Thực hiện pháp luật về dân chủ ở cấp xã theo yêu cầu xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa việt nam (tt)

1
MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa (XHCN) Việt Nam mà Đảng,
Nhà nước và nhân dân ta đang xây dựng là Nhà nước của nhân dân, do nhân
dân và vì nhân dân. Về bản chất, đó chính là Nhà nước luôn tôn trọng và đề
cao các quyền dân chủ của nhân dân, xây dựng và thực hiện nền dân chủ
XHCN. Giữa thực hiện dân chủ và xây dựng Nhà nước pháp quyền XHCN
có mối liên hệ mật thiết, gắn bó hữu cơ, tác động qua lại và bổ sung cho
nhau. Dân chủ và thực hiện dân chủ là một trong những đặc trưng cơ bản
của Nhà nước pháp quyền; là một trong những điều kiện tiên quyết để hiện
thực hóa, xây dựng thành công Nhà nước pháp quyền XHCN. Dân chủ
XHCN là bản chất của chế độ ta, vừa là mục tiêu, vừa là động lực của sự
phát triển đất nước. Ngược lại, xây dựng Nhà nước pháp quyền XHCN là sự
bảo đảm có tính chất nền tảng cho việc thực hiện dân chủ; bởi lẽ, chức năng
của Nhà nước pháp quyền là phục vụ nhân dân, giữ mối liên hệ mật thiết với
nhân dân, thực hiện đầy đủ các quyền dân chủ của nhân dân, tôn trọng, lắng
nghe ý kiến của nhân dân và chịu sự giám sát của nhân dân. Hơn nữa, chỉ
Nhà nước pháp quyền XHCN mới có cơ chế, các biện pháp kiểm soát, ngăn
ngừa và trừng trị tệ quan liêu, tham nhũng, lãng phí, vô trách nhiệm, lạm
quyền, xâm phạm quyền dân chủ của công dân. Có thể nói, một nền dân chủ
thực sự với việc phát huy đầy đủ các quyền dân chủ của nhân dân chỉ có thể
có được trong điều kiện xây dựng Nhà nước pháp quyền XHCN.
Quyền dân chủ của nhân dân được thể hiện trực tiếp và cụ thể nhất là
dân chủ ở cấp xã. Dân chủ ở cấp xã là một khâu quan trọng trong hệ thống
cơ chế dân chủ, liên quan đến hầu hết các lĩnh vực của đời sống xã hội. Sau
khi Bộ Chính trị ban hành Chỉ thị 30-CT/TƯ về Xây dựng và thực hiện quy
2
chế dân chủ ở cơ sở và các văn bản liên quan, Nhà nước đã ban hành nhiều
văn bản quy phạm pháp luật để triển khai quan điểm chỉ đạo của Đảng, trong
đó có Pháp lệnh Thực hiện dân chủ ở xã, phường, thị trấn.

Trong những năm qua, Đảng, Nhà nước, các cấp chính quyền địa
phương đã triển khai nhiều giải pháp nhằm không ngừng phát huy dân chủ;
đưa dân chủ ở cấp xã thực sự đi vào mọi lĩnh vực hoạt động của đời sống xã
hội ở các xã, phường, thị trấn trên phạm vi cả nước. Quá trình thực hiện
pháp luật (THPL) về dân chủ ở cấp xã đã và đang làm chuyển biến đáng kể
nhận thức của các cấp ủy Đảng, chính quyền, đoàn thể và các tổ chức quần
chúng về vai trò, tầm quan trọng của việc thực hiện dân chủ, phát huy mạnh
mẽ quyền dân chủ của các tầng lớp nhân dân; góp phần tích cực, hiệu quả
vào công tác xây dựng Đảng, chính quyền trong sạch, vững mạnh, nâng cao
chất lượng đội ngũ cán bộ, công chức (CBCC), xây dựng khối đại đoàn kết
toàn dân, đáp ứng yêu cầu xây dựng Nhà nước pháp quyền XHCN.
Tuy nhiên, bên cạnh những kết quả đã đạt được, việc THPL về dân chủ
ở cấp xã trên phạm vi cả nước nói chung, ở từng địa phương nói riêng còn
bộc lộ những hạn chế, nhược điểm nhất định. Đảng ta đã chỉ rõ: “Quyền làm
chủ của nhân dân ở một số nơi, trên một vài lĩnh vực còn bị vi phạm. Việc
thực hành dân chủ còn mang tính hình thức; có tình trạng lợi dụng dân chủ
gây chia rẽ, làm mất đoàn kết nội bộ, gây rối, ảnh hưởng đến trật tự, an toàn
xã hội”. Một bộ phận CBCC các cấp, trong đó có cấp xã, bị thoái hóa, biến
chất, quan liêu, hách dịch, nhũng nhiễu dân. Các cấp ủy Đảng, chính quyền,
Mặt trận Tổ quốc, các đoàn thể nhân dân cũng như đội ngũ CBCC cấp xã
chưa thực sự làm tròn vai trò, trách nhiệm của mình trong tổ chức THPL về
dân chủ ở cấp xã; một bộ phận nhân dân thiếu kiến thức pháp luật nên chưa
thực sự phát huy các quyền dân chủ của mình. Đây là một trong những
nguyên nhân làm phát sinh tình trạng người dân tụ tập khiếu kiện, tố cáo vượt
3
cấp, kéo dài khi quyền, lợi ích hợp pháp của họ không được giải quyết thỏa
đáng, dứt điểm ngay từ cấp xã.
Từ những lý do trên cho thấy, việc củng cố, phát triển các vấn đề lý luận
về THPL về dân chủ ở cấp xã, đánh giá thực trạng, nguyên nhân để từ đó, đề
ra các giải pháp bảo đảm THPL về dân chủ ở cấp xã theo yêu cầu xây dựng

Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam là một vấn đề có tầm quan trọng và
mang tính cấp thiết. Đó cũng là lý do tác giả chọn vấn đề “Thự c hiệ n pháp
luậ t về dân chủ ở cấ p xã theo yêu cầ u xây dự ng Nhà nư ớ c pháp quyề n xã
hộ i chủ nghĩa Việ t Nam ” làm đề tài luận án Tiến sỹ luật học.
2. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu của luận án
- Mục đích của luận án là trên cơ sở nghiên cứu làm sáng tỏ những vấn
đề lý luận và đánh giá thực trạng THPL về dân chủ ở cấp xã theo yêu cầu xây
dựng Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam, luận án đề xuất các quan điểm
và giải pháp bảo đảm THPL về dân chủ ở cấp xã theo yêu cầu xây dựng Nhà
nước pháp quyền XHCN Việt Nam hiện nay.
- Để thực hiện mục đích trên luận án có những nhiệm vụ sau:
Một là, nghiên cứu làm sáng tỏ cơ sở lý luận của việc THPL về dân
chủ ở cấp xã theo yêu cầu xây dựng Nhà nước pháp quyền XHCN, bao gồm:
khái niệm, đặc trưng, hình thức, nội dung, các điều kiện bảo đảm THPL theo
yêu cầu xây dựng Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam; những yêu cầu
của Nhà nước pháp quyền XHCN đối với THPL về dân chủ ở cấp xã.
Hai là, nghiên cứu, khảo sát, điều tra xã hội học về THPL về dân chủ ở
cấp xã trên địa bàn 19 tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương trong cả nước;
từ đó làm sáng tỏ, đánh giá những kết quả đạt dược, hạn chế và nguyên nhân
của thực trạng THPL về dân chủ ở cấp xã ở Việt Nam trong những năm qua.
Ba là, đề xuất, luận giải quan điểm và giải pháp bảo đảm THPL về dân
chủ ở cấp xã theo yêu cầu xây dựng Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam
4
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của luận án
- Đối tượng nghiên cứu của luận án là các vấn đề lý luận và thực tiễn
về THPL về dân chủ ở cấp xã theo yêu cầu xây dựng Nhà nước pháp quyền
XHCN Việt Nam dưới góc độ Lý luận và Lịch sử Nhà nước và pháp luật.
- Phạm vi nghiên cứu của luận án:
+ Về không gian: Luận án nghiên cứu, đánh giá thực trạng THPL về
dân chủ ở cấp xã trên địa bàn 19 tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương ở cả

