nghiên cứu sử dụng phụ phế phẩm bón cho cà phê vối thời kỳ kinh doanh tại huyện cư m''gar, tỉnh đắc lắc

i

B GIÁO D C VÀ ÀO T O
TRƯ NG
I H C TÂY NGUYÊN
…………

TR N CÔNG TI N

NGHIÊN C U S

D NG PH PH PH M BÓN

CHO CÀ PHÊ V I TH I KỲ KINH DOANH
T I HUY N CƯ M’GAR, T NH ĂK LĂK

Chuyên ngành : Tr ng tr t
Mã s : 606210

LU N VĂN TH C SĨ KHOA H C NÔNG NGHI P

Ngư i hư ng d n khoa h c: TS.Trình Cơng Tư

Bn Ma Thu t, năm 2009


ii

L I CAM OAN
Tôi xin cam oan ây là công trình nghiên c u c a riêng tơi, các s li u
và k t qu nghiên c u nêu trong lu n văn là trung th c, ư c các

ng tác gi

cho phép s d ng và chưa t ng ư c công b trong b t c m t cơng trình nào
khác.
Tác gi lu n văn

Tr n Cơng Ti n


iii

L I C M ƠN
Lu n văn này ư c hoàn thành t i Trung tâm nghiên c u

t, Phân bón

và Mơi trư ng Tây Ngun. Qua lu n văn nghiên c u này tơi xin bày t lịng
bi t ơn sâu s c t i:
- TS. Trình Cơng Tư, ngư i th y ã h t lòng ch d y giúp
su t q trình th c hi n

tơi trong

tài, cũng như q trình hồn ch nh b n lu n văn

này.
- ThS. H Công Tr c, Giám

c Trung tâm nghiên c u

t, Phân bón và

Mơi trư ng Tây Ngun.
- Ông Nguy n Ti n, Giám

c Trung tâm tư v n Tài nguyên và Môi

trư ng - S Tài nguyên và Môi trư ng

ăk Lăk, ã t o i u ki n thu n l i và

ng viên tôi trong su t quá trình h c t p và làm lu n văn.
- Nhà trư ng và quý th y, cô Trư ng
h c Nông nghi p I ã truy n

i h c Tây Nguyên và trư ng

i

t cho tôi nh ng ki n th c quý báu trong su t

q trình h c t p.
- Lãnh

o và tồn th cán b Trung tâm nghiên c u

Môi trư ng Tây Nguyên ã t o i u ki n giúp
hi n

t, Phân bón và

tơi trong su t q trình th c

tài.
- Trung tâm Tư v n Tài nguyên và Môi trư ng - S Tài nguyên và Môi

trư ng

ăk Lăk ã t o i u ki n thu n l i cho tơi trong q trình ang cơng

tác, h c t p và làm lu n văn.
TÁC GI LU N VĂN

Tr n Công Ti n


iv

M CL C
TRANG PH BÌA .......................................................................................... i
L I CAM OAN .......................................................................................... ii
L I C M ƠN ............................................................................................... iii
M C L C .................................................................................................... iv
PH L C ................................................................................................... viii
DANH SÁCH CÁC CH

VI T T T........................................................... ix

DANH M C CÁC HÌNH VÀ B NG BI U.................................................. x

Ph n I: M
1.1.

U.......................................................................................... 1

TV N

1.2. M C TIÊU

......................................................................................... 1
TÀI ................................................................................ 2

1.3. Ý NGHĨA KHOA H C VÀ TH C TI N .............................................. 2
1.3.1. Ý nghĩa khoa h c .................................................................................. 2
1.3.2. Ý nghĩa th c ti n .................................................................................. 2
Ph n II: T NG QUAN TÀI LI U NGHIÊN C U VÀ CƠ S
H CC A

KHOA

TÀI ...................................................................................... 4

2.1. T NG QUAN V CÂY CÀ PHÊ ........................................................... 4
2.1.1. Gi i thi u v cây cà phê ....................................................................... 4
2.1.2. Công d ng c a cà phê........................................................................... 5
2.1.3. Tình hình s n xu t và tiêu th cà phê .................................................... 5
2.1.3.1. Trên th gi i ...................................................................................... 5
2.1.3.2.

Vi t Nam ...................................................................................... 6

2.1.3.3. T i ăk Lăk....................................................................................... 7
2.2. VAI TRÒ C A VI SINH V T VÀ PH PH PH M
NHIÊU

IV I

PHÌ

T VÀ NĂNG SU T CÂY TR NG ............................................ 8

2.2.1. M i quan h gi a

t, vi sinh v t và cây tr ng ...................................... 8


v

2.2.2. Vai trò c a ph ph ph m và vi sinh v t

iv i

phì nhiêu

t và

năng su t cây tr ng....................................................................................... 12
2.3. TÌNH HÌNH NGHIÊN C U VÀ S

D NG PH PH PH M CHO CÀ

PHÊ.............................................................................................................. 17
2.3.1. Tình hình nghiên c u ngồi nư c ....................................................... 17
2.3.2. Tình hình nghiên c u trong nư c ........................................................ 18
2.4.

