SKKN Sử dụng phương pháp sơ đồ hóa trong dạy học địa lý cấp thpt

“Sử dụng phương pháp sơ đồ hóa trong dạy-học địa lí cấp trung học phổ thông”
Tháng 3/2013

1
Bùi văn Tiến-Trường THPT Buôn Ma Thuột-Email:


SỞ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO ĐẮK LẮK
TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG BUÔN MA THUỘT
TỔ ĐỊA LÍ


SAÙNG KIEÁN KINH NGHIEÄM

SỬ DỤNG PHƯƠNG PHÁP SƠ ĐỒ HÓA
TRONG DẠY HỌC ĐỊA LÝ
CẤP TRUNG HỌC PHỔ THÔNG

Buôn Ma Thuột-Đắk Lắk, tháng 03 năm 2013
Người thực hiện: BÙI VĂN TIẾN
“Sử dụng phương pháp sơ đồ hóa trong dạy-học địa lí cấp trung học phổ thông”
Tháng 3/2013

2
Bùi văn Tiến-Trường THPT Buôn Ma Thuột-Email:


MỤC LỤC

I.PHẦN MỞ ĐẦU
I.1. Lý do chọn đề tài…………………………………………… Trang 3
I.2. Mục tiêu, nhiệm vụ của đề tài……………………………… Trang 3
I.3. Đối tượng nghiên cứu……………………………………… Trang 4
I.4. Giới hạn, phạm vi nghiên cứu……………………………… Trang 4
I.5. Phương pháp nghiên cứu…………………………………… Trang 4
II.PHẦN NỘI DUNG
II.1.Cơ sở lí luận……………………………………………… Trang 5
II.2. Thực trạng………………………………………………… Trang 7
a. Thuận lợi-khó khăn:…………………………………………. Trang 7
b. Những mặt mạnh-mặt yếu…………………………………… Trang 7
c. Phân tích, đánh giá các vấn đề về thực trạng………………… Trang 8
II.3. Giải pháp-biện pháp vận dụng phương pháp sơ đồ hóa…… Trang 10
II.4. Thực nghiệm……………………………………………… Trang 20
III. PHẦN KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ
III.1. Kết luận………………………………………………… Trang 22
III.2. Kiến nghị………………………………………………… Trang 23



“Sử dụng phương pháp sơ đồ hóa trong dạy-học địa lí cấp trung học phổ thông”
Tháng 3/2013

3
Bùi văn Tiến-Trường THPT Buôn Ma Thuột-Email:

I. PHẦN MỞ ĐẦU
I.1. Lí do chọn đề tài
Đổi mới phương pháp dạy học trong những năm gần đây đã trở thành vấn
đề cấp thiết đang được các cấp, các ngành quan tâm. Sự phát triển giáo dục đòi
hỏi phải đổi mới việc giáo dục, đào tạo thế hệ trẻ một cách toàn diện, theo kịp
thực tế phát triển của sản xuất và đời sống trong xã hội. Tại nghị quyết TW
khoá VII đã ghi rõ: “ Đổi mới phương pháp dạy và học ở tất cả các cấp học và
bậc học. Kết hợp tốt việc học với hành, học tập với lao động sản xuất, thực
nghiệm và nghiên cứu khoa học, gắn nhà trường với xã hội. áp dụng phương
pháp giáo dục hiện đại để bồi dưỡng cho học sinh năng lực tư duy sáng tạo,
năng lực giải quyết vấn đề”.
Mặt khác do tác động mạnh mẽ của thực tế khách quan, tốc độ phát triển
kinh tế-xã hội, khoa học kĩ thuật ngày càng nhanh, khối lượng tri thức nói
chung, tri thức khoa học Địa lí nói riêng ngày càng tăng nhanh. Do đó, để học
sinh nhanh chóng tiếp thu kiến thức và hiểu được từng nội dung, thì cần phải có
phương pháp dạy học sao cho phù hợp, đặc biệt trong môn Địa lí.
Xuất phát từ thực tiễn cho thấy hiện nay vẫn còn nhiều hạn chế về
phương pháp tiếp cận trong dạy học chương trình môn Địa lí. Bên cạnh đó, thực
tế đổi mới còn chưa rõ ràng, tình trạng dạy học theo phương pháp truyền thụ
một chiều, không phát huy được năng lực hoạt động và tư duy sáng tạo của học
sinh, không kích thích được quá trình tự học tập của học sinh và còn chưa cải
thiện được nhiều so với yêu cầu.
Trên cơ sở nhận thức trên, tôi chọn đề tài: “ Sử dụng phương pháp sơ đồ

hóa trong dạy học địa lí cấp THPT”
I.2. Mục tiêu, nhiệm vụ của đề tài
Đề tài tập trung vào một số nhiệm vụ và mục tiêu sau:
- Tìm hiểu và nhận thức lí luận về phương pháp sơ đồ trong dạy học Địa
lí, cách thức sử dụng phương pháp sơ đồ hóa trong dạy học.
- Bước đầu vận dụng-sử dụng phương pháp sơ đồ hoá vào thiết kế dạy
học địa lí ở các khâu của chương trình địa lí hiện hành, tiến tới thực hiện mục
“Sử dụng phương pháp sơ đồ hóa trong dạy-học địa lí cấp trung học phổ thông”
Tháng 3/2013

4
Bùi văn Tiến-Trường THPT Buôn Ma Thuột-Email:

tiêu “Đổi mới dạy học”, trọng tâm là đổi mới cách tiếp cận kiến thức và kỹ
năng theo quan điểm dạy học tích cực, tích hợp và lồng ghép nhiều phương
pháp dạy học mới, hiện đại.
- Qua thực nghiệm, rút ra những kinh nghiệm về khả năng vận dụng
phương pháp sơ đồ hoá nhằm điều chỉnh quá trình dạy học của bản thân thích
hợp hơn.
- Đề xuất những ý kiến, những phương hướng nhằm phát huy hiệu quả,
nâng cao tính ứng dụng thực tế của phương pháp sơ đồ trong quá trình dạy học
địa lí trong toàn bộ hệ thống chương trình địa lí THPT.
I.3. Đối tượng nghiên cứu
-Góp phần nâng cao khả năng xây dựng và sử dụng sơ đồ cho giáo viên.
-Giúp học sinh có khả năng nhận thức kiến thức và tự hoàn thiện kiến
thức thông qua việc sử dụng sơ đồ.
* Đối tượng: giáo viên và học sinh trong giảng dạy và học tập môn địa lí.
I.4. Giới hạn, phạm vi nghiên cứu
Trong một môn học có rất nhiều vấn đề cần tìm hiểu, cần nghiên cứu.
Nhưng do thời gian ngắn, phương tiện làm việc có hạn, đặc biệt kinh nghiệm

công tác chưa nhiều vì vậy, đề tài của tôi chỉ giới hạn trong việc nghiên cứu về
phương pháp sơ đồ trong dạy học địa lí ở chương trình hiện hành. Đề tài có
phạm vi hẹp nhưng có khả năng áp dụng rộng đối với toàn bộ chương trình địa
lí nói chung.
I.5. Phương pháp nghiên cứu
- Nghiên cứu tài liệu: phân tích, tổng hợp, phân loại, hệ thống hóa các
nguồn tài liệu có liên quan đến đề tài.
- Qua các tiết thực nghiệm trên lớp (phương pháp thực nghiệm sư phạm).
- Điều tra hiệu quả của phương pháp qua bài khảo sát nhanh, qua chất
lượng bài thi một tiết, bài thi học kỳ của học sinh.
- Phân tích, thống kê kết quả bằng thống kê toán học.
- Các phương pháp khác có liên quan.

