chăm sóc bệnh nhân sau phẫu thuật cắt amidan

1

T VN 
Amidan khu cái (Amidan) có vai trò rt quan trng trong min dch bo v
c th, nhng do nm ngay ngã t đng n – đng th nên nó thng xuyên
tip xúc vi các tác nhân gây bnh nên rt d b viêm. Khi b viêm quá nhiu ln
thì nó li tr thành tác nhân bt li, gây nh hng cho bnh nhân.
Viêm A là bnh hay gp nht trong các bnh TMH. Thng gp 2 th đó là
viêm Amidan quá phát và viêm Amidan mn tính. Amidan quá phát là mt
nguyên nhân thng gp ca s tc nghn đng hô hp trên  tr em và nh
hng đn chc nng th, phát âm, nut và nghe. Có th gii quyt trit đ đc
vn đ này bng PT.
Ct A là PT chim t l cao nht trong các phu thut ca TMH. T l 
Pháp là 25%, c: 17% và  Vit Nam khong 30% trong các PT TMH.
PT ct Amidan đã thay đi t khi xut hin đn nay. Trc đây nó đc coi
là mt th thut ngoi trú. Sau đó các nhà PT TMH nhn thy có nhiu nguy
him cho BN: chy máu, nhim trùng … nht là các bnh nhân  xa vin. Do
vy đn 1938 đã quyt đnh PT này phi tin hành ti bnh vin và BN phi nm
lu ít nht là 1 ngày.
ây là mt PT rt thng quy nhng cng rt hay gp tai bin, đ PT cho
kt qu tt nht không nhng cn phu thut viên có tay ngh và kinh nghim
mà còn cn vai trò rt quan trng ca ngi điu dng luôn theo sát, theo dõi
tng din bin ca BN sau PT, chm sóc và thc hin y lnh đúng đ.  đáp
ng tt nhng vn đ nêu  trên “chuyên đ chm sóc bnh nhân sau phu
thut ct Amidan” đc tin hành thc hin ni dung:
1. Mô t đc đim bnh lí viêm Amidan trc, sau PT.
2. Lp k hoch chm sóc BN sau PT ct Amidan theo qui trình điu dng
2

I. TNG QUAN V AMIDAN VÀ PT AMIDAN
1.1. Gii phu sinh lí Amidan:

1.1.1. Gii phu sinh lí:
[2],[6], [8]
1.1.1.1. Khu cái: ngn cách  mi vi  ming, gm khu cái cng (có hình
vòm), khu cái mm (hay màn hu)
1.1.1.2. Ming, li, hu:
- Chc nng vn đng c hc  ming: Ct, nghin, nhai, nut, nhào
trn, vn chuyn.
Nhai: Ct, nghin, thm nc bt  tng din tích tip xúc vi enzym, d nut,
phá v màng bc cellulose.
Nut: đy thc n t ming  hng  thc qun  d dày
- Chc nng bài tit dch: Nc bt: Enzym Amylase, cht nhày
1.1.1.3. Amidan:
Hay đúng hn phi gi là Amidan khu cái nm  hng ming là b phn
quan trng nht và ln nht ca h thng vòng Waldaye, nm gia tr trc(C
màn hu - li), và tr sau(c màn hu-hng). Vòng này là vòng bo v đu tiên
ca hng (sau đó mi đn vòng bo v th 2 các hch vùng c, đu mt).
Amidan nm ngay eo hng, là ngã t đng n và th, ngi ta ví nó nh 2 tin
đn bo v c th chng các yu ti gây bnh t ngoài vào. Khi vùng hng b
các yu t gây bnh xâm nhp, phn ng bo v c th chng các vi khun,
kháng nguyên l ti Amidan mnh hn nhiu  các hch lympho khác.
Thang Long University Library
3


Hình 1.1: Amidan khu cái
Amidan là ni sn sinh ch yu các t bào Lympho và mt s ít bch cu
đn nhân. Nhng t bào đó đc sinh ra t trung tâm mm. T đó các t bào
lympho ri khi lp nn đ vào trong nhng hc biu mô, còn mt s ít t bào
đn nhân ri lp nn, chui qua lp biu mô ri vào các khe Amidan.
Thc ra các t bào đn nhân do Amidan sn xut có kh nng thc bào rt

ít, Chính nhng bch cu đa nhân thoát ra t mao mch và xen ln bch cu đn
nhân mi là lc lng ch yu dit vi khun bng cách thc bào. Còn Amidan
sn xut ra t bào Lympho là ch yu (65-85%) và chia làm 2 loi: Lympho bào
T (mà trung tâm hun luyn là Thymus) và Lympho bào B (Trung tâm hun
luyn  gà là Bursa Fabricius;  ngi là Amidan, rut tha, mng peyer…
Trong t chc Amidan 47-64% là Lympho bào B, còn li 10-20% là lympho bào
T. Loi B vi hình thái bit hóa cao là tng bào có vai trò trung đáp ng min
dch dch th ngha là to các Immuno Globulin (Chiappina và Corbetta) còn loi
T có vai trò trong đáp ng min dch qua trung gian t bào nh vai trò ca mt
lot các cht do nhng t bào T tit ra có tên chung là Lymphokin. Các lympho
bào B sn xut và cha IgG chim 37,3%, cha IgA là 29,9%, cha IgM là
15,7% còn các lympho bào sn xut IgD, IgE có t l rt ít. Nhng lympho bào
4