ba miền Bắc, Trung, Nam Việt Nam, bao gồm các tỉnh: Lai Châu, Điện
Biên, Quảng Ninh, Phú Thọ, Hưng Yên, Thái Bình, Thanh Hóa, Quảng
Bình, Quảng Nam, Bình Định, Đắl Lắk, Đắk Nông, Đồng Nai, Sóc Trăng,
Bạc Liêu, Cà Mau; các thành phố: Hải Phòng, Hồ Chí Minh và Cần Thơ.
+ Về thời gian: Luận án nghiên cứu pháp luật và đánh giá thực trạng
THPL về dân chủ ở cấp xã từ năm 1998 đến nay (2014).
4. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu của luận án
- Cơ sở lý luận của luận án là quan điểm của chủ nghĩa Mác - Lênin về
nhà nước và pháp luật, về vai trò của quần chúng nhân dân, về dân chủ nói
chung; tư tưởng Hồ Chí Minh và các quan điểm của Đảng Cộng sản Việt
Nam về xây dựng Nhà nước pháp quyền XHCN, về dân chủ và thực hiện
dân chủ ở cấp xã nói riêng.
- Phương pháp nghiên cứu của luận án: Để thực hiện mục đích và
nhiệm vụ nghiên cứu, luận án đã sử dụng các phương pháp nghiên cứu: phân
tích - tổng hợp, lịch sử - cụ thể, logic, thống kê - so sánh, khái quát hóa, hệ
thống hóa để nghiên cứu các vấn đề lý luận; sử dụng phương pháp điều tra
xã hội học để thu thập các thông tin, số liệu thực tế phục vụ cho việc phân
tích, đánh giá thực trạng, nguyên nhân của vấn đề nghiên cứu và luận chứng
tính khả thi của các giải pháp mà luận án đề xuất.
5. Đóng góp khoa học mới của luận án
5
- Luận án đã đưa ra được khái niệm và xác định được đặc điểm của
chủ thể, nội dung, các hình thức THPL về dân chủ ở cấp xã theo yêu cầu xây
dựng Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam.
- Phân tích và chỉ ra được nội dung của mối quan hệ giữa THPL về dân
chủ ở cấp xã và xây dựng Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam đối với
THPL về dân chủ ở cấp xã ở Việt Nam.
- Trên cơ sở kết quả điều tra xã hội học trên địa bàn 19 tỉnh, thành phố
trong cả nước, luận án đã chỉ ra và luận giải có sức thuyết phục các kết quả,
hạn chế và nguyên nhân của thực trạng THPL về dân chủ ở cấp xã theo yêu

cầu xây dựng Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam từ năm 1998 đến nay.
- Luận án đề xuất được sáu quan điểm và bốn nhóm giải pháp toàn
diện, có tính khả thi nhằm bảo đảm THPL về dân chủ ở cấp xã theo yêu cầu
xây dựng Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam hiện nay.
6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận án
- Về phương diện lý luận, kết quả và đóng góp mới của luận án góp
phần làm sáng tỏ và phong phú thêm những vấn đề lý luận về THPL nói
chung, về THPH trên một lĩnh vực cụ thể nói riêng.
- Về phương diện thực tiễn, luận án có thể sử dụng làm tài liệu tham
khảo phục vụ cho việc học tập, nghiên cứu, giảng dạy môn Lý luận Nhà
nước và pháp luật trong phạm vi các vấn đề có liên quan. Các kết quả nghiên
cứu của luận án có thể được các cơ quan hữu quan của các tỉnh, thành phố
sử dụng làm luận cứ khoa học, tài liệu tham khảo phục vụ việc xây dựng các
giải pháp cụ thể để nhằm đẩy mạnh và nâng cao hiệu quả THPL về dân chủ
ở cấp xã đáp ứng yêu cầu xây dựng Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam.
7. Kết cấu của luận án
Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo và phụ lục,
luận án được kết cấu thành 4 chương, 12 tiết.
6
NỘI DUNG CHÍNH CỦA LUẬN ÁN
Chương 1
TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI
VÀ NHỮNG VẤN ĐỀ ĐẶT RA CẦN TIẾP TỤC NGHIÊN CỨU
THPL nói chung, THPL về dân chủ ở cấp xã (xã, phường, thị trấn) nói
riêng là chủ đề pháp luật quan trọng, thu hút sự quan tâm nghiên cứu của
nhiều nhà khoa học ở nước ngoài và ở trong nước.
Tổng quan tình hình nghiên cứu ở nước ngoài cho thấy, các tác giả,
nước ngoài đã có nhiều cuốn giáo trình, sách, bài viết luận bàn về vấn đề
THPL nói chung, đề cập tương đối đa dạng vấn đề dân chủ, dân chủ trực
tiếp, dân chủ đại diện, dân chủ ở địa phương , trong đó nổi lên sự khẳng

định quyền lực nhà nước là quyền lực gốc của nhân dân, một nền dân chủ
phải có sự chế ước lẫn nhau giữa các chủ thể trong xã hội và phải được bảo
đảm thực thi bằng pháp luật. Một số công trình bàn sâu về các tiêu chí của
nền dân chủ, về tác động của tăng trưởng kinh tế đối với việc thực thi dân
chủ, đánh giá về triển vọng của một nền dân chủ trong thế giới ngày nay.
Sự tổng quan tình hình nghiên cứu ở trong nước cho thấy, từng vấn đề
riêng lẻ như THPL, dân chủ, dân chủ ở cấp xã, THPL về dân chủ ở cấp xã
đều đã được các nhà nghiên cứu, các tác giả đề cập, luận bàn tương đối đầy
đủ. Song, nếu đặt các vần đề đó một cách lôgíc, hệ thống trong một tên đề
tài khoa học “Thự c hiệ n pháp luậ t về dân chủ ở cấ p xã theo yêu cầ u xây
dự ng Nhà nư ớ c pháp quyề n xã hộ i chủ nghĩa Việ t Nam ”, thì có thể nhận
thấy rằng, các công trình nghiên cứu về dân chủ ở cơ sở phần nhiều mang
tính lý luận; các công trình nghiên cứu vấn đề THPL về dân chủ ở cấp xã
mới chỉ dừng lại ở cấp độ luận văn thạc sĩ và gắn với một địa bàn cụ thể là
một huyện hay một tỉnh, chưa có một công trình nào nghiên cứu lý luận và
khảo sát thực tiễn vấn đề THPL về dân chủ ở cấp xã ở cấp độ luận án tiến sĩ
7
và trên phạm vi quốc gia. Hơn thế nữa, THPL về dân chủ ở cấp xã theo yêu
cầu xây dựng Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam thì càng là vấn đề mới,
chưa được triển khai nghiên cứu một cách thấu đáo, toàn diện và hệ thống.
Từ đó, có thể khẳng định rằng, cho đến nay vẫn chưa có một công
trình nào nghiên cứu một cách toàn diện, có hệ thống cả về mặt lý luận cũng
như khảo sát thực tiễn vấn đề THPL về dân chủ ở cấp xã theo yêu cầu xây
dựng Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam. Đó cũng là lý do tác giả chọn
vấn đề “Thực hiện pháp luật về dân chủ ở cấp xã theo yêu cầu xây dựng Nhà
nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam” làm đề tài luận án tiến sĩ luật
học với mong muốn khỏa lấp khoảng trống nói trên.
Chương 2
CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA VIỆC THỰC HIỆN PHÁP LUẬT VỀ DÂN
CHỦ Ở CẤP XÃ THEO YÊU CẦU XÂY DỰNG NHÀ NƯỚC PHÁP