“Sử dụng phương pháp sơ đồ hóa trong dạy-học địa lí cấp trung học phổ thông”
Tháng 3/2013

5
Bùi văn Tiến-Trường THPT Buôn Ma Thuột-Email:

II. PHẦN NỘI DUNG
II.1. Cơ sở lí luận và thực tiễn
a. Khái niệm sơ đồ
Sơ đồ là một kết cấu, tổ chức có tính logic và phản ánh các thành phần và
các mối quan hệ giữa các thành phần trong kết cấu, tổ chức đó; được thể hiện
bằng công cụ đồ họa kết hợp các ký hiệu, ước hiệu chữ (text), phụ đề Các mối
tương quan qua lại giữa các thành phần thường được thể hiện bằng các mũi tên.
Chiều hướng quan hệ thể hiện bằng hướng của nó. Kích thước, màu sắc hay kết
hợp text, phụ đề-chú thích và thuyết minh để thể hiện các nhân tố, cường độ,
tính chất của quan hệ của các hiện tượng-sự vật địa lí. Các mối quan hệ có thể
phức tạp và đan xen nhưng thể hiện qua sơ đồ sẽ nâng cao tính hệ thống, làm cơ

sở cho việc nhận thức, thu nhận thông tin, ghi nhớ, trở nên dễ dàng. Như vậy,
sơ đồ có tính khái quát hóa, hệ thống, logic, có tính trực quan cao.
Về phân loại, dựa theo chức năng sơ đồ có thể chia ra như sau: sơ đồ tổ
chức, hệ thống; sơ đồ mối quan hệ; sơ đồ không gian. Dựa theo tính phức tạp
của sơ đồ có thể chia ra: sơ đồ đơn chiều, sơ đồ đa chiều-phức hợp,
b. Sơ đồ trong dạy học
Trong dạy học, sơ đồ hoá kiến thức bài dạy thực chất là sự hệ thống hoá,
sắp xếp nội dung kiến thức cơ bản trong sách giáo khoa, đặc biệt là kiến thức
trọng tâm. Sự sắp xếp này có qui luật nhất định, có sự phân loại về kiến thức:
kiến thức chủ đạo, kiến thức suy luận, kiến thức phát triển…,hay các khái niệm,
các mối quan hệ nhân quả, qui luật địa lí,
Theo quan điểm dạy học tích cực, việc dạy và học địa lí theo sơ đồ được
thể hiện (ví dụ-minh họa) qua sơ đồ sau:
“Sử dụng phương pháp sơ đồ hóa trong dạy-học địa lí cấp trung học phổ thông”
Tháng 3/2013

6
Bùi văn Tiến-Trường THPT Buôn Ma Thuột-Email:

Như vậy, sơ đồ trong quá trình dạy học được coi là một công cụ, phương
tiện, và cũng là cách thức, phương pháp dạy học. Nó có thể được sử dụng cho
người dạy và cả người học ở tất cả các khâu của quá tình dạy học. Đó chính là
quan điểm dạy học mới mà người học đóng vai trò trung tâm. Đối với địa lí thì
sơ đồ chính là công cụ đắc lực để dạy học các mối quan hệ, đặc biệt mối quan
hệ nhân quả.
c. Cơ sở thực tiễn
Trong thực tiễn dạy học hiện nay nói chung và địa lí, đặc biệt địa lí kinh
tế-xã hội đang đòi hỏi cần có những hướng tiếp cận phương pháp dạy học tích
cực và hiệu quả. Với yêu cầu toàn diện như hiện nay, việc dạy học có sử dụng
sơ đồ trên cơ sở vận dụng hợp lí sẽ có nhiều lợi thế trong việc thực hiện mục

tiêu mà quan điểm dạy học tích cực nhấn mạnh.
Trong quá trình dạy học tôi nhận thấy khả năng tư duy tổng hợp, khái
quát hoá, của học sinh trong môn địa lí nói chung còn yếu. Nhiều học sinh có
quan niệm rằng học địa lí nhàm chán vì phải tiếp nhận những kiến thức máy
móc, học thuộc lòng các nội dung, con số, khô khan và khó nhớ. Một trong
những nguyên nhân đó là cách dạy chưa đáp ứng được yêu cầu. Việc thiết lập
sơ đồ, dạy theo sơ đồ và coi sơ đồ là công cụ hỗ trợ dạy học, là phương tiện để
thực hiện phương pháp dạy học sẽ là giải pháp có hiệu quả trong rất nhiều
trường hợp.
Về mặt tâm lí lứa tuổi, học sinh cấp THPT cũng có xu hướng muốn tiếp
cận thông tin theo các phương pháp tư duy logic. Ghi chép và nhớ máy móc vụn
vặt sẽ không có hiệu quả và không tạo ra hứng thú học tập, tính chủ động cũng
sẽ không có.
Trong khi đó, hiện nay cũng chưa có một tài liệu tham khảo chính thức nào viết
sâu về phương pháp sử dụng sơ đồ, đơn thuần là các tiểu mục định hướng
phương pháp chung. Việc nghiên cứu phải gắn với quá trình thực nghiệm để
kiểm chứng trên phạm vi rộng và với thời gian dài.
Như vậy cả về lí luận và thực tiễn đều cho thấy yêu cầu và đòi hỏi thực
hiện của
“Sử dụng phương pháp sơ đồ hóa trong dạy-học địa lí cấp trung học phổ thông”
Tháng 3/2013

7
Bùi văn Tiến-Trường THPT Buôn Ma Thuột-Email:

phương pháp dạy học tích cực, trong đó việc dạy bằng sơ đồ sẽ có nhiều ưu việt
hơn, hiệu quả cao hơn.
II.2. Thực trạng
a. Thuận lợi-khó khăn
-Thuận lợi:

+Quan điểm đổi mới về giáo dục trong đó có đổi mới về phương pháp và
phương tiện dạy học đã tạo động lực thúc đẩy giáo viên và học sinh tiếp
cận nhanh hơn tri thức khoa học.
+Sự phát triển nhanh của công nghệ thông tin cho phép giáo viên và học
sinh thực hiện tìm hiểu nhận thức và thực hiện phương pháp sơ đồ hóa
thuận lợi hơn (giáo viên vẽ sơ đồ hóa nhanh hơn, hiệu quả hơn nhờ vào
các sơ đồ hóa đã có sẵn hoặc vẽ bằng các chương trình Word,
Powerpoint, Violet…)
-Khó khăn:
+Cấu trúc chương trình và sách giáo khoa địa lí cấp THPT có sử dụng sơ
đồ còn rất ít, chỉ có ở một vài bài học.
+Trong quá trình giảng dạy nhiều giáo viên rất ngại sử dụng sơ đồ (có thể
do nhận thức về phương pháp này, do sợ thiếu thời gian lên lớp , tốn kém…)
b. Những mặt mạnh-mặt yếu của phương pháp sơ đồ hóa:
Phương pháp sơ đồ hóa trong dạy học địa lí chính là sự tổ chức liên hệ
kiến thức bài học theo một quy luật nhất định phù hợp vói năng lực tiếp thu của
học sinh cũng như khả năng truyền đạt của giáo viên.
Về nhận thức, giáo viên có khả năng căn cứ vào mục đích dạy học mà lựa
chọn nội dung phương pháp để tiến hành bài giảng. Đồng thời nó có định hướng
cơ bản đối với bài dạy, tránh sa vào các kiến thức thứ yếu, vụn vặt.
Đặc trưng địa lí là có nhiều khái niệm, mối quan hệ đa dạng (tự nhiên-
dân cư-xã hội), các qui luật. Vì vậy việc dạy của giáo viên phải làm cho quá
trình tiếp nhận kiến thức phức tạp đó trở nên đơn giản hóa. Dạy theo sơ đồ giáo
viên dễ dàng điều khiển quá trình lĩnh hội tri thức ở học sinh một cách thuận
lợi. Đối với học sinh các em chỉ thật sự nắm vững bài học một cách hệ thống,
“Sử dụng phương pháp sơ đồ hóa trong dạy-học địa lí cấp trung học phổ thông”
Tháng 3/2013

8
Bùi văn Tiến-Trường THPT Buôn Ma Thuột-Email:

khái quát thông qua các sơ đồ dạy học trực quan. Sơ đồ càng gọn, rõ, phản ánh
càng chính xác giữa nội dung và kiến thức trong bài càng giúp cho học sinh học
tập có kết quả. Nhờ vào sơ đồ hợp lí các em sẽ có tư duy hệ thống hợp lí, lôgic;
đồng thời học sinh cũng dễ dàng nhớ bản chất, biết vận dụng kiến thức bài học.
Phương pháp sơ đồ hoá không thể là duy nhất trong một nội dung, một
bài, Vì vậy, áp dụng phương pháp sơ đồ hoá bao giờ cũng cần có sự phối hợp
đồng bộ với các phương pháp dạy học khác, tuỳ theo mức độ từng bài cụ thể mà
khả năng phối hợp có khác nhau. Sự chuẩn bị tốt các phương pháp hỗ trợ, phối
hợp với phương pháp giảng giải, phát vấn, trao đổi, nêu vấn đề Chắc chắn sẽ
làm cho hiệu quả của phương pháp sơ đồ được nâng lên.
Việc phân ra các loại bài giảng theo kiểu cấu trúc hệ thống, kiểu phát
triển tư duy, tư duy logic là để tiện cho việc nghiên cứu và tổ chức kiểm tra
đánh giá. Trong thực tế các loại bài này thường kết hợp chặt chẽ với nhau, cùng
song song tồn tại trong cùng một chương, một bài. Xây dựng được cấu trúc bài
học một cách khoa học chính là tạo ra điều kiện để phát triển khả năng tư duy.
Ngược lại tìm cách nâng cao năng lực tư duy của học sinh trong việc học tập bộ
môn địa lí cũng là nhằm đảm bảo tính khoa học và tính hệ thống. Vì vậy, ta có
thể vận dụng phương pháp sơ đồ hoá vào tất cả các khâu dạy học ở trên lớp với
nhiều bài học khác nhau.
Về hình thức, quá trình vận dụng này rất đa dạng, một bài, một phần kiến
thức của bài, thậm chí một chương có thể là một sơ đồ. Tuỳ theo nội dung kiến
thức của bài, ta có thể lập bằng nhiều chuỗi kiến thức với những mạch liên hệ
ngang dọc khác nhau.
Phương pháp sơ đồ hóa có nhiều thuận lợi trong dạy học, trong phát huy
trí lực học sinh, nhưng nó không thể là phương pháp duy nhất. Nó được phối
hợp sử dụng cùng với các phương pháp khác trong một giờ lên lớp.
c. Phân tích, đánh giá các vấn đề về thực trạng mà đề tài đã đặt ra
(tác dụng của sơ đồ trong dạy học môn địa lí)
Để vận dụng phương pháp sơ đồ trong dạy học địa lí có hiệu quả thì giáo

viên cần nắm được đặc điểm của phương pháp sơ đồ hóa và yêu cầu phát huy
“Sử dụng phương pháp sơ đồ hóa trong dạy-học địa lí cấp trung học phổ thông”
Tháng 3/2013

9
Bùi văn Tiến-Trường THPT Buôn Ma Thuột-Email:

năng lực tự học, tự rèn luyện của học sinh. Trước khi vận dụng cần xem xét
toàn bộ chương trình, để tìm ra những bài dạy, những nội dung trong bài thích
hợp với từng loại sơ đồ cơ bản.
*Về phía học sinh
Các em cần được sử dụng sơ đồ theo mức độ từ thấp đến cao, từ đơn giản
đến phức tạp. Quá trình vận dụng sơ đồ phải trải qua các giai đoạn làm quen.
Học sinh tập xây dựng sơ đồ dưới sự hướng dẫn của giáo viên, từ đó vận dụng
sơ đồ vào bài học. Điều quan trọng học sinh phải làm quen dần với cách khái
quát kiến thức cơ bản của bài học, kĩ năng khai thác kiến thức sách giáo khoa,
để từ đó tổng quát lại nội dung bằng sơ đồ.
Để đảm bảo độ bền vững cũng như khả năng sáng tạo ở học sinh, cần rèn
luyện cho học sinh cách xây dựng sơ đồ qua nhiều tình huống. Khi học sinh
hình thành sơ đồ có nghĩa là học sinh đã nắm được nội dung của bài học. Nhờ
sơ đồ, học sinh sẽ trình bày lại kiến thức của bài hoặc vận dụng các thao tác tư
duy, so sánh, tìm mối liên hệ với các khái niệm cơ bản của bài.
*Về phía giáo viên
Quá trình thực hiện chính là sự thể hiện vai trò điều khiển của giáo viên.
Dựa vào mục đích, nội dung giáo viên lựa chọn sơ đồ và cho học sinh tìm hiểu
kiến thức bài học. Từ đó quá trình học dần dần trở thành quá trình tự học, tự rèn
luyện một cách tự giác, qua đó phát huy được năng lực tư duy sáng tạo của học
sinh.
Trong quá trình dạy và học cần phải điều chỉnh các sơ đồ nội dung bài
giảng cho thật hợp lí, linh hoạt theo quan điểm toàn diện-phân hóa, vừa mang