C I MT

NHIÊN VÀ KINH T XÃ H I VÙNG NGHIÊN C U

..................................................................................................................... 22
- Tình hình s n xu t cà phê t i Cư M’gar ..................................................... 27
Ph n III: N I DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN C U .................. 28
3.1. N I DUNG NGHIÊN C U .................................................................. 28
3.2. PH M VI,

I TƯ NG, V T LI U, VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN

C U............................................................................................................. 28
3.2.1. Ph m vi nghiên c u ............................................................................ 28
3.2.2.

i tư ng nghiên c u ......................................................................... 28

3.2.3. V t li u nghiên c u ............................................................................ 28
3.2.4. Phương pháp nghiên c u .................................................................... 29
3.2.4.1. Phương pháp i u tra ....................................................................... 29
3.2.4.2. Thí nghi m

ng ru ng ................................................................... 30

3.2.4.3. Phương pháp thu th p và ánh giá s li u ........................................ 32
3.2.5. Phương pháp l y m u và phân tích m u ............................................. 33
3.2.5.1. Phương pháp l y m u ...................................................................... 33
3.2.5.2. Phương pháp phân tích m u............................................................. 33
3.2.6. Phương pháp x lý s li u .................................................................. 34
Ph n IV: K T QU VÀ TH O LU N .................................................... 35
4.1. TÌNH HÌNH S

D NG PHÂN BÓN VÀ PH

PH PH M CHO CÀ

PHÊ T I XÃ EA TUL, HUY N CƯ M’GAR ............................................. 35


vi

4.1.1. Kh i lư ng và ch t lư ng ph ph ph m trên vư n cà phê ................. 35
4.1.1.1. Tàn dư h u cơ hàng năm trên vư n cà phê ...................................... 35
4.1.1.2. V qu cà phê .................................................................................. 38
4.1.2. Tình hình s d ng phân bón và ph ph ph m.................................... 40
4.2.

NH HƯ NG C A PH

SU T CÀ PHÊ VÀ

PHÌ

4.2.1. nh hư ng ph ph ph m

PH PH M

N SINH TRƯ NG, NĂNG

T ............................................................... 43
n

4.2.2. nh hư ng c a ph ph ph m
4.2.2.1. nh hư ng c a ph ph ph m

phì nhiêu

t .................................. 43

n sinh trư ng năng su t cà phê ........ 46
nt c

ra

t c a cà phê trong mùa

mưa .............................................................................................................. 46
4.2.2.2. nh hư ng c a ph ph ph m

n t l r ng qu cà phê .................. 47

4.2.2.3. nh hư ng c a ph ph ph m

n tr ng lư ng và kích thư c qu ... 49

4.2.2.5. nh hư ng c a ph ph ph m

n t l tươi/nhân ............................ 51

4.2.2.6. nh hư ng c a ph ph ph m

n năng su t cà phê nhân ............... 52

4.2.3. Hi u qu kinh t bón ph ph ph m cho cà phê .................................. 54
4.3. BI N PHÁP NÂNG CAO HI U QU PH PH PH M BÓN CHO CÀ
PHÊ V I TH I KỲ KINH DOANH ........................................................... 55
4.3.1. nh hư ng c a các bi n pháp x lý

n ch t lư ng ph ph ph m sau 3

tháng ............................................................................................................ 55
4.3.2.

nh hư ng c a các bi n pháp x lý ph ph ph m

phì nhiêu

n m t s ch tiêu

t ............................................................................................ 59

4.3.3. nh hư ng c a các bi n pháp x lý ph ph ph m

nt c

ra

tc a

cà phê trong mùa mưa .................................................................................. 61
4.3.4. nh hư ng c a các bi n pháp x lý ph ph ph m

n t l r ng qu cà

phê ............................................................................................................... 62
4.3.5.

nh hư ng c a các bi n pháp x lý ph ph ph m

n tr ng lư ng và

kích thư c qu .............................................................................................. 65


vii

4.3.6. nh hư ng c a các bi n pháp x lý ph ph ph m

n t l tươi/nhân 66

4.3.7. nh hư ng c a các bi n pháp x lý ph ph ph m

n năng su t cà phê

nhân ............................................................................................................. 66
4.3.8. Hi u qu kinh t các bi n pháp x

lý ph ph ph m .......................... 67

Ph n V: K T LU N VÀ KI N NGH ..................................................... 69
5.1. K T LU N ........................................................................................... 69
5.2. KI N NGH .......................................................................................... 70
TÀI LI U THAM KH O ............................................................................ 71


viii

PH L C
Ph l c 1 : Tình hình s d ng phân bón cho cà phê t i Cư M’gar............... P1
Ph l c 2 : K t qu x lý th ng kê thí nghi m 1 ......................................... P2
Ph l c 2.1: nh hư ng ph ph ph m

nt c

ra

t c a cà phê ........... P2

Ph l c 2.2: nh hư ng ph ph ph m

n t l r ng qu cà phê ................. P3

Ph l c 2.3: nh hư ng ph ph ph m

n tr ng lư ng 100 qu (g) ............ P4

Ph l c 2.4: nh hư ng ph ph ph m

n kích thư c 100 qu (cm3) ......... P5

Ph l c 2.5: nh hư ng ph ph ph m

n kích c nhân > 6,3mm (%) ....... P6

Ph l c 2.6: nh hư ng ph ph ph m

n kích c nhân > 5,6mm (%) ....... P7

Ph l c 2.7: nh hư ng ph ph ph m

n t l tươi/nhân ........................... P8

Ph l c 2.8: nh hư ng ph ph ph m

n năng su t c a cà phê ................. P9

Ph l c 3 : K t qu x lý th ng kê thí nghi m 2 ....................................... P10
Ph l c 3.1: Bi n pháp x lý ph ph ph m

nt c

ra

t cà phê ......... P10

Ph l c 3.2: Bi n pháp x lý ph ph ph m

n t l r ng qu cà phê ........ P11

Ph l c 3.3: Bi n pháp x lý ph ph ph m

n tr ng lư ng 100 qu (g).... P12

Ph l c 3.4: Bi n pháp x lý ph ph ph m

n kích thư c 100 qu (cm3) . P13

Ph l c 3.5: Bi n pháp x lý ph ph ph m

n t l tươi/nhân .................. P14

Ph l c 3.6: Bi n pháp x lý ph ph ph m

n năng su t cà phê nhân ..... P15

Ph l c 4 : Hi u qu kinh t ..................................................................... P16
Ph l c 4.1: Hi u qu kinh t bón ph ph ph m cho cà phê (thí nghi m 1)...... P16
Ph l c 4.2: Hi u qu kinh t các bi n pháp x lý ph ph ph m (thí nghi m 2). P17


ix

DANH SÁCH CÁC CH

VI T T T

BVTV

:

B o v th c v t

CEC (Cation exchange capacity)

:

Kh năng trao

Ctv

:

C ng tác viên

CV% (Correct Variance)

:

M c

bi n

/C

:
:

ng

i ch ng

HCVS

i cation

H u cơ vi sinh

ICO (International coffee organization):

T ch c cà phê qu c t

IMO (Indigeous micro- organism)

:

Vi sinh v t b n

LSD (Less significant difference)

:

PC

:

Phân chu ng

PPP

:

Ph ph ph m

R (Replacation)

:

L n nh c l i

Stt

:

S th t

Sx

:

T (Treatment)

:

Cơng th c

TB

:

Trung bình

TTCN

:

Ti u th công nghi p

TDHC

:

Tàn dư h u cơ

VC

:

V cà phê

VSV

:

Vi sinh v t

WB (World bank)

:

Ngân hàng th gi i

a

sai khác nh nh t

l ch chu n


x

DANH M C CÁC HÌNH VÀ B NG BI U
B ng 2.1: Nh ng nư c nh p kh u cà phê Vi t Nam v 2005-2006 ................ 6
B ng 2.2: Di n tích cà phê t i các huy n, thành ph c a ăk Lăk .................. 7
B ng 2.3: Thành ph n dinh dư ng c a v th t qu cà phê............................. 17
B ng 4.1: Kh i lư ng các lo i tàn dư h u cơ trên vư n cà phê (t n/ha/năm) 36
B ng 4.2: Hàm lư ng m t s y u t dinh dư ng c a TDHC ........................ 37
trên vư n cà phê (%) .................................................................................... 37
B ng 4.3: Kh i lư ng v cà phê

các nông h (t n/ha/năm) ....................... 38

B ng 4.4: Hàm lư ng m t s y u t dinh dư ng trong v cà phê (%) .......... 40
B ng 4.5: Tình hình s d ng phân khống c a các nông h (n = 20) ............ 41

B ng 4.6: Phương th c s d ng TDHC c a các nông h (32 h ).................. 42
B ng 4.7: Phương th c s d ng v cà phê c a các nông h (32 h ) ............. 42
B ng 4.8: Tính ch t hố h c
B ng 4.9: Tính ch t v t lý
B ng 4.10:
mùa mưa (S

t trư c và sau thí nghi m (t ng 0-30cm) ...... 43
t trư c và sau thí nghi m (t ng 0-30cm) .......... 45

nh hư ng c a ph ph ph m

nt c

ra

t c a cà phê trong

t tăng/cành/6 tháng mùa mưa)............................................. 46

B ng 4.11: nh hư ng c a ph ph ph m
B ng 4.12: nh hư ng c a ph ph ph m
B ng 4.13: nh hư ng c a ph ph ph m

n t l r ng qu cà phê (%) ...... 48
n tr ng lư ng và kích thư c qu ..... 49
n kích c nhân ........................ 50

(% tr ng lư ng trên sàn)............................................................................... 50
B ng 4.14: nh hư ng c a ph ph ph m

n t l tươi/nhân ...................... 52

B ng 4.15: nh hư ng c a ph ph ph m

n năng su t cà phê nhân .......... 53

B ng 4.16: Hi u qu kinh t bón ph ph ph m cho cà phê (tri u
B ng 4.17: nh hư ng c a các bi n pháp x lý

ng/ha) ..... 54

n ch t lư ng ph ph ph m

sau 3 tháng ................................................................................................... 55


xi

B ng 4.18: nh hư ng c a các bi n pháp x lý ph ph ph m
tiêu

phì nhiêu

B ng 4.19:

t ..................................................................................... 60

nh hư ng c a các bi n pháp x lý ph ph ph m

t c a cà phê trong mùa mưa (S
B ng 4.20:

n m t s ch
nt c

ra

t tăng/cành/6 tháng mùa mưa) ............ 61

nh hư ng c a các bi n pháp x lý ph ph ph m .............. 62

n t l r ng qu cà phê (%) ..................................................................... 62
B ng 4.21:

nh hư ng c a các bi n pháp x lý ph ph ph m

n tr ng

lư ng và kích thư c qu ............................................................................... 65
B ng 4.22:

nh hư ng c a các bi n pháp x

lý ph ph ph m

n t l

tươi/nhân ...................................................................................................... 66
B ng 4.23:

nh hư ng c a các bi n pháp x lý ph ph ph m

n năng su t

cà phê nhân .................................................................................................. 67
B ng 4.24: Hi u qu kinh t các bi n pháp x lý ph ph ph m................... 68
(tri u

ng/ha) .............................................................................................. 68

Bi u

3.1: Lư ng mưa và b c hơi theo tháng t i vùng Cư M’gar .............. 23

Bi u

3.2: S gi n ng, nhi t

và m

theo tháng t i vùng Cư M’gar ... 23

Hình 4.1: Men vi sinh v t (Ch ph m 1 và ch ph m 2) ............................ 56
Hình 4.2: Ph i tr n nguyên li u và ho t hóa men ......................................... 57
Hình 4.3: S n ph m phân HCVS t v cà phê sau 3 tháng ........................ 58
Hình 4.4: ào rãnh và bón phân HCVS t v cà phê.................................... 63
Hình 4.5: Cơng th c khơng bón và có bón HCVS t v cà phê .................... 64

1

Ph n I

M
1.1.

U

TV N
ăk Lăk là t nh

ng

u c nư c v năng su t và s n lư ng cà phê

v i. Có ư c thành t u ó, c n k
cho vư n cây,
h c là y u t
h u cơ ch

n vi c không ng ng

u tư thâm canh

c bi t là thâm canh b ng phân bón. Song, n u như phân hóa
ang ư c ngư i nơng dân chú tr ng trong thâm canh, thì phân

ư c s d ng v i lư ng còn khiêm t n, có nh ng vư n cà phê tr i

qua hàng ch c năm canh tác nhưng không h
dư i b t kỳ hình th c nào. H u qu là
c ng, lư ng vi sinh v t có l i trong
su t và hi u qu

ư c b i dư ng phân h u cơ

t tr ng ngày càng b thối hóa, chai

t b s t gi m, vư n cây xu ng c p, năng

u tư th p.