sn xut Immuno Globulin này tp trung ch yu  lp di biu mô (50%) còn
thì ri rác trong lp biu mô (nm trong các hc biu mô) Còn  trung tâm mm
ch có mt rt ít.
Amidan có vai trò rt quan trng trong min dch bo v c th nh vy.
Song, do nm ngay ngã t đng n – đng th, nó thng xuyên tip xúc các
tác nhân gây bnh nên cng rt d b viêm nhim. Nht là nó có nhng hc
thng sâu, đáy rng, li có nhng khe ngách ph nên hc đó nh cái túi cùng
cha các t bào do Amidan sn xut, đng thi cng cha các vi khun, cn m,
bã đu,… Nhng Amidan nh vy d b viêm mãn tính vi nhng đt tái phát và
ngi ta ví nhng khe hc cha vi khun, cn m đó nh nhng lò “viêm”. Khi
c th khe mnh thì nó chng li đc các vi khun và tác nhân gây bnh,
nhng khi c th suy yu, nhng vi khun ca “lò viêm” li ni lên gây tác hi 
các b phn khác nh khp, thn, tim,…
- Mt ngoài: Dính vi thành hu.  mt này Amidan đc bc bng 1
lp v x làm Amidan ngn cách vi thành bên hng bi mt khong gi là
khong quanh Amidan. Khong này cha t chc liên kt lng lo, có các si

liên kt và mt s c Amidan – li. Na di mt ngoài có cung Amidan (là
ni bó mch thn kinh chy vào Amidan nên khó bóc tách và d chy máu khi
phu thut. Ngc li các phn khác ca khong quanh Amidan rt d bóc tách.
Chính khong này cng là ni d t m khi Amidan b viêm nhim nng, to nên
viêm ty hoc áp xe quanh Amidan. Qua thành hng Amidan còn liên quan đn
đng mch và tnh mch cnh trong, các dây thn kinh IX,X,XI,XII, dây giao
cm c.
Thang Long University Library
5


Hình 1.2: Amidan bên trái
- Mt trong: hay mt t do, không nhn đu, có nhng l, mi l đ vào
mt hc rng hp khác nhau, mt này đc ph bi mt lp niêm mc liên tc
vi niêm mc hng.
- B trc: dính vào tr trc và c li – khu cái.
- Mt sau: dính vào tr sau và c hng – khu cái.
- Hai cc: u t do, đc bit cc trên cách vòm ca hai tr bi mt h
là h trên Amidan. Nhiu khi h này có khe n sâu ln c phía trc, phía ngoài.
Khe này hay b nhim trùng gây ra viêm ty hoc Áp xe quanh Amidan.
- Mch và thn kinh: ng mch Amidan là nhánh ca đng mch khu
cái lên, tách ra t đng mch mt (là mt nhánh ca đng mch cnh ngoài).
Tnh mch Amidan: đ vào tnh mch khu cái. Bch mch: chy vào các hch
c sâu, nht là hch góc hàm. Thn kinh: tách t đám ri to nên bi các nhánh
ca dây thn kinh li và dây IX.
1.1.1.4.Mô hc ca Amidan:
Ging nh cu trúc ca bch huyt ngha là nhiu múi, chia ngn bi các
t chc liên kt li-ni mô, cha đng nhiu nang Lympho, gm nhng tp hp
bào Lympho, mi nang có mt trung tâm sinh sn-(đ phn ng vi kháng
6

nguyên, nang đ sn sinh ra Lympho bào), khác vi hch bch huyt có nhiu
khe, hc, niêm mc lun sâu vào trong Amidan. Không có bch mch bào-không
có xoang bch mch trong lòng A. bch mch ra ca A khu cái đ vào hch
cnh nh thân  di góc hàm. Các bch mch khác đ vào chui hch c bên.
1.1.1.5.Chc nng ca Amidan:
+ Min dch
+ To ra Lympho bào
+ “Lc”hàng rào bo v, loi tr đc t
+ Tng hp kháng th
+ Thc bào vì mô Lympho có cha đng t bào li ca h li ni mô
1.2. Vài nét khái quát v Amidan và phu thut ct Amidan: [2]
Ct Amidan đc bit đn là mt phu thut khong 2000 nm nay, đc
Celsus mô t trong y vn ln đu vào nm 50 sau công nguyên.
PT ct A đc ng dng rng rãi đu th k 20 khi các nhà TMH coi A là
 viêm nhim. Nhiu nghiên cu cho rng A gây ra các ri lon ti ch cng nh
toàn thân nh: kém n, nut vng, bun nôn, chm phát trin trí tu, đái dm
thm chí coi ct A đ ci thin vn đ sc khe.
1930 – 1940 PT ct Amidan đc thc hin mt cách có quy mô rng rãi
cho tr em  tui đi hc.
Có rt nhiu phng pháp PT ct Amidan nh: bóc tách kinh đin, ct
bng dao đin, ct bng Coblator …
Mc dù có nhiu phng tin k thut mi và nhng tin b trong gây mê
hi sc, ct A dù là mt PT nh, nhng bin chng có th dn đn cht ngi.
Theo tài liu ca PGS. TS. Nguyn Hu Khôi - Ch nhim B môn TMH,
đi hc Y Dc TP.HCM, t l t vong do ct A tuy có khác nhau theo các
nghiên cu  trong khong 1:10.000 đn 1: 40.000.
Thang Long University Library
7

