Quan hệ ngân hàng tác động đến hiệu quả hoạt động của doanh nghiệp niêm yết trên thị trường chứng khoán Việt Nam

B GIÁO DC VÀ ÀO TO
TRNG I HC M THÀNH PH H CHÍ MINH



V HU THÀNH


QUAN H NGÂN HÀNG TÁC NG N HIU QU HOT
NG CA DOANH NGHIP NIÊM YT TRÊN TH
TRNG CHNG KHOÁN VIT NAM


Chuyên ngành: Tài chính – Ngân hàng
Mã s chuyên ngành: 60 34 20

LUN VN THC S TÀI CHÍNH – NGÂN HÀNG


Ngi hng dn khoa hc:
TS. NGUYN MINH HÀ

TP. H Chí Minh, nm 2012
i

Quan h ngân hàng tác đng đn hiu qu hot đng ca doanh nghip niêm yt trên th trng chng
khoán Vit Nam

LI CAM OAN
Tôi cam đoan rng lun vn này “Quan h ngân hàng tác đng ti hiu qu hot
đng ca các doanh nghip niêm yt trên th trng chng khoán Vit Nam” là bài

nghiên cu ca chính tôi.
Ngoi tr nhng tài liu tham kho đc trích dn trong lun vn này, tôi cam
đoan rng toàn phn hay nhng phn nh ca lun vn này cha tng đc công b
hoc đc s dng đ nhn bng cp  nhng ni khác.
Không có sn phm/nghiên cu nào ca ngi khác đc s dng trong lun
vn này mà không đc trích dn theo đúng quy đnh.
Lun vn này cha bao gi đc np đ nhn bt k bng cp nào ti các trng
đi hc hoc c s đào to khác.
Thành ph H Chí Minh, ngày … tháng … nm 2012
Ngi cam đoan


V Hu Thành
ii

Quan h ngân hàng tác đng đn hiu qu hot đng ca doanh nghip niêm yt trên th trng chng
khoán Vit Nam

LI CM N
 hoàn thành tt lun vn này trc ht tôi xin gi li cm n chân thành ti
trng i hc M thành ph H Chí Minh, ni đã cung cp cho tôi nhng kin thc
chuyên môn v tài chính ngân hàng  bc thc s. Nhng kin thc quý báu này không
ch đc tôi ng dng hiu qu trong quá trình làm lun vn mà còn trong c quá trình
làm vic ca tôi.
Tôi đc bit xin gi li tri ân chân thành ti thy giáo hng dn ca tôi, TS.
Nguyn Minh Hà – Trng khoa đào to sau i hc, trng i hc M thành ph
H Chí Minh, ngi đã cung cp kim ch nam, đã luôn theo sát và tn tình hng dn
tôi trong sut quá trình làm đ tài. Nng lc khoa hc, kin thc chuyên môn sâu sc
và s nhit tâm ca thy đã là mt đng lc rt ln giúp tôi hoàn thành lun vn.
Vic đc mi trình bày kt qu nghiên cu ti hi tho VEAM 2012 (5

th

Vietnam Economist Annual Meeting 2012) đã trao cho tôi mt c hi thun li đ gii
thiu nghiên cu này ti đông đo các nhà nghiên cu đn t nhiu quc gia khác
nhau. Tôi xin chân thành cm n các nhà nghiên cu tham d bui thuyt trình ca tôi
ti Section 2 đã đa ra các câu hi, các ý kin đóng góp và các gi ý đy hu ích nhm
giúp tôi hoàn thin nghiên cu này.
Cui cùng tôi xin gi li cm n ca tôi ti nhng ngi bn chí ct đã ng h
và giúp đ tôi trong quá trình hc tp và thc hin lun vn này.
Thành ph H Chí Minh, ngày … tháng … nm 2012
V Hu Thành
iii

Quan h ngân hàng tác đng đn hiu qu hot đng ca doanh nghip niêm yt trên th trng chng
khoán Vit Nam
TÓM TT
Lun vn này đc thc hin vi mc tiêu nghiên cu nh hng ca quan h
ngân hàng tác đng ti hiu qu hot đng ca doanh nghip niêm yt trên th trng
chng khoán Vit Nam. Trong đó, quan h ngân hàng đc biu hin bi các bin s
“s lng mi quan h ngân hàng” và “quan h tài tr tín dng”, và hiu qu hot đng
ca doanh nghip đc mô t bi các bin s “li nhun sau thu trên vn ch s hu”
(ROE) và “li nhun trc thu trên tng tài sn” (ROA).
 thc hin nghiên cu này, lun vn đã s dng các nghiên cu v lý thuyt
và nghiên cu v thc nghim trc đây v nh hng ca quan h ngân hàng ti hiu
qu hot đng ca doanh nghip đ áp dng trong trng hp ca Vit Nam.
Nghiên cu đã s dng các thông tin t các báo cáo tài chính và bn cáo bch
ca 465 công ty niêm yt trên hai sàn Hà Ni và H Chí Minh vi tng s 1860 quan
sát trong thi gian t nm 2007 ti nm 2010 đ đa vào mô hình phân tích. Thông qua
các phân tích thng kê mô t và mô hình hi quy Fixed Effect (mô hình hi quy các
nhân t nh hng c đnh) vi d liu bng, nghiên cu đã tìm thy bng chng thng

kê v nh hng ca quan h
 ngân hàng ti hiu qu hot đng ca doanh nghip. C
th, khi doanh nghip càng tng s lng mi quan h ngân hàng, hiu qu hot đng
gim xung. Thêm vào đó nu nh doanh nghip thit lp mi quan h tín dng ngn
hn mnh vi ngân hàng thì hiu qu hot đng b suy gim, ngc li nu doanh
nghip thit lp mi quan h tín dng dài hn mnh vi ngân hàng thì hiu qu hot
đng s gia tng.
Trong quá trình phân tích, nghiên cu cng tìm thy các bng chng thng kê
v mt s bin s th hin đc đim hot đng ca doanh nghip cng tác đng ti hiu
qu hot đng. C th, các bin s nh “Tài sn hu hình”, “Tng tài sn”, “S hu
Nhà nc t 35% tr lên” và “S hu Nhà nc t 5% - 35%” tác đng âm ti hiu
iv

