đánh giá, tuyển chọn một số tổ hợp lai cà chua mới trồng trái vụ tại hải dương

B

GIÁO D C VÀ ðÀO T O

TRƯ NG ð I H C NÔNG NGHI P HÀ N I
------------  ----------

ðÀO TH LÀN

ðÁNH GIÁ, TUY N CH N M T S

T

H P LAI

CÀ CHUA M I TR NG TRÁI V T I H I DƯƠNG

LU N VĂN TH C SĨ NÔNG NGHI P

Chuyên ngành : TR NG TR T
Mã s : 60.62.01

Ngư i hư ng d n khoa h c: PGS.TS. NGUY N H NG MINH

HÀ N I - 2011


L I CAM ðOAN

Tơi xin cam đoan r ng:
1. ðây là cơng trình nghiên c u khoa h c do tơi th c hi n trong v thu

đơng 2010 và v xuân hè 2011, dư i s hư ng d n khoa h c c a PGS.TS.
Nguy n H ng Minh.
2. S li u và k t qu nghiên c u trình bày trong lu n văn là trung th c
và chưa t ng ñư c s d ng ñ b o v b t kỳ m t h c v nào

trong và ngồi

nư c.
3. M i s giúp đ cho vi c th c hi n lu n văn này đã đư c c m ơn và
các thơng tin trích d n trong lu n văn đ u đã ñư c ch rõ ngu n g c.
Hà N i, ngày .... tháng .... năm 2011
Tác gi lu n văn

ðào Th làn

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ………………………..

i


L I C M ƠN
Trong khi th c hi n ñ tài nghiên c u và hoàn thành b n lu n văn này tơi
ln nh n đư c s giúp đ t n tình và q báu c a Ban giám hi u Trư ng ð i
h c Nông nghi p Hà N i, Vi n Sau ñ i h c, Khoa Nơng h c.
Tơi xin g i tình c m chân thành và lòng bi t ơn sâu s c t i:
Th y hư ng d n PGS.TS. Nguy n H ng Minh B

môn Di truy n–

Gi ng, khoa Nông h c, Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i.

T p th cán b Khoa nông h c Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i.
Các anh ch cán b , công nhân Trung tâm nghiên c u và phát tri n gi ng rau
ch t lư ng cao Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i.
ðã giúp đ và đóng góp nhi u ý ki n quý báu cho lu n văn.
C m ơn b n bè, gia đình đã c vũ và giúp đ v m i m t đ tơi hồn
thành lu n văn này.
Hà N i, ngày... tháng ... năm 2011
Tác gi lu n văn

ðào Th làn

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ………………………..

ii


M CL C

L i cam ñoan

i

L i c m ơn

ii

M cl c

iii

Danh m c các ch vi t t t

vi

Danh m c b ng

vii

Danh m c ñ th

ix

1

M ð U

1

1.1

ð tv nđ

1

1.2

M c đích và u c u c a ñ tài

3

1.3

Ý nghĩa khoa h c và th c ti n c a ñ tài

4

1.4

Ph m vi nghiên c u

4

2

T NG QUAN TÀI LI U

5

2.1

Ngu n g c phân lo i, giá tr c a cây cà chua

5

2.2

Yêu c u ngo i c nh c a cây cà chua

11

2.3

Tình hình nghiên c u và s n xu t cà chua trên th gi i

14

2.4

Tình hình nghiên c u và s n xu t cà chua

28

1

V T LI U, N I DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN C U

37

3.1

N i dung nghiên c u

37

3.2

V t li u nghiên c u

37

3.3

Phương pháp b trí thí nghi m

37

3.4

Th i gian và đ a đi m ti n hành thí nghi m

37

3.5

Các bi n pháp k thu t tr ng tr t

37

3.6

Các ch tiêu theo dõi

39

3.7

Phương pháp x lý s li u

42

Vi t Nam

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ………………………..

iii


4

K T QU NGHIÊN C U VÀ TH O LU N

43

4.1

Th i gian qua các giai ño n sinh trư ng c a các t h p lai cà chua

43

4.1.1

Th i gian t tr ng ñ n ra hoa ñ u

44

4.1.2

Th i gian t tr ng ñ n ñ u qu

47

4.1.3

Th i gian t tr ng ñ n khi qu b t đ u chín

48

4.1.4

Th i gian t tr ng ñ n chín r

49

4.2

ð ng thái tăng trư ng chi u cao cây và s lá

50

4.2.1

ð ng thái tăng trư ng chi u cao cây

50

4.2.2

ð ng thái tăng trư ng s lá

55

4.3

M t s ñ c ñi m v c u trúc cây

59

4.3.1

S ñ t t g c ñ n chùm hoa th nh t

60

4.3.2

Chi u cao t g c ñ n chùm hoa ñ u

63

4.3.3

Chi u cao cây

63

4.4

Tình hình nhi m sâu b nh h i c a các t h p lai cà chua

65

4.4.1

Tình hình nhi m virus

65

4.4.2

Tình hình nhi m m t s lo i sâu b nh khác

69

4.5

M t s tính tr ng hình thái và ñ c ñi m n hoa

70

4.5.1

Màu s c lá

70

4.5.2

D ng chùm qu

73

4.5.3

ð c ñi m n hoa

73

4.6

M t s ñ c đi m hình thái qu

74

4.6.1

Hình d ng qu

74

4.6.2

Màu s c qu chín

77

4.6.3

Màu s c vai qu xanh

77

4.6.4

S ngăn h t/qu

79

4.6.5

S h t/qu

79

4.7

Năng su t và các y u t c u thành năng suât

80

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ………………………..