Trong khi ó, m i năm t i

ăk Lăk có hàng trăm ngàn t n v cà phê

ph th i và tàn dư th c v t trên lô (c rác, cành lá cà phê ho c cây che bóng,
ch n gió r ng và rong t a trong quá trình canh tác...).

ây là m t ngu n h u

cơ d i dào, nhưng không ư c s d ng ho c s d ng không hi u qu , gây
lãng phí và ơ nhi m mơi trư ng, v sinh nông thôn. V cà phê thư ng b
b ho c

tr c ti p ra

t

ng không qua x lý nên ch m phân hu , hi u qu

th p và là ngu n mang sâu b nh h i tích lũy cho v sau. M t s nơng dân em
tr n v cà phê v i phân chu ng nhưng không ư c x lý b ng vi sinh v t nên
hi u qu cũng không cao.
Cư M’gar là nơi có i u ki n khí h u và

t ai thu n l i cho sinh

trư ng, phát tri n c a cây cà phê. Hi n t i Cư M’gar là m t trong nh ng
huy n tr ng cà phê ch l c c a t nh ăk Lăk v i di n tích cà phê v i c a toàn
huy n là 33.631 ha [13]. Như v y hàng năm trên

a bàn này có hơn 20 nghìn


2

t n v cà phê. N u có phương án tái s d ng v cà phê và tàn dư h u cơ trên
lô như m t lo i phân bón thì s có ư c m t ngu n h u cơ áng k
thi n

phì nhiêu

s n xu t cà phê t i

t, góp ph n phát tri n n

i v i ngành

a phương.

Xu t phát t th c ti n trên, ư c s
tâm c a

nh, b n v ng

c i

a phương, chúng tôi tri n khai

ng ý c a nhà trư ng và s quan
tài “Nghiên c u s d ng ph

ph ph m bón cho cà phê v i th i kỳ kinh doanh t i huy n Cư M’gar t nh
ăk Lăk”.
1.2. M C TIÊU
- Xác
nhiêu

TÀI

nh nh hư ng c a ph ph ph m trong vi c c i thi n

phì

t và tăng năng su t cà phê.
- Xác

phê trên

nh hi u qu kinh t c a vi c s d ng ph ph ph m bón cho cà

a bàn huy n Cư M’gar, t nh ăk Lăk.

1.3. Ý NGHĨA KHOA H C VÀ TH C TI N
1.3.1. Ý nghĩa khoa h c
- Làm sáng t tác

ng c a ph ph ph m

phát tri n và t o l p năng su t

n quá trình sinh trư ng,

cây cà phê v i th i kỳ kinh doanh.

- Làm phong phú thêm ngu n cơ s d li u v vai trò c a ph ph
ph m

i v i cây tr ng nói chung và cây cà phê nói riêng, ph c v trao

i

thơng tin và kinh nghi m trong nghiên c u và s d ng ph ph ph m.
1.3.2. Ý nghĩa th c ti n
ăk Lăk là vùng tr ng cà phê v i tr ng i m c a c nư c. Hi n nay,
vi c bón phân cho cà phê c a nông dân trong vùng ch y u d a vào phân hố
h c nên r t khơng b n v ng v năng su t, ch t lư ng nông s n, hi u qu kinh

3

t và môi trư ng. Do v y nghiên c u s d ng ph ph ph m bón l i cho cà
phê như m t bi n pháp quan tr ng v a ti t ki m ư c chi phí s n xu t, v a
tăng năng su t cà phê, n

nh và tăng

phì nhiêu

t và gi m thi u ô nhi m

i v i môi trư ng là vi c làm sát h p v i nhu c u th c ti n hi n nay.


4

Ph n II

T NG QUAN TÀI LI U NGHIÊN C U
VÀ CƠ S

KHOA H C C A

TÀI

2.1. T NG QUAN V CÂY CÀ PHÊ
2.1.1. Gi i thi u v cây cà phê
Cây cà phê có ngu n g c t các cao nguyên Kaffa (Ethiopia) và Boma

(Su

ăng), nơi có

cao t 1.370 - 1.830 m. Cây cà phê ư c tr ng

t i Yemen vào th k XIV, sau ó ư c con ngư i phát tán

u tiên

n các

a

phương khác ( oàn Tri u Nh n, 1999 [9]; Vũ Cao Thái, 2000 [15]).
Theo Antoine de Jussieu (1735), cà phê thu c b

long

m

(Gentianales), h cà phê (Rubiaceac), chi coffea. Hi n nay ã có trên 100 lo i
cà phê ư c phát hi n, thu c 3 nhóm gi ng chính sau:
Cà phê chè (Coffea Arabica Liné): Cây thu c d ng b i, cao t nhiên
6 - 7m. Thân bé. Cành cơ b n nh và y u. Lá hình tr ng, m c
màu tr ng, t th ph n và có kh năng ra hoa trên
tr ng thng dài, khi chín có màu

i nhau. Hoa

t cũ. Qu có d ng hình

tươi ho c màu vàng và thư ng có hai

nhân. H t có màu xanh xám. Hàm lư ng cafein trong h t t 1,8 - 2,0%.
Cà phê v i (Coffea Canephora var. Robusta): Cây nh , cao t nhiên
8 - 12m. Cành cơ b n to.

