoc không công b nhng nguyên tc k toán và chính sách liên
quan ti các s liu tài chính.
Gian ln phát trin cùng vi s ra đi và phát trin ca nn kinh t. Vào cuc
cách mng công nghip, đã xut hin hàng lot các doanh nghip vi s tách ri gia
quyn s hu và chc nng qun lý. S tách ri này đã làm phát trin hình thc gian
ln mi đó là gian ln ca ngi qun lý, nhân viên đi vi ngi ch s hu. Biu
hin ca các hành vi tham ô, bin th tài sn. n th k 20, vi s phát trin nhanh
chóng ca nn kinh t th gii, đc bit là vai trò quan trng ca th trng chng
khoán, m
t trong các kênh huy đng vn hiu qu nht ca th trng tài chính th
gii, làm phát sinh nhiu loi gian ln mi đc thc hin bi mt s ngi trong ban
giám đc, nhân viên.
2.1.2. Hành vi gian ln thu
T các đnh ngha v hành vi gian ln ta có th hiu hành vi gian ln thu là hành
vi vi phm hay li dng nhng quy đnh ca pháp lut, bng các th đon khác nhau đ
gim m
t phn ngha v thu phi np hoc đ hng li không đúng t vic min
thu, gim thu, hoàn thu hoc làm gim s thu phi np hoc làm tng s thu đc
hoàn hoc đc min, gim.
Hành vi gian ln thu to ra môi trng cnh tranh thiu công bng gia các
doanh nghip, làm cho các doanh nghip mt nim tin vào các chính sách thu.
7

Các yu t nh hng đn hành vi gian ln thu giá tr gia tng trong các
doanh nghip thng mi  đa bàn tnh Tin Giang


Mc đích cui cùng ca hành vi gian ln thu là ti đa hóa li nhun tng thu
nhp cho công ty hoc đem v li ích cho các cá nhân hay t chc, ti thiu hóa chi
phí thu bng cách ti thiu hóa các khon thu mà các doanh nghip phi np cho
NSNN. Gian ln thu làm gim s thu phi np hoc làm tng s thu đc hoàn
hoc đc min, gim và gây tht thu nghiêm trng cho NSNN, gim phúc l
i xã hi.
2.1.3. ng c hay áp lc
ng c là tt c các yu t thúc đy cá nhân hot đng nhm đáp ng nhu cu
và đnh hng cho hot đng đó. Bt c cá nhân nào cng có nhu cu v sinh hc, nhu
cu tâm lý. Mt nhu cu tr thành đng c khi nó tng lên mt mc đ mnh. ng c
hay có th hiu là s thôi thúc nhu cu đã tr thành c
n thit đn mc đ bt buc con
ngi phi tìm cách hay phng thc nào đó đ tha mãn nhu cu đó. Vic tha mãn
nhu cu s làm gim tình trng cng thng bên trong cá nhân phi chu đng.
Theo Donald (1987), cho rng khi ngun ca vic thc hin gian ln là do
ngi thc hin có nhng đng c hay chu nhng áp lc trong cuc sng. Các áp lc
có th bt ngun t nhng b tc trong cuc sng cá nhân nh: nhng tn tht v tài
chính, s thiu ht tin bc, các khon n cá nhân vt quá tm kim soát; gia đình có
ngi m nng dn đn các áp lc v tinh thn, tài chính. Các áp lc này có th xut
phát t nhng nhu cu nói chung và nhu cu li ích ca bn thân nói riêng.
ng c là mt nhu cu đã có đ sc mnh đ thôi thúc ngi ta hành đng.
Vi mt s ngi, đ có đc nhng khon tin thng v tài chính da trên mc đ
hoàn thành ch tiêu tài chính ca công ty hay đ đt đc mt quyn lc, mt s thng
tin nào đó trong công vic và mt s giàu sang thay vì chm ch làm vic bng n lc
bn thân thì h li suy ngh bn thân phi tìm mi cách đ tha mãn ngay lp tc nhu
cu ca mình bng bt c hành vi nào k c hành vi gian ln.
Yu t đng c (áp lc) là yu t b nh hng bi tác đng t bên ngoài, nó
chu nh hng ca các yu t thu nhp, vic làm, v trí công tác và mi quan h gia
nhân viên k toán vi ch doanh nghip. Theo đó, khi ngun ca hành vi gian ln