tích chất khoa học, vừa phản ánh lôgic nội dung bài học phù hợp với từng đối
tượng học sinh và tiện cho việc sử dụng trên lớp của giáo viên.
Về mặt phương tiện, giáo viên cần có sự hỗ trợ của các thiết bị dạy học
hiện đại như máy chiếu Overhead, máy chiếu tinh thể lỏng (LCD-Projector),
công nghệ thông tin, thì việc thiết kế các sơ đồ và giảng dạy sẽ hiệu quả hơn so
với việc sử dụng nhiều bảng-giấy, tốn công sức, mất thời gian treo đồ dùng. Vì
“Sử dụng phương pháp sơ đồ hóa trong dạy-học địa lí cấp trung học phổ thông”
Tháng 3/2013

10
Bùi văn Tiến-Trường THPT Buôn Ma Thuột-Email:

vậy người giáo viên phải có kỹ năng sử dụng máy vi tính và làm chủ các thiết bị
hiện đại trong quá trình dạy học.
II. 3.Vận dụng phương pháp sơ đồ hóa trong dạy học địa lí
II.3.1. Sử dụng sơ đồ trong khâu khởi động bài mới
a. Định hướng chung
Mục tiêu của việc sử dụng sơ đồ trong khâu khởi động bài mới, đầu tiết
học là nhằm giới thiệu cấu trúc nội dung, hệ thống chương trình cũng như các
yêu cầu, nhiệm vụ chủ yếu sẽ được tiến hành trong thời gian kế tiếp. Từ việc
định hướng đó, người học sẽ có được cái nhìn tổng quan-hệ thống nhất về nội
dung và xác định nhiệm vụ của mình trong học tập.
Tuỳ theo vị trí của tiết, bài nằm ở vị trí nào của chương trình; tuỳ vào đặc
điểm nội dung của bài, mà ta có thể lựa chọn hình thức khởi động nào, có hay
không cần thiết bằng sơ đồ. Tuy nhiên căn cứ thực tế chương trình địa lí thì có
thể thực hiện khởi động bằng sơ đồ kiến thức ở hầu hết các bài.
b. Phương thức thực hiện
b.1. Phương thức 1:
Giáo viên sử dụng sơ đồ chuẩn bị sẵn treo lên (giấy khổ lớn) hoặc dùng
máy chiếu Overhead, LCD-Projector chiếu sơ đồ hệ thống lên màn hình. Sử

dụng có thể linh hoạt để giới thiệu nội dung, lồng ghép các thông tin tạo hứng
thú cũng như yêu cầu nhiệm vụ khái quát, định hướng quá trình học tập của học
sinh. Sự tham gia của học sinh vào khâu này thể hiện ở việc tiếp nhận và bổ
sung thông tin qua nghiên cứu sách giáo khoa để nắm được hệ thống.
b.2. Phương thức 2:
Giáo viên yêu cầu học sinh nghiên cứu cá nhân nội dung sách giáo khoa
để tự xác lập cấu trúc bài học. Giáo viên có thể có sơ đồ trống sau đó học sinh
phát biểu để tự hoàn thành sơ đồ cấu trúc.
Cách này ít dùng vì mất thời gian hơn. Trong trường hợp bài có cấu trúc
đơn giản, ít đơn vị kiến thức làm theo cách này sẽ phù hợp.
Ví dụ: Sử dụng sơ đồ trong việc định hướng nhận thức của học sinh-dùng
vào lúc mở đầu bài học (khởi động)
“Sử dụng phương pháp sơ đồ hóa trong dạy-học địa lí cấp trung học phổ thông”
Tháng 3/2013

11
Bùi văn Tiến-Trường THPT Buôn Ma Thuột-Email:

-Để cho học sinh nắm bắt và hiểu được cấu trúc nội dung của các ngành kinh tế
Trung Quốc “Bài 10-Trung Quốc-Tiết 2-Kinh tế”







II.3.2. Sử dụng sơ đồ trong giảng dạy kiến thức mới
a. Định hướng chung
Trong một sơ đồ bao giờ cũng chứa đựng các kiến thức địa lí khác nhau:

khái niệm, mối quan hệ, các qui luật đan xen phức tạp. Mỗi một bài có thể có
nhiều sơ đồ thành phần nằm trong một hệ thống lớn hơn. Mỗi tiết sẽ là một
thành phần nằm trong hệ thống đó. Trong mỗi tiết lại có dung lượng và số
lượng các đơn vị kiến thức khác nhau. Tuỳ từng nội dung, giáo viên có thể thiết
lập sơ đồ toàn bài hoặc từng phần. Việc thiết lập và sử dụng sơ đồ trong giảng
dạy kiến thức mới cần chú ý một số điểm sau:
-Biên tập và chuẩn bị trước sơ đồ để đảm bảo kiến thức trọng tâm
-Việc sử dụng sơ đồ phải được quan niệm như công cụ, phương tiện. Tuỳ
theo điều kiện thực tế có thể lựa chọn các hình thức và qui trình khai thác khác
nhau. Có một số lựa chọn như: hoàn thành sơ đồ khuyết, trình bày theo sơ đồ
sẵn có, tự thiết lập sơ đồ,
-Sản phẩm của quá trình sử dụng không chỉ là kiến thức mà còn là kỹ
năng thu được từ học tập theo sơ đồ. Đó là kỹ năng lí luận: tổng hợp, khái quát
hoá, kỹ năng phân tích và các kỹ năng hành động như thành lập sơ đồ, thiết
lập mối quan hệ bằng công cụ đồ hoạ,
b. Phương thức thực hiện
b.1. Phương thức 1: Hoàn thiện sơ đồ khung.
-Điều kiện:
“Sử dụng phương pháp sơ đồ hóa trong dạy-học địa lí cấp trung học phổ thông”
Tháng 3/2013