iv


4.7.1

T l ñ u qu

81

4.7.2

S chùm qu trên cây

84

4.7.3

S qu trên cây

87

4.7.4

Kh i lư ng trung bình qu

87

4.7.5

Năng su t cá th

89

4.7.6

Năng su t ơ

90

4.5.7

Năng su t/ha

92

4.8

M t s đ c ñi m v ph m ch t qu

93

4.8.1

ð dày th t qu

93

4.8.2

ð c ñi m th t qu

96

4.8.3

ð ư t th t qu

96

4.8.4

Kh u v

97

4.8.5

Hương v

97

4.8.6

ð Brix

98

4.9

Phân tích tương quan m t s tính tr ng ch n gi ng

98

4.10

Tuy n ch n m t s t h p lai tri n v ng tr ng trong v thu ñông
2010 và v xuân hè 2011

100

5

K T LU N VÀ ð NGH

102

5.1

K t lu n

102

5.2

ð ngh

103

TÀI LI U THAM KH O

104

PH L C

114

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ………………………..

v

DANH M C CÁC CH

VI T T T

AVRDC

: Trung tâm nghiên c u rau Châu á.

FAO

: T ch c nông lương th gi i.

EU

: Liên minh châu Âu

ðHNNHN

: ð i h c Nông nghi p Hà N i

NSCT

: Năng su t cá th

KLTBQ

: Kh i lư ng trung bình qu

THL

: T h p lai

BT

: Bình thư ng

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ………………………..

vi


DANH M C B NG
STT

Tên b ng

Trang

2.1

Thành ph n hoá h c c a 100g cà chua

2.2

Tình hình s n xu t cà chua trên th gi i (t 2000-2005)

15

2.3

S n lư ng cà chua trên th gi i và 10 nư c ñ ng ñ u th gi i

16

2.4

Di n tích, năng su t và s n lư ng cà chua giai ño n 2001-2005

29

4.1

Th i gian qua các giai ño n sinh trư ng c a các t h p lai cà
chua v thu đơng 2010

4.2

57

M t s ñ c ñi m v c u trúc cây c a các t h p lai chua v thu
đơng 2010

4.8

56

ð ng thái tăng trư ng s lá c a các t h p lai cà chua v xuân hè
2011

4.7

52

ð ng thái tăng trư ng s lá c a các t h p lai cà chua v thu
đơng 2010

4.6

51

ð ng thái tăng trư ng chi u cao cây c a các t h p lai cà chua
v xuân hè 2011

4.5

46

ð ng thái tăng trư ng chi u cao cây c a các t h p lai cà chua
v thu đơng 2010

4.4

45

Th i gian qua các giai ño n sinh trư ng c a các t h p lai cà
chua v xuân hè 2011

4.3

9

60

M t s ñ c ñi m c u trúc cây c a các t h p lai cà chua v xuân
hè 2011

61

4.9 T l nhi m virus trên ñ ng ru ng c a các t h p lai cà chua v thu
đơng 2010
4.10

T l nhi m virus trên ñ ng ru ng c a các t h p lai cà chua v
xuân hè 2011

4.11

66
67

M t s tính tr ng hình thái hoa và đ c đi m n hoa c a các t
h p lai cà chua v thu đơng 2010

Trư ng ð i h c Nơng nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ………………………..

71

vii

4.12

M t s tính tr ng hình thái và đ c ñi m n hoa c a các t h p lai
cà chua v xuân hè 2011

4.13

M t s ñ c đi m hình thái qu c a các t h p lai cà chua v thu
đơng 2010

4.14

72
75

M t s ñ c ñi m v hình thái qu c a các t h p lai cà chua v
xuân hè 2011

76

4.15

T l ñ u qu c a các t h p lai cà chua v thu đơng 2010(%)

82

4.16

T l đ u qu c a các t h p lài cà chua v xuân hè 2011 (%)

83

4.17

Các y u t c u thành năng su t c a các t h p lai cà chua v thu
đơng 2010

4.18

Các y u t c u thành năng su t c a các t h p lai cà chua v
xuân hè 2011.

4.19

99

M t s ñ c ñi m c a các t h p lai cà chua lai tri n v ng v thu
đơng 2010

4.26

99

Phân tích tương quan m t s tính tr ng c a các t h p lai cà chua
v xuân hè 2011

4.25

95

Phân tích tương quan m t s tính tr ng c a các t h p lai cà chua
v thu ñông 2010

4.24

94

M t s ch tiêu v ph m ch t qu c a các t h p lai cà chua v
xuân hè 2011

4.23

91

M t s ch tiêu v ph m ch t qu c a các t h p lai cà chua v
thu đơng 2010

4.22

90

Năng su t cá th , năng su t ơ thí nghi m, năng su t ha c a các t
h p lai cà chua v xuân hè 2011

4.21

86

Năng su t cá th , năng su t ơ thí nghi m, năng su t ha c a các t
h p lai cà chua v thu ñông 2010

4.20

85

100

M t s ñ c ñi m c a các t h p lai cà chua lai tri n v ng v xuân
hè 2011

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ………………………..

101

viii


DANH M C ð
STT
4.1

TH

Tên ñ th

Trang

ð ng thái tăng trư ng chi u cao cây c a các t h p lai cà v thu

đơng 2010

4.2

ð ng thái tăng trư ng chi u cao cây c a các t h p lai cà chua
v xuân hè 2011

4.3

53

ð ng thái tăng trư ng s lá c a các t h p lai cà chua v thu
đơng 2010

4.4

53

58

ð ng thái tăng trư ng s lá c a các t h p lai cà chua v xuân
hè 2011

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ………………………..