thng do nhng áp lc trong vn đ tài chính hay áp lc ph
i đt đc các mc tiêu
k hoch buc cá nhân, nhng ngi thuc b phn qun lý DN nói chung phi thc
hin hành vi gian ln đ mang li li ích cho bn thân hay nhm duy trì v trí công vic
8

Các yu t nh hng đn hành vi gian ln thu giá tr gia tng trong các
doanh nghip thng mi  đa bàn tnh Tin Giang

ca mình. Mc đ nghiêm trng ca hành vi đó li ph thuc vào v trí ca ngi đó
trong t chc, thông thng nhng ngi  v trí cao cp thì hành vi gian ln thng
gây ra nhng tn tht ln.
2.1.4. C hi
C hi là cánh ca đ cá nhân thc hin hành vi gian ln. Mt khi đã có nhng
áp lc hay đng c thúc đy mà không có hot đng kim soát hoc h thng kim
soát kém hiu qu thì lúc đó c hi đã đn, khi đó t hn hành vi gian ln s đc thc
hin. Do hot đng kim soát kém hiu qu nên không th thit lp các th tc thích
hp đ phát hin gian ln hay nó làm cho các bin pháp kim soát không hot đng
nh thit k ban đu làm tng c hi cho gian ln xy ra.
Theo Donald (1987), có hai yu t đ to ra c hi là: nm bt thông tin và có
k thut đ thc hin. Donald cng khng đnh, hành vi gian ln ca con ngi còn
chu nh hng ca yu t c hi. Mt ngi khi đã có đng c, h luôn sn sàng hành
đng khi h nhn thy c hi đã đn. Nu vic gian ln quá d dàng do không có bin
pháp ngn chn hay có bin pháp ngn chn nhng hot đng kim soát không hu
hiu, c hi bày ra trc mt h thì kh nng đa đn gian ln là điu không th tránh
khi. Vn đ  đây là vi mt ngi đã sn có đng c và c hi thì h s hành đng
nh th nào trong thc t? Nghiên cu ca Donald (1987) cho thy hành đng ca
ngi đó chu nh hng t s nhn thc ca mình v tình hung lúc y. Khi h nhn
thc đc vn đ thông qua vic nm bt thông tin nh k h lut pháp, s lng lo
trong qun lý,…và bn thân có k thut đ thc hin gian ln thì cá nhân y s tin

hành hành vi gian ln.
2.1.5. Kh nng hp lý hóa hành vi gian ln ca con ngi
Kh nng hp lý hóa hành vi: Hp lý hóa luôn là mt thành phn quan trng
ca hu ht các gian ln bi vì hu ht nhng ngi có hành vi gian ln có kh nng
bin minh hay có kh nng hp lý hóa cho hành vi gian ln ca mình vi nhng lý do
đ đc chp nhn là hành đng đúng.
Donald (1987), ngoài hai yu t đng c và yu t c hi thì yu t hp lý hóa
hành vi gian ln cng là yu t quan trng không th thiu đc đ mt ngi gian ln
hoàn thành các hành vi gian ln ca mình. Hành vi gian ln ch xy ra khi bn thân
9

