Chuyên đề: Bồi dưỡng học sinh giỏi môn địa 12

Chuyên đề “Bồi dưỡng học sinh giỏi”
Thi chọn học sinh giỏi nhằm động viên, khích lệ những học sinh học giỏi và
các giáo viên dạy giỏi, góp phần thúc đẩy việc nâng cao chất lượng Dạy và Học,
hiệu quả của công tác quản lý giáo dục, đồng thời phát hiện học sinh có năng
khiếu về môn học để tiếp tục đào tạo nhằm thực hiện mục tiêu bồi dưỡng nhân tài
cho đất nước.
Hàng năm Bộ , Sở GD & ĐT đều tổ chức kỳ thi chọn học sinh giỏi lớp 12 do đó
các trường THPT cũng phải thực hiện nhiệm vụ phát hiện bồi dưỡng thành lập đội
tuyển của trường mình tham gia kỳ thi này. Đây là một việc làm thường xuyên
nhưng gặp không ít khó khăn đối với các giáo viên tham gia bồi dưỡng đội tuyển
dự thi học sinh giỏi.
Trên tinh thần đó, năm nay trêng tổ chức chuyên đề bàn về vấn đề này, trong
hội nghị này tôi xin đưa ra một vài suy nghĩ về công tác BDHSG bộ môn Địa lý 12
1.Thành lập đội tuyển.
a.Thời gian : Để thành lập đội tuyển dự thi học sinh giỏi lớp 12 cần tiến hànhsớm
tốt nhất là sau khi sơ kết kỳ 1 năm lớp 11 vì luc này học sinh đã bộc lộ năng khiếu
và đã có sự định hướng về khối học
b.Cơ sở để thành lập đội tuyển
+ Khi thành lập đội tuyển phải căn cứ vào:
- Kết quả học tập của học sinh sau khi sơ kết HK I vì lúc này năng lực học tập
từng môn của học sinh đã được thể hiện rõ nét giúp chúng ta lựa chọn chính xác
hơn.
- Nên phù hợp với nguyện vọng của khối thi đại học sau này
+Lưu ý khi lựa chọn đối tượng cụ thể của đội tuyển:
- Môn địa lý là môn học rất cần tư duy tự nhiên,vì vậy cần chọn học sinh
tham gia đội tuyển là những em có khả năng tư duy,có thể học tốt các môn tự nhiên
thì rất thuận lợi.
- Có khả năng thu thập,xử lý các số liệu,tài liệu
- Có khả nănng tự học,. tự nghiên cứu
- Có khả năng diễn đạt tốt
- Đặc biệt có lòng đam mê với bộ môn địa lí.

- Ngoài ra cần lưu ý nên chọn mỗi em chỉ tham gia thi một môn để tập trung
đầu tư bồi dưỡng để đạt kết quả tốt.
2.Nội dung chương trình bồi dưỡng học sinh giỏi dự thi học sinh giỏi Tỉnh
khối 12
a.Về kỹ năng
Những kỹ năng địa lý chủ yếu cần bồi dưỡng cho học sinh gồm: Đọc và sử
dụng Atlat Việt Nam, các loại bản đồ, làm việc với các bảng số liệu, sách giáo
khoa quá trình rèn luyện kỹ năng chính là quá trình bồi dưỡng kiến thức cho học
sinh, phát triển các thao tác tư duy, tăng cường tính chủ động trong học tập của học
sinh
+ Kỹ năng biểu đồ : chọn biểu đồ phù hợp,kỹ năng vẽ biểu đồ
+ Kỹ năng sử dụng Atlat, bản đồ cần đạt ở 3 mức độ như sau: Đọc biết vị
trí của đối tượng địa lý trên bản đồ… nội dung của đối tượng cần nghiên cứu…các
mối quan hệ của đối tượng địa lý trên bản đồ… muốn vậy học sinh phải hiểu rõ,
nắm vững hệ thống ký hiệu, hệ thống kinh, vĩ tuyến, nội dung cần khai thác trên
bản đồ…Từ việc đọc, đặt các câu hỏi về đối tượng, mối quan hệ giữa các đối tượng
địa lý trên bản đồ từ đó coi bản đồ là nguồn tri thức cần khai thác đặc biệt chú ý
khai thác Atlat Địa lý Việt nam phần tự nhiên.
+ Kỹ năng sử dụng sách giáo khoa: Hướng dẫn học sinh cách đọc,lựa chọn
kiến thức cơ bản, trọng tâm, các mối quan hệ giữa các phần kiến thức trong bài,
giữa bài cũ với bài mới, khai thác hiệu quả hệ thống câu hỏi đầu, giữa, cuối bài từ
sách giáo khoa học sinh biết xây dựng các sơ đồ, bảng kiến thức để khái quát, hệ
thống kiến thức.
+ Kỹ năng làm việc với các bảng số liệu: Qua bảng số liệu biết nhận xét, tìm
thấy những thay đổi, phát triển của các đối tượng địa lý…vẽ biểu đồ thích hợp
đây là một kỹ năng quan trọng vì hầu hết các đề thi có từ 3 - 4 điểm của phần này,
học sinh làm tốt bài tập gần như là sẽ đạt học sinh giỏi.
+ Kỹ năng làm bài thi: Khi làm bài học sinh cần đọc kỹ đề ra, câu hỏi, lựa
chọn phần dễ làm trước, khó làm sau làm hết thời gian, khai thác hêt các câu hỏi
không bỏ sót…vì phần lớn thời gian làm bài thi HSG tỉnh là ở lớp 12 - Phần địa lý