t dài. Lá to. Hoa m c trên các nách lá thành t ng

c m, màu tr ng, có mùi thơm, th ph n chéo và khơng ra hoa trên

t cũ. Qu

có d ng hình trịn ho c hình tr ng, khi chín có màu

m. H t có

nh t ho c

màu xám xanh. Hàm lư ng cafein trong h t t 2,5 - 3,0%.
Cà phê mít (Coffea Liberica bull var. Excelsa): Thu c cây nh , cao t
nhiên 15 - 20m. Thân to kho . Lá to, dày, d ng hình tr ng và có 6 - 8 c p gân


5

n i

m t lá. Hoa m c thành chùm trên nách lá. Qu to, khi chín có màu

s m. H t to có màu xanh ngã vàng. Hàm lư ng cafein trong h t th p t 1,02 1,15%.
2.1.2. Công d ng c a cà phê
T lâu, cafeine ã ư c coi như m t th thu c có tác d ng kích thích và
là m t gia v th c ph m. Ngoài kh năng gây hưng ph n, làm tăng nhanh ho t
ng tinh th n... cafeine còn mang l i nh ng hi u qu ch a b nh kỳ di u.
Do tác d ng hi p

ng v i các hóa ch t i kèm, cafeine cịn ư c ph i

h p v i nh ng lo i thu c gi m au, h nhi t như aspirin, làm cho kh năng
h p thu thu c t t hơn. T

ó, làm tăng tác d ng c a thu c trong nh ng trư ng

h p c n i u tr ch ng au
Do tác d ng

u ho c au cơ vì t p luy n n ng nh c.

i l p v i các tác nhân gây c ch v não, cafeine còn

ư c dùng trong tr li u nhi m

c thu c ng , ng

c rư u c p cũng như

mãn tính. Ngồi ra, ch t này cịn góp ph n ph c h i các thương t n gan do
rư u hay t n thương thối hóa m

nh ng ngư i th a cân, béo phì...[9].

2.1.3. Tình hình s n xu t và tiêu th cà phê
2.1.3.1. Trên th gi i
Cà phê là m t lo i nư c u ng cao c p, nhu c u òi h i c a ngư i tiêu
dùng v n khơng ng ng tăng lên, chưa có nh ng s n ph m nhân t o ư c ch p
nh n
hóa

thay th cho cà phê, vì v y vi c tr ng, xu t kh u, nh p kh u lo i hàng
c bi t này v n có m t ý nghĩa kinh t l n

quan tr ng c n có nh n th c

y

i v i nhi u nư c. V n

là s n ph m cà phê em ra th trư ng ph i

m b o ch t lư ng.
Trên th gi i hi n nay có 75 nư c tr ng cà phê v i di n tích trên 10
tri u hecta và s n lư ng hàng năm bi n

ng trên dư i 6 tri u t n.


6

Osorio (Giám

c i u hành T ch c cà phê Qu c t - ICO) d

oán

lư ng tiêu th cà phê s ti p t c tăng lên trong th i gian t i và có kh năng
t t i 150 tri u bao (60 kg/bao) vào năm 2015 [25].
2.1.3.2.

Vi t Nam

B ng 2.1: Nh ng nư c nh p kh u cà phê Vi t Nam v 2005-2006
STT

Nư c nh p
kh u

1

c

Kh i lư ng
(kg)
114.382.986

Giá bình
quân
(USD/kg)
123.556.217,57

1,08
Tr giá
(USD)

Th
ph n
(%)
14,57

2

Tây Ban Nha

88.526.631

95.978.804,50

1,08

11,28

3

Hoa Kỳ

87.931.685

86.829.730,95

0,99

11,20

4

Ý

56.123.382

62.641.146,08

1,12

7,15

5

Ba Lan

40.495.644

45.027.200,04

1,11

5,16

6

Hàn Qu c

38.491.394

41.282.412,76

1,07

4,90

7

Nh t B n

31.133.034

36.638.648,12

1,18

3,97

8

Anh

25.865.756

26.627.078,49

1,03

3,29

9

B

21.667.934

24.141.153,20

1,11

2,76

10

Pháp

18.720.491

20.249.119,82

1,08

2,38

Ngu n: Hi p h i cà phê ca cao Vi t Nam [24]
Ngành cà phê Vi t Nam hơn 30 năm qua, k t sau năm 1975 ã có
nh ng bư c phát tri n vư t b c v i t c

k l c so v i nhi u nư c tr ng cà

phê khác trên th gi i. Theo s li u t Vicofa, t c
di n tích

t tr ng cà phê

tăng trư ng bình quân

t kho ng 15% trong nh ng năm 90, và t i cu i

th k 20 c nư c ã có kho ng n a tri u hecta cà phê, xu t kh u hàng năm


7

kho ng 1 tri u t n. Cà phê Vi t Nam ư c xu t kh u sang 70 qu c gia và
vùng lãnh th .
Hi n nay h u h t cà phê nhân ư c s n xu t t i Vi t Nam là

ph c v

xu t kh u. Tuy nhiên, theo m t s nghiên c u g n ây ư c Ngân hàng th
gi i (WB) ưa ra cho th y ti m năng th trư ng n i

a c a Vi t Nam có th

tiêu th t i 70.000 t n cà phê nhân/năm, x p x 10% s n lư ng [24].
2.1.3.3. T i ăk Lăk

B ng 2.2: Di n tích cà phê t i các huy n, thành ph c a ăk Lăk
VT: Ha
Năm
2000
2005
2006
2007
T ng s