QUYỀN XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM
2.1. NHÀ NƯỚC PHÁP QUYỀN XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM VỚI YÊU
CẦU THỰC HIỆN PHÁP LUẬT VỀ DÂN CHỦ Ở CẤP XÃ
2.1.1. Khái niệm, các đặc trưng cơ bản của Nhà nước pháp quyền
XHCN Việt Nam
2.1.1.1. Khái niệ m Nhà nư ớ c pháp quyề n XHCN Việ t Nam
Nhà nước pháp quyền là nhà nước quản lý theo pháp luật và đề cao
quyền của con người, quyền của công dân. Xây dựng Nhà nước pháp quyền
XHCN của dân, do dân, vì dân là cách thức cơ bản để phát huy quyền làm
chủ của nhân dân, đảm bảo mọi quyền lực nhà nước thuộc về nhân dân. Đó
là Nhà nước quản lý xã hội bằng pháp luật, tăng cường pháp chế, xử lý
nghiêm minh mọi hành vi vi phạm pháp luật nhằm thực hiện các quyền tự
do dân chủ và lợi ích hợp pháp của công dân, ngăn ngừa mọi sự tùy tiện,
8
lạm dụng quyền từ phía Nhà nước và các cán bộ viên chức nhà nước, ngăn
ngừa hiện tượng dân chủ cực đoan vô kỉ luật, kỉ cương, đảm bảo hiệu lực,
hiệu quả của Nhà nước. Đó là Nhà nước mà tất cả các cơ quan nhà nước, các
tổ chức đều phải hoạt động theo pháp luật, chịu trách nhiệm trước nhân dân
về các hoạt động của mình. Mọi công dân đều có nghĩa vụ chấp hành hiến
pháp và pháp luật, phải sống và làm việc theo pháp luật.
2.1.1.2. Các đặ c trư ng cơ bả n củ a Nhà nư ớ c pháp quyề n XHCN
Từ thực tiễn nhận thức lý luận, tiếp thu có chọn lọc các giá trị có tính
phổ quát của nhà nước pháp quyền nói chung cũng như từ thực tiễn xây
dựng Nhà nước pháp quyền XHCN ở nước ta, có thể khái quát năm đặc
trưng cơ bản của Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam theo quan điểm
của Đảng Cộng sản Việt Nam như sau: 1) Nhà nước pháp quyền XHCN
Việt Nam là Nhà nước của nhân dân, do nhân dân và vì nhân dân; tất cả
quyền lực nhà nước đều thuộc về nhân dân; 2) Nhà nước pháp quyền XHCN
được tổ chức và hoạt động trên cơ sở Hiến pháp, pháp luật và bảo đảm cho
Hiến pháp, các đạo luật luôn giữ vị trí tối thượng trong điều chỉnh các quan

hệ thuộc tất cả các lĩnh vực của đời sống xã hội; 3) Nhà nước pháp quyền
XHCN Việt Nam tôn trọng và bảo đảm quyền con người, quyền công dân;
nâng cao trách nhiệm pháp lý giữa Nhà nước và công dân; thực hành dân
chủ, đồng thời tăng cường kỷ cương, kỷ luật; 4) Quyền lực nhà nước là
thống nhất, có sự phân công rành mạch, phối hợp chặt chẽ và kiểm soát giữa
các cơ quan trong việc thực hiện quyền lập pháp, hành pháp và tư pháp; 5)
Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam do Đảng Cộng sản Việt Nam lãnh
đạo, đồng thời bảo đảm sự giám sát của nhân dân, sự phản biện xã hội của
Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các tổ chức thành viên của Mặt trận.
2.1.2. Những yêu cầu của Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam đối
với việc THPL về dân chủ ở cấp xã
9
Xây dựng Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam đang đặt ra cho
công tác THPL về dân chủ ở cấp xã ở nước ta trong giai đoạn hiện nay
những yêu cầu sau: Thứ nhất, trong THPL về dân chủ ở cấp xã phải khẳng
định bản chất dân chủ của Nhà nước ta - Nhà nước của nhân dân, do nhân
dân, vì nhân dân; Thứ hai, phải luôn luôn bảo đảm tính tối cao của pháp luật;
Thứ ba, phải luôn quán triệt nguyên tắc thực hành nền dân chủ xã hội chủ
nghĩa; Thứ tư, phải luôn bảo đảm các cơ chế, chính sách và biện pháp nhằm
thực hiện đầy đủ quyền dân chủ trực tiếp của nhân dân; Thứ năm, phải bảo
đảm quyền con người theo quy định của Hiến pháp.
2.2. KHÁI NIỆM, CHỦ THỂ, NỘI DUNG, HÌNH THỨC THỰC HIỆN PHÁP
LUẬT VỀ DÂN CHỦ Ở CẤP XÃ THEO YÊU CẦU XÂY DỰNG NHÀ NƯỚC
PHÁP QUYỀN XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM
2.2.1. Khái niệm THPL về dân chủ ở cấp xã
2.2.1.1. Khái niệ m dân chủ , dân chủ ở cấ p xã
Dân chủ (democracy) là thuật ngữ có nguồn gốc từ tiếng Hy Lạp; trong
đó, demos có nghĩa là dân, kratos có nghĩa là quyền uy, sự cai trị. Như vậy,
theo nghĩa gốc, dân chủ có nghĩa là quyền uy của dân; là trạng thái tổ chức
xã hội, trong đó, quyền lực thuộc về dân. Dân chủ là hình thức tổ chức thiết

chế chính trị của xã hội dựa trên việc thừa nhận nhân dân là nguồn gốc của
quyền lực, thừa nhận nguyên tắc bình đẳng và tự do. Dân chủ cũng được vận
dụng vào các tổ chức và hoạt động của những tổ chức và thiết chế xã hội
nhất định. Trong tiếng Việt, thuật ngữ dân chủ cũng được cấu thành từ hai
yếu tố dân và chủ; có nghĩa dân là chủ hay quyền làm chủ của dân.
Dân chủ ở cấp xã là biểu hiện cụ thể của nền dân chủ XHCN, là sự
đảm bảo nguyên tắc toàn bộ quyền lực nhà nước thuộc về nhân dân tại địa
bàn xã, phường, thị trấn trên cơ sở thực hiện quyền được biết, quyền được
bàn và quyết định, quyền được tham gia ý kiến trước khi cơ quan có thẩm
10
quyền quyết định và quyền giám sát đối với những nội dung có liên quan tới
đời sống kinh tế, chính trị, văn hóa, xã hội của người dân ở xã, phường, thị
trấn bằng những hình thức nhất định, phù hợp với các nguyên tắc, quy định
của pháp luật.
2.2.1.2. Khái niệ m pháp luậ t về thự c hiệ n dân chủ ở cấ p xã
Pháp luật về thực hiện dân chủ ở cấp xã là tổng thể các quy định về
thực hiện dân chủ ở xã, phường, thị trấn; bao gồm các văn bản quy phạm
pháp luật của Quốc hội, Chính phủ, Nghị quyết liên tịch của Chính phủ và
Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, các văn bản pháp quy của
các chính quyền địa phương nhằm cụ thể hóa các quy định về thực hiện dân
chủ ở cấp xã sao cho phù hợp với điều kiện cụ thể ở từng địa phương.
2.2.1.3. Khái niệ m THPL về dân chủ ở cấ p xã
THPL về dân chủ ở cấp xã là quá trình triển khai các hoạt động đưa
những quy định của pháp luật về thực hiện dân chủ ở cấp xã đi vào thực tiễn
đời sống xã hội cơ sở, trở thành những hành vi pháp luật thực tế hợp pháp
của chính quyền, CBCC cấp xã, cán bộ thôn, tổ dân phố, cơ quan, tổ chức,
cá nhân có liên quan và nhân dân địa phương nhằm phát huy quyền làm chủ
của nhân dân; thu hút nhân dân tham gia quản lý nhà nước, quản lý xã hội;
kiểm tra, giám sát các hoạt động của chính quyền cấp cơ sở; góp phần giữ
gìn trật tự, kỷ cương, an toàn xã hội trên địa bàn xã, phường, thị trấn.