tự nhiên, khái quát về kinh tế- xã hội (bài mở đầu). Các dạng bài tập về khí hậu, sử
dụng và bảo vệ tự nhiên, dân cư
+Các kỹ năng khác
b.Về kiến thức lí thuyết
- Địa lí tự nhiên đại cương (bám chương trình địa lý 10) đặc biệt những kiến
thức liên quan đến địa lí tự nhiên Việt nam.Ví dụ như phần chuyển động của trái
đất,khí quyển
- Địa lí KTXH đại cương (bám vào chương trình điạ lí 10)
- Địa lí KTXH thế giới (chủ yếu là những vấn đề chung về thế giới và khu vực
được đề cập chương trình địa lí 11)
- Địa lí tự nhiên và KTXH Việt nam - là nội dung chủ yếu và thuộc chương
trình địa lí 12
3. Phương pháp tìm, thu thập và xử lí tài liệu.
- Sưu tầm đề thi học sinh giỏi các năm trước trong Tỉnh và các đề thi học sinh
giỏi của các Tỉnh bạn để từ đó có những định hướng bồi dưỡng và khai thác kiến
thức hợp lí,phù hợp với đối tượng là học sinh giỏi.
- Các tài liệu tham khảo
4. Phương pháp và cách thức tiến hành bồi dưỡng.
Để học sinh dự thi đạt kết quả cao,thi đây là khâu có vai trò khá quan trọng
của giáo viên được phân công phụ trách đội tuyển.Mỗi giáo viên có thể có những
phương pháp và cách thức bồi dưỡng khác nhau, điều đó tuỳ thuộc vào đối tượng
và hoàn cảnh cụ thể.
Tuy nhiên để bồi dưỡng học sinh cả về kiến thức, kỹ năng địa lí và khả năng
viết bài,làm bài thi học sinh giỏi môn Địa lí trong quá trình tiến hành bồi dưỡng
tôi luôn chuẩn bị 2 nội dung cho một buổi bồi dưỡng. Đó là phần cung cấp kiến
thức cho học sinh và bài tập luyện tập kèm theo, yêu cầu học sinh làm tại lớp và
giáo viên tiến hành chấm và chữa bài cẩn thận có nhận xét ưư nhược điểm để học
sinh rút kinh nghiệm Ngoài ra,còn đầu tư ra nhiều bài tập khác yêu cầu học sinh
về nhà tự làm và giáo viên có sự chấm bài và chữa bài cẩn thận.
Chúng ta cũng cần hiểu rằng môn địa lí thuộc về bộ môn xã hội,do vậy yêu