12
Bùi văn Tiến-Trường THPT Buôn Ma Thuột-Email:

+Giáo viên chuẩn bị sẵn sơ đồ khung theo nội dung dạy học (giấy hoặc sơ đồ
trên bài giảng điện tử).
+Câu hỏi hay nhiệm vụ phải cụ thể, chi tiết, trọng tâm.
-Thực hiện:
Giáo viên yêu cầu học sinh dựa vào sách giáo khoa, hiểu biết, và sơ đồ trên
bảng (hoặc trên màn hình) để hoàn thành sơ đồ, trình bày, diễn giải bằng lời,

một hay nhiều nội dung kiến thức cụ thể nào đó mà giáo viên đặt ra.
b.2. Phương thức 2: Trình bày kiến thức theo sơ đồ cho sẵn
-Điều kiện:
+Giáo viên chuẩn bị sẵn sơ đồ hoàn chỉnh nội dung (Giấy hoặc sơ đồ trên bài
giảng điện tử).
+Câu hỏi hay yêu cầu phải cụ thể, chi tiết, trọng tâm.
-Thực hiện:
Giáo viên yêu cầu học sinh dựa vào sách giáo khoa, hiểu biết, và sơ đồ trên
bảng (hoặc trên màn hình) để trình bày, diễn giải bằng lời, một hay nhiều nội
dung kiến thức cụ thể nào đó mà giáo viên đặt ra.
Ví dụ: Sử dụng sơ đồ trong việc giảng dạy kiến thức mới
-Trên cơ sở sơ đồ-Phân bố dân cư Trung Quốc, giáo viên yêu cầu học sinh phân
tích, kết hợp với hình 10.4: nhận xét và giải thích sự phân bố dân cư Trung
Quốc
“Sử dụng phương pháp sơ đồ hóa trong dạy-học địa lí cấp trung học phổ thông”
Tháng 3/2013

13
Bùi văn Tiến-Trường THPT Buôn Ma Thuột-Email:


II.3.3. Sử dụng sơ đồ trong khâu củng cố-tổng kết
a. Định hướng chung
Về mặt lí luận, khâu tổng hợp, củng cố chiếm thời gian ngắn vào thời
điểm cuối mỗi nội dung lớn của tiết, của bài, nhưng lại có ý nghĩa quan trọng
nhằm hệ thống, nhấn mạnh được trọng tâm kiến thức. chính vì vậy việc sử dụng
sơ đồ trong khâu này có nhiều ưu thế cả về mặt thời gian và tính hệ thống nội
dung, trực quan, Vì mục tiêu là khái quát hóa, tổng hợp nên khi sử dụng sơ đồ
trong khâu này, giáo viên cần lưu ý một số điểm sau:
-Sơ đồ được thiết kế có tính khái quát hoá cao.

-Thời gian trình bày ngắn nên giáo viên phải tập trung làm rõ trọng tâm,
đi thẳng vào vấn đề, tránh lan man sẽ không phát huy tác dụng.
-Việc tham gia của học sinh trong khâu này không chỉ đơn thuần là quan
sát, lắng nghe mà còn phải chủ động tổng hợp theo sơ đồ, thiết lập sơ đồ, hoàn
thiện sơ đồ,động não để ghi nhớ, phát hiện các mối liên hệ trong sơ đồ. Giáo
viên phải làm cho học sinh bị lôi cuốn, động não để khắc sâu nội dung.
-Kết thúc khâu này thường là bước chuyển tiếp nội dung. Vì vậy, giáo
viên cũng lưu ý thiết kế sơ đồ theo hướng mở, lời dẫn dắt chuyển tiếp có sự gắn
kết kiến thức một cách logic.
b. Phương thức thực hiện
b.1. Phương thức 1: Học sinh trình bày: củng cố-tổng kết
Ví dụ: Sử dụng sơ đồ trong việc củng cố-tổng kết
-Giáo viên để một số ô trống, để trống một số cạnh, yêu cầu học sinh tìm các
kiến thức điền vào ô trống hoặc vẽ và điền tiếp các cạnh.
-Sau khi học xong “Bài 8-Liên bang Nga-Tiết 1-Tự nhiên, dân cư và xã hội”,
giáo viên sử dụng sơ đồ sau:
+Học sinh căn cứ vào nội dung bài học hoàn thành tầng thứ 3 của sơ đồ
+Học sinh vừa hoàn thành sơ đồ vừa trả lời các câu hỏi gợi ý tìm kiến thức của
giáo viên.

“Sử dụng phương pháp sơ đồ hóa trong dạy-học địa lí cấp trung học phổ thông”
Tháng 3/2013

14
Bùi văn Tiến-Trường THPT Buôn Ma Thuột-Email:


b.2. Phương thức 2: Giáo viên trình bày: củng cố-tổng kết
Giáo viên mở từng phần của sơ đồ, lần lượt trình bày và nhấn mạnh, chuyển ý.
Học sinh nghe và ghi nhớ.

Ví dụ: Sử dụng sơ đồ trong việc củng cố-tổng kết
-Sau khi hướng dẫn học sinh tìm tòi, khám phá các kiến thức cần nắm trong
mục II: Điều kiện tự nhiên “Bài 10-Trung Quốc-Tiết 1-Tự nhiên và dân cư”;
giáo viên củng cố-tổng kết các kiến thức cần thiết bằng sơ đồ sau:







“Sử dụng phương pháp sơ đồ hóa trong dạy-học địa lí cấp trung học phổ thông”
Tháng 3/2013

15
Bùi văn Tiến-Trường THPT Buôn Ma Thuột-Email:

II.3.4. Sử dụng sơ đồ trong khâu kiểm tra-đánh giá
a. Định hướng chung
“Kiểm tra - đánh giá là khâu cuối cùng nhưng đồng thời cũng là bước
khởi
đầu cho một chu trình kín tiếp theo với một chất lượng cao hơn của quá trình
giáo dục”. Như vậy đánh giá trong dạy học nói chung và dạy học địa lí nói
riêng có vai trò cực kỳ quan trọng.
Theo quan điểm đổi mới đánh giá, mục tiêu đánh giá là tạo ra động lực để
cả người học và người dạy điều chỉnh quá trình học và dạy. Việc đánh giá học
sinh cần phải đảm bảo tính chính xác, toàn diện nhiều mặt, liên tục-thường
xuyên. Bên cạnh đó về mặt hình thức và phương thức đánh giá cũng có nhiều
thay đổi. Phương thức đánh giá rất đa dạng: trong giờ, ngoài giờ; chính thức,
không chính thức; đánh giá qua quan sát, trao đổi-thảo luận; qua tự học; qua