2.2.2. Chủ thể THPL về dân chủ ở cấp xã
Chủ thể của hoạt động THPL về dân chủ ở cấp xã theo yêu cầu xây
dựng Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam là cấp ủy Đảng, chính quyền
các cấp, tổ chức, cộng đồng dân cư, cá nhân tham gia vào quá trình THPL về
dân chủ ở cấp xã ở nước ta hiện nay. Căn cứ vào Pháp lệnh Thực hiện dân
chủ ở xã, phường, thị trấn, có thể phân chia chủ thể THPL về dân chủ ở cấp
xã ở nước ta hiện nay thành 03 nhóm chủ thể: 1) Chủ thể lãnh đạo THPL về
11
dân chủ ở cấp xã; 2) Chủ thể tổ chức THPL về dân chủ ở cấp xã; 3) Chủ thể
trực tiếp THPL về dân chủ ở cấp xã. Sự phân chia này chỉ mang tính chất
tương đối vì trên thực tế, nhiều khi chức năng, nhiệm vụ của các chủ thể nói
trên có thể có sự đan xen, lồng ghép vào nhau trong quá trình thực hiện.
2.2.3. Nội dung THPL về dân chủ ở cấp xã
Quá trình triển khai, đưa các nguyên tắc, quy định của pháp luật về
thực hiện dân chủ ở cấp xã đi vào đời sống xã hội trên địa bàn xã, phường,
thị trấn ở nước ta hiện nay theo yêu cầu xây dựng Nhà nước pháp quyền
XHCN Việt Nam phải bảo đảm thực hiện các nội dung sau đây:
- Thực hiện quyền được biết các nội dung liên quan đến đời sống kinh
tế - xã hội của nhân dân ở xã, phường, thị trấn;
- Thực hiện quyền được bàn và quyết định, thể hiện trên hai phương
diện: nội dung nhân dân bàn và quyết định trực tiếp; nội dung nhân dân bàn
và biểu quyết để cấp có thẩm quyền quyết định;
- Thực hiện quyền được tham gia ý kiến trước khi cơ quan có thẩm
quyền quyết định;
- Thực hiện quyền giám sát đối với tất cả các nội dung mà họ được
công khai để biết, được bàn và quyết định trực tiếp, được bàn và biểu quyết,
được tham gia ý kiến trước khi cơ quan có thẩm quyền quyết định.
2.2.4. Các hình thức THPL về dân chủ ở cấp xã
Cũng như trong THPL nói chung, THPL về dân chủ ở cấp xã có các
hình thức cơ bản là: tuân theo pháp luật, thi hành pháp luật, sử dụng pháp

luật và áp dụng pháp luật. Tuân theo pháp luật trong THPL về dân chủ ở cấp
xã là hình thức THPL, trong đó, các chủ thể pháp luật tự kiềm chế để không
thực hiện những hành vi, hoạt động mà pháp luật về dân chủ ở cấp xã
nghiêm cấm, không cho phép thực hiện. Thi hành pháp luật trong THPL về
dân chủ ở cấp xã là hình thức THPL, trong đó, các chủ thể pháp luật thực
12
hiện trách nhiệm, nghĩa vụ pháp lý của mình bằng những hành động tích cực
được quy định trong Pháp lệnh thực hiện dân chủ ở xã, phường, thị trấn. Sử
dụng pháp luật trong THPL về dân chủ ở cấp xã là hình thức THPL mà các
chủ thể pháp luật thực hiện quyền chủ thể của mình, nghĩa là thực hiện
những hành vi mà pháp luật về dân chủ ở cấp xã cho phép. Hình thức áp
dụng pháp luật được thực hiện đối với những nội dung nhân dân bàn, biểu
quyết để cấp có thẩm quyền quyết định.
2.3. MỐI QUAN HỆ GIỮA THỰC HIỆN PHÁP LUẬT VỀ DÂN CHỦ Ở CẤP
XÃ VÀ XÂY DỰNG NHÀ NƯỚC PHÁP QUYỀN XHCN VIỆT NAM
Giữa THPL về dân chủ ở cấp xã và xây dựng Nhà nước pháp quyền
XHCN Việt Nam có mối quan hệ hữu cơ, gắn bó mật thiết với nhau; đồng
thời, tác động lẫn nhau trong tiến trình xây dựng và phát triển đất nước Việt
Nam theo định hướng XHCN. Sự hiện diện của nền dân chủ là một trong
những tiêu chí, đặc trưng cơ bản của nhà nước pháp quyền. Không thể coi là
xây dựng thành công Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam nếu không
xây dựng nền dân chủ XHCN và thực hành dân chủ, đặc biệt là THPL về
dân chủ ở cấp xã; bởi vậy, THPL về dân chủ ở cấp xã là đòi hỏi tất yếu,
khách quan của tiến trình xây dựng Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam,
là sự thể hiện sinh động bản chất dân chủ thực sự của Nhà nước ta. Ngược
lại, việc thiết lập nền dân chủ XHCN nói chung, xây dựng và ban hành pháp
luật về thực hiện dân chủ ở cấp xã nói riêng chỉ có thể được triển khai và
bảo đảm thực hiện bởi Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam.
2.4. NHỮNG ĐIỀU KIỆN BẢO ĐẢM THPL VỀ DÂN CHỦ Ở CẤP XÃ THEO
YÊU CẦU XÂY DỰNG NHÀ NƯỚC PHÁP QUYỀN XHXN VIỆT NAM