Quan h ngân hàng tác đng đn hiu qu hot đng ca doanh nghip niêm yt trên th trng chng
khoán Vit Nam
qu hot đng ca doanh nghip, trong khi đó bin s “Tng doanh thu” tác đng
dng ti hiu qu hot đng ca doanh nghip.
T các kt qu phân tích, nghiên cu đã đa ra các khuyn ngh liên quan
(doanh nghip niêm yt, ngân hàng cho vay và Nhà nc) nhm nâng cao hiu qu ca
quan h ngân hàng.
v

Quan h ngân hàng tác đng đn hiu qu hot đng ca doanh nghip niêm yt trên th trng chng
khoán Vit Nam
MC LC
LI CAM OAN i
LI CM N ii
TÓM TT iii
MC LC v
DANH MC CÁC BNG viii

DANH MC CÁC HÌNH viii
CHNG 1: M U 1
1.1. Lý do nghiên cu. 1
1.2. Câu hi nghiên cu. 2
1.3. Mc tiêu nghiên cu. 3
1.4. i tng và phm vi nghiên cu. 3
1.5. Ý ngha ca đ tài. 3
1.6. Kt cu ca lun vn. 4
CHNG 2. C S LÝ THUYT 5
2.1. Gii thiu ni dung v quan h ngân hàng. 5
2.1.1. nh ngha v quan h ngân hàng. 5
2.1.2. Các nhân t biu hin quan h ngân hàng. 7
2.1.3. Thun li và bt li ca doanh nghip t mi quan h vi ngân hàng. 10
2.2. Tác đng ca quan h ngân hàng ti hiu qu hot đng ca doanh nghip. 15
2.2.1. Tng giá tr tài sn ca c đông. 16
2.2.2. Tác đng ti đu t ca doanh nghip. 16
2.2.3. Tác đng ti hiu qu kinh doanh và tng trng. 17
2.3. Mt s nghiên cu thc nghim trc v tác đng ca quan h ngân hàng ti hiu
qu hot đng doanh nghip. 18
CHNG 3. PHNG PHÁP NGHIÊN CU VÀ D LIU NGHIÊN CU 24
vi

Quan h ngân hàng tác đng đn hiu qu hot đng ca doanh nghip niêm yt trên th trng chng
khoán Vit Nam
3.1. Phng pháp nghiên cu. 24
3.2. Mô hình nghiên cu. 25
3.2.1. Các bin s trong mô hình nghiên cu và các gi thuyt nghiên cu. 27
3.2.2. Xác đnh mô hình hi quy d liu bng. 37
3.3. D liu nghiên cu 38
CHNG 4. KT QU THNG KÊ VÀ HI QUY 40

4.1. Thng kê mô t các bin s th hin đc đim ca doanh nghip. 40
4.2. Nghiên cu s hin din ca các ngân hàng trong các doanh nghip niêm yt. 45
4.4. Kt qu hi quy. 48
4.4.1. La chn phng pháp c lng mô hình. 48
4.4.2. Kt qu hi quy. 49
CHNG 5. KT LUN VÀ KIN NGH 60
5.1. Kt lun. 60
5.2. Kin ngh. 61
5.3. Hn ch ca đ tài. 63
5.4.  xut hng nghiên cu tip theo. 63
TÀI LIU THAM KHO 65
Ph lc 2. Kim đnh Hausman cho trng hp 1 khi bin s ph thuc là ROE. 73
Ph lc 3. Kim đnh Hausman cho trng hp 1 khi bin s ph thuc là ROA. 74
Ph lc 4. Kim đnh Hausman cho trng hp 2 khi bin s ph thuc là ROE. 75
Ph lc 5. Kim đnh Hausman cho trng hp 2 khi bin s ph thuc là ROA. 76
Ph lc 6. Hi quy FE và kim đnh Wald cho trng hp 1 khi bin s ph thuc là
ROE. 77
Ph lc 7. Hi quy FE và kim đnh Wald cho trng hp 1 khi bin s ph thuc là
ROA. 79
Ph lc 8. Hi quy FE và kim đnh Wald cho trng hp 2 khi bin s ph thuc là
ROE. 81
vii

Quan h ngân hàng tác đng đn hiu qu hot đng ca doanh nghip niêm yt trên th trng chng
khoán Vit Nam
Ph lc 9. Hi quy FE và kim đnh Wald cho trng hp 2 khi bin s ph thuc là
ROA. 82
Ph lc 10: Th mi tham d hi tho Veam 2012 (The 5
th
Vietnam economist Annual

meeting 2012) 83
Ph lc 11. Bn nghiên cu tóm tt bng ting Anh tham d hi tho Veam 2012 84


viii

Quan h ngân hàng tác đng đn hiu qu hot đng ca doanh nghip niêm yt trên th trng chng
khoán Vit Nam
DANH MC CÁC BNG
Bng 3.1. Tóm tt vic thu thp và tính toán các bin s nghiên cu chính 34
Bng 3.2. Tóm tt các bin s ti tng trng hp hi quy 38
Bng 3.3. T l mu quan sát trên tng th 39
Bng 4.1. Thng kê mô t các bin s đnh lng 42
Bng 4.2. Thng kê mô t các bin s đnh tính 44
Bng 4.3. So sánh các t l n đi vi vn ch s hu và tng tài sn ti ba trng hp
thit lp quan h ngân hàng 44
Bng 4.4. Phân loi loi hình ngân hàng ti Vit Nam 46
Bng 4.5. Thng kê s hin din ca các ngân hàng trong quá trình tài tr tín dng
doanh nghip 45
Bng 4.6. Ma trn tng quan các bin đc lp 48
Bng 4.7. Kim đnh Hausman cho 2 trng hp c lng 49
Bng 4.8. Kt qu c lng cho hai trng hp 50
Bng 4.9. Các mô hình hi quy đc vit li 51