Các yu t nh hng đn hành vi gian ln thu giá tr gia tng trong các
doanh nghip thng mi  đa bàn tnh Tin Giang

ngi thc hin cân nhc và nhn thy rng h có đ kh nng bin minh cho hành vi
ca mình. Kh nng che giu gian ln này b chi phi khá nhiu bi t duy v cách
ng x hay nhân cách ca con ngi. Mi con ngi đu có cá tính riêng nh hng
đn kh nng hp lý hóa hành vi ca mình, nu bn thân xem chuyn la gt là bình
thng thì h có xu hng thc hin hành vi này. Ngc li, n
u mt ngi vi bn
tính trung thc và liêm chính thì dù h chu nhng áp lc và có c hi nhng h vn
không thc hin gian ln.
2.2. CÁC NGHIÊN CU TRC ÂY V HÀNH VI GIAN LN THU
Gian ln xut hin cùng vi s hình thành và phát trin ca xã hi loài ngi.
Cùng vi quá trình phát trin ca xã hi, hành vi gian ln ngày càng tinh vi hn và biu
hin di nhiu hình thc khác nhau. Gian ln xut hin trong m
i ngh nghip nh
hng tiêu cc đn s phát trin xã hi. Chính vì vy, trên th gii đã có khá nhiu
công trình nghiên cu v gian ln đng trên nhiu góc đ khác nhau nhm giúp các
ngh nghip có liên quan tìm đc các bin pháp ngn nga, phát hin gian ln. Nu so

sánh vi thit hi to ln ca gian ln gây ra cho nn kinh t thì kt qu ca nhng công
trình nghiên cu v gian ln ch dng l
i  mt mc đ đóng góp rt khiêm tn.
Donald (1987) phân tích gian ln di góc đ tham ô và bin th thông qua
cuc kho sát khong 200 trng hp ti phm kinh t nhm tìm ra nguyên nhân dn
đn các hành vi vi phm pháp lut trên. Kt qu nghiên cu Donald đã đa ra mô hình
tam giác gian ln (Fraud Triangle) và hành vi gian ln ch đc thc hin trên c s
hi đ 3 nhân t sau: c hi, đng c và thái đ, cá tính hay hp lý hóa hành vi gian
ln ca con ngi.
10

Các yu t nh hng đn hành vi gian ln thu giá tr gia tng trong các
doanh nghip thng mi  đa bàn tnh Tin Giang

Mô hình 2.1. Mô hình tam giác gian ln

Theo Donald (1987), hành vi gian ln ch đc thc hin trên c s hi đ 03
nhân t sau: c hi, đng c hay áp lc và kh nng hp lý hóa hành vi hay cá tính ca
con ngi. Trong đó,
Áp lc (đng c): Khi ngun ca vic thc hin gian ln là do ngi thc hin
chu nhng áp lc. Các áp lc có th do t nh
ng b tc trong cuc sng cá nhân nh:
Nhng tn tht v tài chính, hay s thiu ht tin bc và thm chí có th là do mi
quan h không suôn s gia ngi ch và ngi làm thuê.
C hi: Mt khi đã có nhng áp lc hay đng lc thúc đy nu có c hi thì
hành vi gian ln s đc thc hin. Theo Donald, có hai yu t đ to ra c hi là: có
thông tin và có k thu
t đ thc hin.
Thái đ, cá tính con ngi hay hp lý hóa hành vi gian ln ca con ngi:
Donald (1987) cho thy rng tùy theo cá tính ca mi ngi mà hành vi gian ln có
GIAN LN
THÁI 


(
CÁ TÍNH
)
Tùy theo cá tính ca mi
ngi mà hành vi gian
ln có đc tin hành
thc hin hay không
C HI
Mt khi đã có nhng áp
lc hay đng lc thúc

đy nu có c hi thì
hành vi gian ln s đc
thc hin.
Áp lc có th do t
nhng b tc trong
cuc sng cá nhân
nh: Nhng tn tht
v tài chính, hay s
thiu ht tin bc và
thm chí có th là do
mi quan h không
suôn s gia ngi
ch
 v
àng
il
àm thuê
NG C (ÁP LC)
11

