Thực trạng bệnh viêm tử cung của đàn lợn nái ngoại nuôi theo mô hình trang trại tại tỉnh nam định và đề xuất giải pháp phòng và trị bệnh

B GIÁO D C VÀ ðÀO T O
TRƯ NG ð I H C NÔNG NGHI P HÀ N I
---------

---------

NGÔ THANH QUANG

TH C TR NG B NH VIÊM T

CUNG C A ðÀN L N NÁI

NGO I NI THEO MƠ HÌNH TRANG TR I T I T NH
NAM ð NH VÀ ð XU T GI I PHÁP PHÒNG VÀ TR B NH

LU N VĂN TH C SĨ NÔNG NGHI P

CHUYÊN NGÀNH: THÚ Y
MÃ S : 60.64.01.01

NGƯ I HƯ NG D N KHOA H C: T.S VŨ NHƯ QUÁN

HÀ N I – 2013


L I CAM ðOAN

Tơi xin cam đoan s li u và k t qu nghiên c u trong lu n văn này là trung th c
và chưa h ñư c cơng b ho c s d ng đ b o v m t h c v nào.
Tơi xin cam đoan r ng m i s giúp ñ cho vi c th c hi n lu n văn ñã ñư c
c m ơn và các thơng tin trích d n đ u ñư c ch rõ ngu n g c.

Hà N i, ngày tháng 09 năm 2013
Tác gi lu n văn

Ngô Thanh Quang

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………

i


L I C M ƠN

ð hoàn thành lu n văn ngoài s n l c c a b n thân, tơi ln nh n đư c s
quan tâm giúp đ c a các Th y giáo, Cô giáo, b n bè và đ ng nghi p.
Tơi xin chân thành c m ơn trư ng đ i h c Nơng nghi p Hà N i, khoa Thú y,
b môn Ngo i s n, cùng các th y cơ giáo, đ c bi t là th y giáo TS. Vũ Như Quán ñã
t o m i ñi u ki n thu n l i, giúp đ tơi hồn thành lu n văn này.
Xin trân tr ng c m ơn ban lãnh ñ o Chi c c thú y t nh Nam ð nh, ch các
trang tr i chăn ni đã t n tình giúp đ tơi trong su t q trình th c hi n đ tài.
Nhân d p này tơi xin g i l i c m ơn t i gia ñình, b n bè, ngư i thân, nh ng
ngư i ñã ñ ng viên, giúp ñ tôi trong su t th i gian qua.
Hà N i, ngày tháng 09 năm 2013
Tác gi lu n văn

Ngô Thanh Quang

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………

ii

M CL C
L I CAM ðOAN……………………………………………………………............i
L I C M ƠN......................................................................................................... ii
M C L C ............................................................................................................. iii
DANH M C B NG............................................................................................... v
DANH M C CÁC CH

VI T T T ..................................................................... vi

Chương 1T NG QUAN TÀI LI U ............................................................................... 3
1.1.

C u t o cơ quan sinh d c c a l n cái..................................................................... 3

1.1.1. Cơ quan sinh d c bên trong ................................................................................... 3
1.1.2. Cơ quan sinh d c bên ngoài................................................................................... 6
1.2.

ð c ñi m sinh lý sinh d c c a l n cái.................................................................... 6

1.2.1. S thành th c v tính............................................................................................. 7
1.2.2. Sinh lý quá trình th tinh....................................................................................... 7
1.2.3. Sinh lý quá trình mang thai.................................................................................... 8
1.2.4. Sinh lý q trình đ ............................................................................................... 9
1.3.

B nh Viêm t cung

l n nái (Metritis) ................................................................11

1.3.1. Nguyên nhân c a b nh Viêm t cung ...................................................................11
1.3.2. H u qu c a b nh Viêm t cung...........................................................................13
1.3.3. Các th viêm t cung............................................................................................14
1.3.4. Ch n đốn b nh Viêm t cung .............................................................................17
1.4.

M t s vi khu n thư ng g p

d ch t cung..........................................................19

1.4.1. Escherichia.coli....................................................................................................19
1.4.2. Streptococcus.......................................................................................................20
1.4.3. Staphylococcus ....................................................................................................20
1.4.4. Salmonella ...........................................................................................................21
1.5.

Thu c kháng sinh trong phịng và đi u tr b nh sinh s n.......................................22

1.6.

S d ng PgF2α trong ñi u tr viêm t cung............................................................25

1.7.

Tình hình nghiên c u b nh Viêm t cung trên th gi i và Vi t Nam.....................26

1.7.1. Trên th gi i.........................................................................................................26
1.7.2. T i Vi t Nam .......................................................................................................27

Chương 2 ð I TƯ NG - ð A ðI M - N I DUNG - NGUYÊN LI U VÀ
PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN C U......................................................................29

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………

iii


2.1.

ð i tư ng, ñ a ñi m nghiên c u ...........................................................................29

2.2.

N i dung nghiên c u ............................................................................................29

2.2.1. Xác ñ nh t l m c b nh Viêm t cung

ñàn l n nái ngo i ..................................29

2.2.2. Xác ñ nh nh hư ng c a b nh Viêm t cung ñ n m t s ch tiêu sinh s n c a
ñàn l n nái ngo i..................................................................................................29
2.2.3. Nghiên c u các vi khu n có trong d ch t cung c a l n nái ngo i.........................29
2.2.4. Th nghi m ñi u tr b nh Viêm t cung b ng 3 phác đ .......................................29
2.2.5. Th nghi m quy trình phịng b nh Viêm t cung cho ñàn l n nái ngo i ...............29
2.3.

Nguyên li u và phương pháp nghiên c u..............................................................29

2.3.1. Nguyên li u nghiên c u........................................................................................29

2.3.2. Phương pháp nghiên c u......................................................................................31
2.4.

Phương pháp x lý s li u ....................................................................................33

Chương 3 K T QU VÀ TH O LU N .......................................................................34
3.1.

Tình hình l n nái ngo i nuôi t i Nam ð nh m c b nh Viêm t cung.....................34

3.1.1. Tình hình l n nái ngo i m c b nh Viêm t cung

các trang tr i theo dõi.............34

3.1.2. Tình hình l n nái ngo i m c b nh Viêm t cung qua các l a đ ...........................36
3.1.3. Tình hình l n nái ngo i m c b nh Viêm t cung
3.2.

các giai ño n sinh s n.............39

nh hư ng c a b nh Viêm t cung ñ n m t s ch tiêu sinh s n trên ñàn l n
nái ngo i ..............................................................................................................41

3.2.1. Th i gian ñ ng d c l i và s l n ph i gi ng c a l n nái ngo i m c b nh viêm
t cung.................................................................................................................42
3.2.3. Kh năng tăng tr ng c a ñàn l n con cai s a ñư c sinh ra t l n nái ngo i
bình thư ng và l n nái ngo i b Viêm t cung ......................................................47
3.3.