DANH MC CÁC HÌNH
Hình 3.1. Mô hình nghiên cu. 26



1

Quan h ngân hàng tác đng đn hiu qu hot đng ca doanh nghip niêm yt trên th trng chng
khoán Vit Nam
CHNG 1: M U
1.1. Lý do nghiên cu.
Các ch đ nghiên cu v hiu qu hot đng ca doanh nghip đã ch ra rng
bên cnh nhng nhân t nh kt cu n vay, tc đ tng trng, quy mô công ty và cu
trúc tài sn thì kh nng tip cn ngun vn vay ngân hàng đã có nh hng nht đnh
ti hiu qu hot đng ca doanh nghip. Nói cách khác, hiu qu hot đng ca doanh
nghip chu tác đng bi mi quan h mt thit gia ngân hàng và doanh nghip đc
biu hin thông qua s lng ngân hàng mà doanh nghip hp tác, thi gian hp tác,
lng tín dng (Peltoniemi, 2004), và lãi sut cho vay mà ngân hàng đã cung cp cho
doanh nghip (Degryse và Cayseele, 2000).
Vai trò ca mi quan h gia ngân hàng và doanh nghip đã đc nhn thc sâu
rng trong lnh vc tài chính ngân hàng t khá lâu bi tác đng li ích qua li gia hai
thc th. Nhìn t góc đ doanh nghip, vic to lp đc mi quan h tt vi ngân
hàng s giúp cho doanh nghip nâng cao đc uy tín, làm gim kh nng rò r thông tin
ca doanh nghip cho đi th cnh tranh, làm gim tác đng tiêu cc ca thông tin bt
cân xng, làm tng kh nng tip cn các ngun vn vay và làm gim chi phí vn vay.
iu này dn đn là các doanh nghip s d dàng đu t vào các d án mi hn và
lng d tr tin mt s đc ti u hóa hn đ tng kh nng sinh li.
Ti Vit Nam, đi vi các doanh nghip đã niêm yt trên th trng chng
khoán, vic niêm yt đã to cho các doanh nghip mt ngun vn hot đng đáng k
đc huy đng thông qua quá trình phát hành c phiu. Tuy nhiên, ngun vn đc tài
tr t ngân hàng vn chim mt v trí đc bit quan trng trong vic duy trì và phát
trin doanh nghip. Vic to dng đc mi quan h mt thit đi vi ngân hàng s to
ra đc mt s li th nht đnh trong kinh doanh.
2

Quan h ngân hàng tác đng đn hiu qu hot đng ca doanh nghip niêm yt trên th trng chng

khoán Vit Nam
Nn kinh t Vit Nam đang trong thi k chuyn đi t nn kinh t tp trung
sang nn kinh t th trng, du n ca Nhà nc hin vn còn rng khp trong nhiu
lnh vc khác nhau ca nn kinh t. Trong quá trình này, th trng tài chính ca Vit
Nam vn cha hoàn ho, mang dáng dp đc quyn Nhà nc. Do đc thù đó nên c
hi tip cn ngun vn t các ngân hàng ca các doanh nghip t nhân s khó hn đi
vi các doanh nghip Nhà nc. Trong vài nm gn đây, Nhà nc đang kim soát
tng trng tín dng đ kim ch lm phát dn đn vic tip cn ngun vn vay càng
khó khn hn. Vi điu kin nh vy, doanh nghip nào d dàng tip cn đc vi
ngun vn vay ca Ngân hàng thì s có li th cnh tranh hn hay có c hi tng
trng hn các doanh nghip khác, đc bit là nhng doanh nghip có ngun gc Nhà
nc hoc có vn ch s hu ca Nhà nc ln. Mt câu hi đc đt ra trong điu
kin này là thc s các doanh nghip có mi quan h ngân hàng tt hn th hin  các
đc đim vay n ngân hàng và có s lng ngân hàng cho vay nhiu hn thì có hiu
qu hot đng đng tt hn so vi các doanh nghip còn li không? ây cng là mt
trong nhng lý do nghiên cu ca đ tài.
Vn đ mi quan h gia hiu qu hot đng ca doanh nghip và ngân hàng đã
đc chng minh thông qua rt nhiu các nghiên cu trên th gii. Tuy nhiên c th ti
mt th trng nh  Vit Nam thì cha có nghiên cu nào
đ cp. Cng nh nhiu
nghiên cu trc đây, nghiên cu này s la chn hng tip cn đnh lng tác đng
ca mi quan h này ti hiu qu hot đng ca doanh nghip đã niêm yt ti th
trng chng khoán Vit Nam đ làm sáng t vn đ và thông qua đó có đc nhng
khuyn ngh đi vi các thc th tham gia vào mi quan h này cng nh đa ra đc
các khuyn ngh cn thit v chính sách.
1.2. Câu hi nghiên cu.
Câu hi nghiên cu chính ca đ tài này là:
3

Quan h ngân hàng tác đng đn hiu qu hot đng ca doanh nghip niêm yt trên th trng chng

khoán Vit Nam
Mi quan h ngân hàng ca doanh nghip tác đng th nào ti hiu qu hot
đng ca doanh nghip?
1.3. Mc tiêu nghiên cu.
Mc tiêu nghiên cu ca đ tài đc xác đnh nh sau:
(i). Xác đnh các yu t cu thành nên quan h ngân hàng.
(ii). nh lng s tác đng ca quan h ngân hàng ti hiu qu hot đng ca
các doanh nghip.
(iii). T kt qu đó, đ ra mt s ki
n ngh gii pháp v hot đng ca doanh
nghip, ngân hàng và Nhà nc.
1.4. i tng và phm vi nghiên cu.
i tng nghiên cu ca đ tài là s tác đng ca quan h ngân hàng ti hiu
qu hot đng doanh nghip trên phm vi các doanh nghip niêm yt trên sàn chng
khoán HOSE và HASE trong vòng 4 nm t 2007 ti 2010. Nghiên cu cng loi tr
nhng doanh nghip là các t chc tài chính.
1.5. Ý ngha ca đ tài.
Kt qu nghiên cu s đóng góp vào hiu bit chung v tác đng ca quan h
ngân hàng đi vi hiu qu hot đng ca doanh nghip ca các công ty niêm yt trên
th trng chng khoán Vit Nam. Các kt lun đc rút ra t quá trình phân tích s
góp phn giúp cho các doanh nghip đa ra các quyt đnh đúng đn ca mình trong
vic thit lp quan h ngân hàng nhm giúp nâng cao hiu qu hot đng ca doanh
nghip.
4