2.4.1. Điều kiện về kinh tế
Điều kiện kinh tế có ảnh hưởng rất mạnh mẽ, quan trọng tới công tác
THPL về dân chủ ở cấp xã thông qua việc tác động đến thái độ, nhận thức
13
của các chủ thể pháp luật về vai trò, tầm quan trọng của pháp luật về dân chủ
ở cấp xã; từ đó, tác động đến chất lượng và hiệu quả của hoạt động THPL
trong lĩnh vực này. Bởi vậy, bảo đảm các điều kiện kinh tế là sự bảo đảm có
tính chất nền tảng, là điều kiện tiên quyết cho việc thực hiện thành công
pháp luật về thực hiện dân chủ ở cấp xã theo yêu cầu xây dựng Nhà nước
pháp quyền XHCN Việt Nam.
2.4.2. Điều kiện về chính trị
Điều kiện chính trị với các yếu tố như môi trường chính trị - xã hội,
cương lĩnh, đường lối chính trị của Đảng, ý thức chính trị của chủ thể THPL
về dân chủ ở cấp xã, trình độ phát triển của nền dân chủ có ảnh hưởng
mạnh mẽ tới chủ thể của hoạt động THPL về dân chủ ở cấp xã. Vậy nên, để
có thể thực hiện thắng lợi pháp luật về thực hiện dân chủ ở cấp xã theo yêu
cầu xây dựng Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam thì nhất thiết phải bảo
đảm các điều kiện về chính trị cho hoạt động này.
2.4.3. Điều kiện về văn hóa - xã hội
Các điều kiện văn hóa - xã hội bao giờ cũng thuộc về một môi trường
văn hóa - xã hội nhất định và gắn liền với một phạm vi không gian - xã hội
nhất định, nơi các cá nhân và cộng đồng người tổ chức các hoạt động sống,
lao động, sinh hoạt; cùng nhau tạo dựng, thừa nhận và chia sẻ các giá trị văn
hóa, lối sống, phong tục, tập quán, tôn giáo, tín ngưỡng và lễ nghi Không
gian văn hóa đó không thể tồn tại ở đâu khác ngoài địa bàn xã, phường, thị
trấn. Với những mặt, những khía cạnh và biểu hiện cụ thể của mình, yếu tố
văn hóa - lối sống có ảnh hưởng hết sức quan trọng đối với công tác THPL
về dân chủ ở cấp xã.
2.4.4. Điều kiện về pháp luật
Điều kiện pháp luật là tổng thể những nhân tố tạo nên đời sống pháp

luật của xã hội ở từng giai đoạn phát triển nhất định. THPL về dân chủ ở cấp
14
xã trước hết đòi hỏi pháp luật về dân chủ ở cấp xã phải được hoàn thiện. Đó
là căn cứ để các chủ thể pháp luật THPL. Song, ý thức pháp luật, các yếu tố
thuộc hệ thống tổ chức, quản lý xã hội truyền thống cũng có ảnh hưởng nhất
định đến việc THPL về dân chủ ở cấp xã.
2.5. THỰC HIỆN PHÁP LUẬT VỀ DÂN CHỦ Ở ĐỊA PHƯƠNG TẠI MỘT SỐ
NƯỚC TRÊN THẾ GIỚI VÀ GIÁ TRỊ THAM KHẢO CHO VIỆT NAM
Sự khảo sát vấn đề THPL về dân chủ ở địa phương tại Cộng hòa Pháp,
Liên bang Nga, Cộng hòa nhân dân Trung Hoa, Nhật Bản, Hàn Quốc cho
thấy, bằng cách này hay cách khác, mức độ ít hay nhiều, tính chất rộng rãi
hay hạn hẹp, các quốc gia khác nhau trên thế giới đều hướng tới một xây
dựng, thực hiện nền dân chủ nhất định tùy thuộc vào trình độ nhận thức về
dân chủ, sự phát triển của nền dân chủ, truyền thống lịch sử, quy định của
pháp luật, nhu cầu thực tiễn đặt ra đối với mỗi quốc gia qua từng giai đoạn
lịch sử khác nhau. Hầu như các nhà nước khác nhau trên thế giới không xây
dựng, ban hành một đạo luật riêng về thực hiện dân chủ ở cơ sở, nhưng
những quy định pháp luật về thực hiện dân chủ ở cơ sở, ở địa phương thì có
được đề cập trong Hiến pháp và những đạo luật khác.
Từ việc tìm hiểu vấn đề thực hiện pháp luật về dân chủ ở địa phương
tại một số nước trên thế giới, có thể rút ra một số bài học kinh nghiệm có giá
trị tham khảo đối với Việt Nam, như chúng ta có thể tham khảo, nghiên cứu
mô hình này của Hàn Quốc, không nên chia nhỏ các đơn vị hành chính, mà
tùy thuộc tình hình thực tế có thể mở rộng, sáp nhập các đơn vị hành chính
lại với nhau để dễ bề quản lý và có điều kiện phục vụ các nhu cầu của nhân
dân tốt hơn trên cơ sở tôn trọng ý kiến của nhân dân địa phương; hoặc muốn
giảm hỗ trợ ngân sách của nhà nước trung ương cho địa phương thì phải
tăng quyền tự quyết cho chính quyền địa phương nhằm kích thích quyền tự
chủ, tự quản theo xu thế hiện nay của nhiều quốc gia trên thế giới.
15

Chương 3
THỰC TRẠNG PHÁP LUẬT VÀ THỰC HIỆN PHÁP LUẬT VỀ DÂN
CHỦ Ở CẤP XÃ THEO YÊU CẦU XÂY DỰNG NHÀ NƯỚC PHÁP
QUYỀN XHCN VIỆT NAM TỪ NĂM 1998 ĐẾN NAY
3.1. THỰC TRẠNG PHÁP LUẬT VỀ THỰC HIỆN DÂN CHỦ Ở CẤP XÃ
Từ sự khảo sát quá trình hình thành, phát triển của pháp luật về thực
hiện dân chủ ở cấp xã, phân tích những nội dung chính của các văn bản quy
phạm pháp luật về thực hiện dân chủ ở cấp xã; đánh giả những thành tựu, ưu
điểm và tồn tại, hạn chế của pháp luật về dân chủ ở cấp xã ở Việt Nam nhìn
từ góc độ xây dựng Nhà nước pháp quyền XHCN, có thể khẳng định rằng:
việc Nhà nước ta xây dựng, ban hành các văn bản quy phạm pháp luật về
thực hiện dân chủ ở cấp xã là một phát kiến lớn, một phương thức hay, hữu
hiệu nhằm phát huy quyền làm chủ của nhân dân ở cơ sở một cách thực chất
nhất. Với sự ra đời của Quy chế thực hiện dân chủ ở xã (Nghị định số
29/1998/NĐ-CP, Nghị định số 79/2003/NĐ-CP) và Pháp lệnh Thực hiện
dân chủ ở xã, phường, thị trấn, lần đầu tiên trong lịch sử lập pháp, lập quy
Nhà nước ta đã tạo ra một công cụ pháp lý về thực hiện dân chủ, trao cho
các tầng lớp nhân dân ở cơ sở những quyền dân chủ thực sự: quyền được
biết; quyền được bàn và quyết định trực tiếp, bàn và biểu quyết để cấp có
thẩm quyền quyết định; quyền được tham gia ý kiến trước khi cơ quan có
thẩm quyền quyết định; quyền giám sát. Tuy nhiên, pháp luật về thực hiện
dân chủ ở cấp xã hiện hành vẫn đang bộc lộ các tồn tại, hạn chế nhất định.
3.2. THỰC TRẠNG THỰC HIỆN PHÁP LUẬT VỀ DÂN CHỦ Ở CẤP XÃ
THEO YÊU CẦU XÂY DỰNG NHÀ NƯỚC PHÁP QUYỀN XHCN Ở NƯỚC TA
TỪ NĂM 1998 ĐẾN NAY
3.2.1. Những thành tựu, kết quả đạt được trong THPL về dân chủ ở cấp
xã ở nước ta
16
Tuân theo pháp luật về dân chủ ở cấp xã chưa làm phát sinh quan hệ
pháp luật, bởi vậy, luận án chỉ tập trung đánh giá thực trạng THPL ở nước ta