Mt nghiên cu tin hành ti M vào nm 1970 tng kt trên hn
6.175.000 ca PT, ghi nhn 377 ca t vong. Ba nguyên nhân t vong chính đc
xác đnh là: chy máu, các phn ng vi thuc gây tê và thuc gây mê, và ngng
tim. Có 2.000 trng hp phi tht đng mch cnh, 538 bnh nhân phi truyn
trên 5 đn v máu.
Ngoài ra, các bin chng khác do ct A chim khong 14% cho tt c các
trng hp ct A. Các bin chng thng gp nht là chy máu  nhiu cp đ
khác nhau, bin chng do phù n và tc nghn hô hp, đau, nhim khun, thay
đi ging nói
1.3. Triu chng lâm sàng: Viêm A gm 2 th
1.3.1. Viêm Amidan cp tính
: [2], [8]
Thc cht là mt viêm hng khu trú thng gp  tr em

Hình 1.3: Viêm Amidan cp m
1.3.1.1. Triu chng toàn thân:Bnh bt đu đt ngt vi cm giác gai rét ri
nóng 39
0
có khi 40
0
; đau hng, khó nut, ngi mt mi, chán n.
1.3.1.2. Triu chng c nng:Nóng rát trong hng  v trí A sau đó tr thành rõ
rt, nut đau nhói lên tai, đau tng lên khi nut, th hi khò khè, đm giãi tit
nhiu, viêm nhim có th lan xung h hng, thanh khí qun gây tng cn khn
tin.
1.3.1.3. Triu chng thc th:
8

- Dùng đè li, n li ta thy toàn b niêm mc hng đ rc, A sng to và
đ. Phn ln th này do virus có kèm theo đau mt đ càng ngh đn virus. Nu

do nhim khun ta thy trên b mt A có nhiu chm m hoc màng m nh
váng cháo- Hch góc hàm sng to và đau. Thng th này do vi khun cn phân
bit vi bch hu nên nht thit phi ly gi mc vi khun(soi ti hoc nuôi
cy)
- c bit lu ý A do liên cu khun  tan huyt nhóm A vì th bnh này
không có biu hin gì đc bit, có rt nhiu th t nh đn nng nhng có th gây
bin chng thp khp, thp tim.
1.3.2. Viêm ty quanh Amidan và Apsxe quanh Amidan:
[4], [8]
Thc ra hai tên gi đó ch hai giai đon ca cùng mt bnh. Trong thc t,
chúng ta vn quen dùng c 2 tên này: Viêm ty quanh Amidan là khi khám, chc
hút cha thy có m, cong Ápxe quanh Amidan là khi chc hút có m và phi
trích rch đ tháo m.
1.3.2.1. nh ngha: ó là s viêm mô t bào cp tính có mng m trong
khong d bóc tách  ngoài v ca Amidan (khong quanh Amidan, gia v và
thành hng)
1.3.2.2. Nguyên nhân:
Nó thng là bin chng sau mt viêm cp hoc sau mt đt cp din ca
viêm Amidan mãn tính tái phát. Mt vài trng hp có th do bin chng ca
rng khôn hàm di. Có khi xy ra trên c mt BN đã ct Amidan, nhng sót
phn và chính phn sót đó b viêm nhim dn đn mt viêm ty quanh Amidan
hoc áp xe quanh Amidan. Thm trí có trng hp do d vt cm gây nên.
Vi khun: Thng là liên cu, nht là loi tan huyt nhóm A. ôi khi do t
cu vàng, ph cu, HI,…
Thang Long University Library
9

1.3.2.3. Bnh sinh:
Bnh xut phát t mt  viêm trong khe Amidan ri lan ra khong quanh
Amidan bng cách xâm nhp dn, đc bit là khe Tourtual n sâu có khi ti sát

v Amidan hay gây ra viên ty quanh Amidan hoc Áp xe th trc trên. Cng
có th viêm nhim lan theo đng bch huyt, mch máu,… V Amidan cng
chính là do t chc liên kt ca mô bch huyt ca Amidan t đc và nén li mà
thành, nên trong lp v này có cha c nhng tuyn nhày, các mch máu và c
nhng si c na. Vì vy nên nhng vi khun cng có th chui vào qua lp v
bc bng nhng con đng đó đ ri khong quanh Amidan.
1.3.2.4. Triu chng:
Giai đon đu: (cha có m khu trú)
+ BN có biu hin viêm Amidan hoc viêm hng cp t vài ngày trc,
tuy gim đi nhng không dt hn. Nay đt nhiên đau hng tr li, đau khu trú 1
bên, đau nhiu, ngày càng tng và lan lên tai. Khi n nut đau d di hn. St
cao 39-40đ.
+ Khám hng: 1 bên Amidan đ nht là tr trc và màn hu bên đó
sng ty, nên chc thm dò ch sng phng thì cha có m. S c có ni hch
góc hàm.
Giai đon sau: (có m khu trú)
+ au hng nhiu, khu trú  1 bên là triu chng chính làm bnh nhân
có dáng v đc bit, luôn nghiêng đu 1 bên (v bên đau), ming luôn tit nc
bt, không dám c đng quay c, không dám nut, không dám nói vì đau. Khi
nói BN có ging nói lúng búng nh ngm ht th, hi th hôi nhiu.
+ Triu chng toàn thân xu: da mt xm, st cao, ngi b ph mt
mi vì đau và không n ung gì.
+ Khám BN há ming hn ch vì đau. Qua khe ming thy toàn hng đ
nhng có s chnh lch rõ rt: Bên bnh đ sm và sng to, na màn hu và tr
10

trc phù n sng phng nên, li gà có th b phù mng bng đu ngón tay út
và b đy vo v bên lành. Amidan sng ít, đ, b đy dn v phía trong, sau và
di. Hch góc hàm sng to, đau.
+ Xét nghim công thc: Bch cu máu tng cao