Các yu t nh hng đn hành vi gian ln thu giá tr gia tng trong các
doanh nghip thng mi  đa bàn tnh Tin Giang

đc tin hành thc hin hay không. Khong 80% con ngi khi có c hi và chu áp
lc h s thc hin hành vi gian ln vi lý l t an i rng h s không đ chuyn này
lp li. Donald cng cho rng đây là phn ng t nhiên ca con ngi: Ln đu tiên
làm nhng điu trái vi lng tâm và đo đc ca mình h s b ám nh. Nhng

nhng ln k tip, h thc hin gian ln s không cm thy bn khon và mi vic din
ra d dàng hn, d đc chp nhn hn.

Cùng vi nghiên cu hành vi gian ln, Albrecht và các cng s (1983) thc
hin mt cuc nghiên cu vi 212 trng hp gian ln đ tìm ra mi liên h gia cá
tính ca ngi thc hin gian ln vi lo
i gian ln. Kt qu là khi hoàn cnh to áp lc,
c hi thc hin gian ln cao cùng vi tính liêm chính ca cá nhân thp thì nguy c
xy ra gian ln là rt cao. Phng pháp lun nghiên cu ca Albrecht là kho sát thông
tin thông qua s dng bng câu hi. Nhng ngi tham gia vào công trình nghiên cu
này là kim toán viên ni b  các công ty ti M. Thông qua kho sát, ông đã thit
lp các bin s liên quan đn gian ln và đã xây dng danh sách 50 du hi
u đ v ch
dn gian ln, lm dng. Các bin s này tp trung vào 2 vn đ chính: du hiu ca
nhân viên và đc đim ca t chc. Mc đích công trình nghiên cu này là giúp xác
đnh các du hiu quan trng ca s gian ln đ ngi qun lý có th ngn nga và
phát hin chúng.
+ Du hiu đi vi nhân viên: Di đây là mi du hi
u ca nhân viên cho
thy kh nng gian ln xut hin cao nht
- Sng di mc trung bình.
- N nn cao.
- Quá mong mun có thu nhp cao.
- Có mi liên h thân thit vi khách hàng.
- Cho rng thù lao nhn đc không tng xng s đóng góp.
- Có mi quan h không tt vi ngi ch.
- Có mong mun chng t là có th vt qua s kim soát ca công ty.
- Có thói quen c bc.
- Chu áp lc t quá m
c.
- Không đc công ty ghi nhn v thành tích.
12


Các yu t nh hng đn hành vi gian ln thu giá tr gia tng trong các
doanh nghip thng mi  đa bàn tnh Tin Giang

+ Du hiu liên quan đn t chc: Mi du hiu v t chc cho thy kh nng
gian ln xut hin cao nht
- t quá nhiu lòng tin vào nhân viên ch cht.
- Thiu th tc phê chun thích hp.
- Không công b đy đ các khon đu t và thu nhp cá nhân.
- Không tách bch chc nng bo qun và chc nng phê chun.
- Thiu kim tra soát xét đc lp v
i vic thc hin.
- Không theo dõi chi tit các hot đng.
- Không tách bch chc nng bo qun vi k toán.
- Không tách bch mt s chc nng liên quan k toán.
- Thiu ch dn rõ ràng v trách nhim và quyn hn.
- Thiu s giám sát ca kim toán viên ni b.
Da vào kt qu nêu trên, Albrecht đã xây dng mt mô hình ni ting: mô
hình v bàn cân gian ln. Mô hình này gm có ba nhân t: Hoàn cnh to ra áp l
c,
nm bt c hi và tính trung thc ca cá nhân. Khi hoàn cnh to áp lc, c hi thc
hin gian ln cao cùng vi tính liêm chính ca cá nhân thp thì nguy c xy ra gian ln
là rt cao và ngc li, khi hoàn cnh to áp lc, c hi thc hin gian ln thp cùng
vi tính liêm chính cao thì nguy c xy ra gian ln là rt thp. Hoàn cnh to áp lc có
th là liên quan ti nhng khó khn v tài chính. C h
i đ thc hin gian ln có th do
cá nhân đó t to ra hay do s yu kém ca h thng kim soát ni b. Công trình
nghiên cu này đã đóng góp rt ln cho vic thit lp h thng kim soát ni b.
Richard và John (1983) thc hin mt cuc nghiên cu vi mu hn 10.000
nhân viên làm vic ti Hoa K. Kt qu nghiên cu v gian ln này đã đa ra m
t kt

