Luận án tiến sĩ Phân tích chuỗi giá trị thủy sản của tỉnh Nghệ An ( tóm tắt)

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ NÔNG NGHIỆP VÀ PTNT
HỌC VIỆN NÔNG NGHIỆP VIỆT NAM



NGUYỄN THỊ THÚY VINH


PHÂN TÍCH CHUỖI GIÁ TRỊ THỦY SẢN
CỦA TỈNH NGHỆ AN


CHUYÊN NGÀNH: KINH TẾ PHÁT TRIỂN
MÃ SỐ: 62 31 01 05


TÓM TẮT LUẬN ÁN TIẾN SĨ




HÀ NỘI - 2014
Công trình hoàn thành tại:
HỌC VIỆN NÔNG NGHIỆP VIỆT NAM

Người hướng dẫn: 1. PGS. TS. TRẦN HỮU CƯỜNG
2. TS. DƯƠNG VĂN HIỂU


Phản biện 1: PGS.TS. Phạm Văn Hùng
Học viện Nông nghiệp Việt Nam

Phản biện 2: PGS.TS. Hoàng Văn Cường
Trường Đại học Kinh tế quốc dân

Phản biện 3: TS. Dương Ngọc Thí
Viện Chính sách và Chiến lược phát triển Nông nghiệp, Nông Thôn


Luận án được bảo vệ tại hội đồng chấm luận án cấp Học viện họp tại:
Học viện Nông nghiệp Việt Nam
Vào hồi giờ, ngày tháng năm

Có thể tìm hiểu luận án tại thư viện:
- Thư viện Quốc gia Việt Nam
- Thư viện Học viện Nông nghiệp Việt Nam

1
MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Thủy sản là ngành hàng có vị trí quan trọng trong nền kinh tế
Thế giới nói chung và Việt Nam nói riêng. Với điều kiện tự nhiên rất
thuận lợi cho sự phát triển ngành thủy sản, tỉnh Nghệ An đã xác định
thủy sản là ngành kinh tế mũi nhọn của tỉnh. Tuy nhiên, trong quá
trình phát triển thủy sản Nghệ An chưa thoát khỏi tình trạng tự phát,
theo phong trào; sản phẩm tiêu thụ chủ yếu dưới dạng bảo quản và sơ
chế nên chưa nâng cao được giá trị gia tăng cho sản phẩm, không đáp
ứng được yêu cầu truy xuất nguồn gốc,… Thủy sản Nghệ An chưa thật
sự khẳng định được vị thế cạnh tranh trên thị trường trong nước và
quốc tế.
Để khắc phục được những mặt yếu kém và trở thành một ngành

kinh tế mũi nhọn của tỉnh, cần phải phân tích chuỗi giá trị thủy sản bao
gồm từ khâu sản xuất cho đến khâu tiêu dùng cuối cùng. Phân tích
chuỗi để hướng tới nâng cao kết quả, hiệu quả không những của từng
khâu của chuỗi mà còn cả toàn bộ chuỗi, phân tích tính công bằng
trong việc chia sẻ chi phí, lợi ích dựa trên đóng góp của từng tác nhân
trên chuỗi; phân tích đánh giá tính linh hoạt, khả năng đáp ứng và chất
lượng sản phẩm được tạo ra từ chuỗi. Đây cũng là vấn đề mới, mang
tính thời sự cao đối với tỉnh Nghệ An nói chung và ngành thủy sản nói
riêng đòi hỏi phải nghiên cứu để làm rõ.
Xuất phát từ thực tế trên, chúng tôi đã lựa chọn “Phân tích chuỗi
giá trị thuỷ sản của tỉnh Nghệ An” làm đề tài luận án nghiên cứu.
2. Mục tiêu nghiên cứu
2.1. Mục tiêu chung
Phân tích chuỗi giá trị thuỷ sản của tỉnh Nghệ An, từ đó đề xuất
định hướng và giải pháp để phát triển chuỗi giá trị thủy sản (GTTS)
trên địa bàn nghiên cứu.
2.2. Mục tiêu cụ thể
- Hệ thống hoá và làm rõ cơ sở lý luận và thực tiễn về phân tích

2
chuỗi GTTS.
- Phân tích chuỗi GTTS và các nhân tố ảnh hưởng đến chuỗi
GTTS của tỉnh Nghệ An.
- Đề xuất một số giải pháp chủ yếu để phát triển chuỗi GTTS
của tỉnh Nghệ An.
3. Các câu hỏi nghiên cứu
Nghiên cứu đề tài này sẽ tập trung trả lời các câu hỏi sau đây:
- Thực trạng hoạt động của các chuỗi GTTS của tỉnh Nghệ An
diễn ra như thế nào?
- Những nhân tố nào ảnh hưởng chủ yếu đến hoạt động của các

chuỗi GTTS của tỉnh Nghệ An?
- Những thuận lợi và khó khăn trong quá trình hoạt động của
các chuỗi GTTS của tỉnh Nghệ An là gì?
- Để phát triển chuỗi GTTS của tỉnh Nghệ An đề xuất những
giải pháp nào?
4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của đề tài
4.1. Đối tượng nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu của đề tài là những vấn đề lý luận và thực
tiễn về chuỗi giá trị sản phẩm thuỷ sản nuôi trồng (tôm), đánh bắt (cá
cơm) của tỉnh Nghệ An.
4.2. Phạm vi nghiên cứu
- Nội dung nghiên cứu: Luận án tập trung nghiên cứu phân tích
về kinh tế và quản lý của chuỗi giá trị thủy sản của tỉnh Nghệ An
- Không gian nghiên cứu: Phân tích chuỗi giá trị thủy sản của
tỉnh Nghệ An.
- Thời gian nghiên cứu: + Số liệu thứ cấp từ năm 2010 – 2012
+ Số liệu điều tra năm 2012
5. Những đóng góp của luận án về học thuật lý luận và thực tiễn
a) Những đóng góp về lý luận và học thuật
Góp phần hệ thống và làm rõ cơ sở lý luận, thực tiễn về phân
tích chuỗi GTTS. Phân tích chuỗi GTTS được xác định thông qua các

3
nội dung cơ bản: lập sơ đồ chuỗi, phân tích hoạt động và mối liên kết
của các tác nhân dọc theo chuỗi, phân tích kinh tế chuỗi, phân tích
hoạt động quản lý chuỗi và phát triển chuỗi. Về kinh tế: xác định chi
phí, giá trị gia tăng và lợi nhuận được phát sinh và tạo ra trên chuỗi, để
thấy được tính công bằng về chi phí và lợi ích giữa các tác nhân. Về
quản lý: đề cập tới khả năng đáp ứng, tính linh hoạt và chất lượng sản
phẩm của chuỗi. Luận án cũng đã hệ thống hóa được các chỉ tiêu đánh

giá và các nhân tố ảnh hưởng đến hoạt động của chuỗi GTTS.

b) Những đóng góp về thực tiễn
- Thực tiễn phân tích chuỗi GTTS của tỉnh Nghệ An thông qua 2
sản phẩm lợi thế và đặc thù của tỉnh là tôm và cá cơm, cho thấy: i) Các
tác nhân liên kết với nhau còn rời rạc, đứt đoạn từng khâu của chuỗi,
theo hình thức liên kết thỏa thuận miệng nên chưa chặt chẽ và thiếu
tính bền vững. ii) Sự phân phối lợi ích giữa các tác nhân trên chuỗi
chưa thực sự công bằng: Người nuôi, đánh bắt là tác nhân hưởng phần
lợi nhuận chưa tương xứng với phần chi phí bỏ ra, người bán buôn,
người bán lẻ là hưởng phần lợi ích nhiều nhất. Sự liên kết càng gần với
người tiêu dùng thì lợi ích của người nuôi và người đánh bắt càng
được nâng cao. iii) Khả năng đáp ứng, tính linh hoạt của chuỗi còn hạn
chế, chất lượng sản phẩm chưa đạt được các tiêu chuẩn để truy xuất
được nguồn gốc. Luận án cũng đã xác định một số nhân tố ảnh hưởng
đến chuỗi như trình độ, công nghệ, kỹ thuật,…

Chương 1
TỔNG QUAN TÀI LIỆU

1.1. Chuỗi giá trị và một số khái niệm liên quan
1.1.1. Khái niệm chuỗi giá trị (Value chain)
Có thể khái quát, chuỗi giá trị là tập hợp một chuỗi các hoạt
động để chuyển hóa nguồn lực đầu vào thành các sản phẩm đầu ra và
tại mỗi hoạt động sẽ tạo thêm giá trị cho sản phẩm.

