Đề tài Nghệ thuật trào phúng của Vũ Trọng

SV: Nguyễn Tuấn Kiệt
A. MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Văn học là một hình thái ý thức xã hội, bắt nguồn từ đời sống, phản ánh
đời sống, bày tỏ một quan điểm, một cách nhìn đối với đời sống. Xem xét văn
học trong mối quan hệ với chủ thể sáng tạo, ta thấy rõ vai trò của thế giới
khách quan và tài năng, vốn sống, cá tính của người nghệ sĩ. Bàn về Vũ Trọng
Phụng nhà nghiên cứu văn học Vương Trí Nhàn đã nhận xét rằng: “Một điều
người ta thường ngạc nhiên mỗi khi nghĩ tới những trang văn của Vũ Trọng
Phụng là sao con người này có thể biết nhiều đến thế. Chữ từng trải đối với
ông hình như không hợp, phải nói là ông biết lắng nghe, biết tổng hợp, biết từ
một cuộc sống hữu hạn của mình thu góp lấy tinh hoa của bao cuộc sống
khác, nên mới có sự thông thuộc, sự thành thạo đối với nhiều mảng sống khác
nhau vậy.” Quả đúng vậy, không phải tình cờ mà người ta gọi Vũ Trọng
Phụng là “ông hoàng của nghệ thuật trào phúng”. Đọc lại những trang văn của
Vũ Trọng Phụng, tôi không khỏi ngỡ ngàng bởi sự tài hoa, dũng cảm cũng
như tính hiện thực cao trong những tác phẩm của ông. Đã hơn bảy mươi năm
kể từ ngày ông ra đi, nhưng tên tuổi của ông vẫn sống mãi, vị thế của ông trên
văn đàn ngày càng được khẳng định. Ông đã có những đóng góp quan trọng
vào sự phát triển của nền văn học Việt Nam theo hướng hiện đại hóa, nhất là
ở lĩnh vực tiểu thuyết.
Số đỏ là một trong những tiểu thuyết thành công nhất trong sự nghiệp
sáng tác văn học của nhà văn Vũ Trọng Phụng, đăng ở Hà Nội báo từ số 40
ngày 7 tháng 10 năm 1936 và được in thành sách lần đầu vào năm 1938.
Nhiều nhân vật và câu nói trong tác phẩm đã đi vào cuộc sống đời thường và
tác phẩm đã được dựng thành kịch, phim. Nghệ thuật trào phúng của Vũ
Trọng Phụng đã bộc lộ rất sắc nét trong cuốn tiểu thuyết này… Tài năng trào
Lớp: ĐHSP Ngữ Văn 09
1
SV: Nguyễn Tuấn Kiệt
phúng phải thể hiện ở các cấp chi tiết cho đến toàn cục, và với Số đỏ Vũ

Trọng Phụng đã làm được đều trên.
Chọn đề tài tìm hiểu “Nghệ thuật trào phúng của Vũ Trọng Phụng qua Số
đỏ” tôi mong muốn tìm hiểu sâu hơn về nhà văn Vũ Trọng Phụng cũng như
nghệ thuật trào phúng bậc thầy của ông trong tiểu thuyết Số đỏ.
2. Mục tiêu đạt được
2.1 Về lí luận
- Làm sáng tỏ nét đặc sắc về nghệ thuật trào phúng của Vũ Trọng Phụng
qua tác phẩm Số đỏ.
- Hiểu được phần nào tâm tư, tình cảm của nhà văn cũng như thời đại mà
ông đã sống, đưa ra những nhận xét đúng đắn, có tính lôgic về “Nghệ thuật
trào phúng của Vũ Trọng Phụng qua Số đỏ.
- Từ những lí luận chung rút ra một kết luận xác đáng cho phong cách
nghệ thuật trào phúng của Vũ Trọng Phụng.
2.2 Về thực tiễn
- Tập thao tác nghiên cứu khoa học.
- Từ những hiểu biết có được qua đề tài, xây dựng cho bản thân một cơ
sở lý luận làm hành trang trên con đường tri thức, qua tiếng cười trào phúng
rút ra bài học kinh nghiệm cho cuộc sống cũng như hiểu được phần nào một
thời kỳ lịch sử đã qua của đất nước.
- Dẫu biết bài tiểu luận này còn khiêm tốn về tri thức nhưng cũng mong
góp phần nhỏ, phần chưa biết vào kiến thức về nhà văn Vũ Trọng Phụng nói
riêng cũng như về bộ môn Lí luận văn học nói chung.
Lớp: ĐHSP Ngữ Văn 09
2
SV: Nguyễn Tuấn Kiệt
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
3.1 Đối tượng nghiên cứu
- Tác phẩm Số đỏ.
- Nghệ thuật trào phúng của Vũ Trọng Phụng.
3.2 Phạm vi nghiên cứu

- Các tác phẩm của Vũ Trọng Phụng.
- Đi sâu vào nghiên cứu nghệ thuật trào phúng trong Số đỏ.
4. Phương pháp nghiên cứu
- Phương pháp tổng hợp tư liệu
- Phương pháp lôgic
- Phương pháp so sánh, đối chứng
- Phương pháp phân tích, bình luận
5. Cấu trúc bài tiểu luận
Ngoài phần mở đầu và kết luận, cấu trúc nội dung đề tài gồm 3 chương:
Chương 1: Giới thiệu về tác giả - tác phẩm
1.1. Tác giả
1.2. Tác phẩm và dư luận
Chương 2: Những vấn đề lý luận liên quan đến đề tài
2.1. Khái niệm “trào phúng”
2.2. Nghệ thuật trào phúng
Chương 3: Số đỏ - đỉnh cao nghệ thuật trào phúng của Vũ Trọng Phụng
3.1. Nghệ thuật trào phúng bậc thầy của Vũ Trọng Phụng
3.2. Hiện thực xã hội hiện lên sinh động qua bút pháp trào phúng
Lớp: ĐHSP Ngữ Văn 09
3
SV: Nguyễn Tuấn Kiệt
B. NỘI DUNG
CHƯƠNG 1: GIỚI THIỆU TÁC GIẢ - TÁC PHẨM
1. Tác giả:
Vũ Trọng Phụng bút danh Thiên Hư, sinh ngày 20- 10- 1912. Tuy quê gốc
ở làng Hảo, Mỹ Hào, Hưng Yên, nhưng Vũ Trọng Phụng sinh ra và lớn lên ở
Hà Nội.
Gia đình Vũ Trọng Phụng rất nghèo, sống trong một căn nhà thuê tồi tàn ở
phố Hàng Bạc. Ông thân sinh là Vũ Văn Lân, làm thợ điện ở xưởng sửa chữa
ô tô Boillot (Boalô), mất sớm khi Vũ Trọng Phụng mới được 7 tháng tuổi. Bà