M t s nghiên c u v vi khu n h c trong d ch t cung c a l n nái ngo i..............50

3.3.1. Thành ph n vi khu n trong d ch t cung l n nái ngo i bình thư ng và l n nái
ngo i b b nh Viêm t cung..................................................................................50
3.3.2. Tính m n c m c a các vi khu n phân l p ñư c t d ch Viêm t cung

l n

nái ngo i v i m t s thu c kháng sinh và hóa h c tr li u .....................................52
3.3.3. Th nghi m ñi u tr ñàn l n nái ngo i m c Viêm t cung th viêm n i m c .........54
3.3.4. Th nghi m phịng b nh Viêm t cung cho đàn l n nái ngo i ..............................59
K T LU N VÀ ð NGH .............................................................................................63
* K t lu n ........................................................................................................................63
* ð ngh .........................................................................................................................64
TÀI LI U THAM KH O..............................................................................................65

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………

iv


DANH M C B NG
STT

Tên b ng

Trang

B ng 1.1. Các ch tiêu ch n đốn viêm t cung

18

B ng 2.1. Kháng sinh chu n v i tính m n c m c a vi khu n

30

B ng 3.1. T l l n nái ngo i m c b nh Viêm t cung t i các trang tr i

35

B ng 3.2. T l ñàn l n nái ngo i m c b nh Viêm t cung theo l a ñ

37

B ng 3.3. T l ñàn l n nái ngo i m c b nh Viêm t cung

39

các giai ño n sinh s n

B ng 3.4. Th i gian ñ ng d c l i và s l n ph i gi ng c a l n nái ngo i b Viêm t
cung
B ng 3.5. Kh năng sinh s n và ch t lư ng ñàn con c a l n nái ngo i Viêm t cung

43
46

B ng 3.6. Kh năng tăng tr ng c a ñàn l n con cai s a ñư c sinh ra t l n nái
ngo i bình thư ng và nái ngo i b Viêm t cung

48

B ng 3.7. Thành ph n vi khu n có trong d ch t cung l n nái ngo i bình thư ng và
l n nái ngo i b b nh Viêm t cung

50

B ng 3.8. Tính m n c m c a các vi khu n phân l p ñư c t d ch viêm t cung l n
nái ngo i v i m t s thu c kháng sinh và hóa h c tr li u……………………...53
B ng 3.9. Th nghi m ñi u tr Viêm n i m c t cung và kh năng sinh s n c a l n
nái ngo i sau khi kh i b nh
B ng 3.10. Th nghi m phòng b nh Viêm t cung cho ñàn l n nái ngo i

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………

57
61

v


DANH M C CÁC CH

VI T T T

Ch vi t ñ y ñ

Ch vi t t t

C ng s

Cs

Acid Deoxyribo Nucleic

DNA

Axít ribonucleic

RNA

Escherichia coli

E. coli

Folliculo Stimuling hormone

FSH

Gonadotropin - Reseasing hormone

GnRH

H i ch ng viêm t cung, viêm vú, m t s a

MMA

Lutein hormone

LH

Micrơ

µ

Milimét

mm

Miligam

mg

Mililiter

ml

Para amino benzoic acid

PABA

Prostaglandin F2 alpha

PgF2α

S m u kh o sát

n

Trung bình

TB

Vi khu n

VK

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………

vi


M

ð U

• Tính c p thi t c a đ tài
T bao đ i nay nhân dân ta đã có t p quán chăn nuôi l n, con l n ln gi v
trí hàng đ u v t tr ng và giá tr trong các lồi v t ni. V i ch c năng v a là
ngu n cung c p th c ph m ch y u cho tiêu dùng trong nư c và xu t kh u, v a là
ngu n cung c p phân bón, t o ñi u ki n cho ngành tr ng tr t phát tri n. Chăn ni
l n đã góp ph n quan tr ng trong vi c tăng thu nh p, c i thi n và nâng cao ñ i s ng
c a ngư i nông dân.
Do v y, hi n nay nư c ta ñang chú tr ng phát tri n chăn ni t p trung theo
mơ hình trang tr i, gia tr i nuôi l n th t hư ng n c nh m ñáp ng nhu c u ngày
càng cao c a xã h i và xu t kh u.
Cùng v i s phát tri n c a chăn nuôi l n l y th t, chăn nuôi l n nái sinh s n
cũng không ng ng tăng trư ng nh m ñáp ng và ch ñ ng cung c p con gi ng cho
các trang tr i, gia tr i. Không nh ng v y,vi c chăn ni l n nái cịn giúp cho các
trang tr i t o m t quy trình khép kín t l n nái, l n gi ng cho t i l n th t thương
ph m. ð phát tri n ñàn l n nái ngo i cung c p con gi ng ch t lư ng cao, chúng ta

ñã ch ñ ng nh p m t s gi ng l n cao s n

nư c ngồi như Landrace, Yorshine,...

Có nh ng trang tr i ñã nh p hàng trăm l n nái ngo i ñ s n xu t con gi ng. ði u đó
đã góp ph n quan tr ng vào vi c nâng cao năng su t, quy mô, ch t lư ng và hi u
qu chăn nuôi l n trong nh ng năm qua.
Tuy nhiên, cùng v i s phát tri n m nh m c a khoa h c k thu t, s chuy n
ñ i c a phương th c chăn nuôi và th trư ng tiêu th r ng rãi. Nhưng chăn ni
đang g p ph i khơng ít khó khăn, năng su t chưa cao, r i ro trong s n xu t còn
nhi u. Ngư i chăn ni cịn thi u ki n th c, d ch b nh v n x y ra r t khó ch n đốn.
nh hư ng tr c ti p ñ n năng su t cũng như tâm lý c a ngư i chăn ni đó
là d ch b nh v n thư ng xuyên x y ra gây nhi u thi t h i. Trong đó ph i k ñ n các
các b nh do ký sinh trùng (Sán lá gan l n, Sán lá gan nh , Giun ph i), các b nh s n
khoa và b nh truy n nhi m (d ch Cúm gia c m, Tai xanh, L m m long móng).
Nh ng d ch b nh này thư ng di n bi n r t ph c t p, vi c phịng và đi u tr b nh

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………

1


ngày càng khó khăn, khơng có hi u qu . ð i v i ñàn l n nái ngo i sinh s n đư c
ni theo hình th c trang tr i thì b nh s n khoa xu t hi n ph bi n do trong q
trình sinh đ ñàn l n nái d b m t s lo i vi khu n xâm nh p và gây b nh Viêm t
cung. Tuy không x y ra

t như các b nh truy n nhi m nhưng b nh Viêm t cung

v n đang góp ph n vào vi c h n ch kh năng sinh s n c a ñàn l n nái ngo i, nh

hư ng ñ n năng su t, ch t lư ng và hi u qu c a tồn ngành.
B nh Viêm t cung khơng ch gây nh hư ng tr c ti p ñ n kh năng sinh s n
c a l n m mà còn gây m t s a

l n m , l n con thi u s a s còi c c, d m c các

b nh v đư ng hơ h p, tiêu hố t đó làm tăng t l t vong

đàn l n con. N u

khơng đư c phát hi n và ñi u tr k p th i, b nh Viêm t cung có th d n đ n các
b nh k phát: Viêm vú, R i lo n sinh s n, Ch m sinh, Vô sinh ph i lo i th i nái
ngo i sinh s n. Như v y, vi c nghiên c u v b nh viêm t cung và tìm ra phương
pháp phịng tr b nh cho ñàn l n nái ngo i là m t vi c là c n thi t.
V i m c đích góp ph n nâng cao năng su t sinh s n c a ñàn l n nái ngo i
ñ ng th i b sung vào các tài li u nghiên c u v lĩnh v c sinh s n c a gi ng l n nái
ngo i, chúng tơi ti n hành nghiên c u đ tài: “Th c tr ng b nh viêm t cung c a
đàn l n nái ngo i ni theo mơ hình trang tr i t i t nh Nam ð nh và đ xu t
gi i pháp phịng tr b nh”.
• M c đích nghiên c u
- ðánh giá đư c th c tr ng b nh Viêm t cung trên ñàn l n nái ngo i sinh s n
nuôi t i t nh Nam ð nh.
- ðánh giá ñư c s

nh hư ng c a m t s y u t ñ n b nh Viêm t cung.