4
1.1.2. Sự khác nhau giữa các khái niệm kênh marketing, chuỗi cung
ứng và chuỗi giá trị
- Kênh marketing và chuỗi giá trị

Theo chúng tôi, kênh marketing có thể được coi là con đường
đi của sản phẩm từ người sản xuất đến người tiêu dùng cuối cùng, tạo
nên dòng chảy hàng hóa từ người sản xuất qua hoặc không qua các
trung gian tới người mua cuối cùng.
Kênh marketing quan tâm đến việc di chuyển sản phẩm từ các
nhà sản xuất đến người tiêu dùng. Trong khi đó chuỗi giá trị nghiên
cứu từ góc độ giá trị, là một xâu chuỗi các hoạt động của các thành
phần tham gia trong việc tạo ra giá trị cho khách hàng (giá trị hữu hình
và vô hình) và thu lại giá trị cho mình.
- Chuỗi cung ứng và chuỗi giá trị
Theo chúng tôi, chuỗi cung ứng là một hệ thống các hoạt động
được khâu nối với nhau bởi các dòng vật chất, dòng thông tin và dòng
tiền đi qua phạm vi của các tổ chức.
Chuỗi giá trị hay chuỗi cung ứng đều được dùng để miêu tả cho
một chuỗi các hoạt động có quan hệ chặt chẽ, với nhiều tác nhân tham
gia từ nhà cung ứng nguyên liệu, nhà sản xuất, nhà phân phối và người
tiêu dùng. Tuy nhiên khi nói đến chuỗi cung ứng người ta nhấn mạnh
quá trình biến đổi các yếu tố vật chất thành sản phẩm cho người tiêu
dùng cuối cùng. Còn chuỗi giá trị người ta nhấn mạnh giá trị của một
sản phẩm (dịch vụ) được tăng lên khi đi qua các tác nhân khác nhau để
đến tay người tiêu dùng. Và một chuỗi giá trị, hay một chuỗi cung ứng
sẽ bao gồm tất cả các giai đoạn để thoả mãn nhu cầu của khách hàng.
Một chuỗi cung ứng, chuỗi giá trị hợp nhất nối liền từ người
cung cấp đến người tiêu dùng thông qua một loạt các đơn vị liên quan
như người chế biến, người bán buôn, người bán lẻ nhằm quản trị ba
dòng là: sản phẩm dịch vụ (hàng hóa lưu thông), thông tin liên quan và
cả về mặt tài chính.

5
1.2. Chuỗi giá trị thủy sản

1.2.1. Khái niệm chuỗi giá trị thủy sản
Chuỗi GTTS tập hợp các hoạt động từ người sản xuất đến người
tiêu dùng cuối cùng gồm các tác nhân: người sản xuất thủy sản (người
nuôi trồng thủy sản; người đánh bắt thủy sản), người sơ chế, người chế
biến, người kinh doanh. Trong quá trình này không chỉ có các tác nhân
nêu trên mà còn có sự hỗ trợ của các tác nhân cung cấp dịch vụ.
1.2.2. Đặc trưng của chuỗi giá trị thủy sản
- Chuỗi giá trị bao gồm nhiều công đoạn (bước) phối hợp bên trong
các bộ phận, phối hợp giữa các bộ phận (tổ chức) và phối hợp dọc.
- Một chuỗi bao gồm nhiều tác nhân độc lập nhau, do vậy cần thiết
phải có mối quan hệ về mặt tổ chức.
- Một chuỗi giá trị bao gồm dòng vật chất và dòng thông tin có định
hướng, các hoạt động điều hành và quản lý.
- Các thành viên của chuỗi nỗ lực để đáp ứng mục tiêu là mang lại giá
trị cao cho khách hàng thông qua việc sử dụng tối ưu nguồn lực .
1.2.3. Các tác nhân tham gia vào chuỗi giá trị thủy sản
Trong chuỗi GTTS, các bên tham gia chính là các tác nhân hoạt
động trên mọi cấp độ của chuỗi thủy sản, bao gồm những người thu
hoạch, người sơ chế, người thu mua, các công ty chế biến, người phân
phối, tiêu thụ, và đại diện của các đơn vị hỗ trợ, các trường, viện…
những người đóng vai trò thúc đẩy chuỗi.
1.3. Phân tích chuỗi giá trị thủy sản
Theo chúng tôi, phân tích chuỗi GTTS là quá trình phân tích,
đánh giá sản phẩm thủy sản từ nhiều cấp độ, nhiều khía cạnh để thấy
được bức tranh về dòng chảy sản phẩm, dòng thông tin, dòng tiền, các
tác nhân chính trên chuỗi thường gắn với sản phẩm hoặc dịch vụ, các
tác nhân quan hệ ràng buộc với nhau và giá trị sản phẩm được tăng
thêm tại mỗi mắt xích.

6

1.4. Nội dung phân tích chuỗi giá trị thủy sản
Luận án cũng đã xác định cần tập trung phân tích vào các nội
dung cơ bản: lập sơ đồ chuỗi, phân tích hoạt động và mối liên kết của
các tác nhân dọc theo chuỗi, phân tích kinh tế, phân tích hoạt động
quản lý chuỗi và phát triển chuỗi.
1.5. Các nhân tố ảnh hưởng đến hoạt động của chuỗi
Các nhân tố ảnh hưởng bao gồm nhân tố ảnh đến mối liên kết
của các tác nhân, nhân tố ảnh hưởng đến kinh tế chuỗi, nhân tố ảnh
hưởng đến quản lý chuỗi và các nhân tố khác ảnh hưởng đến chuỗi.
1.6. Kinh nghiệm phát triển chuỗi giá trị thủy sản trên thế giới và
Việt Nam
Kinh nghiệm phân tích chuỗi giá trị của một số tác giả trên thế
giới như Durufle, Fabre và Yung; Michael Porter; Gereffi,
Korzenniewicz, Kaplinsky, các tổ chức ở Việt Nam và một số kinh
nghiệm phát triển thủy sản của một số nước như Trung Quốc, Đài
Loan và Thái Lan. Kinh nghiệm phát triển thủy sản của một số nước
như Trung Quốc, Đài Loan và Thái Lan và một số tỉnh ở Việt Nam
Chúng tôi đã rút ra ba bài học kinh nghiệm phân tích chuỗi GTTS cho
Việt Nam: (1) Phân tích chuỗi giá trị thủy sản cần phải phân tích đánh
giá kết quả, hiệu quả từng hoạt động, từng mắt xích của chuỗi; (2)
Phân tích chuỗi giá trị thủy sản cần phải phân tích đánh giá tiêu chí
chất lượng sản phẩm; (3) Bài học về sự phối hợp các tác nhân trong
phân tích chuỗi GTTS.

Chương 2
PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
2.1. Phương pháp tiếp cận và khung phân tích
Chúng tôi sử dụng phương pháp tiếp cận theo chuỗi, tiếp cận
theo loại sản phẩm và tiếp cận theo thị trường mở.