thân sinh là Phạm Thị Khách, người Hà Đông. Góa chồng khi còn rất trẻ
nhưng bà đã ở vậy tần tảo nuôi mẹ chồng và con thơ bằng nghề khâu vá thuê.
Năm 1921, lên 9 tuổi Vũ Trọng Phụng bắt đầu học Pháp văn ở trường
Hàng Vôi (nay là trường Nguyễn Du), sau học ở trường Hàng Kèn, sau đó là
trường Linh Từ. Năm 15 tuổi Vũ Trọng Phụng đỗ bằng tiểu học.
Cũng thời gian này, gia đình lâm vào hoàn cảnh vô cùng khó khăn. Nên dù
không thích ông vẫn chọn thi vào trường sư phạm, để có học bổng, nhưng Vũ
Trọng Phụng đã bị trượt. Thế là mới 15, 16 tuổi ông đã phải đi làm kiếm
sống. Tháng 10-1926 Vũ Trọng Phụng làm thư kí ở nhà hàng Godard, được
hai tháng thì mất việc, vì ham mê văn chương, không chuyên tâm vào công
việc. Sau đó xin được chân đánh máy chữ cho nhà in Viễn Đông, nhưng hai
năm sau cũng bị đuổi vì lí do trên.
Thời gian sống ở phố Hàng Bạc và thời gian làm việc ở nhà hàng Gôđa và
nhà in Viễn Đông đã giúp Vũ Trọng Phụng có vốn sồng và ngày càng hiểu
biết sâu sắc hơn xã hội đương thời. Vốn có năng khiếu nghệ thuật từ nhỏ (biết
đánh đàn nguyệt, vẽ giỏi, biết làm thơ ), lại đam mê văn chương, nên sau khi
thất nghiệp, Vũ Trọng Phụng đã quyết định chuyển sang viết văn, bắt đầu sự
nghiệp sáng tác của mình.
Lớp: ĐHSP Ngữ Văn 09
4
SV: Nguyễn Tuấn Kiệt
Trong khoảng thời gian 1930-1939, ông cộng tác với rất nhiều tờ báo: Ngọ
Báo, Nhật Tân, Hà Thành, Tiến Hóa, Tương Lai, Tao Đàn, Tiểu thuyết thứ
bảy, và viết đủ các thể loại: truyện ngắn, tiểu thuyết, phóng sự, chính luận,
phê bình…Ngoài ra, ông còn dịch vài vở kịch của Victo Huygô.
Năm 1933, khi trên tờ báo Nhật Tân xuất hiện thêm phóng sự Cạm bẫy
người của tác giả Thiên Hư Vũ Trọng Phụng. Sau đó là những phóng sự khác
như: Kỹ nghệ lấy Tây, Cơm thầy cơm cô thì cái tên Vũ Trọng Phụng nổi lên
như cồn. Vũ Trọng Phụng được văn hữu tôn vinh là “ông vua phóng sự đất
Bắc”, nhưng đặc biệt thành công trong lĩnh vực tiểu thuyết Giông Tố, Số Đỏ

là những tác phẩm xuất sắc, tiêu biểu của ông.
Đầu năm 1938, Vũ Trọng Phụng lập gia đình với cô Vũ Mỵ Hương con
một gia đình buôn bán nghèo ở Nhân Mục – Thanh Xuân– Hà Nội. Cuối năm
đó có con đặt tên là Vũ Mỵ Hằng. Vì phải làm việc quá sức, đời sống nghèo
khổ, nên căn bệnh lao càng thêm trầm trọng và làm ông kiệt sức. Ông mất vào
13–10–1939 tại căn nhà số 73 phố Cầu Mới, Ngã Tư Sở, nay thuộc Thanh
Xuân, Hà Nội, để lại bà, mẹ, vợ và đứa con gái mới một tuổi. Sự ra đi của ông
đã để lại nhiều nuối tiếc trong lòng người hâm mộ, bạn bè và gia đình.
Tròn 27 tuổi đời với 9 năm tuổi nghề ngắn ngủi, vậy mà tính từ truyện
ngắn Chống nạng lên đường, Con người điêu trá… (1930-1931), ông đã để
lại một di sản đồ sộ mang gía trị hiện thực và nhân bản sâu sắc, chứng tỏ một
khả năng sáng tạo dồi dào, một sự lao động cần mẫn: 9 truyện dài và vừa, 24
truyện ngắn, 6 vở kịch và 2 tác phẩm dịch, nhiều bài phê bình bút chiến, 7
phóng sự ký sự và hàng trăm bài báo.
2. Tác phẩm và dư luận
Số Đỏ là một trong những tiểu thuyết thành công nhất của nhà văn Vũ
Trọng Phụng, đăng ở Hà Nội báo ra số 40, ngày 7- 10- 1936 và được in thành
sách đầu tiên vào năm 1938. Tác phẩm cũng đã được dựng thành kịch, phim.
Lớp: ĐHSP Ngữ Văn 09
5
SV: Nguyễn Tuấn Kiệt
Số Đỏ là một cuốn tiểu thuyết trào phúng không tiền khóang hậu. Mỗi
chương là một màn hài kịch đặc sắc. Nghệ thuật hài hước, châm biếm phong
phú, đa dạng. Tác phẩm ném ra hàng loạt chân dung biếm họa tài tình, bút
pháp phóng đại tưởng như hết sức phóng túng, tùy tiện mà vẫn phản ánh được
chân thực xã hội đương thời, tạo nên những điển hiện thực chủ nghĩa có thể
sống mãi với thời gian.
Đánh giá cao công lao của Vũ Trọng Phụng, Tố Hữu đã nói: “Vũ Trọng
Phụng không phải làm cách mạng nhưng cách mạng cảm ơn Vũ Trọng Phụng
đã vạch rõ cái thực xấu xa của xã hội ấy”. Còn Lưu Trọng Lư trong điếu văn