+ Chn hút  ch phng nht ca tr trc và màn hu thy có m.
1.3.2.5. Các th lâm sàng:
Th trc trên: hay gp, đã mô t trên.
Th sau: M khu trú  phía sau Amidan làm cng phng tr sau. Bnh
nhân hu nh không nut đc, đau lan lên tai nhiu. Khám: Tr sau n đ thành
mt khi, đy Amidan ra phía trc, li gà không b phù n, ít khi có khít hàm.
Th ngoài, th trong Amidan, th viêm ty li him gp.
1.3.2.6. Bin chng:
- M có th lan xung cc di, ra nn li gây Áp xe nn li, nu m lan
dc theo tr sau: gây phù n thanh qun.
- M xuyên qua cân thành hng, đ ra khoang cnh hng gây áp xe thành bên
hng.
- M lan vào mch máu: BN khc m màu đ, có chy máu; hay có khi m lan
theo t chc liên kt bao dc quanh bó mch thn kinh cnh xung di ngc
gây viêm trung tht, áp xe phi.
- Có th m qua nhng đám ri tnh mch trâm hng hay tnh mch cnh trong
gây viêm tc tnh mch xoang hang  nhim trùng huyt.
- Bin chng nng khác: Viêm ni tâm mc, viêm thn,…
1.3.3. Viêm Amidan mn tính:
[5], [8]
Khi b viêm A cp điu tr không đúng cách, kháng sinh không đ liu,
không đúng cách, mt s vi khun còn tn ti phn ln đã kháng thuc đn mt
thi gian nào đó bnh trong tình trng nh thnh thong bùng lên cn bc phát là
do A mn tính.
Thang Long University Library
11

1.3.2.1. Triu chng toàn thân:
Không có gì đc bit ch có biu hin hay m vt, ho vt, chm phát trin hay
đau rát hng

1.3.2.2. Triu chng c nng:
- Rt thay đi tu thuc vào tng ngi bnh, nói cho chính xác thì không có
biu hin c th nào làm chun.
- Thng thì bnh nhân phàn nàn đau rát hng, nut vng, đau lên tai, hi th
hôi, có khi ging khàn
1.3.2.3. Triu chng thc th:
Khám hng là vic cc k quan trngcó th:
- Hình khi có dng quá phát ngha là A to vt khi các tr ca nó, có loi
chìm, x teo. Hình khi không nói đc mc đ ca bnh.
- Hình thái: có hc, x teo
- Và hình nh có th pha trn trong cùng mt trng hp, triu chng không
tng ng vi thc t thm khám.
- Nói cho chính xác thì không có mt biu hin c th nào tht chun làm c s
cho vic chn đoán viêm A mn tính, vì vy vic chn đoán da vào lch s ca
nhiu đt viêm cp tái phát. Nu có kèm theo hch góc hàm sng to. A và tr
trc xung huyt mà không do mt bnh nào khác ca đng hô hp trên gây ra
thì đó là c s chn đoán viêm A mn tính.
1.4. Ch đnh ct Amidan: [2], [8]
- Tn s: Viêm nhim quá 5 ln/nm hoc quá 7 ln/2nm liên tip.
- ã có bin chng ti ch: Viêm ty Amidan, Áp xe quanh Amidan.
- ã có bin chng gn: Viêm hng, viêm tai gia, viêm mi xoang, viêm
kt mc, viêm thanh qun, viêm khí ph qun, viêm phi,…
- ã có bin chng xa: Nhim trùng huyt, viêm thn, viêm khp, viêm
màng trong tim,…
12

- nh hng đn s phát trin ca c th v th cht, tinh thn.
- nh hng đn chc nng nut, nói, th (đêm ngáy to, cn ngng th)
- Viêm Amidan gây hôi ming.

Hình 1.4: Amidan quá phát gây ng ngáy
1.5. Chng ch đnh đi vi BN ct Amidan: [2], [8]
- BN có bnh v máu: Suy ty, bnh máu trng, bnh a chy máu, xut
huyt gim tiu cu,…
- BN có bnh mn tính: Hen, suy tim, lao, đái đng,…
BN đang có bnh cp tính: Viêm Amidan cp, áp xe, thp tim tin trin,…
BN có sc đ kháng kém: Quá già hoc quá tr, BN suy gim min dch
(AIDS), suy dinh dng,…
- Ph n trong thi k kinh nguyt, thai nghén, cha đ, cho con bú,…
- a phng đang có dch.
1.6. Chun b BN trc phu thut ct Amidan: [2]
- BN phi đc ch đnh đúng, ba ngày trc khi phu thut BN nên đc
ung kháng sinh d phòng, Vitamin K là tt nht.
- Làm đy đ xét nghim: công thc máu, hóa sinh máu, nc tiu, XQ
tim phi, đin tâm đ trong gii hn cho phép.
Thang Long University Library
13

- Ti trc hôm phu thut nên ung thuc an thn đ ng ngon không nh
hng đn sc khe cho phu thut ngày hôm sau.
- Có ngi nhà chm sóc đi cùng.
1.7. Các phng pháp phu thut ct Amidan: [2]
1.7.1. Ct Amidan bng áp lnh:

Dùng khí Nit lng khi bc hi làm lnh đóng bng phá v t bào. Phng
pháp này không trit đ vì bao x ca t chc Amidan vn còn, tn thng rng,
hình thành x so nhiu sau th thut.
1.7.2. Ct Amidan bng dao Sluder truyn thng:
Tin mê + Gây tê ti ch, ct Amidan BN t th ngi. u: kinh phí thp.
Nhc: BN phi hp tác, dành cho tr ln hoc ngi ln, mt máu nhiu hn.