chuẩn bị tự tìm kiếm; kết hợp đánh giá với tự đánh giá. Việc tổ chức đánh giá
cũng linh hoạt ở tất cả các khâu: đầu giờ, trong giảng bài mới và trong thời gian
cuối tiết
Với quan điểm đó, việc sử dụng sơ đồ trong đánh giá cũng phải đảm bảo
đáp ứng được những yêu cầu chung đó. Sơ đồ đã được coi là phương tiện, công
cụ dạy học thì cũng được coi là phương tiện kiểm tra. Nó còn có thể là sản
phẩm của quá trình kiểm tra-đánh giá. Thông qua nó, giáo viên vừa có khả năng
đánh giá được kiến thức, vừa có thể kiểm tra được kỹ năng học của học sinh
(thiết lập sơ đồ, phân tích, tổng hợp, khái quát hóa,…). Đánh giá diễn ra ở tất cả
các khâu của quá trình dạy học. Ở mỗi khâu có sự khác nhau nhất định. Trình
độ nhận thức ở học sinh các lớp cũng có sự phân hóa,
Do vậy việc lựa chọn các cấp độ để kiểm tra đánh giá phải được chú
trọng để đảm bảo đánh giá khách quan, phân hoá được học sinh và cũng không
đánh đố. Khác với kiểm tra bằng các hình thức khác, thông qua sơ đồ người dạy
có thể tổ chức kiểm tra-đánh giá đa dạng, lồng ghép được cả hình thức trắc
nghiệm khách quan và cả tự luận, có thể đánh giá cá nhân hay khả năng tổ chức
và hợp tác nhóm. Đồng thời cũng kiểm tra được các mức độ từ nhận biết, thông
“Sử dụng phương pháp sơ đồ hóa trong dạy-học địa lí cấp trung học phổ thông”
Tháng 3/2013

16
Bùi văn Tiến-Trường THPT Buôn Ma Thuột-Email:

hiểu đến khả năng tự xác lập giá trị, tự đánh giá của học sinh, đặc biệt đánh giá
được cả kỹ năng hành động, tư duy logic và óc suy luận, nhìn nhận được cả
thái độ tình cảm của học sinh khi tham gia đánh giá, Không những vậy, giáo
viên có thể tổ chức đánh giá kết hợp tổ chức hoạt động trò chơi với phương
châm: “học mà chơi, chơi mà học”, tạo tinh thần và không khí cởi mở, thoải
mái cần thiết trong tiết học.
b. Một số dạng bài tập nhận thức phục vụ đánh giá

Bài tập tổng hợp điền khuyết và ghép nối mối quan hệ.
Bài tập trình bày nội dung theo sơ đồ.
Bài tập thành lập sơ đồ theo yêu cầu, điều kiện.
Đánh giá, khái quát hoá nội dung qua sơ đồ.
Sau đây là một số ví dụ cụ thể:
b.1. Dạng 1: Bài tập hoàn thành sơ đồ khuyết
Dạng bài này chỉ yêu cầu điền nội dung vào các ô trống trên cơ sở sơ đồ
khuyết có sẵn một số nội dung. Như vậy về bản chất nó chính là hình thức trắc
nghiệm khách quan, thể loại điền khuyết. Ở dạng này, đề không yêu cầu xác lập
quan hệ. Vì vậy thường dùng ở một số nội dung với mức độ nhận biết, thông
hiểu. Hình thức tổ chức đánh giá có thể kết hợp trò chơi để tạo không khí lớp
học bằng việc lập ra hai đội để thi : ai nhanh hơn,
Ví dụ: điền vào ô trống tên các nước thành viên ASEAN tương thích
với nội dung: 5 nước thành viên sáng lập ASEAN và 5 nước gia nhập vào các
năm tương ứng
+Giáo viên gọi 1 học sinh điền tên năm (5) nước thành viên sáng lập
Asean
+Giáo viên gọi lần lượt năm (5) học sinh điền đúng năm (5) nước thành
viên gia nhập thêm vào Asean vào các năm tương ứng
“Sử dụng phương pháp sơ đồ hóa trong dạy-học địa lí cấp trung học phổ thông”
Tháng 3/2013

17
Bùi văn Tiến-Trường THPT Buôn Ma Thuột-Email:

b.2. Dạng 2: Bài tập ghép nối nội dung-thiết lập mối quan hệ sơ đồ
Dạng này yêu cầu cao hơn, với mực độ thông hiểu, nhận biết cao hơn.
Học sinh phải huy động kiến thức để phân tích, lựa chọn, để ghép nối đúng
các nội dung sao cho tương thích. Về bản chất, đây là hình thức trắc nghiệm
khách quan ghép đôi.
Ví dụ: điền, ghép nối nội dung trong sơ đồ nhằm thể hiện sự phân bố
chủ yếu của các cây công nghiệp trong khu vực Đông Nam Á theo các quốc
gia:


5 nước thành viên
sáng lập Asean
5 nước thành viên gia nhập vào
các năm tương ứng
“Sử dụng phương pháp sơ đồ hóa trong dạy-học địa lí cấp trung học phổ thông”
Tháng 3/2013

18
Bùi văn Tiến-Trường THPT Buôn Ma Thuột-Email:

b.3. Dạng 3: Bài tập tổng hợp điền khuyết và ghép nối mối quan hệ.
Dạng này có độ phức tạp cao hơn hai dạng trên với yêu cầu nhận biết,
thông hiểu, vận dụng và phân tích để thấy các mối quan hệ trong sơ đồ một cách
khoa học, logic. Đây chính là tiền đề để học sinh có cơ sở tự mình lập được sơ
đồ khi đã có kiến thức vững vàng.

Ví dụ: (Địa lí 10-bài 41) Điền tiếp vào ô trống và gạch nối vào sơ đồ thể
hiện sự phân loại tài nguyên (ô trống là các ô màu vàng-đã bị che; gạch nối
thêm là các ô ở tầng thứ ba của sơ đồ)

b.4. Dạng 4: Bài tập trình bày nội dung kiến thức theo sơ đồ
Thực chất của dạng bài này là dựa trên sơ đồ hoàn chỉnh, căn cứ vào
nhiệm vụ cụ thể của giáo viên giao, học sinh trình bày nội dung kết hợp chỉ trên
sơ đồ để đánh giá mức độ thu nhận thông tin và kỹ năng trình bày các kiến thức
qua sơ đồ.
Ví dụ: (Địa lí 12-bài 17) Cho sơ đồ sau: 6 nhóm phương hướng giải
quyết vấn đề việc làm cho người lao động (học sinh trình bày cụ thể từng
biện pháp trong mỗi nhóm phương hướng…tức là học sinh hoàn thiện tầng
thứ 3 của sơ đồ)
“Sử dụng phương pháp sơ đồ hóa trong dạy-học địa lí cấp trung học phổ thông”
Tháng 3/2013

19
Bùi văn Tiến-Trường THPT Buôn Ma Thuột-Email:


b.5. Dạng 5: Bài tập thành lập sơ đồ theo yêu cầu, điều kiện
Đây là dạng có yêu cầu cao. Dạng này đòi hỏi khả năng vận dụng kiến
thức và kỹ năng toàn diện, huy động sự động não kiến thức cũ và mới, vừa để
biên tập nội dung, vừa biên tập cho hình thức thể hiện và trình bày mà sản phẩm
là sơ đồ. Mọi ý tưởng, ý đồ về nội dung và kiến thức sẽ được thể hiện thông qua
sản phẩm này. Giáo viên có căn cứ để đánh giá, học sinh sẽ học tập nhau, đánh
giá nhau thông qua sơ đồ mà bạn khác làm hay tập thể làm. Ở trên lớp, giáo
viên có thể cho thực hiện một sơ đồ với phạm vi nội dung hẹp, đơn giản. Các
dạng bài phức tạp nên giao về nhà có hướng dẫn để học sinh vừa có thời gian để
tổng hợp, ôn kiến thức, vừa có điều kiện để trình bày một cách khoa học.