7






















Hình 2.1. Khung phân tích chuỗi giá trị thủy sản của Nghệ An
2.2. Chọn sản phẩm và điểm nghiêm cứu
2.2.1. Chọn sản phẩm của chuỗi giá trị thủy sản nghiên cứu
Dựa vào đặc điểm địa bàn, điệu kiện kinh tế xã hội, chúng
tôi đã chọn sản phẩm của chuỗi GTTS Nghệ An là tôm nuôi và cá
cơm đánh bắt.

2.2.2. Chọn điểm nghiên cứu
Vùng ven biển Nghệ An (Quỳnh Lưu, Diễn Châu, Nghi Lộc,
Thị xã Cửa Lò) là vùng trọng điểm phát triển kinh tế thủy sản của










PHÂN
TÍCH
CHUỖI
GIÁ
TRỊ
THỦY
SẢN
CỦA
TỈNH
NGHỆ
AN

Lập sơ đồ chuỗi giá trị thủy sản Nghệ An
+ Vẽ sơ đồ
+ Xác định các tác nhân tham gia và chuỗi nghiên cứu
+ Đặc điểm chung của chuỗi giá trị thủy sản Nghệ An
Quan điểm, định hướng và giải pháp nâng cấp phát triển chuỗi giá

trị thủy sản của Nghệ An
- Quan điểm
- Định hướng
- Giải pháp: Giải pháp chung và riêng cho từng tác nhân
Đánh giá chung chuỗi giá trị thủy sản của tỉnh Nghệ An
- Thuận lợi
- Hạn chế
Các nhân tố
ảnh hưởng đến
chuỗi giá trị
thủy sản Nghệ
An
- Nhân tố ảnh
hưởng đến mối
liên kết của các
tác nhân
+ Thời gian tham
gia sản xuất,
kinh doanh
+ Nhóm tổ chức
sản xuất, kinh
doanh
- Nhân tố ảnh
hưởng đến kinh
tế chuỗi
+ Nguồn vốn
+ Công nghệ, kỹ
thuật
- Nhân tố ảnh
hưởng đến quản

lý chuỗi
+ Trình độ các
tác nhân
+ Quy mô của
các tác nhân đầu
tiên của chuỗi
- Các nhân tố
khác
+ Công tác
khuyến ngư
+ Cơ chế, chính
sách của tỉnh

Phân tích hoạt động và mối liên kết của các tác nhân dọc theo chuỗi
+ Hoạt động của các tác nhân: hoạt động và kết quả hoạt động của tác
nhân trong chuỗi
+ Tình hình liên kết
+ Mức độ tham gia liên kết
+ Tình hình thực hiện hình thức liên kết
Phân tích hoạt động quản lý chuỗi
+ Khả năng đáp ứng của chuỗi: sản phẩm, thương hiệu, sự phục vụ
+ Tính linh hoạt của chuỗi: thời gian đáp ứng, sự chia sẻ thông tin, địa
điểm cung cấp sản phẩm
+ Chất lượng sản phẩm: sản phẩm của chuỗi được cấp những chứng chỉ
như HACCP, ISO, BMP, GAP,
Phân tích kinh tế của chuỗi
+ Chi phí - lợi nhuận của các tác nhân trong chuỗi;
+ VA của các tác nhân đóng góp vào chuỗi;
+ Tỷ trọng chi phí gia tăng, giá trị gia tăng, lợi nhuận biên của các tác nhân trong chuỗi

8
tỉnh, là những địa phương có truyền thống nuôi trồng và đánh bắt
thủy sản. Người dân ở những vùng này chủ yếu sống nhờ vào thuỷ
sản. Chính vì vậy, vùng ven biển tỉnh Nghệ An là điểm nghiên cứu
xuất phát của chuỗi.
Các đối tượng được chọn làm nghiên cứu ở vùng ven biển này
sẽ tập trung vào tác nhân nuôi trồng, đánh bắt, thương lái, chế biến.
Còn các tác nhân khác, trên cơ sở khảo sát các chuỗi điển hình chúng
tôi lựa chọn điều tra một số tác nhân thương mại và người tiêu dùng
trên địa bàn tỉnh Nghệ An và các khu vực lân cận như thành Phố Hà
Nội, tỉnh Ninh Bình,… theo dòng luân chuyển của chuỗi. Với những
tác nhân ở các địa điểm này chúng tôi có thể đi sâu phân tích để thấy
được bức tranh chung toàn cảnh về chuỗi giá trị thủy sản của tỉnh.
2.2.3. Xử lý thông tin và số liệu
Xây dựng cơ sở dữ liệu và xử lý bằng các phần mềm máy tính
trợ giúp như Excel và SPSS 15.0.
2.2.4. Phương pháp thu thập thông tin, số liệu
Để thu thập thông tin dữ liệu chúng tôi tiến hành 2 giai đoạn:
giai đoạn 1, sử dụng phương pháp đánh giá nhanh thị trường (RMA)
với phỏng vấn bán cấu trúc để thu thập thông tin dữ liệu định tính
nhằm xác định tác nhân, chức năng, vai trò, hoạt động giao dịch của
các tác nhân; Giai đoạn 2, sử dụng phỏng vấn có cấu trúc, phỏng vấn
trực tiếp các tác nhân trong chuỗi để thu thập thông tin định lượng từ
đó có được dữ liệu để đi sâu phân tích được chuỗi GTTS.
2.2.5. Phương pháp phân tích
2.2.5.1. Phương pháp thống kê mô tả
Phương pháp này được sử dụng để mô tả thực trạng hoạt động
từ khâu sản xuất đến tiêu dùng cuối cùng của chuỗi, từ đó có những
phân tích đánh giá chuỗi, đề xuất giải pháp phát triển chuỗi giá trị thủy
sản trên địa bàn tỉnh Nghệ An.

2.2.5.2. Phương pháp thống kê so sánh
Phương pháp được sử dụng để so sánh kết quả và hiệu quả, giá
trị gia tăng của các tác nhân để thấy được sự công bằng trên chuỗi, so

9
sánh khả năng đáp ứng và tính linh hoạt của các chuỗi, so sánh các
hình thức liên kết biết được tính liên kết giữa các tác nhân, thấy được
những mâu thuẫn, các vấn đề nảy sinh.
2.2.5.3. Phương pháp phân tích chi phí, lợi nhuận trong chuỗi giá trị
Phương pháp này được sử dụng để xác định chi phí và lợi nhuận
được phân chia giữa những người tham gia chuỗi, xác định toàn bộ giá
trị gia tăng được sản sinh ra và tỷ trọng của các giai đoạn khác nhau, và
từ đó xác định được ai có lợi ích từ sự tham gia trong chuỗi.
2.2.5.4. Phương pháp cho điểm
Phương pháp cho điểm được áp dụng để đo sự đánh giá của các
tác nhân trong chuỗi về mức độ chia sẻ thông tin, mối liên kết, ; Sự
đánh giá của người tiêu dùng về sản phẩm, thương hiệu, thái độ phục
vụ, của chuỗi.

Chương 3
PHÂN TÍCH CHUỖI GIÁ TRỊ THỦY SẢN CỦA TỈNH NGHỆ AN
3.1. Lập sơ đồ chuỗi giá trị thủy sản của tỉnh Nghệ An
3.1.1. Sơ đồ chuỗi giá trị thủy sản
Chuỗi giá trị thủy sản trên địa bàn Nghệ An là tập các hoạt động
của các tác nhân tham gia: người cung cấp đầu vào (giống, thức ăn, vật
tư, ), người nuôi/người đánh bắt cho đến người tiêu dùng cuối cùng.
Ngoài ra còn có sự hỗ trợ của các ngành như cán bộ khuyến nông,
trung tâm giống thủy sản Nghệ An, Chi cục NTTS, Chi cục Khai thác
và Bảo vệ nguồn lợi thủy sản, ngân hàng, cơ chế chính sách của Nhà
nước.