1.7.3. Ct Amidan gây mê bng dao đin:
Gây mê ni khí qun, BN t th nm nga mt kê gi di vai, phu thut
viên ngi phía trên đu. u: an toàn, trit đ, không gây sang chn tinh thn.
Nhc: chi phí cao, có th b nh hng tác dng ph ca thuc mê. ây là
phng pháp mà đang đc nhiu Bnh vin trên đa bàn Hà Ni thc hin.
1.8. Bin chng có th gp sau phu PT ct Amidan: [2],[8]
1.8.1. Chy máu sau m:
Mc dù ct bng các phng pháp khác nhau nhng vic chm sóc sau m
nói chung là nh nhau và ni bt là theo dõi tình trng chy máu sau m.
Thng hay gp chy máu ngay sau m hoc sau m 7-10 ngày.

X trí :
T th: Trong 4 gi đu sau m bnh nhân cn nm nghiêng sang 1 bên,
lùa máu trong ming ra, tránh ho khc mnh đ không b chy máu sau m.
Trong vòng 24 gi sau m bé phi đc theo dõi k vì nguy c chy máu
sau m, nguyên nhân thng do bung mi ch hay ho khc mnh. Xem nc bt
bé khc ra ngày càng trong là vt m tt, ngc li bé khc ra máu ti phi báo
14

ngay vi bác s. Tuy nhiên ngi nhà cn lu ý thêm là có nhng bé không lùa
máu ra mà nut vào d dày và sau đó nôn ra máu bm
Vào ngày th 7-10 có th b chy máu do bong gi mc vt m, nu máu ít
ln nc bt s t cm hoc cho bé ngm đá. Ngc li nu chy nhiu máu ti
phi đn ngay bnh vin.
1.8.2. au:

Do các mch máu b ct và các th cm thn kinh b tn thng do PT.
 X trí: Cho bnh nhân ung nc lnh hoc chm lnh, ngm đá gim đau.
1.8.3. Nut vng, nut nghn:
Thng sau 12-24h sau PT: nguyên nhân là do trong quá trình PT các dng

c hoc ng hút đng chm nhiu, mnh vào tr trc, tr sau, li gà hoc
thành sau hng làm phù n niêm mc gây cn tr đng nut và th, làm bnh
nhân có cm giác có vt gì nghn vng trong hng nut không đi.
 X trí:
Dn bnh nhân không đc khc mch hay ho mnh chánh chy máu. Cho
BN ngm đá, chm đá, thc hin y lnh thuc gim phù n đy đ.
1.8.4. Nhim trùng:

Thng sau 3-5 ngày sau PT. BN st, đau nhiu hng và đau đu, nut
nghn và vng tng lên 1 hoc c 2 bên, góc hàm có th đy và sng to.
Do v sinh không tt, sc đ kháng c th kém, thuc kháng sinh không đ
mnh.
 X trí: Phi nhp vin đ kim tra đ điu tr đúng phác đ.
1.8.5. Ho và nhiu đm:

Triu chng này cng rt hay gp vào ngày th 3-5 sau PT. Sau PT BN
thng ngm ming, không dám th bng ming và do đau nên BN cng li
nut nc bt, gây nên tình trng tng tit đm giãi  kích thích cn ho.
Thang Long University Library
15


Hình 1.5: Ho nhiu, tng tit đm dãi
 X trí:
+ Hng dn BN th bng ming.
+ V sinh rng ming bng nc mui sinh lí
+ Ung nhiu nc làm lng đm.
+ Chánh n ung đ chua.
+ Nói nh nhàng bt đu t ngày th 2 sau phu thut
Ch đ dinh dng kém: Do ch đ n ca bnh nhân, 2 gi sau m BN ung

sa lnh giúp tr có cm giác đ đau và làm co mch máu nh. 2 ngày đu cho
BN n lng nh: súp loãng ngui, sa lnh . Ngày 3-4 n cháo lng, t ngày t 5
n cháo đc. T ngày th 15 sau m n cm nát, sau đó n cm bình thng
16

II. CHM SÓC BNH NHÂN SAU PT CT AMIDAN
2.1. Vai trò ca vic chm sóc bnh nhân sau ct Amidan:
- PT ct A là mt trong nhng PT đc tin hành nhiu nht, đn
gin nht trong TMH nhng cng là PT hay gây tai bin nht. Mt trong nhng
tai bin nguy him nu không đc phát hin sm và x trí đúng và kp thi đó
là chy máu sau PT.
- Hn th na, PT ct Amidan cn phi đc bit quan tâm hn vì đây
là PT trên c đng hô hp và tiêu hóa nên ch cn mt s xut nh s đi đn hu
qu khó lng, đe da tính mng ca BN.
- Chính vì tính ph bin ca PT này, chúng tôi càng mun đi sâu tìm
hiu, giúp nhân viên y t có mt cái nhìn tng quát, có mt thái đ đúng mc vi
BN sau PT ct A. Giúp ngi nhà BN có mt kin thc c bn phi hp theo dõi
và chm sóc BN sau PT ct A đ h sm bình phc và không xy ra tai bin gì.
2.2. Quy trình điu dng:
2.2.1.Nhn đnh ngi bnh

Khai thác h s Bnh án và hi bnh:
- Tin s: cá nhân và gia đình.
- Bnh s: Din bin bnh t khi xut hin đã điu tr thuc gì có đ không
cho đn khi vào vin và c nng hin ti.
- Khám khi vào vin trc PT:
+ Toàn thân.
+ Tai mi hng.
+ Tim, phi.
+ Tiêu hóa, thn tit niu.