đọc bên mồ Vũ Trọng Phụng khẳng định: “Tất cả cái sự nghiệp của Vũ Trọng
Phụng là phơi bày, là chế nhạo tất cả những cái rởm, cái xấu, cái bần tiện, cái
đồi bại của một hạng người, một xã hội, một thời đại, của Vũ Trọng Phụng,
cũng như Bandzac đối với thời đại của Bandzac”.
Giáo sư Nguyễn Đăng Mạnh nói: “Đọc Số Đỏ thấy mỗi chi tiết dường như
chứa đựng một mâu thuẫn trào phúng nào đó và đằng sau những chi tiết ấy ẩn
hiện thấp thoáng một nụ cười thông minh sắc sảo, vừa đầy khinh bỉ và căm
phẩn của nhà văn đối với một lớp xã hội nhố nhăng, lố bịch, đú đỡn, rủng mỡ
vừa láo cá, bịp bợm, đã không biết xấu hổ lại còn vênh váo, hí hửng, phô
phang thái độ của những kẻ hãnh tiến, tiểu nhân đắc chí”.
Phan Cự Đệ khi đánh giá lại Số Đỏ đã viết: “Mặc dầu còn có những hạn
chế trong thế giới quan, trong lập trường phê phán xã hội, nhưng với Số Đỏ,
Vũ Trọng Phụng đã cắm một cái mốc quan trọng trong nghệ thuật điển hình
hóa hiện thực xã hội chủ nghĩa, trong nghệ thuật trào phúng của văn xuôi Việt
Nam. Số đỏ là một tác phẩm xuất sắc của Vũ Trọng Phụng, của dòng văn học
hiện thực phê phán Việt Nam trước cách mạng tháng Tám năm 1945”.
Lớp: ĐHSP Ngữ Văn 09
6
SV: Nguyễn Tuấn Kiệt
CHƯƠNG 2: NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI
2.1 Khái niệm “trào phúng”
Trào phúng là sự khái quát chung cho những tác phẩm nghệ thuật (không
cứ gì văn chương), lấy tiếng cười làm phương tiện để biểu hiện thái độ gì đó,
nhằm vào một đối tượng nhất định.
Đứng về nội dung mà xét, thì trào phúng có những cấp độ sau đây, xếp
theo thứ tự từ thấp đến cao, từ nhẹ đến nặng:
- Tiếng cười khôi hài.
- Tiếng cười mỉa mai.
- Tiếng cười châm biếm.
- Tiếng cười chế giễu, nhạo báng.

- Tiếng cười đả kích.
Những khái niệm cụ thể trên thể hiện mức độ khác nhau của tiếng cười,
nhưng trong đời sống cũng như trong nghệ thuật, đây đó còn có sự lẫn lộn.
2.2 Nghệ thuật trào phúng.
Nói đến nghệ thuật trào phúng là nói đến nghệ thuật gây tiếng cười mang
ý nghĩa phê phán, lên án, đả kích xã hội. Trước hết, nó đòi hỏi phải vạch ra
được mâu thuẫn đáng cười của đối tượng, rồi dùng biện pháp phóng đại
(cường điệu) để tô đậm làm nổi bật mâu thuẫn đó, khiến cho đối tượng càng
trở nên đáng cười. Nhà văn trào phúng tài năng là nhà văn giỏi phát hiện ra
những mâu thuẫn trào phúng, tạo nên những tình huống trào phúng, dựng lên
những chân dung trào phúng.
Lớp: ĐHSP Ngữ Văn 09
7
SV: Nguyễn Tuấn Kiệt
CHƯƠNG 3: SỐ ĐỎ - ĐỈNH CAO NGHỆ THUẬT TRÀO PHÚNG CỦA
VŨ TRỌNG PHỤNG
3.1. Nghệ thuật trào phúng bậc thầy của Vũ Trọng Phụng
Đầu tiên, phải kể đến nghệ thuật xây dựng các tình huống trào phúng của
Vũ Trọng Phụng. Là một nhà văn hiện thực, ông luôn quan tâm sâu sắc đến
môi trường xã hội, xem đó là cơ sở để giải thích tính cách nhân vật cũng như
hướng đi cho tác phẩm nên ông rất chú ý xây dựng những tình huống trào
phúng làm nền cho nhân vật hài xuất hiện. Ví dụ như trong tiểu thuyết Số đỏ,
mâu thuẫn trào phúng nằm ngay trong nhan đề của chương truyện XV: “Hạnh
phúc của một tang gia”. Thông thường tang gia phải là bất hạnh, bao trùm lên
một gia đình có người chết, phải là cảnh buồn đau nhưng ở đây, cái chết của
cụ cố Tổ lại đem đến cho toàn gia một niềm hạnh phúc hoan hỉ. Điều này thật
trái khoáy ngược đời! Cả cái đại gia đình ấy, ai cũng nóng lòng sốt ruột mong
đợi cái chết ấy. Và người ta chỉ chờ đợi phát tang để mà được thể hiện. Người
ta ríu rít đi đưa cáo phó, thuê xe tang, tung tăng tung tẩy đặt thứ này, sắm thứ
khác Mặt khác đây là một đám tang thật to tát, thật gương mẫu “to nhất tất