58

ix

1. M

ð U

1.1. ð t v n ñ
Cùng v i s phát tri n c a n n kinh t th gi i thì nhu c u v v n ñ
lương th c, th c ph m c a ngư i dân ngày càng ñư c quan tâm nhi u hơn
ñ c bi t là v n ñ rau qu tươi. Trong s các s n ph m rau qu tươi ph i k
đ n đó là cà chua. ðây là lo i rau v a có th đư c dùng ñ ăn tươi, v a dùng
ñ ch bi n trong các b a ăn hàng ngày c a ngư i dân hay ñ ch bi n các
s n ph m ñ u ng, s n ph m ch bi n khác r t thu n ti n cho s d ng và có
l i cho s c kho con ngư i.
Cây cà chua (Licopersicon esculentum Mill) thu c h cà (Solanaceae)
có ngu n g c t Châu M và ph bi n ra toàn th gi i t sau th k 16. Là
lo i rau qu làm th c ph m. Qu ban đ u có màu xanh, chín có màu t vàng
đ n đ . Cà chua có v hơi chua là m t lo i th c ph m b dư ng giàu vitamin
C và A, Potassium, ch t ñ m, ch t xơ và licopene và là lo i rau ăn qu khi
qu chín có nhi u ch t dinh dư ng như: ñư ng, vitamin A, C, và các ch t
khoáng quan tr ng như: Ca, Fe, P, K, Mg…, ñư c tr ng v i di n tích l n
nh t trong các cây rau. V m t y h c qu cà chua có v ng t, tính mát, có tác
d ng t o năng lư ng, ti p ch t khoáng, tăng s c s ng làm cân b ng t bào,
khai v , gi i nhi t, đi u hồ bài ti t, giúp tiêu hoá t t các lo i b t và tinh b t.
Qu cà chua ñư c s d ng

nhi u phương th c khác nhau có th dung

d ng salat, ch bi n các món ăn, làm qu ăn tươi, cà chua đóng h p ngun
qu …Cây cà chua cịn đư c s d ng như m t ñ i tư ng thu n l i cho nh ng
nghiên c u v m t di truy n t bào h c và ch n gi ng th c v t b c cao. Do
v y cà chua ñư c ngư i tiêu dùng trên th gi i nói chung và

Vi t Nam nói

riêng r t ưa chu ng.
ð i v i s c kho con ngư i, cà chua đóng vai trị r t quan tr ng, cung

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ………………………..

1


c p lư ng sinh t C, ch t ñ m, ch t xơ và nhi u ch t là licopene.
Vi t Nam cây cà chua tương ñ i d tr ng có th cho năng su t và thu
nh p cao nên ñư c tr ng

nhi u vùng như ðà L t, Hà N i, H i Phòng, Hưng

Yên…Cà chua đư c tr ng vào v đơng vì trong v đơng cây cà chua sinh
trư ng và phát tri n t t, phù h p v i công th c luân canh 3 v / năm ñem l i
hi u qu kinh t cao.
Tuy nhiên

Vi t Nam vi c tr ng, s n xu t cà chua còn nhi u b t c p

như chưa có b gi ng t t, lư ng gi ng ñư c cung c p ch y u ñư c nh p
kh u t nư c ngồi, gi ng ngo i có giá thành ñ t, ch t lư ng chưa cao, chưa
ñáp ng ñư c nhu c u c a th c ti n s n xu t, chưa ñ gi ng cho s n xu t, s n
ph m s n xu t ra ch y u t p trung

chính v , n a th i gian còn l i trong

năm thư ng b thi u cà chua, ñ u tư cho s n xu t cà chua thư ng th p, chưa
có quy trình canh tác thích h p cho t ng v và các gi ng khác nhau, s n xu t
cịn mang tính nh l , manh mún, chưa có s n ph m hàng hố l n cho ch
bi n cơng nghi p, q trình canh tác thu hái hồn tồn th cơng. Tuy nhiên
vi c s n xu t cà chua cũng ñã g p ph i khơng ít khó khăn bu c các nhà
nghiên c u, s n xu t, kinh doanh ph i tính đ n. ðó là giá c s n ph m trên th
trư ng r t b p bênh. Vì v y, di n tích và s n lư ng cà chua

nư c ta khơng

n đ nh. M t khác, do mơi trư ng thay ñ i, do nh p kh u

t các lo i h t

gi ng rau, sau m t s năm s n xu t nguy cơ ti m n c a d ch b nh h i ñã
bùng phát lan tràn trên di n tích r ng nh t là nh ng vùng tr ng nhi u rau,
trư c là d ch b nh ch t cây héo xanh, sau là d ch b nh virus xoăn lá cà chua,
nhi u mùa v

và nhi u vùng di n tích s n xu t cà chua b gi m

nghiêm tr ng, h u h t các b

gi ng trư c đây khó đ ng v ng đư c

trư c nguy cơ các d ch b nh lan tràn. N u chúng ta không kh n trương
ti n hành các nghiên c u này, chúng ta s b ch m tr , l c h u và càng b
ph thu c vào ngu n gi ng nư c ngoài. Càng nhi u gi ng ngo i nh p tr ng

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ………………………..

2


trong s n xu t l n nguy cơ cho các chu kỳ d ch b nh lan tràn càng m nh.
Càng s d ng gi ng t o ra trong nư c chúng ta càng ít b ph thu c, ñem l i
vi c làm trong nư c và ít b nguy cơ d ch b nh. Chính vì th vi c tìm ra các
gi ng cà chua có năng su t cao, ch t lư ng t t ñ ng th i có kh năng ch ng
ch u v i các ñi u ki n b t thu n c a mơi trư ng như ch u nóng, ch u b nh
virus và ch t héo cây là địi h i vơ cùng b c thi t.
ð đáp ng ñư c nhu c u và th hi u ngày càng cao c a ngư i tiêu
dùng, ph c v ăn tươi và ch bi n, có nh ng gi ng cà chua cho năng su t cao,
ch t lư ng t t, có kh năng ch ng ch u v i các ñi u ki n b t thu n c a môi
trư ng và phù h p v i ñi u ki n sinh thái c a nhi u đ a phương tơi ti n hành
th c hi n ñ tài: "ðánh giá, tuy n ch n m t s t h p lai cà chua m i tr ng
trái v t i H i Dương "
1.2. M c đích và u c u c a đ tài
1.2.1. M c đích c a đ tài
Ch n ra ñư c m t s t h p lai cà chua có năng su t, ch t lư ng qu t t
phù h p tr ng v s m thu ñông và xuân hè trên ñ a bàn t nh H i Dương.
1.2.2. Yêu c u c a ñ tài
- ðánh giá kh năng sinh trư ng và m t s đ c đi m hình thái, c u trúc cây
c a m t s t h p lai cà chua tr ng trong v thu đơng và v xn hè.
- ðánh giá kh năng ra hoa, ñ u qu , các y u t c u thành năng su t và
năng su t c a m t s t h p lai cà chua tr ng trong v thu ñông và v xuân
hè.
- ðánh giá m t s ñ c đi m hình thái qu và m t s ch tiêu v ch t
lư ng qu .
- ðánh giá kh năng ch u nóng c a các t h p lai thơng qua kh năng ra