Quan h ngân hàng tác đng đn hiu qu hot đng ca doanh nghip niêm yt trên th trng chng
khoán Vit Nam
1.6. Kt cu ca lun vn.
Ngoài phn ph lc và danh mc các tài liu tham kho, lun vn đc chia
thành nm chng, gm:

Chng 1: M đu. Chng này nêu ra lý do nghiên cu, mc tiêu nghiên cu,
đi tng, phm vi nghiên cu, và ý ngha ca đ tài.
Chng 2: C s lý thuyt v quan h ngân hàng. Ni dung chng nêu lên
tng quan v c s lý thuyt và các nghiên c
u trc v tác đng ca mi quan h
ngân hàng đn hiu qu hot đng ca doanh nghip.
Chng 3: Phng pháp nghiên cu. Mc đích ca chng mô t mô hình
nghiên cu, gii thích các bin trong mô hình và d liu nghiên cu.
Chng 4: Kt qu thng kê và hi quy. Chng này đa ra các kt qu phân
tích thng kê mô t, phân tích tng quan và phân tích hi quy đng thi đa ra các
nhn xét trong quá trình phân tích.
Chng 5: K
t lun và kin ngh. Chng này nêu lên các kt lun rút ra t
quá trình phân tích đng thi đa ra các kin ngh đi vi các đi tng liên quan da
trên các kt lun đã nêu. Chng 5 cng nêu lên nhng hn ch ca đ tài trong quá
trình nghiên cu và đ xut hng nghiên cu tip theo.


5

Quan h ngân hàng tác đng đn hiu qu hot đng ca doanh nghip niêm yt trên th trng chng
khoán Vit Nam
CHNG 2. C S LÝ THUYT
Chng này gm ba phn. Phn đu trình bày lý thuyt v quan h ngân hàng
trong đó nêu bt đnh ngha, các nhân t th hin quan h ngân hàng, thun li và bt
li ca doanh nghip thu đc t mi quan h vi ngân hàng. Phn hai trình bày các
tác đng ca quan h ngân hàng ti hiu qu hot đng ca doanh nghip. Phn ba tóm
tt mt s nghiên cu thc nghim tiêu biu trc liên quan ti hot đng quan h
ngân hàng và nhng điu hc hi rút ra t nhng nghiên cu này.
2.1. Gii thiu ni dung v quan h ngân hàng.

2.1.1. nh ngha v quan h ngân hàng.
Thut ng “Quan h ngân hàng” (Banking relationship) đã tr nên rt ph bin
trong nhiu thp k gn đây do s phát trin ngày càng gn bó gia hai thc th và do
các nghiên cu thc nghim v vn đ nêu trên ngày càng đc m rng. Trên thc t,
“Quan h ngân hàng” đc chia làm hai loi quan h: quan h tin gi (deposit
relation) và quan h cho vay (lending relation). Trong đó mi quan h tin gi là mi
quan h gia khách hàng gi tin và ngân hàng nhn tin gi, ngc li quan h cho
vay là mi quan h gia ngân hàng cho vay và khách hàng nhn tin vay. Trong phm
vi lun vn này khi s dng thut ng “Quan h ngân hàng” thì cng chính là s dng
thay cho thut ng “Quan h cho vay”.
Thut ng “Quan h ngân hàng” đã đc đnh ngha mt cách chính thng bi
t đin “Tài chính ngân hàng” (Law và Smullen, 2005) ca Oxford nh sau: “Quan h
ngân hàng là s thit lp mi quan h dài hn gia mt ngân hàng và các khách hàng
ca nó. Li ích chính ca mi quan h này là nó to điu kin cho ngân hàng phát
trin nhng kin thc sâu sc v kinh doanh ca khách hàng. iu này giúp cho nó có
kh nng đa ra đc các quyt đnh đúng đn liên quan ti các khon vay ca khách
6

Quan h ngân hàng tác đng đn hiu qu hot đng ca doanh nghip niêm yt trên th trng chng
khoán Vit Nam
hàng. Các khách hàng cng k vng đt đc nhng li ích do đc ngân hàng tng
cng h tr trong sut thi k doanh nghip gp khó khn”.
Trong khi đó, nghiên cu thc nghim ca Ongena và Smith (2000) đa ra mt
cách hiu v thut ng trên nh là “s kt ni gia ngân hàng và khách hàng mà vt
qua c các gii hn giao dch tài chính đn thun”. Các tác gi mun ch ra rng ngân
hàng không ch t
p trung vào vic cung cp các dch v tài chính đn thun cho doanh
nghip mà còn khai thác các yu t thông tin t doanh nghip đ phc v các hot
đng m rng kinh doanh sau này đ tng li nhun (Boot, 1999).
Kt hp gia đnh ngha ca t đin Oxford (Law và Smullen, 2005) và ca

Ongena và Smith (2000), nghiên cu này đa ra đnh ngha v “Quan h ngân hàng”
nh sau:
“Quan h ngân hàng là s kt ni gia ngân hàng và khách hàng trong mi
quan h cung c
p tín dng và đc th hin qua các đc đim ca mi quan h. S kt
ni này vt qua c các giao dch tín dng đn thun và to điu kin cho ngân hàng
phát trin nhng kin thc sâu sc v kinh doanh ca khách hàng, đng thi khai thác
các yu t thông tin ca khách hàng đ đa ra các quyt đnh cho vay đúng đn. Các
khách hàng cng k vng đt đc nhng li ích do đc ngân hàng tng cng h
tr trong sut thi k doanh nghip gp khó khn”.
Trong đó các đc đim th hin mi quan h gia doanh nghip vi ngân hàng
bao gm: S lng mi quan h, lng tín dng đc cung cp, thi gian thit lp mi
quan h và lãi sut nhn đc.
7

