skkn kinh nghiệm sưu tầm, tuyển chọn các bài đồng dao cho trẻ mầm non theo chủ điểm

I. ĐẶT VẤN ĐỀ:
Đồng dao là những bài thơ, ca dao, tục ngữ được truyền miệng trong dân
gian qua nhiều thế hệ. Ngay từ thủa ấu thơ, các em đã được nghe đồng dao qua
lời ru của bà, của mẹ. Khi trẻ hai, ba tuổi, các trò chơi có gắn với lời, nội dung
của bài đồng dao đã cuốn hút các em một cách thích thú. Đồng dao ngấm vào
cảm xúc tuổi thơ của mỗi người như một lẽ tự nhiên. Bởi vậy, khi lớn lên, mỗi
khi chứng kiến trẻ nhỏ diễn xướng đồng dao, chúng ta đều cảm thấy mình như trẻ
lại, những ký ức thời thơ ấu lại tái hiện mang lại cho ta cảm giác yêu đời và gợi
lại những kỷ niệm đẹp khó quên về một thời thơ ấu hồn nhiên, thánh thiện, vô tư
chẳng bao giờ trở lại nữa. Ấn tượng về những bài đồng dao thật sâu sắc đối với
mỗi người. Ấn tượng ấy có được là bởi nội dung của các bài đồng dao đơn giản,
dễ hiểu, dễ thuộc, phù hợp với nhận thức và hoạt động vui chơi của trẻ thơ. Ngôn
từ của đồng dao gần gũi với cách nói vần vè, giàu nhịp điệu của ngôn ngữ nhi
đồng. Nhiều bài đồng dao có lối kết cấu vòng tròn, trẻ có thể đọc đi đọc lại không
chán, không kết thúc. Đồng dao có chức năng thoả mãn nhu cầu vui chơi của các
em nhỏ do lời đồng dao gắn với trò chơi.
Với những đặc điểm nổi bật về nội dung và nghệ thuật như vậy, đồng dao
thực sự là một món ăn tinh thần không thể thiếu của trẻ em. Song hiện nay, số
lượng của các bài đồng dao tuyển chọn trong chương trình giảng dạy cho trẻ
mầm non còn quá hạn chế. Đặc biệt, nội dung chưa đủ phục vụ cho các chủ điểm
giáo dục trẻ mầm non. Do vậy, khi dạy theo hướng đổi mới, giáo viên gặp nhiều
khó khăn về tài liệu, lúng túng về phương pháp. Từ những lý do trên, tôi chọn đề
tài “Kinh nghiệm sưu tầm, tuyển chọn các bài đồng dao cho trẻ mầm non theo
chủ điểm” nhằm làm phong phú thêm mảng văn học dành cho lứa tuổi mầm non,
giúp cho giáo viên có thêm phương tiện để giáo dục trẻ nhỏ phát triển toàn diện.
1
II. GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ
1. Đặc điểm tình hình:
a. Thuận lợi:
Giáo viên nắm được định hướng đổi mới giáo dục mầm non. Hiện nay, nội
dung, hình thức, phương pháp giáo dục mầm non chưa tạo điều kiện cho trẻ hoạt

động tích cực. Là một giáo viên nhiệt tình trong công việc, hết lòng thương yêu
trẻ, có giọng đọc hay, truyền cảm, tôi đã giúp trẻ cảm thụ đồng dao như một tác
phẩm nghệ thuật, đặc biệt là giúp trẻ phát triển vốn từ, ngôn ngữ cho trẻ “24 – 36
tháng” một cách nhanh nhất.
Đồng dao đóng vai trò quan trọng trong đời sống trẻ thơ. Đó là những câu
tục ngữ, ca dao có nội dung gần gũi với trẻ, trẻ thường đọc khi vui chơi. Trẻ nhỏ
có tâm hồn trong sáng, bay bổng, giàu tưởng tượng, giàu cảm xúc, ham hoạt
động, thích vui chơi, thích có bầu bạn. Do đó, các em dễ hoà nhập vào tâm trạng
của các nhân vật một cách hồn nhiên vô tư. Tác phẩm đồng dao đã thoả mãn nhu
cầu này của các em.
Được sự quan tâm, giúp đỡ của Ban giám hiệu và đồng nghiệp trong
Trường; với trường lớp rộng, thoáng mát, đầy đủ đồ dùng dạy học hiện đại, rất
thuận lợi cho việc nâng cao chất lượng bộ môn làm quen văn học nói chung và
đồng dao nói riêng. Đồ dùng, phương tiện, tài liệu phục vụ cho chủ điểm làm
quen văn học khá phong phú.
Khi trẻ đọc các bài đồng dao đó, tôi thấy phụ huynh rất vui vì đa số các bài
đồng dao đều mang tính giáo dục cao, giúp trẻ phát triển ngôn ngữ, tình cảm,
thẩm mỹ một cách tự nhiên, đáng yêu.
b. Khó khăn:
Số lượng bài đồng dao tuyển chọn cho trẻ mầm non còn ít. Vì vậy, khi
tuyển chọn bài đồng dao, giáo viên còn gặp nhiều khó khăn, chưa có điều kiện
thực hiện theo ý muốn, nhất là mặt giá trị nghệ thuật của một số bài, có bài nội
2
dung kiến thức chưa phù hợp với từng độ tuổi, từng chủ điểm. Điều đó làm hạn
chế việc cảm nhận của trẻ với các bài đồng dao. Điểm qua những tuyển tập trò
chơi, thơ truyện, bài hát cho trẻ mầm non, tôi thấy số lượng các tác phẩm đồng
dao còn quá nghèo nàn. Gần đây, Nhà xuất bản giáo dục có xuất bản một số
tuyển tập “ Bé với khúc đồng dao”, “Đồng dao Việt Nam”, thật sự là vốn quý
cho bộ môn làm quen văn học. Nhưng số lượng các tác phẩm còn rất ít với nội
dung còn sơ sài, chưa đáp ứng được yêu cầu đổi mới khi thực hiện theo chủ điểm