cả”. Đám có mấy trăm người cả tai to mặt lớn cho đến nam thanh nữ tú, có
lợn quay đi lọng vàng, kiệu bát cống, với hàng trăm vòng hoa, rồi cờ, trướng,
câu đối. Riêng âm nhạc cũng đã đủ kèn ta, kèn Tây, kèn Tàu, từ bát âm cho
đến bú dích, lốc bốc xoảng Tất cả cứ tưng bừng náo nhiệt. Đám đi đến đâu
cũng nở mày nở mặt! Sự to tát nếu không làm người chết nhổm lên thì cũng
phải gật đầu. Nhưng sự nực cười là ở chỗ, cái đám tang vào loại to nhất Hà
Thành, có đầy đủ các thức chỉ thiếu duy nhất một thứ: ấy là lòng xót thương
dành cho người chết. Không có một ai thương xót cho người trong quan tài.
Mà thiếu điều này thì tất cả trở thành vô nghĩa, thành lừa bịp, giả dối. Mâu
thuẫn trào phúng này đã giúp Vũ Trọng Phụng vạch trần, lật tẩy được bộ mặt
giả dối, bên ngoài thì phô trương ồn ào, ầm ĩ mà bên trong thì thối nát.
Lớp: ĐHSP Ngữ Văn 09
8
SV: Nguyễn Tuấn Kiệt
Có thể phân loại các tình huống trào phúng khá tiêu biểu Vũ Trọng
Phụng trong Số đỏ như sau:
- Tình huống ngẫu nhiên (rủi hoá may, may hoá rủi)
- Tình huống lật tẩy tính chất vô nghĩa lý của nhân vật
- Tình huống "Chiếu tướng" nhân vật một cách đột ngột, tình huống hiểu
lầm (ông nói gà, bà nói vịt).
Hai là sự kết hợp giữa cái ngẫu nhiên và cái tất yếu. Ngẫu nhiên được
xem như một nguyên tắc xây dựng cốt truyện hài, trở thành một mô típ phổ
biến trong sáng tác Vũ Trọng Phụng nói chung và "Số đỏ" nói riêng. Song cái
ngẫu nhiên cũng là con giao hai lưỡi: hoặc tạo ra những đột ngột, bất ngờ, lạ
lầm gây hứng thú thẩm mỹ cho người đọc, hoặc gây tính giả tạo, gò ép cho
cốt truyện. Tài năng của Vũ Trọng Phụng là đã tìm ra hạt nhân hợp lý của cái
ngẫu nhiên trong cái xã hội nhiễu loạn tạo nên sự thật về cái nhìn "vô nghĩa
lí" trước xã hội bấy giờ. Số đỏ tiêu biểu cho sự kết hợp giữa thật - giả, ngẫu
nhiên tất yếu này. Đó là cái ngẫu nhiên mang vận đỏ trùm lên cuộc đời nhân
vật Xuân. Con đường tiến thân vùn vụt của Xuân từ hạ lưu đến thượng lưu

thật quá sức tưởng tượng, như toàn được lót bằng chiếu hoa của sự ngẫu
nhiên may mắn. Nhưng ngẫm kỹ Xuân tóc đỏ may mắn đâu chỉ là chuyện
"chó ngáp phải ruồi", tất cả đều có tính quy luật của nó. Theo cách lý giải của
Vũ Trọng Phụng một phần là ở tư tưởng định mệnh (là số tử vi mở đầu tác
phẩm đã dự báo vận đỏ của Xuân). Song toát lên từ hình tượng nghệ thuật của
tác phẩm đó là quy luật hiện thực.
Ba là sự đối lập các hình diện quan sát, miêu tả. Đối lập các hình diện
quan sát, miêu tả với Vũ Trọng Phụng cũng là hình thức tương phản để tạo
hài. Bởi vì cái hài vốn là một tương phản. Nội dung xấu lẩn vào hình thức
đẹp, cái nhếch nhác lẩn vào cái trang nghiêm Nghệ thuật đẩy tương phản lên
tính thẩm mĩ, gây khoái cảm nhận thức. Vũ Trọng Phụng tạo ra tương phản
Lớp: ĐHSP Ngữ Văn 09
9
SV: Nguyễn Tuấn Kiệt
bằng cách tạo ra những đối lập lệch pha trong bản thân đối tượng bị châm
biếm, nhằm nêu bật cái cọc cạch khấp khểnh ở đối tượng, buộc đối tượng phải
phơi lưng trước tiếng cười. Trong tiểu thuyết Số đỏ, Vũ Trọng Phụng tạo đối
lập trong những trang miêu tả đám ma cụ cố Tổ. Chi tiết thứ nhất là cảnh cậu
Tú Tân bắt bẻ từng người một làm những động tác, giữ những tư thế đau buồn
để cho cậu ta chụp ảnh. Chi tiết thứ hai là ông Phán mọc sừng, cái kẻ giả dối
và vô liêm sỉ trong gia đình thượng lưu nữa vời kia đã khóc đến tưởng chừng
ngất đi. Tuy vậy, giữa lúc oằn người khóc lóc, chính ông ta đã giúi vào tay
Xuân Tóc Đỏ món tiền năm đồng vì đã có công gọi ông ta là “người chồng
mọc sừng”, chính là cái công gián tiếp khiến cho cụ cố Tổ chết. Nhà văn đã
kết hợp hai hình diện quan sát của điện ảnh: vừa viễn cảnh vừa cận cảnh và
cho hai hình diện này đối lập nhau để tạo tiếng cười.
Bốn là trần thuật không xuôi chiều. Đọc văn Vũ Trọng Phụng độc giả
thấy đầy những cú vấp, cú sốc lời văn kể chuyện của ông không phẳng lặng
mà luôn trồi lên những mâu thuẫn, nghịch lý, mâu thuận nọ đẻ ra mâu thuẫn
kia. Đều này thể hện rõ nhất ở nhân vật Xuân Tóc Đỏ. Hắn vì xem trộm một