- ðưa ra ñư c m t s gi i pháp phòng tr b nh có hi u qu .

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………

2


Chương 1
T NG QUAN TÀI LI U
1.1. C u t o cơ quan sinh d c c a l n cái
M t gia súc cái đư c đánh giá có kh năng sinh s n t t trư c h t ph i k ñ n
s nguyên v n và ho t đ ng bình thư ng c a cơ quan sinh d c. Cơ quan sinh d c c a
l n cái bao g m hai b ph n: B ph n sinh d c bên trong (bu ng tr ng, ng d n
tr ng, t cung, âm ñ o) và b ph n sinh d c bên ngoài (ti n đình, âm h , âm v t).
1.1.1. Cơ quan sinh d c bên trong
1.1.1.1. Bu ng tr ng (Ovarium)
Bu ng tr ng c a l n g m m t đơi n m trong xoang ch u, đư c treo

c nh

trư c dây ch ng r ng và các m ch qu n nuôi dư ng. Bu ng tr ng b gi ch t l i
ñ u trư c s ng t cung nh m t dây th ng g m nhi u s i cơ trơn g i là dây ch ng
bu ng tr ng hay dây ch ng t cung - bu ng tr ng. Bu ng tr ng ñư c bao b c b i
m t màng liên k t s i ch c như màng b c d ch hồn. Bên trong mơ bu ng tr ng
g m hai mi n: Mi n v và mi n t y. Mi n v sinh ra các lo i nang tr ng (noãn bao)
nh ng giai ño n phát tri n khác nhau, m i nang tr ng là m t túi ch a t bào tr ng bên
trong. Mi n t y

gi a bu ng tr ng g m mô liên k t s i x p ch a các s i cơ trơn, m ch

máu, th n kinh và lâm ba. (Ph m Th Xuân Vân, 1982). Mi n v ñ c bi t quan tr ng ñ i
v i ch c năng sinh d c, vì
bu ng tr ng có các nỗn bao

đó x y ra q trình tr ng chín và r ng tr ng. Trên
các giai ño n khác nhau, t ng ngồi cùng là nh ng

nỗn bao sơ c p phân b tương ñ i ñ u, t ng trong là nh ng nỗn bao th c p đang
sinh trư ng, khi nỗn bao chín s n i lên b m t bu ng tr ng.
Bu ng tr ng có hai ch c năng cơ b n là t o giao t cái và ti t các hormon:
Oestrogen, Progesterone, Oxytoxin, Relaxin và Inhibin. Các hormon này tham gia
ñi u khi n chu kỳ sinh s n c a l n cái. Oestrogen c n thi t cho s phát tri n c a t
cung và h th ng ng d n c a tuy n vú. Progesterone do th vàng ti t ra duy trì s
mang thai do nó kích thích s phân ti t c a t cung đ nuôi dư ng thai, c ch s co
th t c a t cung và phát tri n nang t o s a c a tuy n vú.

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………

3


Oxytoxin ñư c ti t ch y u b i ph n sau c a tuy n yên nhưng cũng ñư c ti t
b i th vàng c a bu ng tr ng khi l n g n sinh, nó làm co th t t cung trong lúc sinh ñ
và cũng làm co th t cơ trơn c a tuy n vú ñ th i s a.

l n, Relaxin do th vàng ti t ra

ñ gây giãn n xương ch u, làm giãn và m m c t cung do ñó m r ng cơ quan sinh
d c khi g n sinh. Inhibin có tác d ng c ch s phân ti t FSH t tuy n n, do đó c
ch s phát tri n nang noãn theo chu kỳ (Tr n Th Dân, 2004).
1.1.1.2

ng d n tr ng (Oviductus)
ng d n tr ng hay còn g i là vòi fallop có đư ng kính r t nh , ch to lên v

kích thư c vào th i kỳ con cái đ ng d c và đón nh n tr ng. Ph n đ u c a nó loe ra
như cái ph u nên g i là loa kèn, có ch c năng h ng tr ng khi tr ng r ng và ñưa vào
trong ng d n tr ng.

ng d n tr ng ti t ra d ch ti t; nhu đ ng c a lơng mao

ng d n tr ng giúp tinh trùng và tr ng ti n g n nhau, ho t hố hai t bào

thành
đó.

ng

d n tr ng là nơi th tinh (1/3 ph n trên ng d n tr ng). Kh năng nhu ñ ng c a cơ
thành ng d n tr ng giúp tr ng ñã th tinh di chuy n ñ n t cung và làm t

đó.

1.1.1.3. T cung (Uterus)
T cung là nơi làm t c a h p t , n m trong xoang ch u, dư i tr c tràng, trên
bàng quang và ni u ñ o trong xoang ch u. T cung ñư c c ñ nh t i ch nh s bám
c a âm ñ o vào c t cung và ñư c gi b i các dây ch ng.
T cung l n thu c lo i t cung s ng kép, g m 2 s ng thông v i m t thân và
c t cung: s ng t cung dài 50 - 1000cm, hình ru t non, thơng v i ng d n tr ng.
Thân t cung r t ng n ch dài 3 - 5cm. C t cung l n dài 10 - 18cm, có
thành dày, hình tr , có các c t th t x p theo ki u cài răng lư c, thông v i âm ñ o.
Vách t cung g m 3 l p t ngoài vào trong: L p tương m c, l p cơ trơn, l p
n i m c.
- L p tương m c là l p màng s i dai, ch c, ph m t ngoài t cung và n i ti p

vào h th ng dây ch ng.
- L p cơ trơn g m cơ vòng r t dày

trong, cơ d c m ng hơn

ngoài. Gi a 2

t ng cơ ch a t ch c liên k t s i ñàn h i và m ch qu n, ñ c bi t là nhi u tĩnh m ch
l n. Ngồi ra, các bó s i cơ trơn đan vào nhau theo m i hư ng làm thành m ng v a