hoa, đ u qu

hai th i v nghiên c u.

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ………………………..

3


- ðánh giá tình hình nhi m b nh virus trên ñ ng ru ng theo các tri u
ch ng quan sát trên cây qua các l n theo dõi

hai th i v trên.

1.3. Ý nghĩa khoa h c và th c ti n c a ñ tài
T nh ng k t qu ñ t ñư c c a ñ tài s ñưa ra m t s gi ng cà chua lai
tri n v ng phù h p v i ñi u ki n sinh thái vùng nghiên c u góp ph n làm
phong phú thêm b gi ng cà chua. Áp d ng ñưa các gi ng cà chua trên vào
các vùng có đi u ki n sinh thái tương t .
1.4. Ph m vi nghiên c u
ð tài ch gi i h n nghiên c u v các ñ c ñi m nông h c, kh năng sinh
trư ng phát tri n, kh năng ch ng ch u, kh năng cho năng su t và ñ c ñi m
c u trúc, hình thái và ph m ch t c a m t s t h p lai cà chua m i t i H i
Dương.

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ………………………..

4

2. T NG QUAN TÀI LI U
2.1. Ngu n g c phân lo i, giá tr c a cây cà chua
2.1.1. Ngu n g c
Cà chua ( Lycopersicon esculentum Mill) là cây rau ăn qu có giá tr
dinh dư ng cao, đư c tr ng v i di n tích l n nh t trong các cây rau. Nhi u
nghiên c u cho r ng quê hương c a cà chua

vùng Nam M , d c theo b

bi n Thái Bình Dương, t qu n đ o Galapagos t i Chi Lê [8].
Các nhà nghiên c u có nhi u ý ki n khác nhau v ngu n g c c a cây cà
chua tr ng. M t s tác gi cho r ng cây cà chua tr ng có ngu n g c t
L.esculentum var.pimpinellifolum, tuy nhiên nhi u tác gi khác nh n ñ nh
L.esculentum var.cerasiforme (cà chua anh đào) là t tiên c a lồi cà chua
tr ng. Theo các nghiên c u c a Jenkins (1948), có th d ng này đư c chuy n
t Pêru và Ecuado t i nam Mehico [10]. Trư c khi Crixitop Colong tìm ra
Châu M thì

Peru và Mehico đã có tr ng cà chua,

đó nó đã đư c ngư i

dân b n x thu n hóa và c i ti n. Các nhà th c v t h c Decadolle (1984),
Mulle (1940), Luckwill (1943), Breznev (1955), Becker- Dilinggen
(1956)…ñ u th ng nh t cho r ng cây cà chua có ngu n g c
Galapagos,

bán ñ o

Peru, Equado, Chile. Tuy nhiên Mehico là ñ t nư c ñ u tiên

tr ng tr t hóa cây này. Có 3 b ng ch ng tương ñ i ñáng tin c y ñ kh ng ñ nh
Mehico là trung tâm kh i nguyên tr ng tr t hóa cây cà chua:
-

Cà chua tr ng ñư c b t ngu n t Châu M .

-

ðư c tr ng tr t hóa trư c khi chuy n xu ng Châu Âu và Châu Á.

-

T tiên c a cà chua tr ng ngày nay là cà chua anh đào (L.esculentum

var.cerasiforme) đư c tìm th y t vùng nhi t ñ i, c n nhi t ñ i Châu M , sau
đó đ n vùng nhi t đ i Châu Á và Châu Phi.

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ………………………..

5


Quá trình du nh p cà chua vào các nư c trên th gi i là khác nhau.
Châu Âu cây cà chua b t ñ u du nh p vào t th k 16. Năm 1554, Andrea
Mattioli nhà dư c li u h c ngư i Italia m i ñưa ra nh ng d n ch ng xác ñáng
v s t n t i c a cây cà chua trên th gi i và đư c ơng g i là “pomid’ oro”
sau đó đư c chuy n vào ti ng Italia v i cái tên “tomato”. Ngư i Pháp g i cà
chua là “ pomme d’amour” (qu táo tình yêu). M c dù có nhi u tên g i khác
nhau nhưng th i b y gi cà chua chưa ñư c ch p nh n làm th c ph m, đâu đó

v n cịn quan ni m r ng trong qu cà chua có ch t đ c b i vì cà chua là thành
viên trong h cà, có h hàng v i cây cà đ c dư c, chính vì v y nó g n như ch
đư c tr ng ph bi n dư i d ng cây c nh do có màu s c đ p.
ð u th k 18 các gi ng cà chua ñã tr nên phong phú và ña d ng,
nhi u vùng ñã tr ng cà chua làm th c ph m. Vào th k 18 cà chua ñư c ñưa
vào Châu Á nh các lái buôn ngư i Châu Âu và th c dân Hà Lan, B ðào
Nha, Tây Ban Nha. ð u tiên là Philippin đ o Java và Malaysia, sau đó ñ n các
nư c khác và tr nên ph bi n. Cu i th l 18, cà chua m i ñư c dùng làm
th c ph m

Nga và Italia [55].