+ Các c quan khác.
- Chn đoán y khoa.
- Phng pháp PT, có khó khn gì trong PT hay không.
Thang Long University Library
17

Tip nhn và nhn đnh BN sau m:
- Tình trng ý thc, tri giác (Sau PT BN vn còn tác dng mt phn ca
thuc mê, cn theo dõi sát đn khi BN tnh hn).
- Da niêm mc (Cho ta bit tình trng mt máu ca BN sau PT. Gián tip
giúp ta đánh giá tình trng thông khí có tt không)
- Mch, Nhit đ, Huyt áp, Nhp th. BN cn đc theo dõi 15-30 phút/ln
cho đn khi BN tnh hoàn toàn và các thông s trong gii hn bình thng. Nu
mch nhanh >120 ln/phút, Huyt áp tâm trng >140 mmHg hoc di
80mmHg, Có ngng th hoc tím tái cn phi báo BS ngay.
Nc bt nhè ra  ming ngay lúc tip nhn BN

- PT ct A là phu thut có vt m trong đng tiêu hóa và hô hp
nên s theo dõi tình trng chy máu gián tip qua tình trng nc bt.
- BN không đc nut nc bt, nhè nh nhàng ra khay qu đu, điu
dng ch đng 15-30 phút/ln qua kim tra. (BN sau m thng cha tnh hoàn
toàn, BN thng có phn x nut nhng gì có trong hng, rt nguy him nu
chy máu nhiu vì không theo dõi và không bit đc s lng máu mt. Khi
nut nhiu quá, BN thng s có phn x kích thích ca đng tiêu hóa là nôn ra
máu, và khi đó BN s rt có th lâm vào tình trng Sock)
 Chính vì vy, vic theo dõi tình trng nc bt là vic không bao
gi đc b sót trong theo dõi BN sau PT ct A.
Tình trng các c quan khác
(khám lâm sàng):
- Tim mch.

- Hô hp: tn s th đu, rì rào ph nang , s xut tit đm dãi.
- Tình trng bài tit, tiêu hóa: bng mm, không chng,
Cn lâm sàng: xét nghim sinh hóa, huyt hc, …
18

2.2.2. Chn đoán điu dng: [1]
1. BN l m liên quan đn hu qu ca thuc mê.
 Kt qu mong đi: BN tin trin tt, tnh và giáo tip đc vi CBYT
2. au liên quan đn vt ct.
 Kt qu mong đi: BN s gim đau, bt lo lng.
3. Nguy c chy máu liên quan đn hu qu ca phu thut vùng hng.
 Kt qu mong đi: BN tin trin tt không b chy máu, nu có chy máu x
trí kp thi.
4. Khó nut liên quan đn tn thng niêm mc do vt ct.
 Kt qu mong đi: BN tp làm quen đ n ung tng dn, tt, nut tt.
5. Cha nói đc liên quan đn s chy máu.
 Kt qu mong đi: BN nói và giao tip đc an toàn.
6. Hô hp không hu hiu liên quan đn s tit đm.
 Kt qu mong đi: Mi thông, hng đ đm, BN th tt.
7. Nguy c nhim trùng vt m liên quan đn v sinh rng ming kém.
 Kt qu mong đi: chm sóc rng ming thng qui, tt, tránh nhim trùng.
8. Thiu ht dinh dng so vi nhu cu c th liên quan đn BN n ít bi
s đau.
 Kt qu mong đi: BN chm sóc dinh dng tt, đm bo hu phu an toàn.

Thang Long University Library
19

Tình hung c th: Bnh nhân  Th Thu H, 25 tui, làm th may,  c
Giang, Long Biên, Hà Ni, vào vin: 14h30 ngày 18/12/2011 vi bnh cnh ho

đau rát hng, nut vng khong 3-4 nm nay, 1 nm b t 7-10 ln, thông
thng có st kèm theo các đt viêm, BN đã điu tr nhiu đt kháng sinh, gim
viêm, h st nhng không khi hoàn toàn. Ngày càng b nhiu hn, BN mt mi
nhiu, ng ngáy, khó chu khám vào xét nghim vào vin điu tr.
- Tin s: Tin s gia đình BN bình thng. Bn thân: không mc bnh mn
tính gì, Sch kinh cách 7 ngày nay.
- Bnh s: BN b nhiu đt ho đau rát hng, nut vng khong 3-4 nm nay,
1 nm b t 7-10 ln, thông thng có st kèm theo các đt viêm, BN đã điu tr
nhiu đt kháng sinh, gim viêm, h st nhng không khi hoàn toàn. Ngày càng
b nhiu hn, BN mt mi nhiu, ng ngáy, khó chu khám vào vin điu tr.
- Khám khi vào vin trc PT:
+ Toàn thân: BN tnh, da niêm mc hng, không phù không xut
huyt, hch và tuyn giáp không s thy.
+ Hng: 2 Amidan viêm mn tính, quá phát đ 3, che mt phn hng,
b mt có ít m bã đu bng ht go mm, mùi hôi. Tr trc dày, thoái hóa, tr
sau thoái hóa dính vào t chc Amidan.
+ Tim: Nhp tim đu, 85ck/phút, không có ting bnh lí.
+ Phi: rì rào ph nang rõ, không ral.
+ Các c quan khác bình thng.
- Chn đoán y khoa: Viêm A mn tính quá phát. Có ch đnh phu thut
- BN đc làm các xét nghim c bn, kt qu trong gii hn bình thng
đy đ điu kin phu thut.
- Phng pháp PT: BN đc PT ct Amidan gây mê bng dao din vào hi
9h30 ngày 19/12/2011. PT din ra an toàn, thun li. BN tnh ra khi phòng m
hi 10h30 ngày.
20