cầu lượng kiến thức phải ghi nhớ khá nhiều.Do vậy khi ra các bài tập cho học
sinh,giáo viên cần lưu ý đến các vấn đề có mối liên hệ với nhau để giúp học sinh
dễ ghi nhớ kiến thức
5. Động viên học sinh
+ Xác định cho các em rõ bản thân được tham gia bồi dưỡng học sinh giỏi
vừa là vinh dự vừa là trách nhiệm vì vậy các em cần phải có tinh thần, thái độ học
tập nghiêm túc.
+ Việc các em đi học bồi dưỡng là góp phần nâng cao kiến thức cho bản thân,
nó không chỉ có lợi cho kỳ thi học sinh giỏi mà còn cho cả thi đại học sau này.
+ Phải kết hợp hài hoà giữa thời gian học bồi dưỡng với thời gian học thêm
+ Các em được ưu tiên mượn sách và tài liệu tham khảo ở thư viện, truy cập
Internet khi cần.
+Liên hệ với gia đình học sinh: Để động viên các em tham gia học bồi dưỡng
được tốt chúng tôi đã viết thông báo gửi đến gia đình các em, với bản thông báo
này nó có tác dụng rất lớn bởi vì đây là niềm vui của phụ huynh do đó họ đã tạo
điều kiện thuận lợi cho con em mình và thể hiện mối liên hệ nhà trường - gia đình
cùng cộng đồng trách nhiệm.
+Các em được ưu tiên mượn sách và tài liệu tham khảo ở thư viện, truy cập
Internet khi cần.
Trao đổi về những bài học kinh nghiệm từ các
kỳ thi giáo viên giỏi các cấp
I.Về kiến thức và kỹ năng địa lí
1.Thực trạng:
a.Qua các kỳ thi giáo viên giỏi các cấp, chúng ta cũng phần nào đánh giá được
sự nổ lực của giáo viên trong việc trau dồi kiến thức và kỹ năng địa lí.Có nhiều
giáo viên đã làm bài thi tốt và chúng ta có thể khẳng định đó thực sự là những giáo
viên có kiến thức vững vàng để có thể tự tin trước học sinh,và đồng nghiệp.
b.Nhiều giáo viên chưa đạt kết quả cao,có nhiều nguyên nhân dẫn đến thực trạng
này nhưng phần lớn là do một số giáo viên chưa hình dung được các đơn vị kiến
thức cần chuẩn bị cho kỳ thi giáo viên giỏi nên còn lúng túng trong ôn tập và vì

vậy mà nhìn chung ở các kỳ thi giáo viên giỏi, kết quả phần lí thuyết qua các bài
làm của giáo viên chưa cao.
- Một số giáo viên tìm những tài liệu như các tài liệu dành cho hoc cao học,những
tài liệu dành cho các nhà nghiên cứu,cho sinh viên để ôn tập cho kỳ thi giáo viên
giỏi, thực tế điều đó không phù hợp với mục tiêu của kỳ thi “giáo viên giỏi cấp
trung học phổ thông”.
- Một số giáo viên chưa thật sự nắm được khung chương trình địa lí trung học phổ
thông và cũng vì vậy mà chưa đạt kết qủa cao.
- Một số giáo viên không bám sát các nội dung bồi dưỡng thường xuyên cho giáo
viên THPT của Bộ giáo dục đào tạo.Chưa nắm được bản chất của các phương pháp
dạy học tích cực ít nhất là về mặt lý thuyết
- Một số giáo viên chưa thường xuyên chú trọng rèn luyện các kỹ năng địa lí cho
học sinh nên bản thân cũng chưa thật nhuần nhuyễn các kỹ năng địa lí.Chẳng hạn
như kỹ năng biểu đồ,nhiều giáo viên chưa thành thạo để hướng dẫn cho học sinh
các bước: chọn và vẽ biểu đồ thích hợp.Thực tế những kỹ năng này trong các
trường Đh cũng chưa đề cập sâu sát mà hầu như giáo viên tự tích luỹ từ kinh
nghiệm của bản thân và các đồng nghiệp cũng như từ các tài liệu, sgk
2.Giải pháp
Qua tìm hiểu,chúng tôi được biết những giáo viên có được kết quả lí thuyết cao
trong các kỳ thi giáo viên giỏi thường là những giáo viên nắm vững chương trình
Địa lí THPT và đã từng tham gia bồi dưỡng học sinh giỏi
+ Vậy khung chương trình Địa lí THPT gồm những nội dung gì?
- Địa lí tự nhiên Đại cương : phần này giáo viên phải nắm chắc để giảng dạy
chương trình địa lí 10.Gồm Trái đất và hệ mặt trời, Khí quyển,Thuỷ quyển,thạch
quyển,thổ nhưỡng quyển và các quy luật của lớp vỏ địa lí.
- Địa lí kinh tế -xã hội đại cương gồm dân số, sự gia tăng dân số,kết cất dân số,sự
phân bố dân cư,chất lượng cuộc sống
- Địa lí kinh tế- xã hội thế giới
- Địa lí tự nhiên Việt nam
- Địa lí kinh tế xã hội Việt Nam