ð n ñ u th k 19 cà chua ñã tr thành m t th c ph m không th thi u
ñư c trong b a ăn h ng ngày. Cà chua du nh p vào Vi t Nam t th i th c dân
Pháp chi m đóng t c là vào kho ng hơn 100 năm trư c ñây, và ñư c ngư i
dân thu n hóa tr thành cây b n đ a [2]. T đó cùng v i s phát tri n c a xã
h i thì cây cà chua ñang ngày càng tr thành m t cây tr ng có giá tr kinh t
và giá tr s d ng cao

Vi t Nam.

2.1.2. Phân lo i
Cà chua ( Lycopersicon esculentum Mill) thu c h cà ( Solaneceae),
chi Lycopersicon. Có b nhi m s c th 2n=24 và g m có 12 lồi. T lâu đã có
nh ng tác gi nghiên c u v phân lo i cà chua và l p thành h th ng phân lo i

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ………………………..

6

theo quan đi m riêng c a mình. Nh ng cơng trình ch y u v s phân lo i cà
chua có th th y rõ qua các tác gi sau:
Theo H.J.Muller (1940) thì lồi cà chua tr ng tr t hi n nay thu c chi ph
Eulycopersicon C.H.Muller. Tác gi phân lo i chi ph này thành 7 loài, loài cà
chua tr ng tr t hi n nay (Lycopersicon esculentum Mill) thu c loài th 1.
Daskalov (1941) phân lo i Lycopersicon thành 2 loài, cà chua tr ng
hi n nay thu c lồi th 2.
Bailey- Dillingen (1956) thì phân lo i (Lycopersicon Mill) thành 7 loài.
Cà chua tr ng thu c lồi th 7, trong lồi th 7 có 10 bi n ch ng khác nhau .
Nhìn chung có r t nhi u quan ñi m khác nhau v vi c phân lo i cà chua
nhưng hi n nay h th ng phân lo i c a Breznep (1964) ñư c s d ng ñơn
gi n và r ng rãi nh t. Chi Lycopersicon Tourn ñư c phân làm 3 loài thu c 2
chi ph [8]:
Subgenus 1 - Eriopersicon
Subgenus 2 - Eulycopersicon
Subgenus 1 - Eriopersicon: d ng cây 1 năm ho c nhi u năm, g m các
d ng qu có long màu tr ng, xanh lá cây hay vàng nh t, có các v t màu
antoxyan hay xanh th m. H t dày khơng có long, màu nâu…chi ph này g m
2 loài g m 5 lo i hoang d i: L. cheesmanii, L. chilense, L. glandulosum, L.
hirsutum, L. peruvianum.
Lycopersicun hisrutum Humb: Lồi này thư ng
ít khi

đ cao 2200-2500m,

ñ cao 1100m so v i m t nư c bi n, ñây là lo i cây ngày ng n, qu

ch hình thành trong đi u ki n chi u sáng trong ngày 8-10 h/ngày, qu chín
xanh, có mùi đ c trưng.

Lycopersicum peruviarum Mill: lo i này thư ng m c
Pêru, b c Chilê, s ng

mi n Nam

ñ cao 300-2000m, có xu hư ng th ph n chéo cao

hơn so v i lồi Lycopersicon esculentum Mill. Trong đi u ki n ngày ng n cây

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ………………………..

7


ra qu t t hơn ngày dài, nó khơng có ñ c tính c a L. hisrutum, lo i này có kh
năng ch ng b nh cao hơn các lồi khác.
Subgenus 2 - Eulycopersicon: là d ng cây 1 năm, qu khơng có long,
màu đ ho c màu đ vàng, h t m ng, r ng…g m. Chi ph này g m có m t là
L.Esculentum.Mill. Lồi này g m 3 loài ph là:
L. Esculentum. Mill. Ssp. spontaneum Brezh (cà chua hoang d i) bao
g m hai d ng sau.
- L.esculentum var.pimpinellifolium Mill. (Brezh).
- L.esculentum var. racemigenum (Lange), Brezh.
L. Esculentum. Mill. Ssp. subspontaneum Brezh (cà chua bán hoang d i)
g m 5 d ng sau.
- L.esculentum var.cersiforme (A Gray) Brezh - cà chua anh ñào.
- L.esculentum var. pyriforme (C.H. Mull) Brezh - cà chua d ng lê.
- L.esculentum var. pruniforme Brezh - cà chua d ng m n.
- L.esculentum var. elongatum Brezh - cà chua d ng qu dài.
- L.esculentum var. succenturiatum Brezh - cà chua d ng nhi u ô h t.

Cà chua tr ng L. Esculentum. Mill. Ssp. Cultum : là lo i l n nh t, có
các bi n ch ng có kh năng thích

ng r ng, ñư c tr ng kh p th gi i.

Brezhnev ñã chia loài ph này thành các loài ph và bi n ch ng sau:
+L. Esculentum var. Vulgare là cà chua thông thư ng bi n ch ng này
chi m 75% cà chua tr ng trên th gi i. Bao g m các gi ng có th i gian sinh
trư ng khác nhau v i tr ng lư ng qu t 50 ñ n trên 100g. H u h t nh ng
gi ng cà chua đang đư c tr ng ngồi s n xu t đ u thu c nhóm này.
+L.Esculentum var. Grandifolium: Cà chua lá to, cây trung bình, lá
láng bóng, s lá trên cây t ít đ n trung bình.
+L.Esculentum var. Validum: cà chua thân b i, thân th p, thân có lơng
tơ, lá trong bình, cu ng ng n, mép cong [10].

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ………………………..