lun có tính cht khác bit so vi Donald (1987). Nguyên nhân ch yu ca gian ln
chính là điu kin ni làm vic và môi trng kinh doanh. Hai ông đa ra mt lot
nhng gi thuyt v tình trng nhân viên bin th tài sn ca công ty:
- Khi nn kinh t có nhng khó khn chung: giá c tng, đng tin mt giá.
- Nhng ngi đng thi, đc bit là nhng ngi tr tui thng kém trung
thc và không chu khó làm bng nhng th h đi trc.
13

Các yu t nh hng đn hành vi gian ln thu giá tr gia tng trong các
doanh nghip thng mi  đa bàn tnh Tin Giang

- Bn cht t nhiên ca con ngi là lòng tham và không trung thc, vì th các
nhân viên thng c gng ly cp tài sn ca công ty khi có c hi.
- S không hài lòng, không tho mãn vi công vic cng là mt trong nhng
nguyên nhân nguyên phát ca vic bin th.
- Và cui cùng, do cu trúc ca công ty đó có hp lý hay không.
Richard và John còn tìm ra mt lot nhng mi liên h gia thu nhp, tui tác,
v trí và mc đ hài lòng trong công vic vi tình trng bi
n th. Ví d nh mi liên h
gia thu nhp và bin th. Theo đó, mt ngi chu áp lc v tài chính hay có nhng
rc ri trong tình hình tài chính không gây ra nhiu đng c bin th so vi vic anh ta
luôn luôn đt tài chính nh u tiên s mt cho mc tiêu sng ca anh ta. i vi mi
tng quan gia tui tác và bin th, Richard và John cho rng thông thng, trong
mt t chc nhng ng
i tr tui thng không đc giao nhiu trách nhim, đng
nhiên phn đó thuc v nhng ngi có nhiu kinh nghim làm vic và có tui đi cao
hn. Nhng chính cách b trí này đã làm cho mc đ gn kt vi công ty, nhng cam
kt cá nhân hay nhng ràng buc vi mc tiêu ca t chc tr nên lng lo. Và đây
chính là mt lý do khin cho t l bin th  nh
ng ngi tr tui thng cao hn.

Ngoài ra còn tìm ra mi liên kt trc tip gia v trí chc v và mc đ bin th. Khi
ngun ca hành vi bin th thng do s không hài lòng v công vic hin ti nhng
mc đ nghiêm trng ca vic bin th thì li tu thuc vào v trí ca ngi đó trong
t chc, thông thng nhng ngi có hành vi bi
n th  v trí cao cp thì hành vi đó
thng gây ra nhng tn tht ln. Sau quá trình nghiên cu, hai ông kt lun rng nhà
qun tr cn tp trung vào bn vn đ sau đây nhm ngn nga nhng hành vi bin th
trong t chc:
- Quy đnh rõ ràng nhng hành vi nào đc coi là bin th.
- Không ngng ph bin nhng thông tin hu ích, nhng qui đnh ca t chc
cho toàn th nhân viên.
- Áp d
ng vic phê chun nhng qui đnh đó.
- Công khai các phê chun.
Và quan trng hn c là nhân viên ca t chc đó hiu nh th nào v cách thc
qun lý, c th là nhng đóng góp ca h đc đánh giá nh th nào, t chc có quan