của chương trình giáo dục mầm non.
Quá trình đổi mới giáo dục mầm non, bên cạnh những mặt tích cực, còn có
một số hạn chế, bất cập về đội ngũ giáo viên, đồ dùng học tập, để tiến hành dạy
theo chủ điểm. Việc dạy trẻ các bài đồng dao còn khó khăn do giáo viên chưa
biết lựa chọn đưa đồng dao vào dạy theo chủ điểm. Việc lựa chọn bài có nội dung
phù hợp với đối tượng trẻ là hết sức cần thiết. Đây cũng là cơ sở và biện pháp để
tuyển chọn tác phẩm đồng dao phục vụ nhu cầu thực tiễn trong quá trình dạy trẻ.
2. Các biện pháp:
Xuất phát từ một số thuận lợi, khó khăn nêu trên, tôi đã thường xuyên suy
nghĩ tìm tòi các biện pháp để làm sao đưa nội dung giáo dục đồng dao vào trong
các hoạt động của trẻ một cách có hệ thống, khoa học và hiệu quả.
* Biện pháp 1: Lựa chọn các tác phẩm phù hợp với chủ điểm động vật.
Giáo dục trẻ mầm non theo chương trình đổi mới hiện nay được phân theo
từng chủ điểm rất rõ ràng, điều đó đã gợi mở cho tôi lựa chọn ý tưởng sưu tầm và
tuyển chọn thêm các tác phẩm đồng dao phù hợp theo từng chủ điểm.
Tìm hiểu nội dung của các bài đồng dao, điều ta dễ nhận ra là số bài đồng
dao về động vật phong phú hơn cả. Thế giới loài vật trong đồng dao hiện lên đầy
ngộ nghĩnh, hấp dẫn và thật sinh động, náo nhiệt.
Những con vật nhỏ bé dễ thương gần gũi trong đời sống hàng ngày đã
được thể hiện ở một số bài đồng dao dưới nhiều dạng khác nhau.
3
- Dạng ca dao:
“Cá bống còn ở trong hang
Cái rau tập tàng còn ở nương dâu
Ta về ta sắm cần câu
Câu lấy cá bống nấu rau tập tàng.”
Hay “Con cua mà có hai càng
Đầu tai không có bò ngang cả đời
Con cá mà có cái đuôi
Hai vây vung vẩy nó bơi rất tài

Con rùa mà có cái mai
Cái cổ thụt ngắn, thụt dài vào ra
Con voi mà có hai ngà
Cái vòi nó cuốn đổ nhà, đổ cây
Con chim mà có cánh bay
Bay cùng nam, bắc, đông, tây tỏ đường”.
Qua đồng dao, các em như lạc vào vườn bách thú với đủ các loài chim
muông, chúng có mối quan hệ thân thiết, ruột thịt giống như con người qua bài
đồng dao sau:
“Tu hú là chú bồ các Sáo sậu là cậu sáo đen
Bồ các là bác chim ri Sáo đen là em tu hú
Chim ri là dì sáo sậu Tu hú là chú bồ các.”
Ngoài ra còn có những bài đồng dao về các con vật nuôi trong gia đình,
mỗi con có đặc điểm và lợi ích khác nhau:
“Gọi người dậy sớm là gà trống choai
Hay kêu cục tác đẻ quả trứng tròn
4
Ấp nở thành con là cô gà mái
Bơi dưới ao sâu vịt bầu mò tép
Hay sủa gâu gâu là con chó vện
Ăn no ủn ỉn là chú heo con
Leo trèo cây cau là chị mèo mướp
Kéo cày chăm chỉ mấy bác trâu già
Chiều nghe tiếng mõ tất cả cùng về
Quây quần xum họp loài vật chúng ta
Có ích mọi nhà ai ai cũng quý.”
Rồi không chỉ là những con vật quen thuộc trong gia đình, những con vật ở
nơi rừng núi xa xôi cũng được nhắc đến với những vần điệu dễ nhớ:
“ Con vỏi con voi Còn cái đuôi
Cái vòi đi trước Đi sau rốt