Hình 3.1. Sơ đồ chuỗi giá trị thủy sản của tỉnh Nghệ An
Đầu vào
Sản

xu
ấ
t

Thương

m
ạ
i

Tiêu

dùng


Cung
ứng
đầu
vào
Người
bán buôn

Người
bán
lẻ
Người
chế
biến
Thương
lái

NGƯỜI
NUÔI,
ĐÁNH
BẮT
Thu

gom

Chế

bi
ế
n

Người
tiêu
dùng
cuối
cùng

10
Sản phẩm tôm và cá cơm sau khi thu hoạch sẽ được bán phục vụ
cho nhu cầu tiêu dùng dưới nhiều dạng sản phẩm như tươi, khô, nước
mắm, thức ăn gia súc, theo nhiều dòng luân chuyển qua các tác nhân.
Hiện nay dòng luân chuyển tôm, cá dài, khối lượng nhiều nhất và dòng
luân chuyển ngắn nhất được qua 4 chuỗi (hình 3.2).
Chuỗi tôm 1, chuỗi cá cơm 1 luân chuyển sản phẩm tôm, cá dài
và chiếm tỷ trọng khối lượng tiêu thụ lớn nhất chiếm 61,71% khối
lượng tôm, 40,71% khối lượng cá. Chuỗi tôm 2 và chuỗi cá cơm 2
luân chuyển sản phẩm tôm, cá ngắn nhất, chiếm 24,84% khối lượng
tôm, 16,67% khối lượng cá.














Hình 3.2. Dòng luân chuyển chính sản phẩm tôm và cá cơm
3.1.2. Đặc điểm chung của chuỗi
Chuỗi GTTS Nghệ An có đặc điểm: i) Cấu trúc của chuỗi khá
đơn giản; ii) Sản phẩm của chuỗi không liên tục và có sự thay đổi rất

nhanh khối lượng; iii) Chất lượng sản phẩm trong chuỗi giảm nhanh
theo thời gian, nếu không được bảo quản, chế biến kịp thời.
Tôm Cá cơm
Chuỗi tôm 1 Chuỗi tôm 2 Chuỗi cá cơm 1
Hộ
nuôi

Hộ
nuôi

Hộ
đánh b
ắ
t

Hộ
đánh b
ắ
t

Chuỗi cá cơm 2
Thương
lái

Người
bán buôn

Người
bán l
ẻ

Người
bán lẻ

Hộ
ch
ế

bi
ế
n

Người
bán buôn

Người
bán l
ẻ

Thương
lái

Người
bá
n l
ẻ

Người tiêu dùng cuối cùng

11
3.2. Phân tích hoạt động và mối liên kết của các tác nhân dọc theo
chuỗi giá trị thủy sản của tỉnh Nghệ An
3.2.1. Hoạt động của các tác nhân
3.2.1.1. Hộ nuôi tôm
Trong hai nhóm hộ thì hộ nuôi chuỗi tôm 2 hiệu quả hơn hộ
nuôi tôm chuỗi tôm 1. Hộ nuôi ở chuỗi tôm 1 cứ bỏ ra 1 đồng chi phí
thì thu được 1,30 đồng doanh thu và 0,30 đồng lợi nhuận; hộ nuôi
chuỗi tôm 2 thu được 1,57 đồng doanh thu và 0,57 đồng lợi nhuận.
3.2.1.2. Hộ đánh bắt
Hộ đánh bắt chuỗi cá cơm 1 với mức đầu tư chi phí cao hơn
(gấp 0,87 lần), nhưng hiệu quả thu được lại thấp hơn tham gia chuỗi 4.
Hộ đánh bắt chuỗi cá cơm 1 bỏ ra 1 đồng chi phí chỉ thu được 1,10
đồng doanh thu, 0,10 đồng lợi nhuận, trong khi đó hộ đánh bắt chuỗi
cá cơm 2 thu được 1,36 đồng doanh thu và 0,36 đồng lợi nhuận.
3.2.1.3. Thương lái
Thương lái tham gia chuỗi cá cơm 1 đảm nhận vai trò như là
người môi giới giữa người nuôi và người bán buôn. Kết quả hoạt động
một lần giao dịch của thương lái tham gia chuỗi tôm 1 phụ thuộc vào
sự kết nối thành công giữa người nuôi và người bán buôn. Còn thương
lái tham gia chuỗi cá cơm 2 kết quả hoạt động của một lần thu mua
phụ thuộc vào sự chênh lệch giữa giá mua vào và giá bán ra. Với chi
phí bỏ ra rất ít nhưng thương lái tham gia chuỗi tôm 1 đạt hiệu quả cao
hơn, 1 đồng chi phí bỏ ra thu được 3,45 đồng doanh thu, 2,45 đồng lợi
nhuận, còn thương lái tham gia chuỗi cá cơm 2 chỉ thu được 1,29 đồng
doanh thu và 0,29 đồng lợi nhuận.
3.2.1.4. Hộ chế biến
Công nghệ chế biến cá cơm của các hộ còn thủ công, chủ yếu sử
dụng sức lao động. Tổng chi phí bình quân chế biến 1 tạ cá cơm khô
hết 5,17 triệu đồng, cơ sở đã thu được 6,25 triệu đồng và 1,09 triệu

đồng lợi nhuận. Cứ bỏ ra 1 đồng chi phí thì hộ thu về 1,21 đồng doanh
thu và 0,21 đồng lợi nhuận.
3.2.1.5. Người bán buôn
Kết quả kinh doanh của người bán buôn chuỗi tôm 1 cao hơn rất

12
nhiều lần người bán buôn chuỗi cá cơm 1, tính trên 1 tạ sản phẩm
doanh thu gấp 1,57 lần và lợi nhuận gấp 3,62 lần. Nhưng hiệu quả
kinh doanh của người bán buôn chuỗi tôm 1 không cao hơn nhiều so
với kết quả của người bán buôn chuỗi cá cơm 1.
3.2.1.6. Người bán lẻ
Người bán lẻ ở chuỗi tôm 1 và chuỗi cá cơm 1 mang lại kết quả
cao hơn chuỗi tôm 2 và chuỗi cá cơm 2. Hiệu quả thì ngược lại người
bán lẻ tham gia chuỗi tôm 2 và chuỗi cá cơm 2 hoạt động hiệu quả hơn
khi tham gia vào chuỗi tôm 1 và chuỗi cá cơm 1, tuy nhiên cũng cao
hơn không nhiều.
3.2.2. Tình hình liên kết
- Chuỗi tôm 1, chuỗi giá trị tôm tươi:
Hộ nuôi tôm → thương lái
→ người bán buôn → người bán lẻ → người tiêu dùng
Chuỗi tôm 1 là dòng luân chuyển tôm chính và chủ yếu. Đến vụ
thu hoạch hộ nuôi thông báo cho thương lái, thương lái liên hệ và thỏa
thuận với người bán buôn. Sau đó tôm được người bán buôn vận
chuyển bán cho người bán lẻ rồi đến người tiêu dùng cuối cùng.
- Chuỗi tôm 2, chuỗi giá trị tôm tươi: Hộ nuôi tôm → người bán
lẻ → người tiêu dùng
Chuỗi tôm 2 là chuỗi luân chuyển tôm ngắn nhất từ hộ nuôi đến
tận tay người tiêu dùng chỉ qua 1 tác nhân là người bán lẻ. Sau khi thu
hoạch, tôm sẽ được bán cho người bán lẻ ngay tại đầm.
- Chuỗi cá cơm 1, chuỗi giá trị cá cơm khô: Hộ đánh bắt → Hộ

chế biến → người bán buôn → người bán lẻ
Chuỗi cá cơm 1 là dòng luân chuyển cá cơm chính và chủ yếu.
Khi thuyền cập bến, hộ chế biến cá đến tận cảng thu mua. Sau khi chế
biến xong hộ chế biến bán cho người bán buôn và chuyển đến cho
người bán lẻ.
- Chuỗi cá cơm 2, chuỗi giá trị cá cơm tươi: Hộ đánh bắt →
thương lái → người bán lẻ → người tiêu dùng
Sau khi mua cá từ ngư dân, các thương lái bán cho các nhà bán
lẻ. Người bán lẻ bán cho người dân tại địa phương làm thức ăn hàng
ngày hoặc một số ít muối mắm.