Quan h ngân hàng tác đng đn hiu qu hot đng ca doanh nghip niêm yt trên th trng chng
khoán Vit Nam
2.1.2. Các nhân t biu hin quan h ngân hàng.
Mi quan h gia doanh nghip vi ngân hàng đc biu hin thông qua bn
nhân t chính (i) đ dài ca mi quan h, (ii) s lng tín dng, (iii) lãi sut cho vay
và (iv) s lng mi quan h.
2.1.2.1.  dài quan h.
 dài ca mi quan h nói lên thi gian mà ngân hàng và doanh nghip tng
tác vi nhau thông qua quá trình tài tr tín dng.
 dài ca mi quan h giúp cho ngân hàng nm bt đc nhiu thông tin hn,
còn doanh nghip to lp đc uy tín hn thông qua hàng lot các giao dch. Mi quan
h càng dài lâu càng giúp cho doanh nghip d dàng tip cn đi vi ngun vn vay
ca ngân hàng (Sharpe, 1990; và Petersen và Rajan, 1994) và làm gim các khon th
chp (Berger và Udell, 1995). Mt s nghiên cu đa ra các kt lun trái ngc nhau
v nh hng ca thi hn quan h đi vi khon lãi sut phi tr. Petersen và Rajan

(1994) không tìm thy mi quan h gia đ dài mi quan h và khon lãi sut phi tr,
trong khi đó Berger và Udell (1995) li thy rng lãi sut phi tr gim trong đ dài ca
mi quan h.
Nghiên cu v kh nng chm dt đ dài mi quan h, Ongena và Smith (1997)
cho thy rng đc đim ca mt doanh nghip có th tác đng ti vic kt thúc mi
quan h. Xác sut ca vic kt thúc m
i quan h tng khi các hãng duy trì nhiu hn
mt mi quan h và khi các ch s nh Tobin Q và n gia tng. Các doanh nghip
thng ít có khuynh hng kt thúc mi quan h khi h tr nên ln hn. Nhng doanh
nghip có quy mô nh, tng trng trên mc trung bình ca ngành thì có khuynh
hng d dàng kt thúc mi quan h ngân hàng hn là nhng doanh nghip ln và có
n  mc thp.
8

Quan h ngân hàng tác đng đn hiu qu hot đng ca doanh nghip niêm yt trên th trng chng
khoán Vit Nam
2.1.2.2. Lãi sut cho vay.
Lãi sut cho vay nhn đc là kt qu ca mi quan h ca doanh nghip đi
vi ngân hàng. Tuy nhiên nhiu nghiên cu đã đa ra các kt lun khác nhau v khon
lãi sut cho vay mà doanh nghip phi tr.
Diamond (1984 và 1991), Fama (1985), Rajan (1992), Holmstrom và Tirole
(1997), Bolton và Freixas (2000) cho rng do các ngân hàng tích ly đc các thông
tin ni b ca doanh nghip trong quá trình tài tr tín dng nên các các ngân hàng có
th làm gim chi phí vay mn thông qua tin trình giám sát ca mình.
Xét v đ dài quan h, các doanh nghip k vng là lãi su
t khon cho vay s
gim trong sut thi k quan h và điu này đã đc Peterson và Rajan (1994) chng
minh. Tuy nhiên Greenbaum và ctg (1989) li thy rng các ngân hàng s to điu kin
u đãi trong thi gian đu nhng sau đó s tính cao lên trong các giai đon sau.
Xét v khía cnh to dng mi quan h vi mt hoc nhiu ngân hàng, Pertersen

và Rajan (1995) cho thy rng nhng doanh nghip nh và tr có xu hng ít ràng
buc v mt tín dng và nhn đc lãi sut vay mn tt hn khi h vay t mt ngân
hàng. Cùng vi quan đim này Ongena và Smith (2000) đã ch ra nhng doanh nghip
nh có xu hng vay mn t ít ngân hàng hn các hãng ln và h đt đc chi phí
vay mn thp hn là khi đi vay mn vi nhiu ngân hàng.
2.1.2.3. Lng tín dng cho vay.
Lng tín dng đc vay là mt biu hin thành công nht mi quan h ca
doanh nghip vi ngân hàng. Doanh nghip càng d dàng tip cn tín dng và càng
nhn đc nhiu nhng khon tài tr tín dng càng chng t ngân hàng đã có đ các
thông tin cn thit và doanh nghip to dng đc uy tín vi ngân hàng. Hiraki và ctg
(2003) cho rng lng tín biu hin s gn bó gia ngân hàng và doanh nghip. Mi
9

Quan h ngân hàng tác đng đn hiu qu hot đng ca doanh nghip niêm yt trên th trng chng
khoán Vit Nam
quan h càng tt thì doanh nghip ngày càng k vng tín dng s tng lên hoc d dàng
tip cn hn và điu này dn ti là các doanh nghip s ni lng các hn ch v tính
thanh khon ca dòng tin, tng c hi đu t và gim khó khn v tài chính. Kt qu
là hiu qu hot đng ca doanh nghip tng lên (Robert và Elston, 1996; Shen và
Wang, 2005).
2.1.2.4. S lng mi quan h.
S lng mi quan h vi ngân hàng đã đc đ cp trong hu ht các nghiên
cu. Tùy vào tng loi hình doanh nghip khác nhau mà các doanh nghip s quyt
đnh là to lp mi quan h vi mt ngân hàng hay nhiu ngân hàng. Nu xét v quy
mô, doanh nghip nh thng theo đui chính sách mt ngân hàng, còn doanh nghip
ln to lp mi quan h vi nhiu ngân hàng hn (Peterson và Rajan, 1994). Nu xét
v thi gian thành lp, doanh nghip mi thành lp thng theo đui mi quan h vi
mt ngân hàng duy nht trong khi đó doanh nghip có tui đi lâu nm s to dng
mi quan h vi nhiu ngân hàng hn (Diamon, 1991). Nu xét v lnh vc kinh
doanh, các doanh nghip trong các ngành công ngh cao và có đu t ln vào lnh vc