Hai chân trước đi trước Tôi xin kể nốt
Hai chân sau đi sau Cái chuyện con voi.”
Các con vật hiện ra trong đồng dao với nhiều sắc màu rực rỡ, với những
động tác uyển chuyển nhịp nhàng:
“Con công hay múa Nó chụm chân vào
Nó múa làm sao Nó xoè cánh ra.”
Bên cạnh sự phong phú về chủng loại, đồng dao còn giúp các em hiểu đặc
tính riêng biệt của các loài động vật khác nhau:
“Con chim se sẻ Nó ăn hạt ngô
Nó ăn gạo tẻ Nó kêu lép nhép.”
Nó hót líu lo
Hoặc bài về con cò:
“Con cò cao cẳng Cò cao cẳng bước
Bước thẳng xuống đồng Cúi đầu xuống nước
Thấy cá chạy rông Cò mổ cá ăn.”
5
Đọc các bài đồng dao, các em nhỏ đã bị thu hút bởi âm thanh vui tai của
tiếng hót các loài vật, chúng tha hồ bắt chước những hành động: leo trèo, nhảy
múa, của những con vật nghịch ngợm ấy. Từng câu, từng đoạn có vần điệu
nghe rất thú vị Có lẽ vì vậy mà thế giới động vật hấp dẫn các em vô cùng.
* Biện pháp 2: Lựa chọn các bài đồng dao theo chủ điểm thực vật.
Nếu thế giới động vật thu hút các em bởi sự nhộn nhịp, hấp dẫn và đầy
đáng yêu của loài của vật, thì thế giới thực vật trong đồng dao quyết rũ các em
bởi màu sắc, hương vị, hình dáng của các loài cây, loài quả.
Đi vào thế giới thực vật, các em bị lội cuốn ngay bởi mầu sắc và tên gọi kỳ
lạ của họ nhà hoa:
“Vác bóng mà soi Làm bạn với cá
Là hoa bông giếng Là hoa san hô
Hay bay hay liệng Cạo đầu đi tu
Là hoa chim chim Là hoa bông bụt

Xuống nước mà dìm Khói bay nghi ngút
Là hoa bông đã Là hoa hắc hương”.
Sự đa dạng, giàu mầu sắc của loài hoa ấy đã tạo thành những loại quả thơm
ngon, quả nào cũng hấp dẫn:
“Mít vàng, cam đỏ Quýt bé con con
Hồng chín, quýt xanh Cam tròn ung ủng
Bốn anh hiền lành Mít bằng cái thúng
Thích ăn quả gì? Hồng đỏ, hồng ngâm”.
Bên cạnh việc biết được hương vị thơm ngon của các loại quả, các em còn
biết về mùa quả chín:
“Tháng bảy ông thị đỏ da
Ông mít chơm chớm, ông đa rụng rời
Ông mít đóng cọc mà phơi
Ông đa rụng rời đỏ cả chân tay.”
6
Ngoài ra, đồng dao còn đưa các em đến một thế giới hấp dẫn và thật
phong phú:
“Nghe vẻ nghe ve Là rau ngành ngạch
Nghe vè cái rau Trong lòng bát chánh
Thứ ở hỗn hào Là rau muống biển
Quan đòi không kiện Là rau diếp cá
Bình bát nấu canh Không ba, có má
Ăn hơi tanh tanh Rau má mọc bờ.”
Và ở đó các em còn bắt gặp một mối quan hệ chẳng khác gì con người :
“Lúa ngô là cô đậu nành
Đậu nành là anh dưa chuột
Dưa chuột là chị ruột dưa gang
Dưa gang là chị chàng dưa hấu
Dưa hấu là cậu lúa ngô
Lúa ngô là cô đậu nành.”

Và rồi:
“Cây ngô đồng không trồng mà mọc
Rễ ngô đồng rễ dọc rễ ngang
Quả dưa gang trong vàng ngoài trắng
Quả mướp đắng trong trắng ngoài xanh.”
Thế giới phong phú và hấp dẫn ấy đã thu hút và quyến rũ được các em.
* Biện pháp 3: Chủ điểm gia đình trong đồng dao:
Từ lâu nhân dân ta đã nhận thấy giáo dục trẻ thơ tình cảm gia đình là việc
làm rất quan trọng. Đồng dao là một trong các thể loại văn học thiếu nhi có tác
dụng không nhỏ giúp các em hiểu biết về cuộc sống và con người xung quanh,
hình thành cho các em tình cảm tốt đẹp. Qua đồng dao, trẻ hiểu được công ơn cha
mẹ nuôi dưỡng to lớn nhường nào. Cha mẹ luôn là người dành cho chúng ta
những điều tốt đẹp nhất.
“Cái gì như thể khí trời
7
Ngày đêm quanh quẩn ở nơi cạnh mình
Không hương không sắc không hình
Không hình không sắc mà mình không quên.”
Thấu hiểu được công ơn sinh thành, nuôi dưỡng của ông bà, cha mẹ,
những bài đồng dao còn giáo dục các em làm những công việc nhỏ tuỳ theo sức
của mình để giúp đỡ ông bà, cha mẹ.
“Cái bống là cái bống bang
Khéo sảy khéo sàng giúp mẹ nấu cơm
Mẹ bống di chợ đường trơn
Bống ra giúp mẹ chạy cơn mưa dầm”.
Không chỉ có thế, trong đồng dao còn có những bài học dạy cho các em sự
lễ phép, biết kính trên, nhường dưới đã được phổ nhạc qua bài đồng dao “Gánh
gánh gồng gồng”:
“Gánh gánh gồng gồng Một phần cho cha
Gánh sông gánh núi Một phần cho bà