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………

4


dày v a ch c. Cơ trơn là l p cơ dày và kho nh t trong cơ th . Do v y, nó có đ c
tính co th t (ð ng ðình Tín, 1986).
Theo Tr n Th Dân (2004), trương l c co càng cao (t cung tr nên c ng), khi
có nhi u Oestrogen trong máu và trương l c co gi m (t cung m m) khi có nhi u
Progesterone trong máu. Vai trị c a cơ t cung là góp ph n vào s di chuy n c a
tinh trùng và ch t nhày trong t cung, đ ng th i đ y thai ra ngồi khi sinh ñ . Khi
mang thai, s co th t c a cơ t cung gi m ñi dư i tác d ng c a Progesterone, nh
v y phôi thai có th bám ch c vào t cung.
- L p n i m c là l p niêm m c màu h ng ñư c ph b i m t l p t bào bi u
mơ hình tr , xen k có các ng đ c a các tuy n nhày t cung. Nhi u t bào bi u
mô kéo dài thành lơng rung, khi lơng rung đ ng thì g t nh ng ch t nhày ti t ra v
phía c t cung. Trên niêm m c có các n p g p.
L p n i m c t cung có nhi m v ti t các ch t vào lịng t cung đ giúp phơi
thai phát tri n và duy trì s s ng c a tinh trùng trong th i gian di chuy n ñ n ng
d n tr ng. Dư i nh hư ng c a Oestrogen, các tuy n t cung phát tri n t l p màng

nhày, xâm nh p vào l p dư i màng nhày và cu n l i. Tuy nhiên, các tuy n ch ñ t
ñư c kh năng phân ti t t i đa khi có tác d ng c a Progesterone. S phân ti t c a
tuy n t cung thay ñ i tuỳ theo giai ño n c a chu kỳ ñ ng d c.
1.1.1.4. Âm ñ o (Vagina)
Là ng ñi t c t cung ñ n âm h . ð u trư c âm ñ o dính vào c t cung,
đ u sau thơng ra ti n đình, gi a âm đ o và ti n đình có n p g p niêm m c g i là
màng trinh ñ y l âm ñ o. Âm ñ o là m t ng tròn ch a cơ quan sinh d c ñ c khi
giao ph i, ñ ng th i là b ph n cho thai ñi ra ngồi trong q trình sinh đ và là ng
th i các ch t d ch t t cung.
Âm ñ o có c u t o g m 3 l p: L p liên k t

ngoài. L p cơ trơn có cơ d c

bên ngồi, cơ vịng bên trong. Các l p cơ âm ñ o liên k t v i các cơ
L p niêm m c âm ñ o

c t cung.

trên b m t có nhi u thư ng bì g p n p d c. Âm đ o là cơ

quan giao c u, nơi tinh d ch ñư c phóng ra và đ ng l i

đó. Theo ð ng ðình Tín

(1986), âm đ o l n dài 10-12cm.
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………

5

1.1.2. Cơ quan sinh d c bên ngoài
1.1.2.1. Ti n ñình (Vestibulum vaginae)
Là ph n lõm phình ra ngăn cách gi a âm ñ o và âm h . Ti n đình g m.
- Màng trinh là m t n p g p g m hai lá niêm m c.
trư c nhìn vào âm đ o,
- L ni u đ o

sau liên quan v i âm h .
sau màng trinh.

- Hành ti n đình là 2 t ng cương
như th h ng

gi a có s i đàn h i,

2 bên l ni u ñ o, c u t o tương t gi ng

bao dương v t c a con ñ c nhưng b âm đ o tách ra làm đơi. Ngồi

ra ti n đình cịn có m t s ít tuy n ti n đình

ph n b ng. Tuy n này s p thành hai

hàng chéo hư ng v âm v t.
1.1.2.2. Âm h (Vulva)

Âm h là b ph n sinh d c ngồi c a con cái, có d ng khe h p hình thoi
n m dư i h u mơn và ngăn cách v i nó b i vùng h i âm. Âm h có 2 mơi g p nhau
mép trên và mép dư i t o nên m t khe h p gi a là âm môn.
Môi âm h có s c t đen, tuy n m hôi, tuy n bã ti t ra ch t nh n trong và hơi

dính (Ph m Th Xuân Vân, 1982).
1.1.2.3. Âm v t (Clitoris)
Âm v t có c u t o tương t gi ng như dương v t nhưng thu nh l i. Dài
kho ng 4-5 cm. Trên âm v t có n p da t o thành mũ âm v t, phía dư i b qu p
xu ng là nơi t p trung nhi u ñ u mút dây th n kinh. Âm v t ñư c ph b i l p niêm
m c có ch a các ñ u mút th n kinh c m giác, l p th h ng và t ch c liên k t bao
b c g i là m c âm v t. V c u t o, âm v t có da, l p t bào và m c âm v t.
1.2. ð c ñi m sinh lý sinh d c c a l n cái
ð c ñi m sinh lý sinh d c c a gia súc nói chung và lồi l n nói riêng đ c
trưng cho lồi, có tính n đ nh cho t ng gi ng v t ni. Nó đư c duy trì qua các th
h và ln c ng c , hồn thi n qua q trình ch n l c. Ngồi ra cịn ch u nh hư ng
c a m t s y u t như: Ngo i c nh, ñi u ki n ni dư ng, chăm sóc, s d ng,…ð
đánh giá đ c ñi m sinh lý sinh d c c a l n nái, ngư i ta thư ng t p trung nghiên c u
các ch tiêu theo dõi sau.

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………

6


1.2.1. S thành th c v tính
Thành th c v tính là tu i con v t b t đ u có ph n x sinh d c và có kh năng
sinh s n. Lúc này cơ quan sinh d c như bu ng tr ng, t cung, âm ñ o,… c a con cái
ñã phát tri n tương ñ i hồn ch nh đ b t đ u bư c vào ho t ñ ng sinh s n. Các ñ c
tính sinh d c ph xu t hi n ñ y ñ , tr ng r ng l n ñ u có kh năng th thai, lúc này
con v t có ph n x sinh d c hay xu t hi n ñ ng d c.
Theo A.A Xuxoep (1985), s thành th c v tính c a gia súc ñư c ñ c trưng
b i hàng lo t nh ng thay đ i bên trong và bên ngồi cơ th , ñ c bi t là s bi n ñ i
bên trong c a cơ quan sinh d c. S thành th c v tính có ý nghĩa r t l n, là ñi u ki n
cho sinh s n, m t b n năng c a gia súc cái.

Tùy thu c vào t ng loài gia súc khác nhau mà th i gian thành th c v tính
khác nhau. Th i gian thành th c v tính c a l n cái kho ng 6 tháng, gi i h n giao
đ ng 4-8 tháng. Ngồi ra thành th c v tính cịn ph thu c vào gi ng, th i ti t khí
h u, ch đ chăm sóc nuôi dư ng, cá th ,… và ch u s chi ph i ñi u khi n c a th n
kinh, th d ch.
M t khác, tu i thành th c v tính thư ng s m hơn tu i tu i thành th c v th
vóc, nghĩa là sau khi con v t đã thành th c v tính thì v n ti p t c sinh trư ng l n
lên. ðây là ñ c ñi m c n chú ý trong chăn nuôi, không nên cho gia súc sinh s n quá
s m vì: N u ph i gi ng s m khi cơ th m chưa thành th c v th vóc s có nh
hư ng x u như trong th i gian có ch a có s phân tán ch t dinh dư ng ưu tiên cho
s phát tri n bào thai, nh hư ng x u ñ n s sinh trư ng c a cơ th m do đó s phát
tri n c a bào thai cũng b

nh hư ng. K t qu m y u, con nh . Ngư c l i cũng

không nên cho gia súc ph i gi ng quá mu n vì nh hư ng t i th h sau c a chúng.
1.2.2. Sinh lý quá trình th tinh
Khi gia súc đã thành th c v tính thì nh ng bi u hi n v sinh d c c a con
ñ c và con cái ngày càng m nh m . Quá trình th tinh x y ra khi t bào tr ng g p
tinh trùng, t o ra m t s k t h p ph c t p gi a hai lo i t bào sinh d c ñ c và t bào
sinh d c cái. Có hai hình th c th tinh là th tinh tr c ti p và th tinh nhân t o.
Theo Tr n Ti n Dũng và cs., (2002), th tinh tr c ti p là quá trình giao ph i gi a