+ Giáo viên giỏi phải thành thạo các kỹ năng địa lí như kỹ năng biiểu đồ,kỹ năng
nhận xét ,phân tích bảng số liệu,kỹ năng sử dụng bản đồ , Át lát địa lí
+ Nắm chắc, nắm vững và sâu chương trình theo hướng có khả năng để bồi dưỡng
học sinh giỏi.Vì giáo viên giỏi phải là giáo viên có khả năng phụ trách đội
tuyển,bồi dưỡng học sinh dự thi học sinh giỏi các cấp. Để ôn tập tốt,giáo viên cần
phải tìm tòi thu thập các đề thi học sinh giỏi, tổng hợp và khái quát được yêu cầu
của một đề thi học sinh giỏi(ví dụ đề thi học sinh giỏi cấp tỉnh).Từ đó để có được
định hướng về nội dung và phương pháp ôn tập.
+ Trong quá trình ôn tập để dự thi GVG, cần phải nắm vững các kiến thức và kỹ
năng địa lí trong mối liên hệ giữa các đối tượng địa lí với nhau, đay là một cách
học đặc trưng của bộ môn địa lí.
II.Về nghiệp vụ sư phạm
1.Kỹ năng giải quyết các vấn đề khi lên lớp
+ Ưu điểm : Chúng tôi phải ghi nhận là nhiều giáo viên rất linh hoạt khi lên
lớp.Giải quyết các tình huống trên lớp rất nhanh và thuyết phục.Những giáo viên
có được tố chất này sẽ luôn có phong thái lên lớp tự tin và làm chủ được tiết học
chắc chắn hiệu quả dạy học sẽ cao
+ Nhược điểm:
- Một số giáo viên thường mất tự tin khi lên lớp,lúng túng Do vậy khi có một vấn
đề,tình huống nẩy sinh ngoài dự định lập tức bị động và không làm chủ được tiết
dạy.Chẳng hạn nhiều giáo viên khi lên lớp chưa nắm được tình hình học sinh về
mức độ tiếp thu kiến thức, ý thức học tập như thế nào Khi nếu các câu hỏi đề áp
dụng phương pháp phác vấn,gợi mở,dạy học theo nhóm đã không nhận đựơc sự
ủng hộ từ phía học sinh và kế hoạch dạy học đã không như ý định ban đầu.Vậy
phải làm như thế nào?
*Giải pháp : Đây thực sự là một nghệ thuật và không dễ dàng gì Khi bạn nêu một
vấn đề mà không nhận đựoc sự ủng hộ của học sinh,thì hãy nghĩ ngay đến các
nguyên nhân sau : 1,Thái độ của bạn chưa thật sự thân thiện,chưa có sức thuyết
phục ?
2,Vấn đề bạn nêu quá khó hiểu??

Bạn hãy nghĩ đến nguyên nhân đó thôi và đừng nên đổ lỗi cho học sinh, có như
vậy bạn mới có thể giải quyết vấn đề một cách nhanh gọn.Tuy nhiên,hầu hết các
giáo viênkhi tham gia các tiết thao giảng dự thi GVG tỉnh, khi giờ dạy không có sự
phối hợp tốt mối quan hệ thây- trò , học sinh học tập không tích cực đều đổ lỗi là
do học sinh quá kém, do học sdinh không nhiệt tình v.v mà quên đi nguyên nhân
có thể là do giáo viên. Khi học sinh kém, người giáo viên giỏi là phải biết điều
chỉnh phương pháp dạy học phù hợp, nêu những câu hỏi đơn giản, dễ hiểu
- Một số giáo viên khi lên lớp đã không làm chủ được thời gian,nên đã dẫn đến các
lỗi như : phân bố thời gian không hợp lí, không kịp cung cấp đủ các dơn vị kiến
thức theo yêu cầu (thường gọi “cháy giáo án” ).
* Giải pháp : Khi ta nêu một vấn đề, có thể có nhiều ý kiến học sinh khác nhau,có
những học sinh sẽ trả lời dài dòng,lệch trọng tâm khi đó người giáo viên phải
nhanh chóng bằng những câu hỏi gợi ý điều chỉnh để học sinh trả lời đúng trọng
tâm yêu cầu.Hoặc có thể khi giáo viên nêu câu hỏi,sẽ không có một ý kiến nào của
học sinh ,trong trường hợp này giáo viên có thể nhắc lại câu hỏi,cung cấp thêm cho
học sinh dữ kiện để học sinh dễ dàng trả lời câu hỏi hơn.
2.Về khâu thiết kế bài soạn và sử dụng thiết bị dạy học
a. Ưu điểm
Là tiết dạy tham gia dự thi giáo viên giỏi tỉnh nên hầu hết các đồng chí giáo viên
chuẩn bị rất chu đáo cả về nội dung kiến thức và phương pháp tổ chức dạy- học.Có
nhiếu sáng tạo,có sự đầu tư nên đã có những tiết dạy của các đồng chí rất thành
công.
Nhìn chung tất cả các tiết tham gia thao giảng dự thi giáo viên giỏi Tỉnh đã đều có
những dấu ấn thực hiện tinh thần chủ trương đổi mới giáo dục phổ thông của Bộ
giáo dục đào tạo.Cụ thể đó là sự đổi mới về phương pháp dạy họ, đổi mới về sử
dụng thiết bị trong dạy học, đổi mới về kiểm tra đánh giá Trong phương pháp dạy
học các đồng chí đã áp ụng các phương pháp mới như tổ chức cho học sinh thảo
luận nhóm,chơi trò chơi,sử dụng phiếu học tập Trong kiểm tra đánh giá đã đựoc
chú trọng ngay trong giờ học với nhưng hình thức đánh giá phong phú, đa dạng: tự
luận,trắc nghiệm Trong sr dụng thiết bị dạy học các đồng chí đã áp dụng công