Gánh củi gánh cành Một phần cho chị
Ta chạy cho nhanh Một phần cho anh
Về xây nhà bếp Ta chạy cho nhanh
Nấu nồi cơm nếp Về xây nhà bếp
Chia ra năm phần Nấu nồi cơm nếp ”
Một phần cho mẹ
Ngoài ra, qua đồng dao các em còn hiểu thêm về mối quan hệ thân thiết
ruột thịt của những người trong gia đình, các em phải biết sóng hoà thuận, yêu
thương lẫn nhau:
“Sớm mai tôi lên núi Đem về cho chú
Bắt được con công Chú cho trái cam
Đem về cho ông Chú thím rầy lộn với nhau
Ông cho trái thị Thôi tôi trả trái cam cho chú
8
Đem về cho chị Tôi trả bánh ú cho cô
Chị cho cá rô Trả cá rô cho chị
Đem về cho cô Trả trái thị cho ông
Cô cho bánh ú Tôi xách con công về rừng.”
Rõ ràng, những bài đồng dao có tác dụng không nhỏ trong việc giáo dục
trẻ em Việt Nam tình cảm, kính yêu cha mẹ, đoàn kết, đùm bọc, thương nhau,
giàu lòng nhân ái, vị tha…
* Biện pháp 4: Chủ điểm lao động và ngành nghề trong đồng dao:
Cũng như các chủ điểm khác, lao động ngành nghề trong đồng dao vô
cùng phong phú, đa dạng:
“Tay đẹp Tay đắp núi
Một tay đẹp Tay đào sông
Hai tay đẹp Tay cạo lông
Ba tay đẹp Tay mổ lợn
Tay dệt vải Tay bắt vượn
Tay vãi rau Tay bắt voi

Tay buông câu Tay bẻ roi
Tay chặt củi Tay đánh hổ.”
Các ngành nghề đi vào đồng dao thật bình dị, tự nhiên mà trong quá trình
lao động con người sáng tác ra : nghề dệt vải, đắp núi, chặt củi đó là công việc
của nhà nông. Qua những bài đồng dao, trẻ được mở rộng hiểu biết về các ngành
nghề trong xã hội.
Những bài đồng dao về lao động, nghề nghiệp có vần, có nhịp và thường
được gắn với các trò chơi của trẻ thơ để trò chơi thêm vui nhộn. Vì thế các em rất
dễ thuộc, cũng vì thế những hiểu biết về các ngành nghề trong bài đồng dao được
các em tiếp nhận thật tự nhiên và nhẹ nhàng:
“Kéo cưa lừa xẻ Kéo cưa kừa kít
Ông thợ nào khoẻ Làm ít ăn nhiều
9
Thì ăn cơm vua Nằm đâu ngủ đấy
Ông thợ nào thua Nó lấy mất cưa
Về bú tí mẹ Lấy gì mà kéo.”
Không chỉ có nghề nghiệp mà ngay cả dụng cụ của từng nghề cũng được
đưa vào bài đồng dao như một khúc hát:
“Vuốt hột nổ Cái ná bắn chim
Đổ bánh bèo Cái kim may áo
Xao xác vạc kêu Cái giáo đi săn
Nồi đồng vung mé Cái khăn bịt trốc
Cái kéo thợ may Cái nốc đi buôn
Cái cày làm ruộng Cái khuôn đúc bánh
Cái thuổng đắp bờ Cái chén múc chè
Cái lờ thả cá Cái ve múc rượu.”
Trong xã hội có biết bao ngành nghề, mỗi ngành nghề lại có một công cụ
làm việc riêng. Để giúp các em biết nghề nào cần công cụ gì không phải là dễ.
Đồng dao bằng những lời ca vần vẻ đã làm được cái điều kỳ diệu ấy. Đặc biệt, nó
nói đến một số nghề và một số dụng cụ lao động mà nhiều trẻ ít quan tâm.