8


2.1.3. Giá tr dinh dư ng và giá tr y h c
Cà chua là lo i rau ăn qu có giá tr dinh dư ng cao, ch a nhi u gluxit,
nhi u axit h u cơ và nhi u lo i vitamin c n thi t cho cơ th con ngư i. Theo
các nhà dinh dư ng h ng ngày m i ngư i s d ng 100- 200g cà chua s th a
mãn nhu c u các vitamin c n thi t và các ch t khoáng ch y u.
Bên c nh giá tr to l n v m t dinh dư ng thì cây cà chua cịn có giá tr
trong y h c. Cà chua ñư c ch ñ nh dùng ăn hay l y d ch qu u ng tr suy
như c, ăn không ngon mi ng, nhi m đ c mãn tính, th a máu, máu q dính,
xơ c ng ti u đ ng m ch máu, t ng kh p, th p phong, th p kh p, th a ure
trong máu, viêm ru t… Dùng ngồi đ ch a tr ng cá và dùng lá ñ tr v t ñ t

c a sâu b . Nư c s c lá có tác d ng gi m huy t áp, l c máu, kh trùng ñư ng
ru t. Ch t tomarin chi t xu t t lá cà chua khơ có tác d ng kháng khu n,
ch ng n m, di t m t s b nh h i cây tr ng [20].
B ng 2. 1. Thành ph n hoá h c c a 100g cà chua
Thành ph n
Qu chín t nhiên
Nư c
93,76g
Năng lư ng
21Kcal
Ch t béo
0,33g
Protein
0,85g
Carbohydrates
4,46g
Ch t xơ
1,10g
Kali
223mg
Photpho
24mg
Magie
11mg
Canxi
5mg
Vitamin C
19mg
Vitamin A
623IU

Vitamin E
0,38mg
Niacin
0,628mg
Ngu n: USDA Nutrient Data Base [77]

Nư c ép t nhiên
93,9g
17Kcal
0,06g
0,76g
4,23g
0,40g
220mg
19mg
11mg
9mg
18,30mg
556IU
0,91mg
0,67mg

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ………………………..

9


Ngồi ra, trong cà chua cịn có ch t Lycopen - thành ph n t o nên màu ñ
c a qu cà chua - giúp gi m nguy cơ m c b nh tim m ch. Hàm lư ng ch t này
nhi u hay ít ph thu c vào đ chín c a qu và ch ng lo i cà chua. ðây là m t

ch t oxi hóa t nhiên m nh g p 2 l n so v i beta-caroten và g p 100 l n so v i
vitamin E. Lycopen liên quan ñ n vitamin E ñã ñư c ch ng minh là có th ngăn
ng a ung thư ti n li t tuy n [55]. Ngoài ra n u s d ng nhi u cà chua thì t l oxi
hóa làm hư các c u trúc sinh hóa c a AND gi m xu ng th p nh t [5].
2.1.4. Giá tr kinh t
Qu cà chua v a có th dùng đ ăn tươi, n u nư ng v a là nguyên li u
cho ch bi n công nghi p v i các lo i s n ph m khác nhau. Do đó, v i nhi u
nư c trên th gi i thì cây cà chua là m t cây tr ng mang l i hi u qu kinh t
r t cao và là m t hàng xu t kh u quan tr ng.
Theo FAO (1999) ðài Loan h ng năm xu t kh u cà chua tươi v i t ng
tr giá là 952000 USD và 48000 USD cà chua ch bi n. Lư ng cà chua trao
ñ i trên th trư ng th gi i năm 1999 là 36,7 t n trong đó cà chua ñư c dùng
d ng ăn tươi ch 5-7%.

M (1997) t ng giá tr s n xu t 1ha cà chua cao

hơn g p 4 l n so v i lúa nư c, 20 l n so v i lúa mì.
Vi t Nam m c dù cà chua m i ñư c tr ng kho ng trên 100 năm nay
nhưng nó ñã tr thành m t lo i rau ph bi n và ñư c s d ng r ng rãi, di n
tích tr ng hàng năm bi n đ ng t 12-13 nghìn ha. Theo s li u đi u tra c a
phòng nghiên c u th trư ng Vi n nghiên c u rau qu , s n xu t cà chua
ð ng b ng sông H ng cho thu nh p bình qn 42,0-68,4 tri u đ ng/ha/v v i
m c lãi thu n 15-25 tri u ñ ng/ha, cao g p nhi u l n so v i tr ng lúa [21].
Trong ñ án phát tri n rau hoa qu và cây c nh trong th i kỳ 1999-2010
c a b nông nghi p và phát tri n nơng thơn, cà chua là m t hàng đư c quan
tâm phát tri n. Theo đ án thì năm 2010 di n tích tr ng cà chua trong nư c là
6000ha v i s n lư ng 240000 t n, cho giá tr xu t kh u là 100 tri u USD [29].

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ………………………..

10


Do v y trong m t tương lai không xa thì cây cà chua s tr thành m t cây
tr ng mang l i giá tr kinh t cao cho ngư i nông dân Vi t Nam.
2.2. Yêu c u ngo i c nh c a cây cà chua
Trong su t quá trình sinh trư ng và phát tri n c a mình, cây cà chua
ch u r t nhi u tác ñ ng c a các ñi u ki n ngo i c nh như nhi t ñ , ñ

m, ánh

sáng, ñ t ñai…
2.2.1. Nhi t ñ
Cà chua có ngu n g c t vùng núi nhi t ñ i khơ, thu c nhóm cây ưa
nhi t đ ơn hịa. Nhi t đ

nh hư ng su t q trình sinh trư ng và phát tri n

c a cây cà chua: t n y m m, tăng trư ng cây, n hoa, đ u qu , hình thành
h t và năng su t thương ph m.
H t cà chua có th n y m m t t