cô đầm thay đồ nên bị cảnh sát bắt giam, sau đó được bà Phó Đoan bảo lãnh.
Bà Phó Đoan giới thiệu Xuân đến làm việc ở tiệm may Âu Hóa, từ đó Xuân
bắt đầu tham gia vào việc cải cách xã hội. Nhờ thuộc lòng những bài quảng
cáo thuốc lậu, hắn được vợ chồng Văn Minh gọi là "sinh viên trường thuốc",
"đốc tờ Xuân". Hắn gia nhập xã hội thượng lưu, quen với những người giàu
và có thế lực, quyến rũ được cô Tuyết và phát hiện cô Hoàng Hôn ngoại tình.
Xuân còn được bà Phó đoan nhờ dạy dỗ cậu Phước, được nhà sư tăng Phú
mời làm cố vấn cho báo Gõ Mõ. Vì vô tình, hắn gây ra cái chết cho cụ cố Tổ
nên được mọi người mang ơn…Tiếng cười chưa kịp lắng xuống đã lại bùng
lên, kết chuỗi nhau trong Số đỏ.Có thể kể ra rất nhiều những cuộc xung đột,
Lớp: ĐHSP Ngữ Văn 09
10
SV: Nguyễn Tuấn Kiệt
những màn hài kịch mà sự kiện mở đầu và kết thúc là một chuỗi những tình
huống kế tiếp nhau tạo thành dây kịch tính.
Và sau cùng là một kết thúc bất ngờ đầy hài hước. Tính kịch và tính hài
trong kết thúc của Vũ Trọng Phụng còn là ở sự bất ngờ của nó. Kết thúc của
Vũ Trọng Phụng luôn là sự hoà giải tạm thời của xung đột này để mở ra một
xung đột khác. Mở nút chỉ là cách tạm thời để xoa dịu những cú sốc. Số đỏ
hài hước trong từng chương và xuyên suốt cả tác phẩm. Ta có thể thấy kết
thúc cuốn tiểu thuyết thật thú vị: Xuân tóc đỏ một tên ma cà bông thành anh
hùng cứu quốc, bà phó Đoan dâm đãng được nhận bảng "Tiết hạnh khả phong
xiêm la". Cụ cố Hồng “được” gả Tuyết cho Xuân sung sướng đến ngứa ngáy
chỉ muốn ai đấm vào mặt mình Không ai lường trước được một kết cục lạ
lùng như thế. Tính bất ngờ của nó gây nên tiếng cười giòn giã nhưng cũng
thật sâu cay.
Ngòi bút của Vũ Trọng Phụng đúng là như dao sắc. Đằng sau những lời
nói như đùa, sự thật của đời sống cứ hiện ra lồ lộ trên đó nổi lên hai điều lớn
nhất: sự tàn nhẫn và sự dối trá. Kịch hoá trần thuật là một nỗ lực đổi mới hình
thức tự sự của Vũ Trọng Phụng. Nhờ nét mới mẻ này, tiếng cười của Số đỏ

mang giá trị nhân bản và dân chủ sâu sắc hơn. Nghệ thuật trần thuật độc đáo
đã góp phần tạo nên giá trị của kiệt tác Số đỏ. Nó cũng góp phần tạo nên
phong cách tài năng Vũ Trọng Phụng và là đóng góp quí giá cho nghệ thuật tự
sự của văn học Việt Nam hiện đại.
3.2. Hiện thực xã hội hiện lên sinh động qua bút pháp trào phúng.
Với nghệ thuật xây dựng nhân vật “số phận” trong tiểu thuyết Số đỏ Vũ
Trọng Phụng cho ta thấy rõ quan niệm của nhà văn về cuộc đời. Cuộc đời
dưới cặp mắt của tác giả là cuộc đời với nhiều nghịch lý, “vô nghĩa lý”, được
biểu hiện, giải thích bởi những sự kiện trong những tình huống ngẫu nhiên
của “số phận”, của kiếp người. Ta nhìn lại nhân vật Xuân tóc đỏ, phải thừa
Lớp: ĐHSP Ngữ Văn 09
11
SV: Nguyễn Tuấn Kiệt
nhận rằng hắn không tài năng, không thủ đoạn, hắn có phần ngây thơ và rất
con người theo kiểu cái xã hội nửa tây, nửa ta. Cuộc sống đầu đường xó chợ,
những bài học ở vỉa hè, tạo ra một thằng Xuân bụi đời, lưu manh, tinh quái.
Xuân lang thang tự kiếm sống với nhiều nghề nghiệp “rẻ tiền” nên về lâu
càng trở nên ranh mãnh hơn. Nhưng cũng nhờ vào những hoàn cảnh đặc biệt
đó, Xuân đã nhập vào thế giới thương lưu, những kẻ giàu có, từ ông bà Văn
Minh, bà phó Đoan, cô Tuyết nói chung cái xã hội thương lưu đó là môi
trường rất tốt để nuôi dưỡng những loại người như Xuân Tóc Đỏ. Con đường
tiến lên của Xuân hoàn toàn là do những cơ may. Có những điều mà đến
chính Xuân cũng không ngờ được. Do bản tính nhanh nhẹn, láu cá, hắn tạo
được chỗ đứng trong gia đình ông bà Văn Minh. Để từ một anh nhặt banh ở
sân quần, một gã thổi loa kèn quảng cáo thuốc lậu trở thành sinh viên trường
thuốc, một quan đốc - tờ Xuân, một cây hi vọng của quần vợt Bắc kì, một vĩ
nhân cứu quốc, một bậc thượng lưu của xã hội Tất cả tuy có được nhà văn
phóng đại, nhưng cái điều cốt yếu vẫn là sự tố cáo hiện thực xã hội. Xuân chỉ
là một tên vô lại với những ngôn từ thấp hèn cửa miệng: “Mẹ kiếp”, “Nước
mẹ gì” Do biết một tí về nghề thuốc, trong thời gian quảng cáo thuốc lậu,