* Biện pháp 5: Chủ điểm thiên nhiên trong đồng dao:
Thiên nhiên trong đồng dao thật trong trẻo, tươi sáng, đáng yêu. Đồng dao
đã tạo ra một không gian, ấm áp tình người, một vầng trăng, một vì sao đối với
trẻ thơ không có gì cao xa. Ông trăng, ông sao như là một người bạn thân thiết
gần gũi đối với các em, các em có thể rủ xuống chơi:
“Ông dẳng ông dăng Có nồi cơm nếp
Xuống chơi với tôi Có nệp bánh chưng
Có bầu, có bạn Có lưng hũ rượu ”
Có ván cơm xôi
Thậm chí các em còn vui vẻ chia cả quà của mình cho ông sao:
“Ông sảo ông sao Ông ngồi lên chiếu
10
Ông vào cửa sổ Tôi biếu củ khoai ”
Ông ở với tôi
Thế giới tự nhiên còn chứa biết bao nhiêu điều thú vị giúp cho các em luôn
thấy hấp dẫn và mong muốn được khám phá. Hạt mưa từ trên trời rơi xuống
tưởng rằng vô ích nào ngờ mưa đem lại rất nhiều lợi ích:
“Tôi ở trên trời Chẳng hoá tôi không
Tôi rơi xuống đất Tôi chảy ra sông
Tưởng rằng tôi mất Nuôi loài tôm cá ”
Không chỉ có hạt mưa mà còn có nắng, các em còn biết gọi cả nắng:
“Nắng lên đi hỡi nắng vàng
Nắng cho dân bản phơi thóc nỏ
Nắng cho dân bản uống rượu la đà
Nắng cho dân cày ăn cơm cà, cá nướng.”
Những bài học về môi trường, tự nhiên thật đa dạng và phong phú. Nhờ
viết theo lối câu ca dao mà các em luôn có thể đọc ở mọi nơi, mọi lúc, cả khi học
và khi chơi một cách rất tự nhiên.
“Dung dăng dung dẻ Thở làn không khí
Dắt trẻ đi chơi Vừa sạch vừa trong

Đến chỗ mát trời Lòng đã hả lòng
Chớ nên bỏ phí Thân càng mạnh mẽ.”
Hay bài đồng dao thể hiện sự vui vẻ trong lao động:
“Lộn cầu vồng Có chị mười ba
Nước trong nước chảy Hai chị em ta
Có cô mười bảy Ra lộn cầu vồng.”
Tóm lại: Thế giới thiên nhiên trong đồng dao thật phong phú, trong trẻo và
hồn nhiên, có tác dụng giáo dục mọi mặt, là tài sản tinh thần của dân tộc ta cần
được khai thác, bảo tồn và phát triển.
11
3. Kết quả:
Qua một thời gian nghiên cứu, sưu tầm, tuyển chọn, sắp xếp các bài đồng
dao theo chủ điểm, tôi tự nhận thấy việc áp dụng nội dung các bài đồng dao trên
vào bộ môn làm quen văn học và các hoạt động vui chơi nói chung, các tiết dạy,
các hoạt động nói riêng của trẻ đã thu được kết quả sau:
- Lựa chọn nội dung phù hợp để đưa vào chương trình dạy trẻ;
- Khi thuộc đồng dao, trong bất cứ tình huống nào, tôi cũng có thể đưa ra
bài có nội dung phù hợp với tình huống đó;
- Trẻ hào hứng vui chơi theo các bài đồng dao, vốn từ, khả năng văn học
của trẻ phát triển tiến bộ rõ nét;
- Cha mẹ trẻ rất thích thú và ngạc nhiên, trao đổi với giáo viên trong lớp
“không ngờ con còn biết và thuộc nhiều bài đồng dao hơn cả bố mẹ cô ạ”.
- Số lượng bài đồng dao đã sưu tầm được:
+ Chủ điểm động vật: 9 bài;
+ Chủ điểm thực vật: 7 bài;
+ Chủ điểm gia đình: 4 bài;
+ Chủ điểm lao động và ngành nghề: 3 bài;
+ Chủ điểm thiên nhiên: 6 bài.
12
III. KẾT THÚC VẤN ĐỀ

Sưu tầm, tuyển chọn các bài đồng dao cho trẻ mầm non theo chủ điểm là
một vấn đề mang ý nghĩa hết sức thiết thực, đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục
mầm non. Trong quá trình thực hiện đề tài, tôi gặp phải nhiều khó khăn, nhất là
khâu tuyển chọn, sưu tầm số lượng các bài đồng dao cho chương trình giáo dục
mầm non còn tản mạn, ít được các nhà giáo dục quan tâm phát hành. Điều trăn
trở đó theo tôi trong suốt thời gian dài. Dù đi chơi, tham quan du lịch hoặc hiếm
hoi có dịp về những miền quê xa xôi, tôi luôn để tâm lắng nghe, tích góp sưu tầm
đồng dao của từng vùng, miền… Tổng hợp, đúc rút kinh nghiệm để có thêm tài
liệu quý phục vụ cho các hoạt động học tập và vui chơi của trẻ rất thiết thực và
bổ ích. Tôi cảm thấy vui và tự hào khi góp công sức nhỏ bé của mình vào thực
hiện đổi mới chương trình giáo dục mầm non. Đồng thời, đây cũng là dịp chúng
tôi được đi sâu tìm hiểu việc tiếp xúc của trẻ với loại hình văn hoá dân gian dân
tộc Việt Nam. Quá trình thực hiện đề tài cũng là quá trình tôi được học hỏi, được
rèn luyện làm việc một cách nghiêm túc và mở rộng thêm hiểu biết của bản thân.
Tôi luôn luôn tâm niệm: là một giáo viên mầm non tâm huyết với nghề,
với trẻ thơ phải không ngừng tiếp tục sưu tầm và tuyển chọn thêm nhiều bài đồng
dao hơn nữa để làm phong phú thêm hình thức, nội dung chương trình dạy trẻ
mầm non một cách sáng tạo, linh hoạt, giúp trẻ không những ngoan, khoẻ, mà
còn phát triển toàn diện về mọi mặt.
13
Quá trình lựa chọn các bài đồng dao cần lưu ý:
- Lựa chọn những bài đồng dao có vần điệu, ngôn ngữ trong sáng, giàu
hình ảnh, nhịp điệu, dễ nhớ, dễ thuộc;
- Có chủ đề tư tưởng rõ ràng, thái độ ca ngợi, phê phán cụ thể;
- Nhân vật sinh động và có cá tính;
- Kết cấu ngắn gọn.
Trên đây là kinh nghiệm sưu tầm, tuyển chọn các bài đồng dao cho trẻ
mầm non theo chủ điểm của tôi. Rất mong sự đóng góp ý kiến của người đọc về
đề tài nghiên cứu này.
Tôi xin chân thành cảm ơn !