nghiên cu và phát trin thng đeo đui mi quan h vi mt ngân hàng do kh nng
bo mt thông tin t mt ngân hàng s tt hn là t nhiu ngân hàng (Bhattacharya và
Chiesa, 1995). Nu xét theo đc tính ca h thng kinh t, nhng doanh nghip  các
nc kém phát trin hoc h thng pháp ch kém s to lp nhiu mi quan h đ to
ra gii pháp cho vn đ ngân sách mm (Ongena và Smith, 2000). Nu xét v hiu qu
s dng tín dng, nhng doanh nghip có hiu qu s dng tín dng thp thng có xu
hng thit lp nhiu mi quan h vi ngân hàng hn các doanh nghip có kh nng s
dng tín dng hiu qu (Memmel và ctg, 2006).
Khi theo đui mi quan h đn l vi mt ngân hàng, các doanh nghip to
đc li th v mt bo mt thông tin, gim chi phí giao dch so vi vic giao dch vi
nhiu ngân hàng cùng mt lúc (Bris và ctg, 2005) và gim chi phí đi din cho các
10

Quan h ngân hàng tác đng đn hiu qu hot đng ca doanh nghip niêm yt trên th trng chng
khoán Vit Nam
khon vay (Prowse, 1990). Nhng đánh đi li, nu doanh nghip to lp đc mi
quan h vi nhiu ngân hàng, doanh nghip s tng sc mnh đàm phán và nh vy s
có li th đc nhn các khon tín dng đem li hiu qu cao (Bolton và Scharfstein,
2006).
2.1.3. Thun li và bt li ca doanh nghip t mi quan h vi ngân hàng.
Vic thit lp tt mi quan h vi ngân hàng mt mt to ra đc nhng thun
li nht đnh nhng mt khác doanh nghip cng phi đi mt vi mt s chi phí bt
li.
2.1.3.1. Thun li t quan h ngân hàng.
Các nghiên cu lý thuyt và thc nghim đã ch ra nhng thun li ca doanh
nghip khi thit lp đc mi quan h gn gi vi ngân hàng. Nhng thun li chính
yu có th đc k nh sau:
Th nht, làm gim bt vn đ thông tin bt cân xng đ thông qua đó d dàng
tip cn hn đi vi các khon tín dng t ngân hàng và gim các chi phí vay mn.
Thông tin bt cân xng là mt vn đ trung tâm ca th trng tín dng. Trong nghiên

cu lý thuyt ca Stiglitz và Weiss (1981), thông tin bt cân xng đy th trng khi
đim cân bng cnh tranh hoàn ho.  gim bt tác đng tiêu cc ca thông tin bt
cân xng, các ngân hàng thông qua quá trình tài tr tín dng cho doanh nghip đã tích
ly đc nhng thông tin cn thit v ni b doanh nghip (Diamond, 1984 và 1991;
Fama 1985; Rajan, 1992; Holmstrom và Tirole, 1997; Bolton và Freixas, 2000). Các
thông tin này đc Pertersen và Rajan (1994) phân bit thành thông tin bí mt và thông
tin đi chúng, và chúng đc s dng đ sàng lc các hãng trong quá trình tài tr tín
dng (Streb và ctg, 2002). Các hãng khi thit lp đc mi quan h gn gi vi ngân
hàng thông qua quá trình tài tr tín dng s giúp cho ngân hàng nm rõ hot đng ca
11

Quan h ngân hàng tác đng đn hiu qu hot đng ca doanh nghip niêm yt trên th trng chng
khoán Vit Nam
doanh nghip và thông qua đó d dàng chp thun các khon tài tr tín dng cùng vi
chi phí vay mn thp hn (Houston và James, 1996; Pertersen và Rajan, 1995) .
Th hai, gii quyt vn đ ràng buc thanh khon ca dòng tin và suy gim đu
t. m bo dòng tin n đnh là mt trong nhng vn đ sng còn ca doanh nghip.
Doanh nghip có th đm bo dòng tin thông qua quá trình bán hàng, thu hi công n,
tài tr vn c phn t th trng vn và tài tr tín dng t th trng tín dng. Nghiên
cu ca Fazzari và ctg (1988), Hoshi và ctg (1990), Ramirez (1995), và đc bit là
Shen và cng s (2004) đã tìm hiu tác đng ca quan h ngân hàng đi vi đu t ca
doanh nghip. Các nghiên cu đã ch ra rng vic to dng mi quan h tt vi ngân
hàng s ci tin c cu tài chính ca doanh nghip, nó giúp cho doanh nghip ít b ph
thuc vào tính thanh khon ca dòng tin bên trong doanh nghip và t đó doanh
nghip có th d dàng đu t vào tài sn c đnh vi chi phí t bn thp hn. ng vi
quan đim trên, Fohlin và Iturriaga (2006) cng thy rng mi quan h gn gi vi
ngân hàng s giúp cho doanh nghip ci thin các ràng buc tài chính thông qua vic
cung cp tính thanh khon.
Th ba, gii quyt vn đ ngi đi din. Thông qua tin trình tài tr tín dng,
ngân hàng s dng quyn giám sát đ nhm đm bo ngun tín dng cho vay đc bo

toàn và s dng đúng mc đích. Vi vic s dng quyn giám sát, vn đ ngi đi
din cng b hn ch li bi vì nu ngi đi din c tình theo đui các d án hoc các
quyt đnh mang tính ri ro cao thì h phi đi mt vi vic suy gim tài tr tín dng t
ngân hàng và điu này s làm gim sút v th quyn lc ca h cng nh là tác đng
không tt ti hiu qu hot đng ca doanh nghip (Rajan, 1992). Tng t nh vy,
Stiglitz và Weiss (1981) đã ch ra rng nhng nguy c t vic hn ch tín dng trong
tng lai ca ngân hàng s khin cho vn đ ri ro đo đc t ngi đi din trong
doanh nghip gim đi. Ngân hàng có th tng v th quyn lc ca mình bng cách
tham gia vào hi đng qun tr hoc ban kim soát hoc tham gia nm gi c phn ca
12