13
Kết quả khảo sát cho thấy các tác nhân dọc theo chuỗi hoạt
động theo hình thức liên kết rời rạc, đứt đoạn ở từng khâu của chuỗi,
liên kết giữa các tác nhân liền kề trước và liền sau. Họ chỉ quan hệ trực
tiếp với tác nhân cung cấp đầu vào và tác nhân thu mua sản phẩm đầu
ra. Mặt khác, 100% các mối liên kết của các tác nhân trong các chuỗi
đều thực hiện theo hình thức thỏa thuận miệng, dựa vào sự tin tưởng
lẫn nhau là chính.
3.2.3. Mức độ tham gia liên kết
Thời gian tham gia liên kết của các tác nhân trong chuỗi tôm 1,
chuỗi tôm 2 chủ yếu từ 3 – 5 năm, chuỗi cá cơm 1 trên 5 năm. Mức độ
liên kết của các tác nhân tham gia khác nhau, các tác nhân trong chuỗi
tôm 1, chuỗi cá cơm 1 liên kết chủ yếu là ổn định, chuỗi tôm 2 thường
xuyên thay đổi và chuỗi cá cơm 2 các liên kết chủ yếu không ổn định.
3.2.4. Tình hình thực hiện hợp đồng liên kết
Ở chuỗi tôm 1, chuỗi cá cơm 1 số lượng thỏa thuận được thực
hiện chiếm tỷ lệ lớn. Tuy nhiên tỷ lệ thực hiện không đúng theo thỏa
thuận của các tác nhân trong chuỗi tôm 1(61,34%) xảy ra lớn hơn
chuỗi cá cơm 1 (43,80%). Còn chuỗi tôm 2 và chuỗi cá cơm 2 tỷ lệ

thỏa thuận không được thực hiện xảy ra nhiều, thậm chí số lượng thực
hiện không đúng thỏa thuận cũng lớn. Chứng tỏ mức độ liên kết của
các tác nhân tham gia chuỗi đa số còn lỏng lẻo.
3.3. Phân tích kinh tế của chuỗi giá trị thủy sản Nghệ An
3.3.1. Chi phí gia tăng của các tác nhân trong các chuỗi
Chi phí gia tăng là phần chi phí mà tác nhân phải bỏ ra tăng
thêm khi sản phẩm của chuỗi đi qua. Để tạo ra 1 kg sản phẩm, các tác
nhân đóng góp tạo ra tổng chi phí chuỗi tôm 1 cao nhất (62,67 đồng)
và thấp nhất là chuỗi cá cơm 2 (11,10 đồng). Trong đó, tác nhân nuôi
tôm và đánh bắt cá cơm là tác nhân bỏ ra chi phí nhiều nhất trong tổng
chi phí của chuỗi.
3.3.2. Giá trị gia tăng do các tác nhân trong chuỗi tạo ra
Tổng VA được tạo ra ở chuỗi tôm 1 cao nhất (92,89 ngàn đồng),
thấp nhất là chuỗi cá cơm 2 (14,49 ngàn đồng). Người tạo ra VA cho
chuỗi nhiều nhất là người bán buôn ở chuỗi tôm 1, người nuôi chuỗi tôm

14
2, người chế biến ở chuỗi cá cơm 1 và người đánh bắt ở chuỗi cá cơm 2.
Còn thương lái tham gia chuỗi tôm 1 đóng góp VA cho chuỗi quá ít.
3.3.3. Lợi nhuận thu được của các tác nhân trong chuỗi
Tổng lợi nhuận thu được của chuỗi tôm 1 cao nhất (78,63 ngàn
đồng), thấp nhất là chuỗi cá cơm 2 (10,11 ngàn đồng). Người nuôi tôm
tham gia chuỗi 2, người đánh bắt tham gia chuỗi cá cơm 2 có tỷ trọng
lợi nhuận thu được trong chuỗi cao hơn tham gia chuỗi tôm 1, chuỗi cá
cơm 1. Chứng tỏ, sự liên kết càng gần với người tiêu dùng thì lợi ích
của người nuôi và người đánh bắt càng được nâng cao.
3.3.4. Tỷ trọng chi phí gia tăng, giá trị gia tăng, lợi nhuận của các
tác nhân trong chuỗi
Sự phân bổ chi phí gia tăng, giá trị gia tăng và lợi nhuận trong
chuỗi thể hiện sự phân phối lợi ích của các tác nhân tham gia.

Trong chuỗi tôm 1, chuỗi tôm 2, lợi ích thuộc về người bán
buôn và bán lẻ. Người nuôi bỏ ra chi phí cao nhất, nhưng giá trị gia
tăng tạo ra và phần lợi nhuận thu được chưa tương xứng (hình 3.3).
92.0 8
28.6 7
22.0 5
95.65
61.7
58.5
36.8 2
40.2 4
3.3 8
33.4 4
36.8
38.3
41.5
0.9
1.08
0.46
4.0 8
4.35
0%
20%
40%
60%
80%
100%
% Chi phí gia
tăng
% Giá trị gia

tăng
% Lợi nhuận % Chi phí gia
tăng
% Giá trị gia
tăng
% Lợi nhuận
Chuỗi tôm 1 Chuỗi tôm 2
Hộ nuôi Thương lái Người bán buôn Người bán lẻ

Hình 3.3. Tỷ trọng chi phí gia tăng, giá trị gia tăng
và lợi nhuận của các tác nhân trong chuỗi tôm 1 và chuỗi tôm 2

15
Trong chuỗi cá cơm 1 và chuỗi cá cơm 2 thì hộ đánh bắt cũng là
người đóng góp chi phí lớn nhất nhưng hưởng phần lợi nhuận chưa
tương xứng. Người chế biến và thương lái là người hưởng phần lợi ích
nhiều nhất (hình 3.4)
82 .22
31.61
13.52
87.9 5
45.55
35.2
3.3 5
29 .68
3 8 .84
14
32 .39
3 5.11
2

17.74
21.82
18.25
29 .55
8.7
24 .78
2 5.9 6
1.78
0%
20%
40%
60%
80%
100%
% Chi phí gia
tăng
% Giá trị gia
tăng
% Lợi nhuận % Chi phí gia
tăng
% Giá trị gia
tăng
% Lợi nhuận
Chuỗi cá cơm 1 Chuỗi cá cơm 2
Hộ đánh bắt Thương lái Hộ chế biến Người bán buôn Người bán lẻ

Hình 3.4. Tỷ trọng chi phí biên, giá trị gia tăng và lợi nhuận
của các tác nhân trong chuỗi cá cơm 1 và chuỗi cá cơm 2
3.4. Phân tích hoạt động quản lý chuỗi giá trị thủy sản Nghệ An
3.4.1. Phân tích khả năng đáp ứng của chuỗi

3.4.1.1. Sự hài lòng của người tiêu dùng về sản phẩm của chuỗi
Theo đánh giá của người tiêu dùng khả năng đáp ứng của chuỗi
về sản phẩm còn ở mức trung bình, điểm đánh giá bình quân chỉ đạt từ
2,52 đến 3,15 điểm. Người tiêu dùng phàn nàn về chất lượng của chuỗi
tôm 1 là nhiều nhất (2,52 điểm); Chủng loại sản phẩm phân loại rõ
ràng chuỗi cá cơm 2 ở mức thấp nhất (2,70 điểm); Giá cả sản phẩm
không ổn định của chuỗi tôm 2 (2,63 điểm).
3.4.1.2. Sự hài lòng của người tiêu dùng về thương hiệu sản phẩm
Qua khảo sát 100% người tiêu dùng chưa ai biết đến nhãn hiệu
sản phẩm, tên gọi của sản phẩm thủy sản mà mình tiêu dùng. Việc
đăng ký nhãn hiệu hàng hoá, tên gọi sản phẩm cho sản phẩm thủy sản
Nghệ An chưa được các tác nhân quan tâm, chưa chú ý đến việc xây
dựng nhãn hiệu sản phẩm.