Ví dụ 1: Dựa nội dung đã học về nông nghiệp Đông Nam Á, thành lập sơ đồ
thể hiện cơ cấu ngành nông nghiệp của khu vực này (mức độ 1-thực hiện tại
lớp).
Ví dụ 2: Dựa vào nội dung bài đã học, hãy thiết lập sơ đồ thể hiện sự ảnh
hưởng của điều kiện tự nhiên, tài nguyên thiên nhiên đến sự phát triển nông
nghiệp Đông Nam
Á. (mức độ 2, yêu cầu tổng hợp, khái quát cao hơn-giao về nhà, có gợi ý về
nội dung và bố cục).
“Sử dụng phương pháp sơ đồ hóa trong dạy-học địa lí cấp trung học phổ thông”
Tháng 3/2013

20
Bùi văn Tiến-Trường THPT Buôn Ma Thuột-Email:

II.4. Thực nghiệm
Để phát huy hiệu quả của phương pháp sơ đồ, giáo viên cần căn cứ nhiều
yếu tố để linh hoạt trong việc lựa chọn sử dụng ở khâu nào? Biên soạn nội dung
nào có sử dụng sơ đồ? Phải phối hợp như thế nào với các yếu tố khác để việc sử
dụng sơ đồ có hiệu quả cao nhất?
a. Phương pháp thực nghiệm
- Dựa vào tình hình thực tế nhà trường, tôi chọn hai lớp có chất lượng học
lực khá tương đương nhau và tiến hành dạy để kiểm nghiệm.
+ Lớp thực nghiệm: dạy có sử dụng phối hợp các sơ đồ trong các khâu
của quá trình dạy học cả trên lớp và giao bài tập về nhà (kết hợp sử dụng công
nghệ thông tin)
+ Lớp đối chứng: dạy không sử dụng sơ đồ, chỉ sử dụng các phương pháp
dạy học truyền thống.
- Thời lượng: một lớp dạy 2 tiết (tiết 1: Bài 17, tiết 2: Bài 27)
- Đánh giá kết quả: Kiểm tra tự luận tiết 1(45 phút); kiểm tra trắc nghiệm
tiết 2 (15 phút).

b. Kết quả thực nghiệm
Bảng tổng hợp kết quả thực nghiệm năm học 2011-2012

Bài thực nghiệm
Số
lượng
học
sinh
Kết quả thực nghiệm
Lớp thực nghiệm
(12A10: 44 học sinh)
Lớp đối chứng
(12 A8: 45 học sinh)
Giỏi
%
Khá
%
TB
%
Yếu
%
Giỏi
%
Khá
%
TB
%
Yếu
%
Tiết 1-Bài 17: Lao

động và việc làm
89
18,5
68,5
13,0
0,0
7,7
42,3
43,3
7,7
Tiết 2-Bài 27:
Công nghiệp
trọng điểm
89
17,7
63,5
18,5
0,0
9,6
44,2
42,3
3,9

“Sử dụng phương pháp sơ đồ hóa trong dạy-học địa lí cấp trung học phổ thông”
Tháng 3/2013

21
Bùi văn Tiến-Trường THPT Buôn Ma Thuột-Email:

Tại lớp đối chứng:

- Phương pháp dạy không dùng sơ đồ trong tất cả các khâu của cả hai tiết:
nhìn chung chỉ có số ít học sinh có khả năng phân tích để thấy được bản chất
nội dung. Tư duy của hầu hết học sinh còn phổ biến là giản đơn, không có tính
toàn diện và hệ thống trong trình bày các kiến thức có độ phức tạp cao như các
mối quan hệ nhân quả.
- Tỉ lệ điểm dưới trung bình còn rất lớn, tỉ lệ điểm khá còn khiêm tốn,
vẫn còn một số học sinh yếu.
Tại lớp thực nghiệm:
- Phương pháp dạy có kết hợp sử dụng các sơ đồ ở một số khâu: phương
pháp dạy được kết hợp giữa các phương pháp khác nhau nhưng có điểm mới đó
chính là dùng sơ đồ trong cả ba khâu chính: Dạy bài mới, kiểm tra-đánh giá,
giao bài tập về nhà. Không khí học tâp sôi nổi, tích cực hơn, hiệu quả hơn.
- Tỉ lệ khá và giỏi chiếm tỉ lệ chủ yếu. Tỉ lệ trung bình ở mức thấp hơn và
không có học sinh yếu.
c. Nhận định tổng quát về kết quả thực nghiệm
*Đối với giáo viên :
- Qua thực tế chúng tôi thấy 100% giáo viên cho rằng sử dụng phương
pháp sơ đồ vào bài giảng địa lí có hiệu quả cao. Các giáo viên dự giờ và dạy
thực nghiệm đều công nhận việc sử dụng phương pháp sơ đồ đã tạo cho học
sinh khả năng tư duy sáng tạo, sự chủ động trong nhận thức, tích cực trong hoạt
động.
- Đa số giáo viên cho rằng: trong dạy học hiện nay cần có sự đổi mới
phương pháp, phương pháp sơ đồ hoá là một trong những phương pháp tích
cực, lấy học sinh làm trung tâm, đề cao vai trò tích cực chủ thể người học,
nhưng không coi nhẹ vai trò chỉ đạo của người dạy.
*Đối với học sinh:
- Sử dụng sơ đồ trong dạy học, học sinh được làm nhiều hơn, được suy
nghĩ và tư duy nhiều hơn, chủ động, tích cực hơn trong quá trình tham gia vào
“Sử dụng phương pháp sơ đồ hóa trong dạy-học địa lí cấp trung học phổ thông”
Tháng 3/2013

22
Bùi văn Tiến-Trường THPT Buôn Ma Thuột-Email:

xây dựng bài. Học sinh chăm chú nghe giảng, có hứng thú học tập vì có tính
chủ động rõ nét hơn thể hiện ở việc tự suy nghĩ, tìm hiểu và ghi nhớ thông tin.
-Thông qua phương pháp sơ đồ, người học xây dựng được mối liên hệ
giữa thông tin mới với những kiến thức và kĩ năng sẵn có. Với sự hướng dẫn
của giáo viên, học sinh có thể tự lực khám phá những cái mình chưa biết, chứ
không phải thụ động tiếp thu những tri thức đã sắp đặt sẵn.
- Cả kĩ năng lí luận và kĩ năng hành động như khả năng tự thiết kế được
sơ đồ, phân tích qua sơ đồ, đánh giá qua sơ đồ, đều được phát huy tối đa trong
tiếp nhận thông tin thông qua quá trình tự xử lí thông tin có logic, hệ thống.
Với những tình huống và gợi ý của giáo viên đưa ra, học sinh suy nghĩ và tự tìm
ra cách giải quyết (điền vào sơ đồ, hoàn chỉnh sơ đồ hoặc làm ngược lại, ).
- Về mặt thái độ, tình cảm, học sinh được bộc lộ những khả năng, sáng
tạo, linh hoạt ứng dụng vào các tình huống mới, biết tự phát hiện và giải quyết
những vấn đề đặt ra và từ đó tạo lòng ham mê học tập, có quan điểm học tập
đúng đắn hơn.