Quan h ngân hàng tác đng đn hiu qu hot đng ca doanh nghip niêm yt trên th trng chng
khoán Vit Nam
doanh nghip (Peltoniemi, 2004). Dass và Massa (2006) thông qua nghiên cu thc
nghim ca mình đã kt lun rng quan h ngân hàng s làm thay đi cu trúc qun lý
doanh nghip
1
da vào quyn giám sát và điu này tác đng dng ti hiu qu hot
đng ca doanh nghip.
Th t, tng cng kh nng tip cn th trng vn. Khi to ra đc mt v th
quan h gn gi vi ngân hàng thông qua nhiu ln vay vn thì doanh nghip s tng
đc uy tín ca mình trên các kênh huy đng vn khác nhau. iu này là do kh nng
tr n
đc coi là thc đo uy tín ca bên vay. Các bên vay thng la chn vic vay
n t ngân hàng trc đ thit lp uy tín sau đó mi tip cn ti th trng vn khác
(Diamond, 1991). Kutsuna và ctg (2003) khi nghiên cu v tác đng ca quan h ngân
hàng đi vi kh nng tip cn th trng vn ca các doanh nghip Nht Bn đã thy
rng khi doanh nghip to dng mi quan h tt vi ngân hàng thng mi thì thì s
làm tng kh nng tip cn th trng vn ca doanh nghip, trong khi đó nu doanh
nghip to dng đc mi quan h vi ngân hàng đu t s giúp cho các doanh nghip

d dàng hn trong các đt IPO. Theo Ongena và Smith (1998), nhng bn tuyên b v
các khon vay mn ngân hàng truyn đt nhng thông tin mang tính tích cc ti các
nhà đu t khác và làm gim chi phí vay mn t các ngun đi chúng
Th nm, gi bí mt hot đng kinh doanh ca doanh nghip. Quan h ngân
hàng cho phép mt doanh nghip đt đc các tho thun tài tr tài chính mà không
phi tip l các thông tin đáng giá ra ngoài công chúng. Campbell (1979) là ngi đu
tiên nhn ra rng các hp đng vay mn vi ngân hàng đc a thích hn khi các nhà
qun lý mun duy trì bí mt kinh doanh. Bhattacharya và Chiesa (1995) cho rng tính
bo mt t vic vay mn khuyn khích doanh nghip đu t vào vic nghiên cu và
phát trin. Yosha (1995) đa ra kt lun rng nhng doanh nghip đc đánh giá là


1
Dass và Massa đ cp ti thun ng “Coperate Governace”. Thut ng này mô t quá trình qun tr các vn đ
thng tng kin trúc doanh nghip thông qua vic to ra các lut l hot đng cho các nhóm li ích có liên quan
nh c đông, hi đng qun tr, ban giám sát và các ban chuyên môn khác, ban giám đc và ngi lao đng.
13

Quan h ngân hàng tác đng đn hiu qu hot đng ca doanh nghip niêm yt trên th trng chng
khoán Vit Nam
hot đng hiu qu s la chn tài tr song phng vi ngân hàng đ tránh rò r thông
tin thông qua vic tài tr đa phng hoc là t th trng chng khoán.
Th sáu, tr giúp trong các thi k khó khn. Vic to dng đc mi quan h
gn gi vi ngân hàng s góp phn giúp cho các doanh nghip tri qua các thi k hot
đng khó khn (Ongena và Smith, 1998). Suwanaporn (2003) đã nhn thy trong hu
ht các ngân hàng c, các giám đc chi nhánh ngân hàng đu tr thành giám đc
quan h doanh nghip và tham gia vào vic tr giúp các các doanh nghip có kích c
trung bình vt qua các thi đim khó khn v tài chính và kinh doanh.
Th by, tác đng lên hiu qu hot đng ca doanh nghip. Rt nhiu các
nghiên cu đã ch ra rng quan h ngân hàng tác đng lên hiu qu hot đng ca

doanh nghip, đây cng chính là ch đ nghiên cu trong lun vn này. Tác đng này
s đc phân tích k hn trong mc 2.2.
2.1.3.2. Bt li t quan h ngân hàng.
Các doanh nghip không ch nhn đc các li ích t vic thit lp mi quan h
vi ngân hàng mà còn đi mt vi các ri ro nht đnh. Các ri ro có th k đn nh
sau:
Th nht, làm gim tính thanh khon ca c phiu và làm cho giá c phiu tr
nên n đnh hn. Nghiên cu ca Dass và Massa (2006) v s đánh đi gia tính thanh
khon và giám sát n tàng trong mi quan h gia ngân hàng và doanh nghip đã ch ra
rng thông qua quá trình tài tr tín dng, ngân hàng đóng vai trò nh là “ngi trong
ni b” (insider). H đóng vai trò giám sát và không khuyn khích các nhà qun lý
chp nhn đu t vào các d án mang tính ri ro cao, điu này khin cho li nhun k
vng ca doanh nghip s không có nhng bc đt phá do đó giá c phiu tr nên n
đnh và thanh khon ca c phiu gim. ây cng là nguyên nhân dn ti chi phí tài
tr ti th trng vn tng lên.
14

Quan h ngân hàng tác đng đn hiu qu hot đng ca doanh nghip niêm yt trên th trng chng
khoán Vit Nam
Th hai, tit l các thông tin nhy cm. Trong quá trình xây dng mi quan h
bn vng, các ngân hàng nm đc rt nhiu thông tin và đc bit là các thông tin nhy
cm và quan trng liên quan ti hiu qu hot đng ca doanh nghip. iu này dn ti
là các ngân hàng vô tình hoc c ý s tit l thông tin cho đi th cnh tranh. Vn đ
này s càng trm trng hn nu nh doanh nghip có mi quan h vi nhiu ngân hàng
(Berger và Udell, 1998).
Th ba, tng chi phí chuyn đi. Khi càng to dng đc mi quan h dài hn,
ngân hàng càng đòi hi có đc các thông tin đc quyn đ li dng các thông tin thu
thp đc trong vic thng lng. Cng có ngha là, các doanh nghip không th
công b các thông tin cho các t chc tài chính khác đ thit lp mi quan h tín dng
hoc vn vi h. iu này dn ti v