Hà Nội, tháng 4 năm 2009
Người viết
Phạm Thị Thuỷ
14
Phụ lục
* Chủ điểm trường mầm non:
“Con công hay múa Nó kêu vịt chè
Nó múa làm sao Nó đỗ cành tre
Nó dụt cổ vào Nó kêu bè muống
Nó xòe cánh ra Nó đỗ dưới ruộng
Nó đỗ cành đa Nó kêu tầm vông
Nó kêu vít vít Con công hay múa.”
Nó đỗ cành mít
* Chủ điểm đông vật:
“Con gà cục tác lá chanh
Con lợn ủn ỉn mua hành cho tôi
Con chó khóc đứng, khóc ngồi
Bà ơi đi chợ mua tôi đồng going.”
“Con mèo mà trèo cây cau
Hỏi thăm chú chuột đi đâu vắng nhà.”
15
* Chủ điểm thực vật:
“Cây cam, cây quýt Ta lo ta liệu
Cây mít, cây hang Ai trồng thiếu
Ta trồng ta ăn Thì trồng thêm.”
“Trong đầm gì đẹp bằng sen
Lá xanh bông trắng lại chen nhị vàng
Nhị vàng bông trắng lá xanh
Gần bùn mà chẳng hôi tanh mùi bùn.”
* Chủ điểm gia đình:

“ông cha như núi ngất trời
Nghĩa mẹ như nước ở ngoài biển Đông
Núi cao biển rộng mênh mông
Cù lao chín chữ ghi lòng con ơi.”
“Bầu ơi thương lấy bí cùng
Tuy rằng khác giống nhưng chung một giàn.”
* Chủ điểm lao động và ngành nghề:
“Dềnh dềnh dàng dàng Dệt vải cho bà
Ba gang chiếu trải Vải hoa vải trắng
Xích lại cho gần Đến mai trời nắng
Một người hai chân Đem vải ra phơi
Hai người bốn chân Đến mốt đẹp trời
Ba người sáu chân Đem ra may áo
Bốn người tám chân Dềnh dềnh dàng dàng.”
16
Chân gầy chân béo…”
“Đi cầu đi quán
Đi bán lợn con
Đi mua cái xoong
Đem về đun nấu
Mua quả dưa hấu…”
* Chủ điểm thiên nhiên:
“Tháng giêng là tháng mưa xuân
Tháng hai mưa bụi dần dần mưa ra
Tháng ba mưa nụ mưa hoa
Tháng tư hư đất biết là đâu hơn
Tháng năm, tháng sáu mưa cơn
Bước sang tháng bảy dập dờn mưa ngâu.”
“Trên trời có đông có tây
Có nam, có bắc có cây ngô đồng

Trên trời có cả cầu vồng
Có cái mống cụt đằng đông sờ sờ…”
17
Danh mục tài liệu tham khảo
1. Lê Thu Hương – Hướng dẫn tổ chức thực hiện các hoạt động giáo
dục trong trường mầm non theo chủ đề (trẻ 5-6 tuổi), Nxb Giáo dục,
2007;
2. Đặng Thu Quỳnh – Tuyển chọn truyện thơ, câu đố mẫu giáo, Nxb
Giáo dục, 2007;
3. Trần Gia Linh - Đồng dao Việt Nam dành cho học sinh tiểu học,
Nxb Giáo dục, 2006;
4. Trần Gia Linh – Kho tàng đồng dao Việt Nam, Nxb Giáo dục, 2006;
5. Bùi Hà My – Bé với khúc đồng dao, Nxb Giáo dục, 2006;
6. Nguyễn Hồng Thu – Giáo dục dinh dưỡng qua trò chơi, thơ ca, câu
đố, Nxb Giáo dục, 2006;
Và các tài liệu khác.
18
Mục lục
Trang
I. ĐẶT VẤN ĐỀ 1
II. GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ 2
III. KẾT THÚC VẤN ĐỀ 13
Phụ lục 15
Danh mục tài liệu tham khảo
19
I. ĐẶT VẤN ĐỀ:
Đồng dao là những bài thơ, ca dao, tục ngữ được truyền miệng trong dân
gian qua nhiều thế hệ. Ngay từ thủa ấu thơ, các em đã được nghe đồng dao qua
lời ru của bà, của mẹ. Khi trẻ hai, ba tuổi, các trò chơi có gắn với lời, nội dung
của bài đồng dao đã cuốn hút các em một cách thích thú. Đồng dao ngấm vào