III. PHẦN KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ
III.1. Kết luận
Với việc nghiên cứu, vận dụng lí luận vào những ví dụ cụ thể ở các bài
địa lí 10, 11, 12 ở trên, tôi có đưa ra định hướng và các phương án dạy bằng
phương pháp sơ đồ hóa. Đây là những vấn đề mà tôi cảm thấy tâm đắc và thấy
rằng nó có tính khả thi cao, ứng dụng không chỉ cho một bài, một phần nội
dung của một bài trong chương trình mà còn ứng dụng cho nhiều bài khác,
nhiều nội dung ở khối lớp khác. Rộng ra có thể vận dụng lí luận cho một số
môn học khác trong trường THPT.
Việc đổi mới phương pháp trong dạy-học địa lí cấp THPT là cấp thiết

nhưng việc áp dụng để đạt hiệu qủa cao là cần thiết hơn, chính vì vậy đối với
giáo viên cho dù có sử dụng hỗ trợ của công nghệ thông tin hay trực tiếp dạy tại
lớp thì cần đầu tư nghiên cứu để xây dựng và sử dụng được phương pháp sơ đồ.
“Sử dụng phương pháp sơ đồ hóa trong dạy-học địa lí cấp trung học phổ thông”
Tháng 3/2013

23
Bùi văn Tiến-Trường THPT Buôn Ma Thuột-Email:

III.2.Kiến nghị
*Đối với giáo viên
- Về nhận thức: phải có quan điểm và phương pháp sử dụng sơ đồ trong
dạy học đúng đắn hơn. Cần có quan niệm rằng: sử dụng sơ đồ như một phương
tiện, một phương thức, một phương pháp dạy học không thể thiếu. Đồng thời
phải có nhận thức rằng không có một phương tiện hay công cụ nào có tính tối
ưu tuyệt đối. Phải biết sử dụng phối hợp với các phương pháp và phương tiện
khác.
- Người giáo viên cần phải đầu tư nhiều thời gian để tìm ra những
phương pháp dạy học phù hợp nhất. Trong quá trình giảng dạy giáo viên cần
liên tục điều chỉnh và chọn lựa các phương án để phù hợp với trình độ nhận
thức của học sinh.
- Cần có kỹ năng thiết kế sơ đồ, có tính linh hoạt trong việc đưa nội
dung bài học dưới dạng sơ đồ hoá. Khi soạn bài cần phải sắp xếp nội dung một
cách hợp lí khoa học, lôgíc từ đó lập ra một sơ đồ phù hợp nhất, trong đó thể
hiện được mối liên hệ giữa các kiến thức bài giảng.
- Cần có trình độ sử dụng và ứng dụng các phần mềm công nghệ thông
tin cơ bản nhất định để tạo thuận lợi cho mình trong quá trình thiết kế và sử
dụng sơ đồ một cách hiệu quả nhất.
*Đối với học sinh
- Phải có động cơ học tập đúng đắn, say mê, hứng thú tìm tòi và sáng tạo

trong học tập thông qua sơ đồ.
- Luôn rèn luyện khả năng tư duy logic, khái quát hoá, cũng như các kỹ
năng địa lí, đặc biệt tự học tập thông qua các sơ đồ.
*Về phía các nhà lí luận về phương pháp và chuyên môn cần tiếp tục
nghiên cứu và viết sách tham khảo liên quan tới việc sử dụng sơ đồ trong dạy và
học địa lí.
*Các cấp quản lí giáo dục ở mỗi địa phương cũng nên tổ chức lồng ghép
thành các chuyên đề trao đổi kinh nghiệm ở cấp cụm-tổ chuyên môn và cấp tỉnh
“Sử dụng phương pháp sơ đồ hóa trong dạy-học địa lí cấp trung học phổ thông”
Tháng 3/2013

24
Bùi văn Tiến-Trường THPT Buôn Ma Thuột-Email:

để có thể huy động trí tuệ tập thể tham gia vào việc xây dựng sơ đồ cho giảng
dạy địa lí các cấp, nhân rộng và thúc đẩy đổi mới phương pháp dạy học. Riêng
với vấn đề ứng dụng phương pháp sơ đồ thì càng cần có các chuyên đề để trao
đổi kinh nghiệm từ thực tế giảng dạy nhiều hơn nữa.
*Về phía các cấp lãnh đạo tại các trường, cần cố gắng tạo điều kiện
nhiều mặt, đặc biệt mỗi trường cần có một phòng học bộ môn, có thiết bị nghe
nhìn. Mỗi cá nhân giáo viên cần được hỗ trợ về mặt kinh phí cho việc thiết kế
các sơ đồ cả trên giấy và trên máy giống như là việc đầu tư cho việc mua dụng
cụ và phương tiện thực hành các bộ môn khác.
Nhà trường cần trang bị đầy đủ các phương tiện, thiết bị, đồ dùng… để
tạo điều kiện tốt hơn nữa cho giáo viên trong việc nghiên cứu xây dựng và sử
dụng phương pháp sơ đồ hóa trong giảng dạy môn địa lí.
“Sử dụng phương pháp sơ đồ hóa trong dạy-học địa lí cấp trung học phổ thông”
Tháng 3/2013

25

Bùi văn Tiến-Trường THPT Buôn Ma Thuột-Email:



Đề tài này hoàn thành với sự quan tâm chỉ đạo của ban chuyên môn nhà
trường, sự tham gia góp ý và động viên của nhiều thầy cô giáo trong tổ chuyên
môn và cụm tổ chuyên môn. Tuy nhiên do kinh nghiệm chưa nhiều, thời gian
cho nghiên cứu và hoàn thành ngắn, cơ sở vật chất còn hạn chế nên đề tài không
thể không tránh khỏi những thiếu sót. Tôi xin chân thành cảm ơn và mong tiếp
tục nhận được các ý kiến đóng góp quí báu của các thầy cô giáo để đề tài hoàn
thiện hơn và có tính ứng dụng cao hơn.

* Tác giả xin chân thành cám ơn
Buôn Ma Thuột, ngày 10.03.2013

Người viết


Bùi Văn Tiến