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………

7


gia súc ñ c và gia súc cái, tinh d ch c a con ñ c ñi vào ñư ng sinh d c con cái ñ t
bào tr ng và tinh trùng k t h p v i nhau

1/3 phía trên ng d n tr ng t o ra m t t

bào m i là h p t . Th tinh nhân t o là trư ng h p dùng tinh d ch c a con đ c đã
pha lỗng bơm vào ñư ng sinh d c c a con cái ñ tinh trùng k t h p v i tr ng t o
thành h p t .
Trong chăn nuôi, phương pháp th tinh nhân t o ñã c i t o ñư c gi ng gia
súc, gi m s ñ u gi ng v t nuôi, nâng cao hi u su t s d ng ñ c gi ng, phòng các
b nh truy n lây qua ti p xúc. ðây là bi n pháp k thu t h u hi u đ thúc đ y
nghành chăn ni phát tri n. Tuy nhiên, n u cơng tác chăm sóc thú y kém nó s là
con dao hai lư i.
1.2.3. Sinh lý quá trình mang thai
Mang thai là m t hi n tư ng sinh lý ñ c bi t c a cơ th cái, nó đư c b t đ u
t khi th tinh cho ñ n khi sinh ñ xong.
Sau khi th tinh, h p t làm t

2 s ng t cung và phát tri n thành thai.

Th i gian mang thai c a l n kho ng 110-118 ngày, trung bình là 114 ngày (Tr n
Ti n Dũng và cs., 2002). Cùng v i quá trình phát tri n c a bào thai, nhau thai, th
vàng, cơ quan sinh d c nói riêng và tồn b cơ th m nói chung xu t hi n nhi u
bi n ñ i sinh lý khác nhau. Nh ng bi n ñ i ñó là ñi u ki n c n thi t đ bào thai
đư c hình thành, phát tri n trong t cung và q trình sinh đ đư c bình thư ng.
Khi gia súc có thai, kích t c a th vàng và nhau thai làm thay ñ i cơ năng
ho t ñ ng c a m t s tuy n n i ti t khác. Trong quá trình bào thai phát tri n, nh t là
giai đo n sau, n u kh u ph n ăn c a m khơng đ m b o đ y đ đ m, khống,
ngun t vi lư ng, vitamin thì khơng nh ng bào thai phát tri n khơng bình thư ng
mà s c kho con m nói chung cũng gi m sút nhi u (Tr n Ti n Dũng và cs., 2002).
Khi gia súc có thai, tồn b t cung xu t hi n nh ng thay ñ i v c u t o, tính
ch t, v trí, kh i lư ng, th tích,... Dây ch ng t cung đư c dài ra nên ñ u mút s ng

t cung và bu ng tr ng đư c đưa v phía trư c và phía dư i. H tu n hồn

cơ

quan sinh d c ñư c tăng cư ng, lư ng máu ñ n cung c p cho niêm m c t cung r t
nhi u nên niêm m c ñư c phát tri n và dày lên. Niêm m c t cung hình thành nhau

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………

8


m . Kh i lư ng t cung khi có thai tăng g p 5-20 l n so v i khi khơng có thai, kích
thư c và th tích tăng g p hàng trăm l n. M i m t t bào ñư c phát tri n dài thêm
7-11 l n và dày hơn 3-5 l n so v i khi khơng có thai.

l n m c đ phát tri n và

tăng sinh c a t cung ph thu c vào s lư ng c a bào thai và thư ng là phát tri n
c hai s ng (Tr n Ti n Dũng và cs., 2002).
C t cung có vai trò quan tr ng trong vi c b o v bào thai phát tri n bình
thư ng. C t cung đư c khép kín hồn tồn, niêm m c và các n p nhăn phát tri n
dày lên. Nh ng t bào thư ng bì đơn ti t tăng cư ng ti t d ch đ c, có tác d ng đóng
nút c t cung. Niêm d ch này lúc ñ u có màu tr ng trong, v sau chuy n thành màu
vàng nâu, s lư ng và đ dính cũng đư c tăng d n, có ph n ng toan y u. Ngồi ra,
trong th i gian có thai, ng d n tr ng h u như khơng đư c phát tri n to lên, nó có
tính ch t ñ c bi t là thay ñ i v m t c u t o t ch c h c, các n p nhăn niêm m c
ñư c co nh l i, niêm m c xung huy t và lòng ng đư c m r ng.
1.2.4. Sinh lý q trình ñ
Theo Tr n Ti n Dũng và cs., (2002), gia súc cái mang thai trong m t th i

gian nh t đ nh tùy t ng lồi gia súc, khi bào thai phát tri n ñ y ñ , dư i tác ñ ng
c a h th ng th n kinh - th d ch, con m s xu t hi n nh ng cơn r n ñ ñ y bào thai,
nhau thai và các s n ph m trung gian ra ngồi, q trình này g i là q trình sinh đ .
Khi g n đ con cái s có các tri u ch ng bi u hi n: trư c khi ñ 1 - 2 tu n,
nút niêm d ch

c t cung, ñư ng sinh d c l ng, sánh dính và ch y ra ngồi. Trư c

khi ñ 1 - 2 ngày, cơ quan sinh d c bên ngồi b t đ u có nh ng thay ñ i: âm môn
phù to, nhão ra và sung huy t nh , ñ u núm vú to, b u vú căng to, s a b t ñ u ti t.
Q trình sinh đ c a gia súc cái do co bóp c a t cung, cơ thành b ng, s c
r n tồn thân đ y thai, màng nhau thai cùng v i nư c thai ra ngoài. Qúa trình sinh đ
đư c chia ra 3 th i kỳ.
Th i kỳ m c t cung: Th i kỳ này b t đ u t khi t cung có cơn co bóp đ u
tiên đ n khi c t cung m ra hoàn toàn.

l n nái, th i kỳ m c t cung kéo dài t 3-4

gi , ñ i v i l n nái ñ l a ñ u thì th i kỳ m c t cung ng n hơn.
Th i kỳ ñ : B t ñ u t khi c t cung m hoàn toàn và k t thúc khi thai l t ra