cảm xúc tuổi thơ của mỗi người như một lẽ tự nhiên. Bởi vậy, khi lớn lên, mỗi
khi chứng kiến trẻ nhỏ diễn xướng đồng dao, chúng ta đều cảm thấy mình như trẻ
lại, những ký ức thời thơ ấu lại tái hiện mang lại cho ta cảm giác yêu đời và gợi
lại những kỷ niệm đẹp khó quên về một thời thơ ấu hồn nhiên, thánh thiện, vô tư
chẳng bao giờ trở lại nữa. Ấn tượng về những bài đồng dao thật sâu sắc đối với
mỗi người. Ấn tượng ấy có được là bởi nội dung của các bài đồng dao đơn giản,
dễ hiểu, dễ thuộc, phù hợp với nhận thức và hoạt động vui chơi của trẻ thơ. Ngôn
từ của đồng dao gần gũi với cách nói vần vè, giàu nhịp điệu của ngôn ngữ nhi
đồng. Nhiều bài đồng dao có lối kết cấu vòng tròn, trẻ có thể đọc đi đọc lại không
20
chán, không kết thúc. Đồng dao có chức năng thoả mãn nhu cầu vui chơi của các
em nhỏ do lời đồng dao gắn với trò chơi.
Với những đặc điểm nổi bật về nội dung và nghệ thuật như vậy, đồng dao
thực sự là một món ăn tinh thần không thể thiếu của trẻ em. Song hiện nay, số
lượng của các bài đồng dao tuyển chọn trong chương trình giảng dạy cho trẻ
mầm non còn quá hạn chế. Đặc biệt, nội dung chưa đủ phục vụ cho các chủ đề
giáo dục trẻ mầm non. Do vậy, khi dạy theo chương trình thí điểm giáo dục mầm
non mới tôi không ngừng tham khảo và tìm tòi thêm các biện pháp khác.Qua một
năm thực hiện tôi thấy trẻ thực sự yêu thích đồng dao,trẻ lôi cuốn bởi nhiều trò
chơi hấp dẫn mang tính giáo dục cao. Để thực hiện nhiệm vụ năm học 2008-2009
với chủ đề “Xây dựng trường học thân thiện, học sinh tích cực”trong giáo dục
mầm non xoáy sâu đưa trò chơi dân gian vào trong giáo dục trẻ, mà những trò
chơi dân gian ấy lại gắn liền với lời hát đồng dao, trẻ tham gia vào trò chơi dân
gian thì cần phải thuộc đồng dao.Với những lý do trên, tôi tiếp tục đi sâu vào đề
tài “Kinh nghiệm sưu tầm, tuyển chọn các bài đồng dao cho trẻ mầm non theo
chủ đề” với đề tài này của tôi năm học 2008-2009 đã đạt giải B cấp Quận,tôi hy
vọng sự đóng góp nhỏ của tôi sẽ làm phong phú thêm mảng văn học dành cho
lứa tuổi mầm non, giúp cho giáo viên có thêm phương tiện để giáo dục trẻ nhỏ
phát triển toàn diện trong các lĩnh vực.
21

II. GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ
1.Đặc điểm tình hình:
a.Thuận lợi:
Giáo viên nắm được định hướng chương trình thí điểm giáo dục mầm non
mới. Là một giáo viên nhiệt tình trong công việc, hết lòng thương yêu trẻ, có
giọng đọc hay, truyền cảm, tôi đã giúp trẻ cảm thụ đồng dao như một tác phẩm
nghệ thuật, đặc biệt là giúp trẻ phát triển vốn từ, ngôn ngữ cho trẻ mầm non một
cách nhanh nhất.
Đồng dao đóng vai trò quan trọng trong đời sống trẻ thơ. Đó là những câu
tục ngữ, ca dao có nội dung gần gũi với trẻ, trẻ thường đọc khi vui chơi. Trẻ nhỏ
có tâm hồn trong sáng, bay bổng, giàu tưởng tượng, giàu cảm xúc, ham hoạt
động, thích vui chơi, thích có bầu bạn. Do đó, các em dễ hoà nhập vào tâm trạng
của các nhân vật một cách hồn nhiên vô tư. Tác phẩm đồng dao đã thoả mãn nhu
cầu này của các em.
22
Được sự quan tâm, giúp đỡ của Ban giám hiệu và đồng nghiệp trong
Trường; với trường lớp rộng, thoáng mát, đầy đủ đồ dùng dạy học hiện đại, rất
thuận lợi cho việc nâng cao chất lượng bộ môn làm quen văn học nói chung và
đồng dao nói riêng. Đồ dùng, phương tiện, tài liệu phục vụ cho chủ đề làm quen
văn học khá phong phú.
Khi trẻ đọc các bài đồng dao đó, tôi thấy phụ huynh rất vui vì đa số các bài
đồng dao đều mang tính giáo dục cao, giúp trẻ phát triển ngôn ngữ, tình cảm,
thẩm mỹ một cách tự nhiên, đáng yêu.
b.Khó khăn:
Số lượng bài đồng dao tuyển chọn cho trẻ mầm non còn ít. Vì vậy, khi
tuyển chọn bài đồng dao, giáo viên còn gặp nhiều khó khăn, chưa có điều kiện
thực hiện theo ý muốn, nhất là mặt giá trị nghệ thuật của một số bài, có bài nội
dung kiến thức chưa phù hợp với từng độ tuổi, từng chủ đề. Điều đó làm hạn chế
việc cảm nhận của trẻ với các bài đồng dao. Điểm qua những tuyển tập trò chơi,
thơ truyện, bài hát cho trẻ mầm non, tôi thấy số lượng các tác phẩm đồng dao còn