n đ tc nghn (hold – up) và làm phát sinh chi
phí chuyn đi cho vic tìm kim đn v cung cp khon vay mi và phân b không
hiu qu hoc mt đi các c hi đu t ln (Greenbaum và ctg, 1989; Sharpe, 1990;
Rajan, 1992; Thadden, 1995).
Th t, cn tr quá trình m rng quy mô ca các doanh nghip nh. Nhiu
nghiên cu thc nghim đã ch ra rng các doanh nghip nh thng có xu hng thay
đi ngân hàng trong mi quan h tài tr tín d
ng, và rng khi doanh nh có nhiu c
hi tng trng thì h cng thay đi ngân hàng (Farinha và Santos, 2001).  không
mt quyn lc chi phi doanh nghip, ngân hàng thng có xu hng kim ch các d
đnh tng trng ca hãng nh (Gambini và Zazzazo, 2009).
Th nm, ny sinh vn đ hn ch ngân sách mm (Soft Budget Constraint).
Khi mt khách hàng có mi quan h lâu bn, ngân hàng thng có xu hng tài tr
thêm cho khách hàng khi khách hàng lâm vào hoàn cnh khó khn đ nhm mc đích
thu hi các khon vay trc đó (Boot, 2000). iu này dn ti là cách doanh nghip s
 li và thiu n lc đ ngn chn các hu qu xu xy ra do k vng rng cui cùng
15

Quan h ngân hàng tác đng đn hiu qu hot đng ca doanh nghip niêm yt trên th trng chng
khoán Vit Nam
thì ngân hàng cng s can thip. Trong lý thuyt trò chi, cân bng trong trò chi này
(sub-game perfect equilibrium) chính là “không n lc - can thip”. Doanh nghip
đc hành đng trc và nó s có xu hng chn “không n lc”. Khi doanh nghip
đã chn hành đng là “không n lc”, ngân hàng ch có cách chn “can thip” thì mi
có li. Và c th, doanh nghip s luôn không n lc và ngân hàng luôn phi can thip.
Giannetti (2001) cho thy tht khó đ phân bit gia “ch ngha t bn thân hu”
(crony capitalism) và “mi quan h ngân hàng”. Ch ngha t bn thân hu xut hin
nu mt hãng tái tài tr nhng khon vay mi đi vi nhng d án không đ kh nng
tr n, và thông thng s cng dn thua l cho c hai phía. Và đó cng chính là biu
hin ca vn đ hn ch ngân sách mm.

Nói chung là các thun li và bt li trong mi quan h vi ngân hàng đan xen
vào nhau và th hin hàm ý đánh đi. Nhng s đánh đi này cui cùng vn có li cho
doanh nghip khi to lp đc mi quan h tt vi ngân hàng. Khi đó hiu qu hot
đng ca doanh nghip s đc ci thin.
2.2. Tác đng ca quan h ngân hàng ti hiu qu hot đng ca doanh nghip.
Khái nim v hiu qu hot đng là mt ch đ gây tranh cãi trong tài chính bi
do ý ngha rng ln ca nó. Nghiên cu v hiu qu hot đng doanh nghip xut phát
t lý thuyt t chc và qun tr chin lc (Murphy và ctg, 1996). Hiu qu hot đng
đo lng trên c phng din tài chính và t chc. Các nhà nghiên cu v qun tr
thng a thích s dng các bin s tài chính nh ROA (li nhun trên tài sn), ROE
(li nhun trên vn c phn), ROI (li nhun trên đu t) hay ROS (li nhun trên
doanh thu) đ đo lng hiu qu hot đng ca doanh nghip, trong đó hai bin s
ROA và ROE đc s dng ph bin hn c (Pandya và Narendar, 1998). Bin s ít
đc s dng hn đó là giá c phiu (Jame, 1987).
16

Quan h ngân hàng tác đng đn hiu qu hot đng ca doanh nghip niêm yt trên th trng chng
khoán Vit Nam
Tác đng ca quan h ngân hàng ti hiu qu hot đng doanh nghip di mt
s góc đ nh sau:
2.2.1. Tng giá tr tài sn ca c đông.
Trong nghiên cu ca mình, Jame (1987) đã đa ra kt lun rng khi các doanh
nghip công b ra công chúng v các hp đng vay mn mi hay các khon gia hn
tín dng ca ngân hàng dành cho mình thì giá c phiu tng lên. Phát hin này đã cng
c nghiên cu ca Fama (1985) khi ông cho rng các khon cho vay ca ngân hàng
cung cp cho hãng mt mc đ chc chn v dòng tin trong tng lai. James và Weir
(1990), Slovin và Young (1990) thy rng nhng công ty có mi quan h vay mn
vi ngân hàng khi h phát hành c phiu ln đu ra công chúng thì c phiu ca h
không b đnh giá thp nh nhng công ty không có mi quan h vay mn vi ngân
hàng. Billett và ctg (1995) tìm hiu mi quan h gia cht lng hot đng ca ngân

hàng và li nhun c phiu ca hãng vào ngày hãng công b s vay mn. H đã c
đoán rng nu nh mt hãng đi vay t các ngân hàng có mc xp hng tt thì giá tr
ca c phiu s tng nhiu hn so vi hãng đi vay t ngân hàng có mc xp hng
không tt bng. Nhng điu này cho thy rng tài sn ca c đông đã tng lên khi thit
lp mi quan h ngân hàng.
2.2.2. Tác đng ti đu t ca doanh nghip.
Nghiên cu ca Fazzari và ctg (1988), Hoshi và ctg (1990), Ramirez (1995), và
đc bit là Shen và ctg (2004) đã tìm hiu tác đng ca quan h ngân hàng đi vi đu
t ca doanh nghip. Các nghiên cu đã ch ra rng vic to dng mi quan h tt vi
ngân hàng s ci tin c cu tài chính ca doanh nghip, nó giúp cho doanh nghip ít b
ph thuc vào tính thanh khon ca dòng tin bên trong doanh nghip và t đó doanh
nghip có th d dàng đu t vào tài sn c đnh vi chi phí t bn thp hn.