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………

9


ngồi. Th i gian đ c a l n ph thu c vào kho ng cách các thai ra và s lư ng thai
trong t cung gia súc m .
Th i kỳ s nhau: Khi thai ñã thành th c thì quan h sinh lý gi a m và nhau
thai khơng cịn c n thi t n a, lúc này thai ñã tr thành như m t ngo i v t trong t

cung nên đư c đưa ra ngồi b ng ñ ng tác ñ . Sau khi thai l t ra kh i ñư ng sinh d c
gia súc m m t th i gian, con m tr nên yên tĩnh nhưng t cung v n co bóp và ti p t c
nh ng cơn r n, m i l n co bóp t 1,5 - 2,0 phút, th i gian gi a 2 l n co bóp là 2 phút,
nhưng cư ng ñ y u hơn. Sau khi s thai kho ng 2 - 3 gi t cung co nh l i, thành t
cung dày, trên b m t có nhi u n p nhăn. Trong th i gian này t cung ti p t c co bóp
và thu nh d n v th tích, nhưng màng ni u và màng nhung mao thì khơng co l i ñư c
nên t cung ñ y ra ngoài. Trong quá trình đ y màng nhau thai ra, do đ c tính c a t
cung co bóp t mút s ng t cung cho ñ n thân t cung, nên màng nhau thai bong ra s
ñư c l n trái, ph n

mút s ng t cung ra trư c sau đó bong d n xu ng s ng t cung,

thân t cung và ra ngoài. Sau khi thai ra h t toàn b kho ng 10-15 phút nhau thai m i
ra. Sau khi ñ m t th i gian niêm m c t cung có hi n tư ng tái sinh. Trong vịng
vài ngày đ u sau khi đ , s n d ch ch y ra có màu h ng r i chuy n sang vàng nh t
sau cùng là trong su t, s n d ch h t sau khi ñ 2-3 ngày. Lúc ñ u s n d ch ch y ra
khơng có vi khu n, v sau s n d ch ch y ra có vi khu n xâm nh p nhưng cơ th m
khơng có bi n ñ i, nhưng n u s n d ch ch y ra kéo dài thì t cung s b b nh.
Sau khi đ th tích t cung nh l i, thành t cung dày lên, s bi n ñ i này là
do các s i cơ co l i, các t ch c liên k t bi n ñ i. Hai s ng t cung buông thõng vào
xoang b ng, đ cong c a t cung cũng khơng rõ như gia súc đ ít l n ho c chưa ñ
l n nào. Do ñó nh ng gia súc già y u, đ nhi u l n thì t cung co l i r t kém.
Th i gian ñ kéo dài hay ng n tùy t ng loài gia súc,

l n thư ng t 2 - 6

gi , nó đư c tính t khi c t cung m hồn tồn ñ n khi bào thai cu i cùng ra
ngoài.

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………

10


Cơ ch đi u khi n q trình đ đư c tóm t t theo sơ đ :
Ngo i c nh kích thích

Ngo i c nh c
ch

V não

Vùng dư i ñ i

Thùy trư c
tuy n yên
Bu ng tr ng
T bào h t

Th vàng

Oestrogen

Progesterone

T cung

Prostaglandin

Hình1.1. Sơ đ cơ ch th n kinh - th d ch ñi u khi n quá trình đ

1.3. B nh Viêm t cung

l n nái (Metritis)

1.3.1. Nguyên nhân c a b nh Viêm t cung
Theo ð ng Thanh Tùng (2006), viêm t cung

l n nái là m t trong nh ng

t n thương cơ quan sinh d c c a l n nái sau khi sinh, nh hư ng r t l n ñ n kh
năng sinh s n, làm m t s a, l n con khơng có s a s cịi c c, suy dinh dư ng, ch m
phát tri n. L n nái ch m đ ng d c tr l i, khơng th thai, có th d n đ n vơ sinh, m t
kh năng sinh s n.

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………

11


Cũng theo ð ng Thanh Tùng (2006), b nh Viêm t cung

l n nái thư ng

do các nguyên nhân sau.
- Thi u sót v dinh dư ng qu n lý
+ Kh u ph n thi u hay th a Protein trư c ho c trong th i kỳ mang thai nh
hư ng ñ n viêm t cung
+ L n nái s d ng quá nhi u tinh b t, gây ñ khó, ph i can thi p b ng tay
gây t n thương niêm m c t cung, vi khu n xâm nh p gây nhi m trùng viêm t cung
k phát.

+ Ngư c l i thi u dinh dư ng, l n nái s

m y u, s c ñ kháng gi m khơng

ch ng l i đư c s xâm nh p c a vi trùng cũng gây viêm t cung.
- Ti u khí h u chu ng ni
+ Th i ti t quá nóng hay quá l nh trong th i gian ñ cũng d ñưa ñ n viêm
t cung.
Theo Tr n Ti n Dũng và cs., (2002), viêm t cung là m t quá trình v t lý
thư ng x y ra

gia súc cái sinh s n sau đ . Q trình viêm phá hu các t bào t

ch c c a các l p hay các t ng t cung gây r i lo n sinh s n
hư ng l n, th m chí làm m t kh năng sinh s n

gia súc cái làm nh

gia súc cái.

Theo các tác gi ðào Tr ng ð t, Phan Thanh Phư ng, Lê Ng c M , Huỳnh Văn
Kháng (2000), b nh Viêm t cung x y ra do các nguyên nhân sau.
- Công tác ph i gi ng khơng đúng k thu t, nh t là ph i gi ng b ng phương
pháp th tinh nhân t o làm xây sát niêm m c t cung, d ng c d n tinh khơng đư c
vơ trùng khi ph i gi ng có th đưa vi khu n t ngoài vào t cung l n nái gây viêm.
- L n nái ph i gi ng tr c ti p, l n ñ c m c b nh viêm bao dương v t ho c
mang vi khu n t nh ng con l n nái khác ñã b viêm t cung, viêm âm ñ o truy n
sang cho con kho .
- L n nái sau ñ b sát nhau, x lý khơng tri t đ cũng d n đ n viêm t cung.
- Do k phát t các b nh truy n nhi m như S y thai truy n nhi m, Phó

thương hàn, b nh Lao,... gây viêm.

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………

12


- Do v sinh chu ng ñ , v sinh b ph n sinh d c l n nái trư c, trong và sau
đ khơng s ch s , trong th i gian ñ c t cung m vi sinh v t có đi u ki n xâm nh p
vào gây viêm.
Ngồi các ngun nhân trên viêm t cung cịn có th là bi n ch ng nhi m
trùng do vi khu n xâm nh p vào d con gây nên trong th i gian đ ng d c (vì lúc
đó c t cung m ), vi khu n xâm nh p vào t cung theo ñư ng máu và viêm t
cung là m t trong nh ng tri u ch ng lâm sàng chung (Lê Văn Năm, 1997).
Theo F. Mada và C. Neva (1995), b nh Viêm t cung và các b nh