quá nghèo nàn. Gần đây, Nhà xuất bản giáo dục có xuất bản một số tuyển tập “
Bé với khúc đồng dao”, “Đồng dao Việt Nam”, thật sự là vốn quý cho bộ môn
làm quen văn học. Nhưng số lượng các tác phẩm còn rất ít với nội dung còn sơ
sài, chưa đáp ứng được yêu cầu đổi mới khi thực hiện theo chủ đề của chương
trình giáo dục mầm non.
Quá trình đổi mới giáo dục mầm non, bên cạnh những mặt tích cực, còn có
một số hạn chế, bất cập về đội ngũ giáo viên, đồ dùng học tập, để tiến hành dạy
theo chủ đề. Việc dạy trẻ các bài đồng dao còn khó khăn do giáo viên chưa biết
lựa chọn đưa đồng dao vào dạy theo chủ đề. Việc lựa chọn bài có nội dung phù
hợp với đối tượng trẻ là hết sức cần thiết. Đây cũng là cơ sở và biện pháp để
tuyển chọn tác phẩm đồng dao phục vụ nhu cầu thực tiễn trong quá trình dạy trẻ.
2. Các biện pháp:
23
Xuất phát từ một số thuận lợi, khó khăn nêu trên, tôi đã thường xuyên suy
nghĩ tìm tòi các biện pháp để làm sao đưa nội dung giáo dục đồng dao vào trong
các hoạt động của trẻ một cách có hệ thống, khoa học và hiệu quả.
• Biện pháp 1:Khảo sát
Để hướng tới chủ đề năm học, tôi đã tích cực đưa trò chơi dân gian vào
giáo dục trẻ.Các trò chơi dân gian thường gắn liền với lời hát đồng dao,mà
thực trạng trong chương trình theo sách hướng dẫn các bài đồng dao con ít
chưa đáp ứng được nhu cầu giáo dục trẻ hiện nay. Bởi vậy tôi đã tích cực tìm
tòi bằng nhiều hình thức:
-Sưu tầm trong chương trình học
-Qua phụ huynh
-Tìm trên mạng
-Học hỏi đồng nghiệp trong và ngoài trường
-Gia đình
-Tham khảo tài liệu sách báo
Từ thực trạng trên tôi có rất nhiều biện pháp để sưu tầm tuyển chọn các
bài đồng dao theo chủ đề.

* Biện pháp 2: Lựa chọn các tác phẩm phù hợp với chủ đề động vật.
Giáo dục trẻ mầm non theo chương trình đổi mới hiện nay được phân theo
từng chủ đề rất rõ ràng, điều đó đã gợi mở cho tôi lựa chọn ý tưởng sưu tầm và
tuyển chọn thêm các tác phẩm đồng dao phù hợp theo từng chủ đề.
Tìm hiểu nội dung của các bài đồng dao, điều ta dễ nhận ra là số bài đồng
dao về động vật phong phú hơn cả. Thế giới loài vật trong đồng dao hiện lên đầy
ngộ nghĩnh, hấp dẫn và thật sinh động, náo nhiệt.
Những con vật nhỏ bé dễ thương gần gũi trong đời sống hàng ngày đã
được thể hiện ở một số bài đồng dao dưới nhiều dạng khác nhau.
- Dạng ca dao:
“Cá bống còn ở trong hang
24
Cái rau tập tàng còn ở nương dâu
Ta về ta sắm cần câu
Câu lấy cá bống nấu rau tập tàng.”
-Hay
“Con cua mà có hai càng
Đầu tai không có bò ngang cả đời
Con cá mà có cái đuôi
Hai vây vung vẩy nó bơi rất tài
Con rùa mà có cái mai
Cái cổ thụt ngắn, thụt dài vào ra
Con voi mà có hai ngà
Cái vòi nó cuốn đổ nhà, đổ cây
Con chim mà có cánh bay
Bay cùng nam, bắc, đông, tây tỏ đường”.
25