16
3.4.1.3. Sự hài lòng của người tiêu dùng về sự phục vụ của chuỗi
Thái độ phục vụ của người bán lẻ của các chuỗi chưa được
người tiêu dùng đánh giá cao. Thái độ phục vụ của người bán lẻ chuỗi
cá cơm 2 thấp nhất, chỉ đạt 2,83 điểm, thái độ giải quyết khi có vước
mắc chỉ đạt 2,71 điểm; chuỗi tôm 1 được đánh giá cao.
3.4.2. Tính linh hoạt của chuỗi
3.4.2.1. Thời gian đáp ứng
Thời gian đáp ứng của chuỗi là thời gian từ lúc sản xuất cho đến
khi phân phối, giao sản phẩm tới tay người tiêu dùng. Chuỗi cá cơm 2
có ưu thế nhất, vòng thời gian trung bình (6,05 ngày) và vòng thời
gian dao động ngắn nhất (5 – 8 ngày).
3.4.2.2. Chia sẻ thông tin của các tác nhân trong chuỗi
a) Mức độ trao đổi, chia sẻ thông tin
Mức độ trao đổi, chia sẻ thông tin của các tác nhân giữa các
chuỗi diễn ra ở mức thấp, điểm trung bình từ 3,04 - 3,64 điểm. Tỷ lệ

thường xuyên trao đổi chia sẻ thông tin của các tác nhân trong chuỗi
tôm 1, chuỗi tôm 2 và chuỗi cá cơm 2 đều cao, cao nhất là chuỗi tôm 2
(chiếm 48,37%). Chỉ có riêng chuỗi cá cơm 1 là tỷ lệ tác nhân thường
xuyên trao đổi chiếm thấp nhất 16,77%.
b) Phương thức trao đổi thông tin
Các tác nhân chỉ sử dụng hai phương thức trao đổi là điện thoại
và gặp mặt trực tiếp, trong đó 100% các tác nhân trong chuỗi đều trao
đổi, chia sẻ thông tin với nhau qua điện thoại. Một số tác nhân còn sử
dụng phương thức gặp mặt trực tiếp, đặc biệt là chuỗi tôm 2 số tác
nhân gặp mặt trực tiếp cao nhất chiếm 92,81% và thấp nhất là chuỗi cá
cơm 2 chỉ chiếm 37,70%.
c) Mức độ tin tưởng vào nguồn thông tin trao đổi
Mức độ tin tưởng nhau của các tác nhân ở chuỗi tôm 1 chỉ ở
mức trung bình và tỷ lệ rất thường xuyên trao đổi chiếm rất ít, chuỗi
tôm 2 tỷ lệ không tin tưởng nhau chiếm rất cao. Các tác nhân chuỗi cá
cơm 1 thỉnh thoảng trao đổi, chia sẻ thông tin với nhau theo phương
thức điện thoại, ít gặp mặt trực tiếp nhưng tỷ lệ tin tưởng nhau chiếm
rất cao, 23,03% khá tin tưởng.

17
3.4.2.3. Sự đánh giá của người tiêu dùng về địa điểm bán
Địa điểm bán hàng là điểm cuối cùng giao dịch của chuỗi, sản
phẩm đến tay người tiêu dùng. Chuỗi tôm 1 người tiêu dùng đánh giá
là có địa điểm thuận lợi (3,56 điểm) với họ nhất và chuỗi cá cơm 2 là
có địa điểm không thuận lợi với họ (2,87 điểm). Mặt khác, một chuỗi
có nhiều địa điểm cung cấp cho người tiêu dùng và ngược lại tại một
điểm cũng có nhiều chuỗi tham gia.
3.4.3. Chất lượng sản phẩm của chuỗi
Kết quả nghiên cứu cho thấy, hầu hết sản phẩm ở từng khâu của
chuỗi chưa được cấp chứng chỉ về chất lượng như HACCP, VietGAP,

BMP, Chính vì vậy, sản phẩm của chuỗi khó có thể truy xuất được
nguồn gốc và việc tham gia vào thị trường xuất khẩu là rất khó khăn.
3.5. Một số nhân tố chủ yếu ảnh hưởng đến chuỗi giá trị thủy sản
của tỉnh Nghệ An
3.5.1. Nhân tố ảnh hưởng đến mối liên kết của các tác nhân
a) Thời gian tham gia hoạt động sản xuất, kinh doanh của các tác
nhân
Các tác nhân có thời gian hoạt động sản xuất kinh doanh trên 10
năm chiếm nhiều nhất 43,82%, trong đó có đến 52,60% tác nhân liên
kết ổn định. Các tác nhân thời gian hoạt động dưới 5 năm có mối liên
kết ổn định chỉ chiếm 15,82%. Như vậy, tác nhân tham gia hoạt động
sản xuất, kinh doanh lâu năm thì mối liên kết ổn định hơn.
b) Nhóm tổ chức sản xuất, kinh doanh
Hiện nay trong quá trình sản xuất và kinh doanh thủy sản, các
tác nhân đã hình thành các tổ chức như tổ hợp tác, hợp tác xã, câu lạc
bộ,… để liên kết với nhau. Tuy nhiên, các tác nhân tham gia còn rất ít,
chỉ có 145 tác nhân nuôi trồng và đánh bắt tham gia vào nhóm tổ chức,
chiếm 17,41% tổng số tác nhân.
3.5.2. Nhân tố ảnh hưởng đến hoạt động kinh tế của chuỗi
a) Công nghệ, kỹ thuật
Theo đánh giá, có đến 69,7% số tác nhân cho rằng, họ đang sử
dụng công nghệ, kỹ thuật ở mức trung bình. Có 23% số tác nhân cho
rằng, họ đang sử dụng ở mức kém và chỉ có 7,1% ở mức tiến tiến và
0,24% ở mức hiện đại.

18
b) Nguồn vốn
Qua điều tra khảo sát, 100% tác nhân tham gia chuỗi đều cho
rằng họ đang thiếu vốn và có nhu cầu vay vốn. Hiện tại, các tác nhân
chủ yếu là vay vốn từ các tổ chức phi chính thức, số tác nhân vay được

từ các tổ chức chính thức còn rất hạn chế.
3.5.3. Nhân tố ảnh hưởng đến hoạt động quản lý chuỗi
a) Trình độ của các tác nhân
Người có trình độ chuyên môn về lĩnh vực thuỷ sản trực tiếp
đầu tư sản xuất, kinh doanh thủy sản rất ít. Số tác nhân nuôi có 3
người trình độ đại học, 4 người trung cấp, 6 người sơ cấp; người đánh
bắt chỉ có 3 người ở trình độ trung cấp. Phần lớn các tác nhân hoạt
động sản xuất kinh doanh theo kinh nghiệm và kết hợp với kinh
nghiệm của cha ông để lại.
b) Quy mô của tác nhân đầu tiên của chuỗi
Các tác nhân đầu tiên của chuỗi là nuôi trồng, đánh bắt chủ yếu
có quy mô nhỏ. Diện tích trung bình một ao nuôi theo các hình thức
chủ yếu là từ 0,22 ha - 0,5 ha, lớn nhất là 1ha. Và số tàu có công suất
nhỏ hơn 20CV chiếm đến 42,27% tổng số tàu thuyền.
3.5.4. Các nhân tố khác
a) Khuyến ngư
Khuyến ngư là tổ chức hoạt động trực tiếp hỗ trợ, giúp các tác
nhân nhưng số lượng các tác nhân tham gia vào hoạt động khuyến ngư
thực tế còn quá ít. Số tác nhân tham gia chỉ chiếm 25,69%.
b) Các cơ chế, chính sách hỗ trợ phát triển thủy sản của tỉnh
Sự hỗ trợ của tỉnh Nghệ An chỉ mới chú trọng vào khâu nuôi
trồng, khai thác và chế biến còn khâu tiêu thụ hầu như các tác nhân
chưa nhận được sự hỗ trợ. Hiện nay có ba nhu cầu mà các tác nhân
mong muốn cần được hỗ trợ là hỗ trợ kỹ thuật chuyển giao công nghệ;
thông tin, kiến thức thị trường; vốn. Trong đó nhu cầu được hỗ trợ về
kiến thức thị trường nhiều nhất chiếm 38,54%.
3.5. Đánh giá chung về chuỗi giá trị thủy sản của tỉnh Nghệ An
3.5.1. Những thuận lợi
Trong quá trình hoạt động chuỗi giá trị thủy sản Nghệ An đã có
rất nhiều thuận lợi, cụ thể: i) Nghệ An là một tỉnh có điều kiện và môi