trên ba phương diện: thi hành, sử dụng và áp dụng pháp luật.
Trên phương diện thi hành pháp luật, nhìn chung, chính quyền cấp xã
trên phạm vi cả nước đã nhanh chóng triển khai công tác phổ biến, tuyên
truyền pháp luật về thực hiện dân chủ ở cấp xã; qua đó, đã giúp nâng cao
trình độ kiến thức, hiểu biết pháp luật của đội ngũ CBCC cấp xã; ý thức
pháp luật của nhân dân cũng được nâng lên ở những mức độ nhất định; thực
hiện việc niêm yết, thông báo những nội dung công khai để nhân dân biết ở
mức độ tố t và khá.
Trên phương diện sử dụng pháp luật, phần lớn người dân xã, phường,
thị trấn đã có ý thức cao, tích cực hưởng ứng, nhiệt tình tham gia THPL về
dân chủ ở cấp xã. Nhân dân đã chủ động tiếp cận thông tin đối với những
nội dung công khai để nhân dân biết; những nội dung nhân dân bàn và quyết
định, nhân dân tham gia ý kiến trước khi cơ quan có thẩm quyền quyết định,
nhìn chung, đã được nhân dân thực hiện ở mức độ khá tốt. Phần lớn nhân
dân ở các địa phương đã thực hiện quyền giám sát theo quy định của pháp
luật về dân chủ ở cấp xã ở mức độ “tốt” và “khá”. Điều này được ghi nhận
bởi 79.63% CBCC cấp xã và 71.49% người dân trả lời phiếu thu thập ý kiến.
Trên phương diện áp dụng pháp luật, về cơ bản, Ủy ban nhân dân cấp
huyện trên cả nước đã thực hiện tương đối tốt việc ra quyết định công nhân
hương ước, quy ước của thôn, tổ dân phố; Ủy ban nhân dân cấp xã đã kịp
thời ra quyết định công nhận đối với việc bầu, miễn nhiệm, bãi nhiệm Tr-
ưởng thôn, Tổ trưởng tổ dân phố; Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam cấp
xã, theo quy định của pháp luật, đã kịp thời ra quyết định công nhận đối với
việc bầu, bãi nhiệm thành viên Ban Thanh tra nhân dân, Ban Giám sát đầu
tư của cộng đồng. Dưới tác động của việc triển khai THPL về dân chủ ở cấp
17
xã, hoạt động của các cấp ủy Đảng, chính quyền, Mặt trận Tổ quốc, đoàn
thể nhân dân các địa phương và lề lối làm việc của đội ngũ cán bộ, công
chức cấp xã trên địa bàn cả nước đã dần đi vào nề nếp, ổn định và tuân theo
các quy chế, quy định, quy trình cụ thể.

Có được những thành tựu, kết quả quan trọng trên nhiều mặt trong việc
thực hiện pháp luật về dân chủ ở cấp xã là do nhiều nguyên nhân, trong đó
có những nguyên nhân cơ bản sau đây: Thứ nhất, Đảng và Nhà nước đã đưa
ra được đường lối, chính sách pháp luật về thực hiện dân chủ ở cấp xã đúng
đắn, kịp thời, hợp lòng dân. Thứ hai, sự lãnh đạo, chỉ đạo sâu sát, quyết liệt
của các cấp ủy Đảng, chính quyền các cấp. Thứ ba, sự vào cuộc mạnh mẽ,
tâm huyết của đội ngũ cán bộ, đảng viên, công chức cấp xã. Thứ tư, sự đồng
thuận, ủng hộ và tham gia chủ động, tích cực của các tầng lớp nhân dân trên
địa bàn xã, phường, thị trấn.
3.2.2. Những hạn chế, bất cập trong THPL về dân chủ ở cấp xã
- Trong thi hành pháp luật, công tác phổ biến, tuyên truyền pháp luật
về thực hiện dân chủ ở cấp xã vẫn chưa đáp ứng được sự mong đợi của đội
ngũ CBCC cấp xã và các tầng lớp nhân dân. Hệ quả kéo theo của hạn chế
nêu trên là kiến thức, hiểu biết của một bộ phận nhân dân các địa phương về
nội dung của pháp luật về thực hiện dân chủ ở cấp xã còn thấp. Ở một số địa
phương, việc thông báo, niêm yết những nội dung công khai để nhân dân
biết mới chỉ đạt kết quả ở mức độ trung bình hoặc kém.
- Trong sử dụng pháp luật, vẫn còn một bộ phận đáng kể người dân
thực hiện quyền được bàn và quyết định trực tiếp, quyền tham gia ý kiến
trước cơ quan có thẩm quyền quyết định và thực hiện quyền giám sát mới
chỉ đạt kết quả ở mức độ trung bình hoặc kém. Nếu so sánh với việc thực
hiện các nội dung khác thì việc thực hiện nội dung kiểm tra, giám sát là khâu
yếu hơn cả.
18
- Trong áp dụng pháp luật, một số các cơ quan có thẩm quyền vẫn còn
chậm trễ trong việc ra quyết định công nhận đối với những việc dân bàn và
biểu quyết; còn có hiện tượng né tránh, không thực hiện hoặc làm trái các
quy định về thực hiện dân chủ ở cấp xã; có hiện tượng đe dọa, trù dập người
khiếu nại, tố cáo, kiến nghị có liên quan đến việc thực hiện dân chủ ở cấp xã
Có nhiều nguyên nhân dẫn đến những hạn chế, bất cập, song kết quả

điều tra xã hội học tập trung và chỉ ra ba nguyên nhân cơ bản sau: a) Một số
cấp ủy Đảng, chính quyền cơ sở còn xem nhẹ vai trò của việc THPL về dân
chủ ở cấp xã nên công tác lãnh đạo chưa sâu sát, sự chỉ đạo còn mang tính
hình thức, đối phó. b) Một bộ phận trong đội ngũ cán bộ, đảng viên, công
chức cấp xã chưa nhận thức đầy đủ vai trò, trách nhiệm của mình trong việc
triển khai THPL về dân chủ ở cấp xã nên chưa tận lực, tận tâm. c) Nhiều
người dân thiếu hiểu biết pháp luật về thực hiện dân chủ ở cấp xã nên chưa
chủ động, tích cực tham gia vào quá trình này.
3.3. ĐÁNH GIÁ CHUNG VÀ BÀI HỌC KINH NGHIỆM THỰC HIỆN PHÁP
LUẬT VỀ DÂN CHỦ Ở CẤP XÃ ĐÁP ỨNG YÊU CẦU XÂY DỰNG NHÀ
NƯỚC PHÁP QUYỀN XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM
3.3.1. Đánh giá chung về tình hình THPL về dân chủ ở cấp xã ở nước ta
từ năm 1998 đến nay
Hoạt động THPL về dân chủ ở xã, phường, thị trấn trên phạm vi cả
nước nói chung, ở từng địa phương nói riêng đã đạt được những thành tựu,
kết quả quan trọng trên nhiều phương diện, từ tích cực tuyên truyền, phổ
biến pháp luật, nâng cao nhận thức, hiểu biết pháp luật về thực hiện dân chủ
ở cấp xã cho đến những kết quả quan trọng trong thực hiện các nội dung cụ
thể về quyền dân chủ của nhân dân. Tuy nhiên, bên cạnh những thành tựu,
kết quả đã đạt được, việc THPL về dân chủ ở cấp xã ở nước ta cũng còn bộc
lộ những hạn chế, bất cập nhất định, như nhận thức, trách nhiệm về thực
19
hiện dân chủ và phát huy quyền làm chủ của nhân dân trong một bộ phận
cán bộ, công chức, đảng viên và nhân dân chưa đầy đủ; một số nội dung cụ
thể THPL về dân chủ ở cấp xã mới chỉ đạt kết quả ở mức độ trung bình hoặc
kém. Điều đó cũng có nghĩa là việc THPL về dân chủ ở cấp xã chưa thực sự
đáp ứng yêu cầu xây dựng Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam.
3.3.2. Một số bài học kinh nghiệm về THPL về dân chủ ở cấp xã theo
yêu cầu xây dựng Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam
Từ thực tiễn THPL về dân chủ ở cấp xã, nhìn từ góc độ yêu cầu của