Tip nhn và nhn đnh BN sau m:
- Tình trng ý thc, tri giác.
+ Nhn BN ngay sau PT ct A gây mê BN vn cha tnh hoàn

toàn. Gi hi BN vn bit, chm, tr li đúng xong BN li nhm mt ng.
+ Theo dõi sát 15-30 phút/ln v tri giác, kt qu sau 2 ting
BN tnh hoàn toàn.
- Da niêm mc: da niêm mc hng, không tím.
- Mch 100 ln/phút, Nhit đ36,8°C, Huyt áp 110/60mmHg, Nhp th:18
ln/phút. BN cn đc theo dõi 15-30 phút/ln các ln theo dõi BN đu n đnh,
trong gii hn bình thng.
Nc bt nhè ra  ming ngay lúc tip nhn BN
- BN nm nghiêng, nhè nc bt thy nc bt trong, không có máu.
Tình trng các c quan khác
(khám lâm sàng):
- Tim mch:
+ Huyt áp n đnh.
+ Tn s nhp tim BN n đnh.
- Hô hp:
+ Mi BN ngt nh, hi đau l mi P do dt ng ni khí qun.
+ Tn s th đu: 18 ln/phút, rì rào ph nang 2 ph trng rõ.
+ Xut tit đm dãi hi nhiu.
Nhn đnh các bin chng có th xy ra:
Nguy c chy máu sau PT:

- PT ct Amidan là PT có vt m trên niêm mc hng (đng tiêu
hóa và hô hp), vùng có nhiu mch máu và phi vn đng khi nut, nói cho nên
nguy c chy máu là rt cao nu không có s hng dn và theo dõi sát.
- Ct Amidan gây mê bng dao đin gn nh sau PT BN không nhè ra
máu na, nu có máu dây dây nhè ra điu dng cn theo dõi sát.
Thang Long University Library
21

- Yêu cu BN không đc nut nc bt, cn phi nhè ra đ theo dõi ít

nht 15-30 phút/ln khi BN cha tnh hn, và 1 ting/ln khi BN bit và tnh hn,
nu còn đùn ra nhiu và máu đ ti cn phi báo ngay BS kp thi và x trí.
- Mt s BN kích thích, do tác dng ca thuc mê ngay sau m nôn
nhiu hay do kích thích tng rt nhiu đm dãi ho khc nhiu, làm vt m rt d
b tn thng bong gây chy máu. Cn theo dõi nu BN nôn nhiu cn báo ngay
BS cho thuc kp thi. Nu nhiu đm dãi  hút đm rãi.
 Vai trò ca ngi điu dng ngoài kim tra tình trng nc bt, nu
BN nut ta có th đánh giá gián tip qua mch và huyt áp. Cn phi theo sõi sát
mch và huyt áp, đó là 2 ch s thay đi nu có tình trng mt máu nhiu (mch
nhanh, huyt áp tt)
Tình trng đau nhiu sau m:

- Niêm mc hng có rt nhiu th cm thn kinh, li là ngã 3 hô hp
tiêu hóa luôn phi vn đng nên thng BN s đau hn vi các PT khác.
- au là tình trng BN nào cng b ít hay nhiu tùy thuc vào sc
chu đng ca tng ngi, vào tình trng bnh và vt m. Tr em và ph n
thng đau nhiu hn. BN có Amidan to quá phát thì s đau nhiu hn vì din
tích vt m s ln hn.
- Thông thng BN đau nht là đêm đu tiên sau PT ri s đ dn các
ngày sau đó. Khong 7 ngày sau PT BN tr li bình thng.
- Nên theo dõi, xem BN có đau nhiu không, đã thc hin đ y lnh
thuc gim đau cha, nu BN vn khó chu nhiu cn báo BS cho thêm thuc,
chánh tình trng BN đau quá gây hoang mang, s hãi  nh hng hu phu.
Tình trng nut vng, nut nghn:

- Thng gp trong 1-3 ngày sau m. Cng nh tình trng đau, nut
vng nut nghn cng gp đa s các trng hp.
22

- Vùng PT sng ty, phù n, cng vi s tng tit đm dãi. BN cm

thy nh có mt vt gì trong hng, khó chu hn lúc cha PT, nut không trôi,
thay đi ging nói, khám thy góc hàm sng, li gà phù n.
- BN đau s nut dn đn tình trng nut s càng vng hn. BN s
lo lng n ung kém và thng khc mnh cho ra.
- Cn phi hi k tình trng nut vng và t vn mt cách rõ ràng
cho BN hiu, tránh khc mch gây chy máu rt nguy him.
- Hng dn BN chm lnh góc hàm co mch gim phù n 1-2 ngày
đu, có th ngm đá, ung nhiu nc cho loãng đm. Báo BS kim tra và b
xung thuc gim phù n, tiêu đm.
Tình trng ho, nhiu đm sau PT:

- Gp ngày th 3-5 sau PT. Nh đã gii thích  trên, sau PT BN s
tng tit rt nhiu đm dãi, s nut vì đau, niêm mc hng b tn thng, dn
đn tình trng rt thng có là ho và nhiu đm.
- Cn kim tra xem BN đã có đy đ thuc Kháng sinh, gim viêm,
gim ho tiêu đm cha, có thc hin đy đ không. Nu tình trng ho nhiu cn
kim tra k và báo li BS có s thay đi phù hp.
- Ho nhiu cng là mt nguy c gây chy máu th phát.
Nhim trùng sau m:

- Vì PT nm trên đng tiêu hóa và hô hp, luôn luôn có các vi khun
trí và vi khun xâm nhp tip theo đng n và th. Nguy c ca s nhim
khun là rt cao nu không v sinh sch s và đúng cách.
- Thng gp 5-7 ngày sau PT. BN st cao, ming hôi, đau hng
nhiu, ho và nhiu đm, ni hch góc hàm.
- ây là mt trong nhng bin chng nguy him. Nu không có thái
đ x trí đúng đn nh gây bong gi mc chy máu, nng gây nhim khun huyt
nguy him đn tính mng.
Thang Long University Library
23

2.2.3. Lp k hoch chm sóc: [1]
L chn u tiên đ có KHCS tt cho BN
Chm sóc sau Phu thut ct Amidan ch yu là s chm sóc BN ngay sau
khi BN ra khi phòng m và cho ht 24 ting. Vì đc thù ca phu thut này BN
thông thng s đc xut vin ngay ngày hôm sau nu tin trin bình thng.
Tùy tng phng pháp phu thut và phng pháp gây mê mà chúng ta s có
thái đ phù hp. Trong chuyên đ này chúng tôi đi sâu v vn đ chm sóc BN
sau phu thut ct Amidan bng dao đin và gây mê.
2.2.3.1. Theo dõi:
- Theo dõi tri giác: tình trng ý thc, tình trng ý thc 30 phút/ln BN,
xem đã tnh hn cha, đã ht hn tác dng ca thuc mê cha? Tình trng thông
khí qua c mi và ming đã thông thoáng cha?
- Theo dõi du hiu sinh tn và các du hiu bt thng nh: chy máu.
da niêm mc 30 phút/ln, 1 h/ln, 2 h/ln, … tùy thuc vào tình trng BN tng
trng hp.
- Tình trng nc bt đùn ra đã trong cha, còn máu không?
- Tình trng tiêu hóa ca BN: có chng bng không?
- Theo dõi các bin chng tác dng ph ca thuc, các du hiu bt
thng có th xy ra.
2.2.3.2. Gim đau.
- Thc hin y lnh thuc đy đ
- Chm đá 2 bên góc hàm: co mch gim đau.
- Tp n dn dn đ làm quen BN s đ đau
2.2.3.3. Can thip y lnh:
- Thuc: thuc tiêm, thuc ung đy đ …
- Thc hin các th thut: hút đm rãi, hút mi, ph BS làm các th thut
nu cn (Cm máu, m khí qun, đt ni khí qun, …)
24

- Các xét nghim: Sinh hóa, Huyt hc, nu cn.
2.2.3.4. V sinh rng ming mi hng:
- Xúc ming nc mui sinh li sau mi khi n, đánh rng ngày 2-3 ln t
ngày th 2 sau phu thut.
- Chm sóc v sinh mi hng, làm thông thoáng.
2.2.3.5. m bo dinh dng đy đ:
- Hng dn BN ung nc đy đ ít nht 2 lít/ngày.
- Ung nc ngui, hoc sa ngui
- n đ lng, ngui trong 5-7 ngày sau phu thut.
- Thc n phi đc ch bin sch, v sinh.
- Thc đn phi đc b xung nhiu vitamin, tng đm
- Tránh các cht kích thích, cay, nóng (ru, bia, t, ht tiêu,…)
2.2.3.6. Giáo dc sc khe cho BN và cho gia đình:
- V v sinh rng ming: Xúc ming nc mui lnh sau n
- Sau ct: Ngi bnh cng nh gia đình bit đc tm quan trng ca
vic theo dõi và chm sóc đúng cách sau phu thut ct Amidan.
- Hng dn ngi bnh v t v sinh mi hng đúng cách, an toàn.
- Hng dn ch đ dinh dng đúng, đy đ.
- Cho BN bit các triu chng có th gp và hng x trí.
Thang Long University Library
25

2.2.4. Thc hin k hoch: [1]
Cn ghi rõ gi thc hin các hot đng chm sóc. Các hot đng chm
sóc cn đc tin hành theo th t u tiên trong k hoch chm sóc.
Các hot đng theo dõi:
2.2.4.1. Theo dõi:

- Nhn BN sau phu thut, điu dng cho BN nm t th hi kê gi
di vai, nga và nghiêng v mt bên, có khay qu đu đ hng đm và dch

xut tit t hng ming.

Hình 2.1: T th BN theo dõi sau phu thut ct Amidan
- Kim tra và theo dõi du hiu sinh tn: Mch, Nhit đ, huyt áp,
nhp th, tình trng ý thc, da niêm mc 30 phút/ln, 1 h/ln, 2 h/ln, … tùy
thuc vào tình trng BN tng trng hp.
- Ngi điu dng phi theo dõi và nhn đnh v tình trng ý thc
ca BN. Nên gi kim tra 15-30 phút mt ln cho đn khi BN tnh táo hoàn toàn.
Thông thng BN s tnh hoàn toàn sau 2-4 ting sau phu thut. Nu bt
thng báo ngay BS kim tra. Có mt s trng hp do còn tác dng ca thuc
gây mê, BN li đi vào hôn mê cng vi s tng tit đm dãi BN suy hô hp
cp, ngng th nguy him đn tính mng.