19
trường rất thuận lợi cho sự phát triển chuỗi giá trị thủy sản. ii) Ngư
dân rất có kinh nghiệm trong nuôi trồng và đánh bắt thủy sản. ii)
Chính quyền địa phương Nghệ An đã xem nghề nuôi trồng thuỷ sản là
ngành kinh tế mũi nhọn của tỉnh.
Bên cạnh những thuận lợi chung, hoạt động của các tác nhân
cũng có những điểm mạnh. Trong quá trình tạo lợi nhuận cho chuỗi thì
người bán buôn và người bán lẻ được hưởng phần lợi ích cao nhất,
người chế biến là người tạo ra VA cho chuỗi cao nhất. Chuỗi tôm 1,
các tác nhân trong chuỗi tham gia liên kết với nhau nhiều, điểm bán
hàng của người bán lẻ có vị trị đa số thuận tiện, thái độ phục vụ và giải
quyết cho khách hàng tốt. Chuỗi tôm 2, dòng luân chuyển ngắn, các
tác nhân thường xuyên gặp mặt trao đổi và chia sẻ thông tin với nhau,
chất lượng dinh dưỡng sản phẩm người tiêu dùng được đánh giá bảo
đảm. Chuỗi cá cơm 1, các tác nhân trong chuỗi có sự tin tưởng lẫn
nhau và mối liên kết giữa các tác nhân ổn định. Chuỗi cá cơm 2, chất
lượng dinh dưỡng, vệ sinh ATTP của chuỗi, người tiêu dùng đánh giá
được bảo đảm, thời gian đáp ứng nhanh.
3.5.2. Những hạn chế
Chuỗi GTTS Nghệ An vẫn còn phải đối mặt với một số hạn chế
như: i) Sự phân phối lợi ích trong các chuỗi nói chung chưa công
bằng. Hộ nuôi trồng và đánh bắt là tác nhân được hưởng phần lợi
nhuận chưa tương xứng với phần chi phí bỏ ra. Họ cũng là người chịu
rủi ro cao nhất. Đây là khâu yếu nhất của chuỗi; ii) Sản phẩm của
chuỗi nói chung chưa có thương hiệu; iii) Số tác nhân tin tưởng lẫn
nhau và liên kết với nhau ổn định trong chuỗi rất ít chỉ chiếm 26,65%
tổng số tác nhân.
Mặt khác, đối với tác nhân tham gia đang còn gặp một số khó
khăn lớn: i) Các tác nhân tham gia đa số chưa được đào tạo trình độ

chuyên môn về nuôi trồng, đánh bắt và kinh doanh bài bản; ii) Các tác
nhân chưa được tiếp cận công nghệ hiện đại, đặc biệt là kỹ thuật nuôi
và đánh bắt; iii) Phần lớn các tác nhân phải huy động nguồn vốn vay
từ của các tổ chức tín dụng phi chính thức; iv) Sự tham gia vào các
nhóm tổ chức sản xuất, kinh doanh của các tác nhân còn ít; v) Các tác
nhân đang gặp khó khăn về khâu tiếp cận thông tin, thị trường, hỗ trợ

20
kỹ thuật phòng chống bệnh cho tôm, tiếp cận kỹ thuật đánh bắt hiện
đại, cần sự hỗ trợ của cán bộ khuyến ngư.
Từ những thuận lợi, hạn chế trên là những căn cứ để đưa ra giải
pháp để phát triển chuỗi giá trị ở Nghệ An trong thời gian tới.

Chương 4
QUAN ĐIỂM, ĐỊNH HƯỚNG VÀ GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN
CHUỖI GIÁ TRỊ THỦY SẢN CỦA TỈNH NGHỆ AN
4.1. Quan điểm, định hướng phát triển chuỗi giá trị thủy sản của
tỉnh Nghệ An
4.1.1. Quan điểm phát triển
Thứ nhất, nhận thức và xác định sản phẩm của chuỗi giá trị thủy
sản của tỉnh Nghệ An là những sản phẩm chủ lực của tỉnh.
Thứ hai, phát triển chuỗi giá trị thủy sản theo hướng chất lượng
và bền vững, góp phần bảo vệ quốc phòng, an ninh vùng biển đảo của
Tổ quốc.
Thứ ba, phát triển chuỗi giá trị thủy sản gắn với các điều kiện để
đảm bảo cho sản phẩm của chuỗi hội nhập sâu trên thị trường trong
nước và quốc tế.
4.1.2. Định hướng phát triển chuỗi giá trị thủy sản
- Phát triển chuỗi giá trị thủy sản là hướng đến việc đạt giá trị
gia tăng cao nhất cho chuỗi.

- Phát triển chuỗi giá trị thủy sản hướng đến các chỉ tiêu phát
triển thủy sản của tỉnh Nghệ An
- Phát triển chuỗi giá trị thủy sản hướng đến việc nâng cao thu
nhập cho các tác nhân trong chuỗi, gắn bảo vệ môi trường sinh thái và
đảm bảo quốc phòng, an ninh vùng biển đảo của Tổ quốc.
- Phát triển thị trường tiêu thụ sản phẩm thủy sản, hướng đến
thị trường xuất khẩu.
- Phát triển chuỗi GTTS phải dựa trên khai thác tối đa những cơ
hội mà quá trình hội nhập kinh tế quốc tế mang lại.
- Các chính sách hỗ trợ của Nhà nước để phát triển chuỗi phải
tạo điều kiện thuận lợi, bình đẳng và phù hợp để chuỗi có thể nâng cao
khả năng cạnh tranh.

21
4.2. Giải pháp phát triển chuỗi giá trị thủy sản của tỉnh Nghệ An
1) Giải pháp chung: i) Tăng cường mối liên kết giữa các tác
nhân dọc theo chuỗi. Các tác nhân cần phối hợp chặt chẽ hơn nữa với
nhau bằng cách thành lập liên minh sản xuất. Tăng cường phát huy vai
trò các cấp quản lý trong việc sản xuất và tiêu thụ nông sản thông qua
hợp đồng bằng văn bản; ii) Khuyến khích, hỗ trợ các doanh nghiệp chế
biến tham gia vào chuỗi, đặc biệt là vào chuỗi giá trị tôm. Hỗ trợ cơ sở
chế đã tham gia vào chuỗi nâng cấp, cải tiến công nghệ; iii) Xây dựng
thương hiệu sản phẩm thủy sản Nghệ An, phải bắt đầu từ chính các tác
nhân tham gia chuỗi và phải được thực hiện trong mọi khâu của chuỗi
từ sản xuất, chế biến, phân phối sản phẩm.
2) Giải pháp cho từng tác nhân: Đối với người nuôi cần thực
hiện giải pháp: i) Nâng cao trình độ cho người nuôi; ii) Nâng cao khả
năng tiếp cận nguồn vốn tín dụng; iii) Nâng cao chất lượng sản phẩm;
iv) Liên kết các hộ nuôi nhỏ lẻ để tạo nên sức mạnh tập thể Đối với
người đánh bắt cần thực hiện giải pháp: i) Đổi mới công nghệ, kỹ thuật

đánh bắt; ii) Đẩy mạnh hình thức liên kết theo tổ hợp tác trên biển. Đối
với người chế biến cần thực hiện giải pháp: i) Đổi mới công nghệ, kỹ
thuật; ii) Tăng cường nguồn vốn cho người chế biến; iii) Đẩy mạnh
hình thức liên kết theo tổ nhóm sản xuất; Đối với tác nhân kinh doanh
cần thực hiện giải pháp: i) Tăng cường tiếp cận nguồn vốn tín dụng
chính thức cho tác nhân kinh doanh; ii) ) Đổi mới công nghệ bảo quản
sản phẩm; iii) Nâng cao chất lượng dịch vụ cho người bán lẻ; iv) Xây
dựng hoạt động chiêu thị cho người bán lẻ.

KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ
1. Kết luận
1) Phân tích chuỗi GTTS là quá trình phân tích, đánh giá sản
phẩm thủy sản từ nhiều cấp độ, nhiều khía cạnh để thấy được bức
tranh về dòng chảy sản phẩm, dòng thông tin, dòng tiền, các tác nhân
chính trên chuỗi thường gắn với sản phẩm hoặc dịch vụ, các tác nhân
quan hệ ràng buộc với nhau và giá trị sản phẩm được tăng thêm tại
mỗi mắt xích. Khi phân tích chuỗi GTTS cần làm rõ được 5 nội dung
cơ bản: lập bản đồ chuỗi, phân tích hoạt động và mối liên kết của các

22
tác nhân dọc theo chuỗi, phân tích kinh tế chuỗi, phân tích quản lý
chuỗi và phát triển chuỗi.
2) Phân tích chuỗi giá trị tôm và cá cơm của tỉnh Nghệ An và
nhân tố ảnh hưởng, kết quả nghiên cứu cho thấy:
- Sau khi thu hoạch được luân chuyển qua 4 chuỗi chính với 6
tác nhân bao gồm hộ nuôi, hộ đánh bắt, thương lái, hộ chế biến, người
bán buôn và người bán lẻ. Các tác nhân cùng thực hiện chức năng
giống nhau nhưng kết quả và hiệu quả thu được không giống nhau ở
các chuỗi. Sự liên kết của các tác nhân dọc theo chuỗi còn rời rạc
trong từng khâu của chuỗi, theo hình thức liên kết thỏa thuận miệng,

làm cho chuỗi chưa thật sự bền vững.
- Về mặt kinh tế của chuỗi, sự phân phối lợi ích trong các chuỗi
GTTS của tỉnh Nghệ An chưa thực sự công bằng. Người nuôi và đánh
bắt là tác nhân đầu tiên tạo ra sản phẩm nhưng hưởng phần lợi nhuận
chưa tương xứng với phần chi phí bỏ ra. Người bán buôn và người bán
lẻ là người hưởng phần lợi ích nhiều nhất. Sự liên kết càng gần với
người tiêu dùng thì lợi ích của người nuôi và người đánh bắt càng
được nâng cao.
- Về hoạt động quản lý chuỗi: i) Khả năng đáp ứng về sản
phẩm, thương hiệu và dịch vụ của chuỗi, người tiêu dùng đánh giá chỉ
ở mức trung bình. Người tiêu dùng người tiêu dùng đánh giá thấp nhất
về chất lượng sản phẩm của chuỗi tôm 1 (2,52 điểm), chất lượng phục
vụ chuỗi cá cơm 2. 100% người tiêu dùng chưa biết đến nhãn hiệu sản
phẩm của chuỗi, các tác nhân chưa nhận thức đầy đủ về thương hiệu.
ii) Tính linh hoạt của chuỗi, thời gian đáp ứng của chuỗi cá cơm 2 có
ưu thế nhất. Tỷ lệ trao đổi chia sẻ thông của các tác nhân trong chuỗi
cá cơm 1 ít nhất nhưng mức độ tin tưởng nhau rất cao, ngược lại các
tác nhân chuỗi tôm 2 có mức độ trao đổi thường xuyên lớn nhất nhưng
độ tin tưởng nhau rất thấp (2,42 điểm). Địa điểm bán sản phẩm của
chuỗi tôm 1 được người tiêu dùng đánh giá rất thuận lợi; iii) Chất
lượng sản phẩm, từng khâu của chuỗi chưa có sản phẩm nào được cấp
các chứng chỉ GAP, HACCP, chuỗi chưa truy xuất được nguồn gốc.
- Các nhân tố ảnh hưởng đến hoạt động chuỗi GTTS Nghệ An
bao gồm; i) Nhân tố ảnh hưởng đến mối liên kết của các tác nhân

23
(tác nhân có thời gian hoạt động sản xuất, kinh doanh lâu năm; tham
gia các tổ chức sản xuất, kinh doanh như tổ hợp tác, hợp tác xã thì
mối liên kết ổn định hơn); ii) Nhân tố ảnh hưởng đến kinh tế chuỗi
(công nghệ, kỹ thuật áp dụng ở từng khâu của chuỗi áp dụng còn đơn

giản, chưa đúng quy trình. Số tác nhân vay được từ các tổ chức chính
thức còn rất hạn chế, chủ yếu vay vốn từ các tổ chức phi chính thức).
iii) Nhân tố ảnh hưởng đến hoạt động quản lý chuỗi (trình độ của các
tác nhân chủ yếu được đào tạo ở cấp 2, cấp 3 rất ít tác nhân được đào
tạo về trình độ chuyên môn. Tác nhân đầu tiên của chuỗi là người
nuôi và đánh bắt có quy mô còn nhỏ); iv) Nhân tố khác (các tác nhân
chưa quan tâm đến hoat động khuyến ngư, rất ít tác nhân tham gia;
Các cơ chế, chính sách hỗ trợ phát triển thủy sản của tỉnh Nghệ An
chủ yếu còn tập trung ở tác nhân nuôi và đánh bắt, chưa quan tâm hỗ
trợ các tác nhân kinh doanh. Hiện nay, các tác nhân có 3 nhu cầu cần
được hỗ trợ kỹ thuật chuyển giao công nghệ; thông tin, kiến thức thị
trường và vốn).
3) Trên cơ sở phân tích thực trạng và nhân tố ảnh hưởng đến
hoạt động của chuỗi GTTS của tỉnh Nghệ An, xác định được những
thuận lợi và hạn chế của các tác nhân, của chuỗi, từ đó đề xuất một số
giải pháp phát triển chuỗi GTTS Nghệ An bao gồm:
- Giải pháp chung: i) Tăng cường mối liên kết giữa các tác nhân
dọc theo chuỗi; ii) Khuyến khích, hỗ trợ các DN chế biến tham gia vào
chuỗi; iii) Xây dựng thương hiệu sản phẩm thủy sản Nghệ An.
- Giải pháp cho từng tác nhân: Đối với người nuôi cần phải
được nâng cao trình độ, khả năng tiếp cận nguồn vốn tín dụng, chất
lượng sản phẩm và khuyến khích, hỗ trợ liên kết các hộ nuôi nhỏ lẻ để
tạo nên sức mạnh tập thể. Đối với người đánh bắt cần phải đổi mới
công nghệ, kỹ thuật đánh bắt, đẩy mạnh hình thức liên kết theo tổ hợp
tác trên biển. Đối với người chế biến cần phải đổi mới công nghệ, kỹ
thuật chế biến, tăng cường nguồn vốn cho người chế biến và đẩy mạnh
hình thức liên kết theo tổ nhóm sản xuất; Đối với tác nhân kinh doanh
cần phải tăng cường tiếp cận nguồn vốn tín dụng chính thức, đổi mới