183.329

170.403

174.740

178.903

1. TP. Buôn Ma Thu t

14.818

13.696

14.241

14.299

2. Huy n Ea H’Leo

17.208

17.229

18.440

19.214

64

43

31

31

4. Huy n Krông Năng

22.370

23.465

24.022

24.966

5. Huy n Krông Búk

34.265

36.805

36.968

37.167

6. Huy n Buôn ôn

3.461

2.570

2.570

2.701

7. Huy n Cư M’gar

35.460

32.000

33.200

33.631

8. Huy n Ea Kar

9.956

5.862

6.137

6.697

9. Huy n M’ Dr k

4.448

2.332

2.415

2.582

18.800

16.193

16.194

17.000

11. Huy n Krông Bông

1.990

710

923

1.035

12. Huy n Krông Ana

7.495

7.423

7.362

7.313

13. Huy n L k

1.614

804

1.023

1.053

11.380

11.271

11.214

11.214

3. Huy n Ea Súp

10. Huy n Krông P c

14. Huy n Cư Kuin

Ngu n: Niên giám th ng kê t nh ăk Lăk năm 2007


8

Trong các vùng tr ng cà phê

Vi t Nam, t nh

quan tr ng. Hi n nay, cà phê chi m 57% di n tích

ăk Lăk óng vai trị

t nơng nghi p

ăk Lăk

và 86% di n tích các cây cơng nghi p lâu năm c a t nh.
ăk Lăk tr thành m t trong nh ng vùng chuyên canh cà phê l n nh t
c nư c, chi m 50% di n tích và 53% s n lư ng cà phê c nư c.
n nay cà phê c a ăk Lăk ã có m t trên th trư ng 52 nư c và vùng
lãnh th , và ư c ưa chu ng ngay c

nh ng th trư ng khó tính như M ,

châu Âu…[16].

2.2. VAI TRÒ C A VI SINH V T VÀ PH
PHÌ NHIÊU

PH PH M

IV I

T VÀ NĂNG SU T CÂY TR NG

2.2.1. M i quan h gi a

t, vi sinh v t và cây tr ng

t là môi trư ng thích h p nh t

i v i vi sinh v t, b i v y nó là nơi

cư trú r ng rãi nh t c a vi sinh v t, c v thành ph n cũng như s lư ng so
v i các môi trư ng khác. S dĩ như v y vì trong

t nói chung và trong

tr ng tr t nói riêng có m t kh i lư ng l n ch t h u cơ.

t

ó là ngu n th c ăn

cho các nhóm vi sinh v t d dư ng.
Các nhóm vi sinh v t chính cư trú trong
x khu n, virus, t o, nguyên sinh

t bao g m: vi khu n, vi n m,

ng v t. Trong ó vi khu n là nhóm chi m

nhi u nh t v s lư ng v i kho ng 90% t ng s , x khu n chi m kho ng 8%,
vi n m 1%, còn l i 1% là t o, nguyên sinh
theo các lo i
canh tác...
,

t khác nhau cũng như khu v c
nh ng

t có

y

ng v t. T l này thay
a lý, t ng

ch t dinh dư ng,

i tuỳ

t, th i v , ch

thống khí t t, nhi t

m và pH thích h p thì vi sinh v t phát tri n nhi u v s lư ng và

thành ph n. S phát tri n c a vi sinh v t l i chính là nhân t làm cho
phì nhiêu, màu m . B i v y, khi ánh giá

phì nhiêu c a

t thêm

t ph i tính

n


9

thành ph n và s lư ng vi sinh v t. N u ch tính
thì khó gi i thích ư c t i sao
h u cơ, ch t mùn,

m, lân

i u ki n y m khí c a

m t vùng

n hàm lư ng ch t h u cơ

t chiêm trũng hàm lư ng ch t

u cao mà cây tr ng phát tri n l i kém. ó là do

t h n ch các lo i vi sinh v t háo khí phát tri n làm

cho các ch t h u cơ không ư c phân gi i. Các d ng ch t khó tiêu
tr ng khơng ư c chuy n thành d ng d tiêu. Các ch t
trong quá trình trao

t

n cây tr ng.

S hình thành và phân gi i mùn

u do vi sinh v t óng vai trị tích

c c. Vì v y các i u ki n ngo i c nh nh hư ng
n hàm lư ng mùn trong

nóng m, s ho t

c tích lu trong

i ch t c a cây cũng không ư c phân gi i nh vi sinh

v t, gây nh hư ng x u

hư ng

i v i cây

t.

n vi sinh v t cũng nh

c bi t nư c ta

trong vùng nhi t

ng c a vi sinh v t r t m nh, nh hư ng r t l n

i

n s tích

lu và phân gi i mùn.
Theo Panday, 2000; Rajkumar, 2005. Anand (2001) ph ph ph m ư c
b sung thêm các lo i vi sinh v t như: vi khu n phân gi i xenlulơ, c

nh N,

phân gi i lân… Có th s d ng ư c sau 3 - 6 tháng . Như v y vi c l a ch n
ch ng vi sinh v t thích h p s giúp cho quá trình phân h y ph ph ph m ư c
nhanh chóng và hi u qu , góp ph n phát tri n cà phê b n v ng [30].
Có quan i m cho r ng vi sinh v t óng vai trò gián ti p trong s liên
k t các h t

t v i nhau. Ho t

ng c a vi sinh v t, nh t là nhóm háo khí ã

hình thành axit humic, tác d ng v i ion canxi t o thành humat-canxi, g n k t
nh ng h t

t. Sau này ngư i ta ã tìm ra vai trò tr c ti p c a vi sinh v t

trong vi c t o thành k t c u

t. Genxe - m t nhà nghiên c u v k t c u ã

nh n xét r ng: khi bón vào

t nh ng ch t như Xenluloza và Protein thì k t

c uc a

t ư c c i thi n. ó là do vi sinh v t phân gi i xenluloza và protein

ã phát tri n m nh m , các s n ph m phân gi i c a chúng và các ch t ti t


10

trong quá trình s ng c a chúng ã liên k t các h t
trúc

t v i nhau t o nên c u

t. Rudacop khi nghiên c u v k t c u oàn l p

ã k t lu n nhân t k t dính các h t

t trong

t tr ng cây h

t tr ng cây h

u

u chính là

m t s n ph m k t h p gi a axit galactorunic và các ch t t phân gi i c a vi
khu n clostridium polymyxa.
K t qu nghiên c u c a Y Kanin H’dơk, Y Khin Niê, H Cơng Tr c,
Trình Cơng Tư (2007) [4] cho th y:
- Phân bón vi sinh v t b n
nhiêu c a