nhi t ñ 25-300C, nhi t đ đ t thích

h p là 290C. Trong gi i h n nhi t ñ 15,5-290C, nhi t ñ càng cao t l n y
m m càng nhanh, ngoài ngư ng này t l n y m m gi m ho c n y m m
ch m. Tuy nhiên đi u này cịn ph thu c vào gi ng.
Cà chua ưa thích khí h u m áp, kh năng thích nghi r ng do v y nó
đư c tr ng r ng rãi trên th gi i. Cà chua ch u ñư c nhi t ñ cao nhưng r t
m n c m v i nhi t ñ th p. Cà chua có th sinh trư ng, phát tri n thu n l i

trong ph m vi 20-270C. Gi i h n nhi t ñ t i cao và t i th p ñ i v i cà chua
là 350C và 120C. Ngư ng nhi t ban ngày và ban ñêm nh hư ng ñáng k ñ n
sinh trư ng, hình thành qu , t l đ u qu , năng su t qu và h t. Tuy nhiên
nhi t đ ban đêm đóng vai trị quan tr ng. Quang h p c a lá cà chua phát
tri n khi nhi t ñ ñ t t i ưu 25-300C. Nhi t ñ l n hơn 350C làm gi m q
trình quang h p [55].
Nhi t đ thích h p cho s n hoa là 20-250C, nhi t ñ cao hay th p đ u
có nh hư ng đ n ch t lư ng h t ph n, t l ñ u qu d n ñ n làm nh hư ng
nghiêm tr ng ñ n năng su t và ch t lư ng cà chua thương ph m cũng như cà

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ………………………..

11


chua gi ng. Trong th i kỳ qu chín nhi t đ và ánh sáng có nh hư ng r t l n
đ n s hình thành các s c t c a qu , ch y u là lycopen và caroten.
2.2.2. Ánh sáng
Theo m t s k t qu nghiên c u thì cà chua là cây tr ng không ph n ng
ch t ch v i th i gian chi u sáng trong ngày. Vì v y nhi u gi ng cà chua tr ng
tr t có th ra hoa trong ñi u ki n th i gian chi u sáng dài ho c ng n. N u nhi t
đ thích h p thì cây cà chua có th sinh trư ng, phát tri n

nhi u vùng sinh thái

và nhi u mùa v khác nhau. Tuy cây cà chua không ph n ng ch t ch v i th i
gian chi u sáng nhưng cây cà chua địi h i cư ng ñ chi u sáng m nh trong su t
th i kỳ sinh trư ng, n u thi u ánh sáng cây s sinh trư ng y u, th i gian sinh
trư ng kéo dài và s n lư ng th p, ch t lư ng qu gi m, hương v kém. Thi u ánh
sáng nghiêm tr ng d n ñ n r ng n , r ng hoa, r ng qu . Cư ng ñ ánh sáng y u

làm cho nh y b co rút l i. phát tri n khơng bình thư ng. gi m kh năng ti p thu
h t ph n c a núm nh y. Somos (1971) ñã ch ng minh r ng: đ cho cà chua sinh
trư ng bình thư ng ra hoa k t qu thì c n có ch ñ chi u sáng v i cư ng ñ
chi u sáng không dư i 1000 lux, ánh sáng y u c ch quá trình sinh trư ng, làm
ch m giai ño n t sinh trư ng sinh dư ng sang sinh trư ng sinh th c. ði u đó
ch ng t cây cà chua là cây ưa sáng m nh. Ánh sáng ñ y ñ , t t cây con sinh
trư ng t t, ra hoa qu thu n l i, năng su t ch t lư ng qu t t. Trong đi u ki n
thi u ánh sáng có th ñi u khi n s sinh trư ng, phát tri n c a cây thơng qua ch
đ dinh dư ng khống. C n tăng cư ng bón phân kaili và phân lân tùy theo đ c
trưng đ c tính c a t ng gi ng. C n b trí m t đ thích h p đ cây s d ng ánh
sáng có hi u qu nh t.
2.2.3. Nư c, ñ

m

Ch ñ nư c trong cây là y u t r t quan tr ng nh hư ng ñ n cư ng
đ c a các q trình sinh lý cơ b n: quang h p, hô h p, sinh trư ng và phát
tri n…Theo c u t o c a lá và h r thì cây cà chua là lo i cây tr ng tương ñ i

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ………………………..

12


ch u h n nhưng khơng có kh năng ch u úng. Tuy v y do cà chua sinh trư ng
trong th i gian dài, trong quá trình phát tri n hình thành kh i lư ng thân lá
l n, năng su t sinh v t h c và năng su t kinh t khá cao nên yên c u ñ

m

c a cây cà chua là r t l n.
Somos (1971) ñã quan sát th y s tiêu hao nư c c a cà chua trong 1
ngày ñêm là 20-650g, s khác nhau khá xa đó có liên quan đ n s phát tri n
c a cây và ñi u ki n th i ti t. ð

m đ t thích h p cho cây sinh trư ng phát

tri n t t là 70-80%. Theo tính tốn c a các nhà khoa h c thì đ đ t năng su t
50 t n/ha c n t i 6000m3 nư c (theo Mai Th Phương Anh, 2003) [3]. Th i kỳ
kh ng ho ng nư c là t khi hình thành ph n hoa, ra hoa, hình thành qu và
qu phát tri n. Cà chua yêu c u ñ
trư ng và phát tri n, đ
h u nóng m, đ

m khơng khí th p trong q trình sinh

m thích h p là 45-55%. Nư c ta là m t nư c có khí

m khơng khí cao nên cà chua nhi m nhi u lo i b nh h i,

ñây là m t trong nh ng nguyên nhân ch y u làm cho năng su t và ch t lư ng
cà chua chưa cao.
2.2.4. ð t và dinh dư ng
Cà chua yêu c u ch đ ln canh r t nghiêm ng t, khơng ñư c tr ng
cà chua trên ñ t mà cây tr ng trư c là cây h cà nh t là cây khoai tây. ð t có
ít n m b nh là ñi u ki n r t cơ b n đ tr ng cà chua có năng su t cao và ch t
lư ng t t. ð t phù h p v i cây cà chua là ñ t th t nh , đ t th t trung bình, ñ t
th t pha cát, giàu mùn, tơi x p, tư i tiêu thu n l i. ð pH t 5,5-7,5, đ t chua,
đ pH dư i 5,5 thì trung hịa b ng cách bón them vơi vào đ t trư c khi tr ng.
Kh i lư ng vơi bón t 2-3 t n ñ n 5 t n/ha tùy theo ñ chua c a ñ t và cơ s