hắn được Văn Minh giới thiệu là “sinh viên trường thuốc” và hắn chữa khỏi
bệnh cho cụ cố Tổ. Bước đầu hắn đã gặp được vận đỏ. Chẳng những được
tiếng còn được tình. Người đầu tiên mê Xuân là cô Tuyết (tình nguyện trực
đêm với “quan đốc - tờ”) và một loạt người khác dần dần chú ý và cũng thấy
mê nó. Sự tình cờ màu nhiệm càng làm thanh thế của Xuân to lên trong gia
đình của Văn Minh, từ đó “sự ngu độn của nó được người ta cho là nhũn
nhặn, là sự khiêm tốn, nên nó càng được yêu mến hơn”. Tiếp đến, là bà phó
Đoan có tình ý với nó, rồi đến ông Phán “mọc sừng” cũng cho nó là người
đứng đắn.
Lớp: ĐHSP Ngữ Văn 09
12
SV: Nguyễn Tuấn Kiệt
Cuộc đời Xuân Tóc Đỏ hết gặp vận may này đến vận may khác. Sự
“huyên thuyên” của hắn khi chữa bệnh cho cụ cố làm mọi người kinh ngạc,
nhưng hắn đã chinh phục được họ. Ở nhân vật này xuất hiện nhiều điều bất
ngờ nhưng lại phù hợp với lôgíc nội tại. Tính cách luôn có những mặt trước
sau không hể thay đổi. Bản chất của Xuân là một tên lưu manh, mở miệng là
cứ “mẹ kiếp”, “nước mẹ gì”. Sự khôn ranh không phải do học hành mà do sự
bắt chước, che đậy, đối phó với mọi tình huống. Nào hắn có biết làm thơ đâu
mà cũng được tôn là “Xuân Tóc Đỏ thi sĩ”, thực chất hắn chỉ thuộc bài thơ
“thuốc cảm, nhức đầu” của những tiệm thuốc giao cho hắn đi bán dạo! Trên
sân khấu cuộc đời xô bồ hỗn độn hắn sắm rất nhiều vai hài kịch. “Nhưng đôi
khi, giữa lúc đang múa may khóc cười trên sân khấu, hắn bỗng nhớ đến thân
phận hèn mọn của mình và gần như sững đi trong chốc lát, trong cái giây phút
quan trọng đó, hắn hiện nguyên hình là một thằng Xuân hạ lưu, vô học”.
Chẳng hạn lúc Xuân Tóc Đỏ “ưỡn ngực” nói to trước vợ chồng ông Phán và
trước mặt cả nhà Văn Minh: “Thưa ngài, ngài là người chồng mọc sừng!”.
Tình cảnh bi đát xảy ra: Ông Phán dây thép ôm lấy ngực ngã quỵ xuống đất,
cụ Tổ cũng nấc một cái to, ngã xuống giường” Trong lúc bối rối nguy ngập
này, Xuân Tóc Đỏ thú tội và chỉ biết chạy thẳng một mạch như kẻ cắp: “Thưa

cụ, quả con vô học, xưa nay nhặt banh quần hạ lưu, không biết thuốc ạ!”.
Nhưng rõ là số hắn quá đỏ: hắn không bị xem thường mà còn được trọng
vọng! Cái chết của cụ Tổ càng làm người ta nể phục hắn. Đám tang cụ cố
trước đó không hề có mặt hắn, nhưng trên đường mai táng nhộn nhịp bỗng có
sự xuất hiện lạ lùng của chiếc xe tang mà trên đó có Xuân và mấy vị sư chùa
bà Đanh ngồi chễm chệ. Chính sự xuất hiện này đã làm cho đám tang ngày
càng sang trọng, thượng lưu. Thân chủ của cụ Tổ càng thấy khâm phục Xuân
bởi Xuân đã góp phần làm lừng danh “đám tang lớn nhất từ trước đến nay”.
Nhưng đó là một sự thật mỉa mai, lố bịch, phũ phàng, tàn nhẫn. Bởi chính nó
Lớp: ĐHSP Ngữ Văn 09
13
SV: Nguyễn Tuấn Kiệt
đã gây ra cái chết cho cụ Tổ. Tình cảm gì “cái thằng” Xuân, sự xuất hiện của
nó một lần nữa tô đậm con người đểu cáng, vô lương tâm của chính nó và của
cả cái xã hội bấy giờ. Đó là hiện thực, hiện thực toát lên bằng cái nhìn châm
biếm và tiếng cười ồ ạt.
Xuân Tóc Đỏ thấy rõ vị trí của mình trong xã hội, hắn ngày càng nhận
rõ muốn tạo được thanh thế và uy tín thì phải xem thường mọi người! Hắn
càng làm bộ, giả dối bao nhiêu thì lại được kính trọng bấy nhiêu Dù làm ra
vẻ kiểu cách nhưng bản chất của nhân vật này vẫn là lố bịch, kệch cỡm. Thái
độ của hắn mỗi lần được tiếp xúc với mọi người chỉ là sự đòi hỏi kiểu cách:
“Rất hân hạnh” và hết sức lố bịch khi hắn đứng trước quần chúng : “Hỡi
quần chúng, mi không hiểu gì, mi oán ta. Ta vẫn yêu quý mi, mặc lòng mi
chẳng rõ lòng ta. Thôi giản tán đi!” . Thực chất của Xuân Tóc Đỏ là như vậy.
Lịch sử leo thang danh vọng của Xuân Tóc Đỏ chính là tiến trình leo thang
của những nhân vật chóp bu, trong bất cứ xã hội kim tiền, tham nhũng nào.
Những hình thái lai căng trong Số đỏ phản ảnh những hình thái đua đòi, chạy
theo cái mới, tân tiến nửa mùa, xoá bỏ căn cước văn hoá của chính mình, là
hình thức sao chép, gán ép hai thực thể không cân xứng, không phù hợp.
Ngoài nhân vật Xuân Tóc Đỏ, Vũ Trọng Phụng cũng dựng lên nhiều