công cuộc xây dựng Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam, có thể rút ra
một số bài học kinh nghiệm sau: 1) Sự quan tâm, lãnh đạo sâu sát của Đảng
từ Trung ương đến xã, phường, thị trấn là nhân tố có tính chất nền tảng, bảo
đảm cho thành công của công tác THPL về dân chủ ở cấp xã; 2) Sự chỉ đạo,
quản lý, điều hành quyết liệt của Nhà nước, các cấp chính quyền địa phương
là khâu then chốt, bảo đảm sự vận hành có hiệu quả hoạt động THPL về dân
chủ ở cấp xã; 3) Huy động sự tham gia của cả hệ thống chính trị từ Trung
ương đến cấp xã nhằm tạo nên sức mạnh tổng hợp cho công tác THPL về
dân chủ ở cấp xã; 4) Phát huy vai trò tiên phong, gương mẫu của đội ngũ
CBCC cấp xã là yếu tố mở đường, lôi cuốn sự hăng hái, nhiệt tình của nhân
dân địa phương tham gia THPL về dân chủ ở cấp xã; 5) Muốn cho việc
THPL về dân chủ ở cấp xã đạt hiệu quả, kết quả cao, đáp ứng yêu cầu xây
dựng Nhà nước pháp quyền XHCN thì nhất thiết phải làm tốt công tác tư
tưởng, chú trọng công tác vận động, tuyên truyền nhân dân; 6) THPL về dân
chủ ở cấp xã cần sự linh hoạt, sáng tạo xuất phát từ đặc điểm, tình hình thực
tế ở từng địa phương, đáp ứng nhu cầu, nguyện vọng chính đáng của các
tầng lớp nhân dân; 7) Tăng cường đôn đốc, kiểm tra, giám sát, khen thưởng
kịp thời đối với các đơn vị, cá nhân có thành tích tốt và xử lý nghiêm minh
đối với những sai phạm trong THPL về dân chủ ở cấp xã.
20
Chương 4
QUAN ĐIỂM VÀ GIẢI PHÁP BẢO ĐẢM THỰC HIỆN PHÁP LUẬT
VỀ DÂN CHỦ Ở CẤP XÃ THEO YÊU CẦU XÂY DỰNG NHÀ NƯỚC
PHÁP QUYỀN XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM
4.1. QUAN ĐIỂM BẢO ĐẢM THPL VỀ DÂN CHỦ Ở CẤP XÃ THEO YÊU CẦU
XÂY DỰNG NHÀ NƯỚC PHÁP QUYỀN XHCN VIỆT NAM
Việc nâng cao hiệu quả hoạt động THPL về dân chủ ở cấp xã theo yêu
cầu xây dựng Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam cần dựa trên các quan
điểm có tính chất chỉ đạo sau đây: 1) Quán triệt sâu sắc chủ trương, đường
lối của Đảng và thực hiện nghiêm túc các quy định pháp luật về thực hiện

dân chủ ở cấp xã; 2) Bảo đảm sự lãnh đạo của Đảng, các cấp ủy Đảng, sự
quản lý, điều hành của Nhà nước, chính quyền các cấp ở địa phương; 3)
THPL về dân chủ ở cấp xã phải gắn với yêu cầu xây dựng chính quyền cấp
xã trong sạch, vững mạnh, đáp ứng yêu cầu xây dựng Nhà nước pháp quyền
XHCN Việt Nam; 4) THPL về dân chủ ở cấp xã là trách nhiệm của cả hệ
thống chính trị; 5) Triển khai đồng bộ nhiều giải pháp linh hoạt, sáng tạo và
phù hợp với đặc điểm, tình hình của từng địa phương; 6) THPL về dân chủ ở
cấp xã phải gắn với phát triển kinh tế, xây dựng đời sống văn hóa ở cơ sở.
4.2. CÁC GIẢI PHÁP BẢO ĐẢM THPL VỀ DÂN CHỦ Ở CẤP XÃ THEO YÊU
CẦU XÂY DỰNG NHÀ NƯỚC PHÁP QUYỀN XHCN VIỆT NAM
4.2.1. Tiếp tục hoàn thiện pháp luật về thực hiện dân chủ ở cấp xã
Nhà nước cần tiếp tục xây dựng và hoàn thiện pháp luật về thực
hiện dân chủ ở cấp xã theo hướng xây dựng, ban hành Luậ t Thự c hiệ n dân
chủ ở xã, phư ờ ng, thị trấ n trong đó phải: Kế thừa, tiếp thu được những quy
phạm pháp luật phù hợp, đã được thực tiễn kiểm nghiệm trong quá trình thực
hiện những năm qua; Bổ sung thêm các hình thức công khai những nội dung
nhân dân phải được biết; Mở rộng hơn nữa nội dung các quyền dân chủ của
21
nhân dân, trao cho nhân dân địa phương quyền được bàn và quyết định trực
tiếp nhiều hơn; Tăng thêm các hình thức thực hiện dân chủ trực tiếp của
nhân dân ở xã, phường, thị trấn; Quy định cụ thể, rõ ràng thẩm quyền, chức
năng của các cấp cao hơn, như cấp tỉnh, cấp huyện, trong việc theo dõi,
kiểm tra và đánh giá việc chính quyền cấp xã triển khai THPL về dân chủ ở
cấp xã; Quy định cụ thể trách nhiệm cá nhân của những cán bộ lãnh đạo chủ
chốt ở cấp xã trong tổ chức THPL về dân chủ ở cấp xã
4.2.2. Tăng cường hơn nữa sự lãnh đạo của Đảng, các cấp ủy Đảng, sự
chỉ đạo, điều hành của Nhà nước, các cấp chính quyền địa phương
trong việc THPL về dân chủ ở cấp xã
Thứ nhấ t, các cấp ủy Đảng, chính quyền các địa phương từ tỉnh đến
xã, phường, thị trấn cần quán triệt sâu sắc và nâng cao hơn nữa nhận thức

về dân chủ và thực hiện dân chủ ở cấp xã.
Thứ hai, sự lãnh đạo của các cấp ủy Đảng cần được thể hiện bằng các
chỉ thị, nghị quyết cụ thể và sâu sắc về công tác THPL về dân chủ ở cấp xã;
đồng thời, phải tăng cường công tác kiểm tra, giám sát việc thực hiện các chỉ
thị, nghị quyết đó từ phía chính quyền các cấp, nhất là cấp xã.
Thứ ba, với vai trò là nòng cốt, hạt nhân lãnh đạo, các cấp ủy Đảng
cần có cơ chế động viên, lôi cuốn cả hệ thống chính trị, đặc biệt là hệ thống
chính trị cơ sở, tham gia vào công tác THPL về dân chủ ở cấp xã.
Thứ tư , yêu cầu đặt ra là phải nghiêm túc, kịp thời trong việc triển khai
thực hiện các văn bản quy phạm pháp luật về dân chủ ở cấp xã từ phía các
cấp ủy Đảng, chính quyền cấp xã.
Thứ năm, quán triệt sâu sắc phương châm “Đảng lãnh đạo, Nhà nước
quản lý, nhân dân làm chủ” trong hoạt động THPL về dân chủ ở cấp xã;
phải có sự phối hợp đồng bộ, nhịp nhàng giữa hai vế “Đảng lãnh đạo” và
“Nhà nước quản lý” thì mới đạt được mục tiêu “nhân dân làm chủ”.
22
4.2.3. Nâng cao chất lượng, phát huy vai trò nòng cốt của đội ngũ cán
bộ, công chức cấp xã, bảo đảm kỷ luật, kỷ cương trong quá trình THPL
về dân chủ ở cấp xã
Hiệu quả của hoạt động THPL về dân chủ ở cấp xã cao hay thấp, có
thực sự phát huy được quyền làm chủ của nhân dân hay không phụ thuộc
chủ yếu vào sự thực thi chức năng, nhiệm vụ được giao của đội ngũ CBCC
cấp xã. Chính vì vậy, nâng cao trình độ kiến thức pháp luật, phát huy vai trò
nòng cốt của đội ngũ CBCC cấp xã, bảo đảm kỷ luật, kỷ cương trong quá
trình THPL về dân chủ ở cấp xã là một giải pháp không thể thiếu. Đối với
giải pháp này, cần tập trung làm tốt các nội dung sau: 1) Tăng cường tập
huấn chuyên đề, bồi dưỡng kiến thức pháp luật về thực hiện dân chủ ở cấp
xã cho đội ngũ CBCC cấp xã; 2) Phát huy vai trò nòng cốt, tính tích cực
chính trị - xã hội của mỗi CBCC cấp xã trong quá trình THPL về dân chủ ở
cấp xã. 3) Xây dựng và đảm bảo thực thi chế tài khen thưởng - kỷ luật công