đư ng

ti t ni u có m i quan h v i nhau, vi khu n trong nư c ti u cũng phát tri n trong âm
ñ o và vi c gây viêm ngư c lên t cung là r t d x y ra. Nhi m khu n t cung qua
ñư ng máu là do vi khu n sinh trư ng

m t cơ quan nào đó có kèm theo b i huy t,

do v y có trư ng h p l n h u b chưa ph i ñã b viêm t cung.
1.3.2. H u qu c a b nh Viêm t cung
T cung là b ph n quan tr ng c a cơ quan sinh d c, nơi thai làm t và ñư c
ñ m b o m i ñi u ki n ñ thai phát tri n. M i quá trình b nh lý

t cung ñ u nh

hư ng tr c ti p ñ n kh năng sinh s n. H u qu c a viêm t cung làm c t cung b
t c, khi gia súc ñ ng d c niêm d ch khơng thốt ra đư c.
Theo Tr n Ti n Dũng và cs., (2002); Tr n Th Dân (2004), khi l n nái b
viêm t cung s d n ñ n m t s h u qu sau.
- S y thai: L p cơ trơn

thành t cung có đ c tính co th t. Khi mang thai s

co th t c a cơ t cung gi m dư i tác d ng c a Progesteron, nh v y phơi có th bám
ch t vào t cung.
Khi b viêm t cung c p tính do nhi m trùng, t bào l p n i m c t cung ti t
nhi u Prostaglandin F2α (PgF2α), PgF2α gây phân hu th vàng

bu ng tr ng b ng

cách bám vào t bào c a th vàng ñ làm ch t t bào và gây co m ch ho c thoái hoá
các mao qu n
Th

th vàng nên gi m lưu lư ng máu ñi ñ n th vàng.
vàng b phá hu , không ti t Progesteron n a, do đó hàm lư ng

Progesteron trong máu s gi m làm cho tính trương l c cơ c a t cung tăng nên gia
súc cái có ch a d b s y thai.

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………

13

- L n m b viêm t cung, bào thai cũng phát tri n kém ho c thai ch t lưu.
L p n i m c c a t cung có nhi m v ti t các ch t vào lịng t cung đ giúp phơi thai
phát tri n. Khi l p n i m c b viêm c p tính, lư ng Progesteron gi m nên kh năng
tăng sinh và ti t d ch c a niêm m c t cung gi m, do đó bào thai nh n đư c ít, th m
chí khơng nh n đư c dinh dư ng t m nên phát tri n kém ho c thai ch t lưu.
- Sau khi sinh con lư ng s a gi m ho c m t h n s a nên l n con trong giai
ño n theo m thư ng b tiêu ch y. Khi l n nái b nhi m trùng t cung, trong ñư ng
sinh d c thư ng có m t c a vi khu n E. coli. Vi khu n này ti t ra n i ñ c t làm c
ch s phân ti t kích t t o s a prolactin t tuy n n, do đó l n nái ít ho c m t h n
s a. Lư ng s a gi m, thành ph n s a thay ñ i nên l n con b tiêu ch y, còi c c.
- L n nái b viêm t cung m n tính s khơng có kh năng đ ng d c tr l i.
N u t cung b viêm m n tính thì s phân ti t PgF2α gi m, do đó th vàng v n t n
t i, v n ti p t c ti t Progesteron.
Progesteron c ch thùy trư c tuy n yên ti t ra LH, do đó c ch s phát tri n
c a noãn bao trong bu ng tr ng, nên l n nái khơng th đ ng d c tr l i ñư c.
Theo F. Madec và C. Neva (1995), nh hư ng rõ nh t trên lâm sàng mà
ngư i chăn nuôi và bác s thú y nh n th y
m

l n viêm t cung lúc sinh ñ là: ch y

âm h , s t, b ăn. M t khác, các quá trình b nh lý x y ra lúc sinh ñ

nh

hư ng r t l n t i năng su t sinh s n c a l n nái sau này. T l ph i gi ng khơng đ t
tăng lên

ñàn l n nái viêm t cung sau khi sinh. Hi n tư ng viêm t cung âm kéo

dài t l a ñ trư c ñ n l a ñ sau là nguyên nhân làm gi m ñ m n ñ . Ngoài ra,
viêm t cung là m t trong nh ng nguyên nhân d n ñ n h i ch ng MMA, t đó làm
cho t l l n con cai s a th p. ð c bi t, n u viêm t cung kèm theo viêm bàng
quang thì cịn nh hư ng t i ho t đ ng c a bu ng tr ng.
1.3.3. Các th viêm t cung
Theo ð ng ðình Tín (1986), b nh Viêm t cung thư ng ñư c chia làm 3 th :
Viêm n i m c t cung, viêm cơ t cung và th viêm tương m c t cung.

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………

14


1.3.3.1. Viêm n i m c t cung (Endometritis)
Theo Nguy n Văn Thanh (1999); Black W.G (1983); Debois C.H.W (1989),
viêm n i m c t cung là viêm t ng trong cùng, l p niêm m c c a t cung. ðây là
m t trong nh ng nguyên nhân ch y u làm suy gi m kh năng sinh s n c a gia súc
cái, tăng các b nh

cơ quan sinh d c. B nh viêm n i m c t cung thư ng x y ra sau

khi gia súc ñ nh t là các trư ng h p ñ khó ph i can thi p làm cho niêm m c t
cung b t n thương. Sau đó các vi khu n Streptococcus, Staphylococcus, E.coli,
Brucella, Salmonella tác ñ ng gây viêm n i m c t cung.
Theo Nguy n H u Ninh, B ch ðăng Phong (2000), b nh Viêm n i m c t
cung có th chia làm 2 lo i.
- Viêm n i m c t cung th cata c p tính có m , ch gây t n thương
m c t cung.

niêm

th viêm này thân nhi t hơi cao, ăn kém, lư ng s a gi m. Con v t có

tr ng thái đau đ n nh , có khi con v t cong lưng r n, t v không yên tĩnh. T âm h
ch y ra h n d ch, niêm d ch l n v i d ch viêm, m , l n c n nh ng m nh t ch c ch t.
Khi con v t n m xu ng d ch viêm th i ra ngày càng nhi u hơn.
- Viêm n i m c t cung th màng gi , t ch c niêm m c ñã b ho i t t n
thương lan sâu xu ng dư i t ng cơ c a t cung và chuy n thành viêm ho i t .

th

viêm này, niêm m c t cung thư ng b ho i t . Con v t có tri u ch ng toàn thân rõ:
thân nhi t tăng cao, lư ng s a gi m, có khi hồn toàn m t s a, k phát viêm vú, ăn
u ng gi m. Con v t đau đ n, ln r n, lưng và đi cong. T cơ quan sinh d c ln
th i ra ngồi h n d ch: d ch viêm, máu, m , l n c n nh ng m nh t ch c ho i t ,
niêm d ch.
1.3.3.2. Viêm cơ t cung (Myometritis puerperalis)
Viêm cơ t cung là viêm t ng gi a, l p cơ vòng và cơ d c t cung. B nh
thư ng k phát t viêm n i m c t cung: Niêm m c b th m d ch th m xu t, vi khu n
xâm nh p, viêm phát tri n sâu làm các t bào t ch c b phân gi i, h th ng m ch
qu n và lâm ba qu n b t n thương. Các l p cơ và m t ít l p tương m c b ho i t .
Theo Nguy n H u Ninh, B ch ðăng Phong (2000), l n nái b b nh này
thư ng bi u hi n tri u ch ng toàn thân rõ: Thân nhi t tăng cao, m t m i,