chân dung trào phúng sắc sảo khác. Chỉ xét trong đoạn trích “ Hạnh phúc của
một tang gia” ta có thể thấy rõ các nhân vật và những nhóm nhân vật trào
phúng. Trong đám tang của cụ cố tổ người ta thấy cảnh sát Min Đơ và Min
Toa mừng ra mặt, vì lâu nay thất nghiệp bỗng dưng có việc làm, đến đám tang
để giữ trật tự một cách mẫn cán. Sư cụ Tăng Phú thì đến đây để có dịp phô
trương thanh thế của báo Gõ mõ vì sự nghiệp “chấn hưng Phật Giáo” Người
trong nhà thì vợ chồng ông Văn Minh phấn khởi vì có dịp lăng xê những mốt
áo tang lố lăng. Cô Tuyết - cô cháu gái rượu của người chết - thì đợi ngày này
để mặc bộ thơ ngây hở hang để muốn chứng minh cho thiên hạ rằng mình vẫn
Lớp: ĐHSP Ngữ Văn 09
14
SV: Nguyễn Tuấn Kiệt
còn một nửa chữ trinh và vì nhớ nhân tình nên trên mặt mang một nỗi buồn
lãng mạn rất đúng mốt. Đám tai to, mặt lớn thì đến đám tang để trưng ra các
huân chương lấp lánh, thôi thì đủ loại : Bắc đẩu bội tinh, Vạn Tượng bội tinh,
Long bội tinh, Cao Mên bội tinh đồng thời để trình diễn râu ria, hoặc dài
ngắn, hoặc đen hoặc hung hung hoặc lún phún hoặc rầm rậm Họ có cảm
động nhưng không phải vì tiếng kèn Xuân nữ ai oán mà vì làn da trắng trên
ngực cô Tuyết thập thò sau làn áo mỏng. Đám nam thanh nữ tú thì đến đánh
tay, đánh mắt chim chuột, đú đởn nhau. Ai cũng giữ bộ mặt nghiêm trang,
nhưng kì thực họ nói toàn những chuyện đồi bại: “Con kia kháu thế! Con này
xinh hơn”. “Gớm cái ngực đầm quá đi mất”, “Chồng gầy thế, vợ béo thế thì
đến mọc sừng mất”, “Thằng ấy bặc tình bỏ mẹ”, “Mỏ đồng hay mỏ chì” v.v
Đám cứ đi, ai cũng nghiêm trang, nhưng kì thực là một sự trống rỗng đến
kinh khủng.Và với số phận của mình, các nhân vật đã nhảy múa, quay cuồng,
diễn trò theo kiểu “đồ vật hóa”. Nhân vật trong Số đỏ được mô tả là những
nhân vật mà tính cách của họ luôn vận động, phát triển trong một hoàn cảnh
điển hình tạo nên một chuỗi cười dài mang sức mạnh tố cáo, thể hiện một
phong cách trào phúng độc đáo.
Tiểu thuyết Số đỏ kết thúc khi Xuân đã leo lên nấc thang cuối cùng của

danh vọng : Xuân - vĩ nhân - anh hùng cứu quốc đang diễn thuyết trước đông
đảo quần chúng, gọi quần chúng là “mi”. Bằng hành động bịp bợm, tên nhặt
banh quần vợt ngày nào đã giả thua đối thủ nước Xiêm để tránh thảm họa
chiến tranh. Trong xã hội tư sản nhố nhăng đó, kẻ vô học như Xuân được biểu
dương, tán tụng đến không ngờ.
Xây dựng nhân vật điển hình Xuân Tóc Đỏ, Vũ Trọng Phụng đã thể hiện
một tài năng trào phúng bậc thầy. Có thể xem mỗi chương trong Số đỏ là một
màn sân khấu mà cái xung đột diễn ra đầy kịch tính. Trong xã hội đó, kẻ vô
học đào luyện trong nền văn hóa vỉa hè trờ thành anh hùng cứu quốc, vĩ nhân,
Lớp: ĐHSP Ngữ Văn 09
15
SV: Nguyễn Tuấn Kiệt
quả là sự châm biếm sâu cay. Qua nhân vật này, tác giả thể hiện sự tố cáo
mãnh mẽ đối với xã hội đương thời - xã hội thực dân đầy rẫy thói dâm ô, bịp
bợm vô liêm sĩ mà Xuân Tóc Đỏ là một điển hình. Thông qua bức tranh xã
hội đầy những ngẫu nhiên, vô nghĩa lý của cuộc đời trong Số đỏ, Vũ Trọng
Phụng đã châm biếm sâu cay, đả kích, vỗ vào mặt của những ông chủ, bà chủ,
cùng với những kẻ có tiền vô đạo đức trong xã hội lúc bấy giờ. Bằng bút pháp
châm biếm sâu sắc, bằng tiếng cười tung hê vào mặt xã hội “Âu hoá” kệch
cỡm. Vũ Trọng Phụng xây dựng Xuân Tóc Đỏ không chỉ là tính cách của một
cá nhân mà là sự tổng hợp các loại người trong xã hội thối tha ấy. Những kẻ
luôn vỗ ngực tự coi mình là văn minh, là tân tiến thực chất bọn họ là những
bầy hề sống thượng lưu, thác loạn. Chỉ trong xã hội thực dân thì những kẻ
như Xuân Tóc Đỏ mới có “vai trò quan trọng” đứng trên thiên hạ làm xã hội
điên đảo, mục nát.
Nhân vật Xuân Tóc Đỏ là hình tượng độc đáo trong tiểu thuyết của văn
học hiện thực 1930 – 1945. Thông qua những chuỗi cười, Vũ Trọng Phụng
lên án gay gắt cái xã hội đồi bại đê tiện thời ông sống. Tiếng cười ấy đồng
thời cũng là tiếng chửi thẳng vào bọn người học đòi làm quý tộc, làm tư sản
nhưng ngu độn, chỉ biết sống vì đồng tiền mà quên đi nhân phẩm. Số đỏ là