v t ch t c a h gia đình và các trang tr i. ð pH t 6,0-6,5 thích h p cho cây
sinh trư ng và phát tri n. Cà chua là cây có th i gian sinh trư ng dài, thân lá
sinh trư ng m nh, cành lá sum suê, kh năng ra hoa, ra qu nhi u, ti m năng
năng su t l n. Vì v y cung c p ñ y ñ ch t dinh dư ng là y u t có tính ch t

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ………………………..

13


quy t ñ nh ñ n năg su t và ch t lư ng qu . Cà chua hút nhi u nh t là kali, ti p
ñ n là ñ m và ít nh t là lân. Cà chua s d ng 60% lư ng ñ m, 59-60% K2O
và 15-20% P2O5 t ng lư ng phân bón vào đ t su t v tr ng.
- N: có tác d ng thúc đ y sinh trư ng thân lá, phân hóa hoa s m, s
lư ng hoa trên cây nhi u, hoa to, tăng kh i lư ng qu và làm tăng năng su t
trên đơn v di n tích.
- P: có tác d ng kích thích h r cà chua sinh trư ng nh t là th i kỳ cây
con. Bón P đ y đ rút ng n th i gian sinh trư ng, cây ra hoa s m, tăng t l
ñ u qu , qu chin s m, tăng ch t lư ng qu . P khó hịa tan nên thư ng bón
trư c khi tr ng.
- K: c n thi t đ hình thành thân, b u qu . K làm cho thân cây c ng
ch c, tăng kh năng ch ng ch u sâu b nh và ñi u ki n b t thu n, tăng quá
trình quang h p, tăng cư ng quá trình v n chuy n các ch t h u cơ và ñư ng
vào qu , đ c bi t K có tác d ng t t đ i v i hình thái qu , qu nh n, th t qu
ch c, do ñó làm tăng kh năng b o qu n và v n chuy n qu chín. Cây c n
nhi u K nh t vào th i kỳ ra hoa, hình thành qu .
- Các y u t vi lư ng: tác d ng quan tr ng ñ i v i s sinh trư ng và
phát tri n c a cây ñ c bi t là c i thi n ch t lư ng qu . Cà chua ph n ng t t
v i các nguyên t vi lư ng B, Mn, Zn…Trên đ t chua nên bón phân Mo [6].
2.3. Tình hình nghiên c u và s n xu t cà chua trên th gi i

2.3.1. Tình hình s n xu t cà chua trên th gi i
S n xu t cà chua trên th gi i trong nh ng năm g n ñây v n ti p t c gia
tăng, tuy nhiên xu t hi n xu hư ng khơng n đ nh và ch ng l i. Năm 2006,
do đi u ki n th i ti t khơng thu n l i t i Hy L p, m t trong nh ng nư c cung
ng cà chua l n cho EU nên s n lư ng cà chua c a nư c này ch đ t 710
nghìn t n, gi m 1 tri u t n so v i d báo. T i Hoa Kỳ ngu n cung ng cà chua
cũng gi m, ch ñ t 10,1 tri u t n, gi m 13% so v i 2005. Trong khi đó, s n

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ………………………..

14


lư ng cà chua c a Trung Qu c v n đư c duy trì trong năm 2006. Ngu n cung
ng cà chua th gi i thi u h t ñương nhiên ñã thúc ñ y xu t kh u c a Trung
Qu c. Theo phòng thương m i Trung Qu c, năm 2006, lư ng cà chua xu t
kh u c a Trung Qu c ñã tăng t i 4,71% so v i năm trư c, ñ t 630 tri u kg.
Lư ng cà chua xu t kh u c a nư c này sang th trư ng Hoa Kỳ trong năm
2006 ñ t 9,44 tri u kg, tăng 735,5% so v i năm 2005 v i l i nhu n thu ñư c
t ho t ñ ng xu t kh u cà chua là 5,01 tri u USD, tăng 933,2% so v i năm
trư c đó.
Châu Âu ln là khu v c xu t kh u cà chua l n nh t

t t c các d ng

s n ph m (tươi, đóng h p, cơ đ c...). Xu t kh u cà chua trên th gi i có s
bi n ñ ng r t l n ñ c bi t là cà chua ch bi n d ng cơ đ c. Giá bán có xu
hư ng gi m m nh trong th i gian g n ñây.
Cà chua ch bi n ñư c s n xu t t i nhi u nư c trên th gi i song nhi u
nh t là M và Italia.

M g n 85% s n lư ng cà chua ch bi n ñư c s n xu t

California v i vi c thu ho ch đư c cơ gi i hố tồn b . S n xu t cà chua
ch bi n

M ñư c th c hi n trên quy mô l n, m i trang tr i có dao đ ng t

70-50 ha th m chí t i 2400 ha.
B ng 2.2. Tình hình s n xu t cà chua trên th gi i (t 2000-2005)
Di n tích

Năng su t

S n lư ng

(1000 ha)

(t n/ha)

(1000 t n)

2000

3.750,176

27,192

101.975,637

2001

3.745,229

26,770

100.259,346

2002

3.998,219

27,005

107.972,098

2003

4.118,389

27,921

116.943,619

2005

4.570,869

27,222

124.426,995

Năm

(Ngu n FAO Database Static 2006)

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ………………………..

15