t, c i t o tính ch t lý, hố h c

chu ng. Phân bón vi sinh v t b n
trong

a (IMO) ã có tác d ng c i thi n
t tương

phì

i v i bón phân

a có tác d ng c i thi n qu n th vi sinh v t

t, tăng s lư ng vi sinh v t, n m h u ích lên so v i bón phân chu ng

là r t áng k .
- Bón phân vi sinh v t b n
tri n t t, tăng t c
ương v i bón

a (IMO) giúp cây cà phê sinh trư ng phát

ra cành, gi m t l qu r ng và cho năng su t cao tương
phân khoáng k t h p v i phân chu ngCác bi n pháp canh

tác như cày b a, x i xáo, bón phân...
và qua ó nh hư ng

u nh hư ng tr c ti p

n hàm lư ng mùn trong

n vi sinh v t

t. Theo thí nghi m c a

Mitxustin và Nhiacơp, các phương pháp cày x i khác nhau có nh hư ng rõ
r t

n s lư ng và thành ph n vi sinh v t. T

h c trong

t cũng khác nhau. Khi x i l p

s lư ng vi sinh v t cũng như cư ng
nhi u b ng x i

ó cư ng

các q trình sinh

t canh tác nhưng khơng l t m t,

ho t

ng có tăng lên nhưng khơng

t có l t m t ho c cày sâu.

Bón các lo i phân h u cơ như phân chu ng, phân xanh, bùn ao ... làm
tăng s lư ng vi sinh v t
sinh v t,

t, vì b n thân trong ó ã có m t s lư ng l n vi

c bi t là vi sinh v t phân gi i xenlulo, phân gi i protein và nguyên


11

sinh

ng v t. Tuy v y, các lo i phân h u cơ khác nhau tác

tri n c a vi sinh v t

t

các m c

ng

n s phát

khác nhau tuỳ thu c vào t l C/N.

R th c v t thư ng ti t ra m t lư ng l n các ch t h u cơ và vô cơ, các
ch t sinh trư ng..., thành ph n và s lư ng c a các ch t ó khác nhau tùy lo i
cây, nh hư ng

n vi sinh v t vùng r . Trên b m t và l p

t n m sát r

ch a nhi u ch t dinh dư ng nên t p trung vi sinh v t v i s lư ng l n. Càng

xa r s lư ng vi sinh v t càng gi m i. Thành ph n vi sinh v t vùng r không
nh ng ph thu c vào lo i cây tr ng mà còn ph thu c vào th i kỳ phát tri n
c a cây. Vi sinh v t phân gi i xenlulo có r t ít khi cây cịn non nhưng khi cây
già thì r t nhi u.

i u ó ch ng t vi sinh v t không nh ng s d ng các ch t

ti t c a r mà còn phân hu r khi r cây già, ch t i.
Trong khu h vi sinh v t vùng r ngoài nh ng nhóm vi sinh v t có ích,
có r t nhi u vi sinh v t gây b nh cây.

ó là m i quan h ký sinh c a vi sinh

v t trên th c v t. Nhóm vi sinh v t gây b nh cây thu c lo i d dư ng, s ng
nh vào ch t h u cơ c a th c v t ang s ng ( khác v i nhóm ho i sinh - s ng
trên nh ng t bào th c v t ã ch t). Hàng năm b nh cây ã gây thi t h i to l n
cho s n xu t nông nghi p. Vi sinh v t gây b nh không ch làm gi m s n
lư ng mà cịn làm gi m ph m ch t nơng s n. Vi sinh v t s d ng các ch t h u
cơ c a cây b ng cách ti t ra các lo i men phân hu chúng. Trong quá trình
s ng chúng ti t ra các ch t

c làm cây ch t. Ví d như

c t lycomarasmin

do n m fusarium heterosporum ti t ra có th làm cây ch t. Vi sinh v t gây
b nh có kh năng t n t i trong

t ho c trên tàn dư th c v t t v này qua v

khác dư i d ng bào t ho c các d ng ti m sinh khác g i là ngu n b nh ti m
tàng. T ngu n b nh ti m tàng vi sinh v t ư c phát tán i kh p nơi nh gió,
nư c mưa, d ng c lao

ng,

ng v t và ngư i,

c bi t là qua côn trùng môi

gi i. Qua các con ư ng ó ngu n b nh lây lan sang các cây kh e và xâm
nhi m vào cây khi g p i u ki n thu n l i.


12

tránh b nh cho cây, ngư i ta dùng nhi u bi n pháp hoá h c, bi n
pháp sinh v t h c, bi n pháp t ng h p b o v cây tr ng... Ngày nay ngư i ta
h n ch vi c ch ng b nh b ng hố h c vì bi n pháp này thư ng phá ho i s
cân b ng sinh thái, ô nhi m môi trư ng. Các bi n pháp sinh h c ang ư c
nghiên c u và áp d ng ngày càng nhi u do nh ng ưu i m c a nó.

ó là

nh ng bi n pháp dùng vi sinh v t ch ng côn trùng h i cây. M t bi n pháp
hi n

i ang ư c nghiên c u và áp d ng n a là t o cho cây nh ng

c tính

ch ng ch u m i b ng bi n pháp công ngh sinh h c - truy n gen ch ng ch u
cho cây. Ngư i ta ã t o ư c nh ng gi ng thu c lá ch ng ch u b nh virus
ho c nh ng gi ng khoai tây, cà chua ch ng b nh vi khu n nh vi c c y gen
c a m t lo i vi khu n nào ó có kh năng ch ng b nh vào t bào th c v t.
2.2.2. Vai trò c a ph ph ph m và vi sinh v t

iv i

phì nhiêu

t và

năng su t cây tr ng
Theo J.K.Syers (1994), ch t h u cơ ư c xem là ch th
trong h th ng qu n lý

b n v ng

t.