bằng, nghiêm minh trong THPL về dân chủ ở cấp xã.
4.2.4. Nâng cao nhận thức pháp luật, sự tham gia chủ động, tích cực
hơn nữa của nhân dân vào hoạt động THPL về dân chủ ở cấp xã
Nội dung giải pháp này bao gồm: 1) Tiếp tục đẩy mạnh công tác phổ
biến, tuyên truyền pháp luật về thực hiện dân chủ ở cấp xã trong các tầng
lớp nhân dân nhằm cung cấp, trang bị cho mỗi người dân những thông tin,
kiến thức, hiểu biết pháp luật về thực hiện dân chủ ở cấp xã, đặc biệt là các
quyền dân chủ của nhân dân; 2) Đổi mới cơ chế “dân biết, dân bàn, dân
làm, dân kiểm tra” trên địa bàn xã, phường, thị trấn. Về bản chất, cơ chế
“dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra” là xương sống, là trụ cột của quá
trình thực hiện pháp luật về dân chủ ở cấp xã. Trong giai đoạn hiện nay cần
bổ sung thêm về “dân quyết định” vào phương châm nói trên, nghĩa là “dân
biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra, dân quyết định”.
23
4.2.5. Bảo đảm các điều kiện cần thiết về kinh tế, chính trị, văn hóa cho
việc THPL về dân chủ ở cấp xã
Về kinh tế , các cơ quan chức năng cần quan tâm hơn nữa, dành sự
đầu tư kinh phí thỏa đáng cho hoạt động THPL về dân chủ ở cấp xã; quan
tâm cải thiện và nâng cao đời sống vật chất, tinh thần cho đội ngũ CBCC
cấp xã; chăm lo phát triển kinh tế hộ gia đình, cải thiện thu nhập, nâng cao
mức sống cho các tầng lớp nhân dân ở xã, phường, thị trấn. Về chính trị ,
tiếp tục giữ vững sự ổn định chính trị - xã hội trên địa bàn xã, phường, thị
trấn; nâng cao ý thức chính trị, tinh thần trách nhiệm của cả hệ thống chính
trị trong việc tham gia THPL về dân chủ ở cấp xã. Về văn hóa - xã hộ i, chủ
động phát huy các giá trị văn hóa truyền thống phục vụ hoạt động THPL về
dân chủ ở cấp xã; khắc phục các hủ tục lạc hậu, lỗi thời đang tác động tiêu
cực đến hoạt động này. Về pháp luậ t, cùng với việc Nhà nước tiếp tục xây
dựng và hoàn thiện pháp luật về thực hiện dân chủ ở cấp xã; các cấp chính
quyền địa phương cần tiến hành rà soát, điều chỉnh, ban hành mới các chính
sách, văn bản quy phạm pháp luật dưới luật và cơ chế pháp lý liên quan đến

hướng dẫn THPLvề dân chủ ở cấp xã.
KẾT LUẬN
Dựa trên hệ thống các khái niệm, phạm trù khoa học Lý luận về nhà
nước và pháp luật, luận án đã xây dựng, phân tích được cơ sở lý luận của
việc THPL về dân chủ ở cấp xã theo yêu cầu xây dựng Nhà nước pháp
quyền XHCN Việt Nam, như: khái niệm, các đặc trưng cơ bản của Nhà
nước pháp quyền XHCN Việt Nam; những yêu cầu của Nhà nước pháp
quyền XHCN Việt Nam đối với việc THPL về dân chủ ở cấp xã; khái niệm,
chủ thể, nội dung, hình thức THPL về dân chủ ở cấp xã theo yêu cầu xây
dựng Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam; từ đó, phân tích mối quan hệ
giữa THPL về dân chủ ở cấp xã và xây dựng Nhà nước pháp quyền XHCN
24
Việt Nam. Luận án cũng đã tập trung phân tích những điều kiện bảo đảm
THPL về dân chủ ở cấp xã theo yêu cầu xây dựng Nhà nước pháp quyền
XHCN Việt Nam; tìm hiểu vấn đề THPL về dân chủ ở địa phương tại một số
nước trên thế giới và những giá trị tham khảo cho Việt Nam.
Từ cơ sở lý luận, luận án đã đi sâu phân tích, đánh giá một cách toàn
diện thực trạng hệ thống pháp luật về thực hiện dân chủ ở cấp xã từ năm
1998 đến nay, đánh giá những thành tựu, ưu điểm và tồn tại, hạn chế của
pháp luật về dân chủ ở cấp xã ở Việt Nam nhìn từ góc độ Nhà nước pháp
quyền XHCN. Đồng thời, luận án cũng tập trung phân tích, đánh giá được
thực trạng THPL về dân chủ ở cấp xã ở nước ta từ năm 1998 đến nay trên cả
hai phương diện: những thành tựu, kết quả đạt được và những hạn chế, bất
cập trong THPL về dân chủ ở cấp xã, chỉ ra nguyên nhân của thực trạng dựa
trên kết quả ĐTXHH do chính tác giả thực hiện. Luận án đã rút ra được 07
bài học kinh nghiệm THPL về dân chủ ở cấp xã theo yêu cầu xây dựng Nhà
nước pháp quyền XHCN Việt Nam.
Để bảo đảm nâng cao hiệu quả THPL về dân chủ ở cấp xã theo yêu cầu
xây dựng Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam, luận án đề xuất 06 quan
điểm có tính chỉ đạo và 05 nhóm giải pháp cơ bản: Một là, tiếp tục xây dựng

và hoàn thiện pháp luật về thực hiện dân chủ ở cấp xã; Hai là, tăng cường
hơn nữa sự lãnh đạo của Đảng, các cấp ủy Đảng, sự chỉ đạo, điều hành của
Nhà nước, các cấp chính quyền địa phương trong việc THPL về dân chủ ở
cấp xã. Ba là, nâng cao chất lượng, phát huy vai trò nòng cốt của đội ngũ
CBCC cấp xã, bảo đảm kỷ luật, kỷ cương trong quá trình THPL về dân chủ
ở cấp xã. Bốn là, nâng cao nhận thức pháp luật, sự tham gia chủ động, tích
cực hơn nữa của các tầng lớp nhân dân vào hoạt động THPL về dân chủ ở
cấp xã. Năm là, bảo đảm các điều kiện cần thiết về kinh tế, chính trị, văn hóa
và pháp luật cho việc THPL về dân chủ ở cấp xã.