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………

rũ, ăn

15

u ng gi m, lư ng s a gi m ho c m t h n. Mép âm ñ o tím th m, niêm m c âm đ o
khơ, nóng, màu ñ th m. Gia súc bi u hi n tr ng thái ñau ñ n, r n liên t c. T cơ
quan sinh d c luôn th i ra ngồi h n d ch màu đ nâu, l n c n m và nh ng m nh t
ch c th i r a nên có mùi tanh, th i. Th viêm này thư ng nh hư ng ñ n q trình
th thai và sinh đ l n sau. Có trư ng h p ñi u tr kh i nhưng gia súc vô sinh.
1.3.3.3. Viêm tương m c t cung (Perimetritis puerperalis )
Viêm tương m c t cung là viêm t ng ngoài cùng c a t cung, thư ng k
phát t viêm cơ t cung.
Th viêm này thư ng ti n tri n c p tính v i các tri u ch ng c c b và tồn
thân đi n hình. Lúc đ u l p tương m c này có màu h ng r i chuy n sang màu ñ
s m, r i tr nên s n sùi, m t tình trơn bóng. Các t bào ho i t bong ra, d ch th m
xu t tăng ti t.
Trư ng h p viêm n ng, l p tương m c dính v i các t ch c xung quanh d n
đ n viêm mơ t cung, viêm phúc m c (Nguy n Văn Thanh, 2009).
Theo ð ng ðình Tín (1986), l n nái b m c th b nh này có bi u hi n tri u
ch ng tồn thân: Nhi t đ tăng cao, m ch nhanh, con v t

rũ, m t m i, u o i, ñ i

ti u ti n khó khăn, ăn u ng kém ho c b ăn. Lư ng s a r t ít ho c m t h n, thư ng
k phát viêm vú. Con v t luôn bi u hi n tr ng thái đau đ n khó ch u, lưng và đi
cong r n liên t c. T âm h th i ra r t nhi u h n d ch l n m và t ch c ho i t , có
màu nâu và mùi th i kh m, khi kích thích vào thành b ng th y con v t ph n x ñau
rõ hơn, r n nhanh hơn, t âm h d ch ch y ra nhi u hơn. Trư ng h p m t s vùng
c a tương m c đã dính v i các b ph n xung quanh thì có th phát hi n ñư c tr ng
thái thay ñ i v v trí và hình dáng c a t cung, có khi khơng tìm th y m t ho c hai
bu ng tr ng.
Th viêm này thư ng k phát b nh viêm phúc m c, b i huy t, huy t nhi m

m . N u ñi u tr k p th i thì b nh thư ng chuy n thành th viêm m n tính, thành
ngồi t cung thư ng dính v i các t ch c xung quanh, v trí các b ph n c a cơ
quan sinh d c b thay đ i, q trình th tinh và sinh đ l n sau g p nhi u khó khăn,
có th d n đ n tình tr ng m t kh năng sinh s n.

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………

16


1.3.4. Ch n đốn b nh Viêm t cung
ð ch n đốn b nh Viêm t cung thư ng d a vào nh ng tri u ch ng lâm
sàng ñ ch n đốn b nh. Ngồi ra, theo Nguy n ð c Lưu, Nguy n H u Vũ (2004),
l n nái b viêm t cung cịn có nh ng bi u hi n m t s a, âm ñ o có nh ng d ch ti t
khơng bình thư ng 3-4 ngày sau khi ñ . N u sau khi ñ , ki m tra âm ñ o s th y
nh ng mi ng nhau thai sót hay thai ch t lưu

t cung, mùi hơi đ c bi t.

Theo F. Madec và C. Neva (1995), b nh Viêm t cung thư ng bi u hi n vào
lúc ñ và th i kỳ ti n đ ng đ c vì đây là th i gian c t cung m nên d ch viêm có
th ch y ra ngồi. S lư ng m khơng n đ nh, t vài ml cho t i 200ml ho c hơn
n a. Tính ch t m cũng khác nhau, t d ng dung d ch màu tr ng loãng cho t i màu
xám ho c vàng, ñ c như kem, có th màu máu cá. Ngư i ta th y r ng th i kỳ sau
sinh ñ hay xu t hi n viêm t cung c p tính, viêm t cung m n tính thư ng g p trong
th i kỳ cho s a. Các hi n tư ng ch y m

âm h có th cho phép nghi b nh viêm

n i m c t cung.

Tuy nhiên c n ph i đánh giá chính xác tính ch t c a m đơi khi có nh ng
m nh tr ng gi ng như m ñ ng l i

âm h nhưng l i có th là ch t k t tinh c a nư c

ti u t trong bàng quang ch y ra. Các ch t ñ ng

âm h l n nái cịn có th do viêm

bàng quang có m gây ra.
Khi l n nái mang thai, c t cung s đóng r t ch t vì v y n u có m ch y ra thì
có th do viêm bàng quang. N u m ch y th i kì đ ng đ c thì có th b nh m l n.
Như v y vi c ki m tra m ch y ra
m t tr i có nhi u bi u hi n m ch y ra

âm h ch có tính ch t tương đ i. V i

âm h ngoài vi c ki m tra m nên k t h p

xét nghi m nư c ti u và ki m tra cơ quan ti t ni u sinh d c. M t khác, nên k t h p
v i ñ c ñi m sinh lý sinh d c c a l n nái đ ch n đốn cho chính xác. M i th viêm
khác nhau bi u hi n tri u ch ng khác nhau và có m c ñ

nh hư ng khác nhau t i

kh năng sinh s n c a l n nái. ð h n ch t i thi u h u qu do viêm t cung gây ra
c n ph i ch n đốn chính xác m i th viêm, t đó đưa ra phác đ đi u tr ng n nh t,
chi phí ñi u tr th p nh t.

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………

17


ð ch n đốn ngư i ta d a vào nh ng tri u ch ng đi n hình

c c b cơ

quan sinh d c và tri u ch ng toàn thân như d ch viêm và thân nhi t.
Thân nhi t là m t tr s h ng ñ nh

ñ ng v t c p cao. Theo Nguy n ð c

Lưu, Nguy n H u Vũ (2004), thân nhi t c a l n bình thư ng trung bình là 390C .
D ch viêm là s n ph m ñư c ti t ra t i

viêm bao g m nư c, thành ph n

h u hình và các ch t hòa tan.
B ng 1.1. Các ch tiêu ch n ñoán viêm t cung
STT

Các ch tiêu ñ
phân bi t

Viêm n i m c

Viêm cơ

Viêm tương m c

1

S t

S t nh

S t cao

S t r t cao

2

Màu d ch viêm

Tr ng xám, s a

H ng, nâu ñ

Nâu, r s t

3

Mùi

Tanh

Tanh th i

Th i kh m

4

Ph n ng ñau

ðau nh

ðau rõ

ðau r t rõ

5

6

Ph n ng co cơ
T cung

B ăn

Ph n ng co gi m

B ăn m t ph n
ho c hoàn toàn

Ph n ng co r t
y u

B ăn hoàn toàn

Ph n ng co m t

B ăn hoàn toàn

ð i v i l n nái sau khi đ có th d a theo cách tính đi m dư i đây.
S ngày ch y m , đư c tính t ngày đ u t i ngày th năm sau khi sinh, 1
ngày = 1 ñi m.
B ăn t ngày ñ u t i ngày th 5 sau khi sinh, 1 ngày = 1 ñi m n u b ăn
m t ph n tính ½ đi m.
Ngư ng thân nhi t đ tính s t và s ngày b s t là 39,80C, 1ngày =1 đi m.

Trư ng ð i h c Nơng nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………

18