N u ch t h u cơ b suy thối thì

b n v ng c a

t coi như khơng có.

T trư c năm 1969, ã có nh ng nghiên c u s d ng các lo i mùn cưa
t g c cho cây tr ng và k t qu cho th y có th gi m ư c m c
gi m

m

d ng n

nh nhi t

suy

t là 21% so v i khơng t g c. Ngồi ra, vi c t g c cịn có tác
t, gi m s phát tri n c a c d i và gi m xói mịn l p

t m t trong mùa mưa (Mary Ann Rose và Elton Smith, 2001).
n

, P.Paramassivam và A.Gopalswamy (1990) nghiên c u bón

Press Mud (PM) là s n ph m ph th i c a nhà máy ư ng, giàu thành ph n
h u cơ, Ca, P2O5 và cũng ch a nhi u N h u cơ và các nguyên t vi lư ng
khác cho cây tr ng. K t qu cho th y bón PM v i lư ng 10 t n/ha
cho lúa th y hai v liên ti p năng su t cây tr ng tăng lên rõ.

Madurai


13

Thái

Lan,

V.P.Limtong,

S.Piriyaprin,

P.Thammakate

Y.Pongsepayam (1994) ã nghiên c u v hi u l c c a phân
dư h u cơ cho th y vi c bón phân

và

m ph i tr n tàn

m tr n v i tàn dư h u cơ ã có hi u qu

r t rõ trong vi c làm tăng hàm lư ng N trong

t cũng như trong cây.

Chanchareososok.j, P.Saughorisut và S.Vacharotayan năm (1989)
nghiên c u dùng v t ph th i t nhà máy b t ng t (lo i h u cơ có ch a nhi u
m) thay th phân

m cho th y hi u l c c a dung d ch m Glutamat

(GML), v t li u ph th i t nhà máy b t ng t và than bùn như m t ngu n
phân

m cho cây tr ng. Trên

t chua, bón GML và bùn làm tăng lư ng

NH4+.
nư c ta,

t nông nghi p nhi u vùng ang có xu hư ng b nghèo d n

v ch t dinh dư ng, thành ph n lý hóa c a

t, d n

ngày càng gi m i. S dĩ có hi n tư ng này là do tác

n

phì nhiêu c a

t

ng c a các bi n pháp

canh tác, khí h u th i ti t, dùng nhi u hóa ch t. Trong nh ng năm g n ây,
vi c bón cân
trên nh ng lo i

i h u cơ khống
t có

tăng năng su t ã ư c

t ra,

c bi t

phì t nhiên th p.

T năm 1984, Vi n Th như ng Nơng hóa, Vi n Khoa h c K thu t
Nơng nghi p Vi t Nam ã có nhi u nghiên c u v tác d ng c a phân h u cơ
ch bi n cũng như ph c h p h u cơ khoáng cho lúa và m t s cây hoa màu
như

u tương, ngô... K t qu nghiên c u c a

ng Bê v tác d ng c a các

lo i phân h u cơ - khoáng (1994 - 1995) cho th y bón k t h p các lo i phân
h u cơ ch bi n t ph ph ph m v i phân khống có hi u qu cao hơn so v i
ch bón phân khống ơn

c.

ng Bê, Phùng Ng c Tân, Nguy n Văn S c (1995) nghiên c u tác
d ng c a các li u lư ng phân h u cơ ch bi n t
khoai cho th y

ph ph ph m

i v i l c và

i v i l c khi tăng lư ng phân h u cơ ch bi n thì s lư ng


14

n t s n trên cây gi m, tr ng lư ng h t và năng su t c a chúng cũng b gi m
sút. i u này cho th y tính m n c m c a l c

iv i

n u b sung quá nhi u phân h u cơ ch bi n thì s

m quá dư th a, do v y
nh hư ng x u

n sinh

trư ng và phát tri n c a cây l c. K t qu cho th y bón 540 kg phân h u cơ
ch bi n k t h p v i phân khoáng cho năng su t l c cũng như hi u qu kinh t
cao nh t.
K t qu nghiên c u c a Nguy n Văn S c v vai trị c a vi sinh v t
v i

phì nhiêu th c t c a

t thông qua tác

i

ng c a chúng vào ch t h u

cơ c a ph ph ph m cho th y:
- Ngoài các y u t lý hóa h c c a

t nh hư ng t i q trình khống

hóa ch t h u cơ, thì tính ch t v t lý c a ch t h u cơ cũng như ngu n dinh
dư ng ưa vào

u nh hư ng t i q trình khống hóa.

- Vùi ph ph ph m h u cơ vào

t thì s lư ng vi sinh v t trong

t

ư c tăng lên.
- Phân chu ng và than bùn có tác d ng làm tăng s lư ng vi sinh v t
nhi u hơn các lo i v t li u h u cơ khác.
- Ho t tính sinh h c c a
ph ph m h u cơ,
tính sinh h c

t cũng ư c tăng lên khi vùi các v t li u ph

h u cơ v i phân khống sau ó m i vùi vào

t thì ho t

t cũng cao hơn so v i vùi h u cơ khơng có phân khống.

M t s k t qu nghiên c u c a các tác gi Ngô Th Dân, Nguy n Kim
Vũ, Nguy n Ng c Quyên - Vi n khoa h c k thu t nông nghi p Vi t nam v
vai trò c a vi sinh v t

i v i cây lúa,

u tương, l c cho th y năng su t lúa

ư c nhi m Azogin ã tăng lên t 5 - 15% th m chí trên 20% n u ư c bón
k t h p m t lư ng phân vô cơ h p lý v i phân h u cơ ch bi n.
u

ư c x lý b ng azogin năng su t cũng ư c tăng lên r t áng

k . Dùng vi sinh v t c

nh

m không gây ô nhi m môi trư ng, không gây