nghệ thông tin,sử dụng giáo án điện tử,máy chiếu để đưa được nhiều hình ảnh,bảng
biểu và bản đồ vào bài giảng giúp bài giảng sinh động hơn Tuy nhiên mức độ áp
dụng đổi mới cũng như hiệu quả của việc thực hiện tinh thần đổi mới còn chưa
đồng đều.
b.Nhược điểm
- Nhiều đồng chí giáo viênchuẩn bị “quá chu đáo” cho giờ dạy nhưng đến khi lên
lớp thực hiện lúng túng v à không thể hiện hết được ý đồ của mình, trong trường
hợp này có thể nói là “không lượng được sức mình”.và có những bài dạy với nội
dung đơn giản đã đựoc giáo viên làm cho phức tạp lên,làm cho học sinh càng khó
hiểu vì quan niêm tiết dạy thi GVG phải chuẩn bị chu đáo.
Giải pháp : để tránh hiện tượng này,khi chuẩn bị cho một tiết dạy,giáo viên cần
phải nắm chắckhung chuẩn chương trình của bài học đó là gì?yêu cầu với mức độ
như thế nào để có kế hoạch lên lớp cho phù hợp.Phải nắm được là qua bài học
này học sinh cần đạt được những đơn vị kiến thức gì từ đó mà nghĩ cách tổ chức
dạy-học như thế nào để học sinh lĩnh hội được những đơn vị kiến thức đó.Tuyệt
đoói không nên phức tạp vấn đề bằng cách sáng tạo ra những cách dạy và đưa thêm
vào những đơn vị kiến thức không cần thiết.
- Vì hiện nay là giai đoạn đầu thực hiện những nội dung trong đổi mới giáo dục
phổ thông, đặc biệt là đổi mới phương pháp dạy học.Do vậy mà hầu hết các giáo
viên đều chú trọng vào việc đổi mới phương pháp dạy học.Tuy nhiên nhiều giáo
viên chưa nắm vững được bản chất và phương pháp thể hiện nên khi áp dung một
số phương pháp chẳng rõ là đang áp dụng phương pháp gì và còn lúng túng khi
giải quyết một số vấn đề nảy sinh trong quá trình tổ chức cho học sinh học theo
phương pháp mới.
Giải pháp: Khi áp dụng những phương pháp được xem là mới đối với bản thân
thỉtước hết cần phải nắm vững về lý thuyết của phương pháp đó như : đặc điểm, ưu
nhược điểm của phương pháp đó,những vấn đề cần lưu ý
- Về việc đổi mới sử dụng thiết bị dạy học. Đó là việc áp dụng công nghệ thông tin
trong dạy học,sử dụng máy chiếu việc này có nhiều ưu điểm lợi thế đối với dạy
địa lí.Tuy nhiên cũng vì vậy mà nhiều giáo viên đa qua lạm dụng, chẳng hạn trong

một tiết dạy đã đưa quá nhiều bản đồ bảnng biểu,tranh ảnh không có sự chọn lọc
đã làm cho hiệu quả sử dụng thiết bị dạy học đi ngược lại với mong muốn.Mặt
khác trong quá trình đưa công nghệ thông tin vào trường học,nhiều giáo viên đã
quấ lạm dung phương tiện này mà làm giảm vai trò của người thầy
Giải pháp Người giáo viên phải luôn nhận thức rằng tát cả các thiết bị dạy học kể
các những thiết bị hiện đại nhất cũng chỉ là phương tiên dạy học hỗ trợ cho giáo
viên,giúp giáo viên thuận lợi hơn trong tổ chức dạy học, học sinh thuận lợi hơn
trong tiếp thu kiến thức và không có phương tiên nào có thể thay được vai trò của
người thầy trên bục giảng