tiểu thuyết trào phúng được viết theo cảm hứng hiện thực phê phán. Một hiện
thực phê phán quyết liệt theo kiểu Vũ Trọng Phụng, là sự kết hợp có cơ sở.
Đặc điểm của trào phúng là thường cười nhạo những thói hư, tật xấu của đối
tượng. Đặc điểm của hiện thực phê phán là phát hiện bản chất xấu xa của xã
hội và con người để phê phán và Số đỏ đã thực hiện được sứ mệnh của mình,
đúng như mong muốn của Vũ Trọng Phụng: “… tiểu thuyết thật sự là đời”.
Tiểu thuyết Số đỏ nổi bật giữa những tác phẩm cùng thời không chỉ bởi
khám phá ra một góc nhìn mới lạ về xã hội thực dân nửa phong kiến mà còn
bởi tính hiện thực cao của tác phẩm. Bằng kinh nghiệm, tài năng, cái nhìn độc
Lớp: ĐHSP Ngữ Văn 09
16
SV: Nguyễn Tuấn Kiệt
đáo nhưng chân thật về cuộc sống nhà văn đã phác họa chân dung xã hội
đương thời một cách tài tình và thấu đáo, tiếng cười được tạo ra với nhiều cấp
độ, đánh thẳng vào cái xã hội “chó đểu”, “Âu hóa nửa vời”…Tất cả quả là
một tấn trò hề, là một vở đại kịch, một xã hội vô nghĩa lí mà thôi. Với tiểu
thuyết Số đỏ, Vũ Trọng Phụng đã nhìn vào nỗi đau của xã hội đương thời,
phát hiện ra con bệnh, phải chăng ông cũng như nhà văn Lỗ Tấn, muốn dùng
văn chương như một công cụ góp phần thay đổi xã hội. Đọc Số đỏ ta nhận
thấy nó là một chuỗi cười không đơn giản chỉ là cười. Vì càng đào sâu vào
bản chất xấu xa của con người bằng cái cười trào phúng, tác phẩm càng chỉ ra
một sự thực đáng buồn, con người đã đánh mất đi bản chất người của mình.
Số đỏ chính là một cuộc hành trình đi tìm bản chất của con người, theo cái
cách của Vũ Trọng Phụng, là từ mặt trái, và theo cái kiểu của riêng ông, kiểu
cười. Đúng như ông đã viết, “Tôi sẽ cố gắng nhìn vào những nỗi đau của xã
hội, may ra tìm được những thuốc khiến cho những cái ung đó có thể hàn
miệng, lên da”. Số đỏ chính là tác phẩm tố cáo hiện thực xã hội độc đáo bằng
tiếng cười ào ạt, bằng một hình tượng “kì dị” mà nổi bật, đại diện tiêu biểu
nhất cho phong cách Vũ Trọng Phụng.
Lớp: ĐHSP Ngữ Văn 09

17
SV: Nguyễn Tuấn Kiệt
C. KẾT LUẬN
Vũ Trọng Phụng là một nhà văn lớn đầy tài năng, tiêu biểu giai đoạn văn
học 1930 – 1945. Qua tiểu thuyết Số đỏ, bằng cách viết trào phúng, bằng
những chi tiết đầy kịch tính, tác giả đã khắc họa một cách sâu sắc những chân
dung biếm họa trào phúng. Có thể nói Số đỏ chính là minh chứng hùng hồn
nhất cho nghệ thuật trào phúng bậc thầy của Vũ Trọng Phụng. Sau tiếng cười
chính là nỗi đau của nhà văn trước cảnh đời đen bạc. Cái xã hội mà con người
sống với nhau bằng sự lừa lọc, giả dối và những ngón đòn xảo tráo. Chúng ta
cũng không khỏi xót xa khi thấu hiểu những chuỗi cười trào phúng. Nó phanh
phui hết cái xấu xa bỉ ổi của hiện thực, tố cáo một cách sâu sắc hơn bao giờ
hết xã hội thối nát, mất nhân tính và vô liêm sỉ. Cuộc phiêu lưu của Xuân Tóc
Đỏ, một tay ma cà bông, vô học, lên tới đỉnh cao của danh vọng, trở thành
nhà vô địch yêu nước, trở thành vĩ nhân, chẳng qua chỉ là cuộc phiêu của sự
bất tài, vô học, được bọn con buôn chính trị thượng lên chóp đỉnh, trong một
xã hội kim tiền, tham nhũng, mà dân tộc ta đã trải nhiều kinh nghiệm nhãn
tiền. Toàn bộ tác phẩm là một chuỗi cười châm biếm giòn giã, sảng khoái,
nhưng cay độc, ném thẳng vào bộ mặt xã hội thượng lưu, trưởng giả thành thị
hết sức nhố nhăng, đồi bại và bịp bợm. Tiếng cười trào phúng đặc sắc và đầy
tài năng ấy của Vũ Trọng Phụng làm cho ta như tỉnh ngộ, nhận ra những đều
tầm thường trong cuộc sống hôm nay thật ý nghĩa.
Ngôn ngữ trong Số đỏ đã vượt ra khỏi những trang sách để đi đời sống
hàng ngày, trở thành những thành ngữ bình dân nhất, mà người Việt dù có
đọc Vũ Trọng Phụng hay không, không ai là không biết. Đây là hiện tượng
hiếm có trong lịch sử ngôn ngữ, cho thấy sự thành công cũng như tầm ảnh
hưởng của tiểu thuyết Số đỏ trong cuộc sống hôm nay. Vũ Trọng Phụng ra đi
quá sớm khi người đương thời chưa có sự nhìn nhận đúng đắn về các sáng tác
của ông. Hôm nay, những tác phẩm của ông đã giúp chúng ta nhìn nhận lại
Lớp: ĐHSP Ngữ Văn 09

18
SV: Nguyễn Tuấn Kiệt
một cách khách quan những đóng góp của ông cho nền văn học Việt Nam,
xóa bỏ đi những nghi ngờ sai lệch về tác phẩm Vũ Trọng Phụng và cả con
người tác giả, lúc sinh thời và cả sau lúc nằm xuống để đường hoàng đi vào
cõi bất diệt của văn xuôi Việt Nam. Số đỏ đã cho ta thấy sức mạnh của ngòi
bút trào phúng Vũ Trọng Phụng là sức mạnh của một tài năng bút lực, sức
mạnh của sự tố cáo mạnh mẽ. Nghệ thuật trào phúng của Vũ Trọng Phụng đã
tạo nên một thế giới nghệ thuật đặc thù, đặt ông vào vị trí quan trọng trong
lịch sử văn học Việt Nam hiện đại cũng như trở thành một trong những gương
mặt quan trọng nhất của văn học Việt Nam trong thế kỷ XX.
Lớp: ĐHSP Ngữ Văn 09
19
SV: Nguyễn Tuấn Kiệt
TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Đinh Trí Dũng (2005), Nhân vật tiểu thuyết Vũ Trọng Phụng, NXB
Khoa học xã hội, Hà Nội.
2. Nguyễn Ngọc Thiện, Hà Công Tài (tuyển chọn và giới thiệu) (2003),
Vũ Trọng Phụng - Về tác giả và tác phẩm, NXB Giáo dục, TP.HCM.
3. Vũ Trọng Phụng, Tiểu thuyết Số đỏ, NXB Văn học.
4. Trang web:
- www.vi.wikipedia.org
- www.vanhocvn.com
Lớp: ĐHSP Ngữ Văn 09
20