xây dựng tuyến điểm du lịch văn hóa tâm linh tỉnh hải dương

Xây dựng tuyến điểm du lịch văn hóa tâm linh
tỉnh Hải Dương


Nguyễn Thị Hường


Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn. Đại học Quốc gia Hà Nội
Luận văn ThS. Du lịch: Chương trình đào tạo thí điểm
Người hướng dẫn : TS. Triệu Thế Việt
Năm bảo vệ: 2014
111 tr .

Abstract. Để giải quyết các vấn đề được đặt ra, luận văn đã lần lượt làm sáng tỏ một
số vấn đề liên quan đến tín ngưỡng, tôn giáo, văn hóa tâm linh và tuyến điểm du lịch.
Luận văn đã đề cập đến các giá trị sinh thái, văn hóa, lịch sử và thực trạng khai thác
giá trị của các di tích tiêu biểu đó vào hoạt động du lịch văn hóa tâm linh của tỉnh Hải
Dương. Chỉ ra được một số tuyến điểm có khả năng khai thác hoạt động du lịch văn
hóa tâm linh. Đồng thời đã đưa ra được một số giải pháp khai thác hiệu quả tuyến
điểm du lịch văn hóa tâm linh tỉnh Hải Dương.
Keywords. Du lịch văn hóa tâm linh; Du lịch; Hải dương
Content.
1.Lý do chọn đề tài
Trong thời đại ngày nay, khi kinh tế của đất nước đã phát triển, sự nhận thức và
trình độ dân trí của con người đã được nâng cao, việc đi du lịch là nhu cầu không thể
thiếu, nó dường như đã trở thành một tiêu chí trong cuộc sống. Chính vì vậy du lịch
ngày càng phát triển và trở thành ngành kinh tế mũi nhọn mang lại nhiều lợi ích cho
mỗi con người và mỗi quốc gia với nhiều loại hình du lịch khác nhau như du lịch biển,
du lịch nghỉ dưỡng, du lịch văn hóa… gần đây người ta hay nhắc tới một loại hình mới
đó là loại hình du lịch văn hóa tâm linh. Trên thế giới, từ lâu du lịch văn hóa tâm linh
là một loại hình du lịch khá phát triển đặc biệt ở những quốc gia châu Á theo đạo Phật

như Ấn Độ, Nhật Bản, Trung Quốc, Thái Lan… Ở Việt Nam loại hình du lịch văn hóa
tâm linh này vẫn còn khá mới lạ tuy nhiên nó đã có sức thu hút mạnh. Trong những
năm gần đây văn hóa tâm linh đang là một vấn đề được nhiều người quan tâm và được
nhắc đến nhiều hơn. Văn hóa tâm linh được coi là một mặt của hoạt động văn hóa xã
hội trong đời sống con người, nó được biểu hiện ra những khía cạnh vật chất hoặc tinh
thần, mang lại những giá trị thiêng liêng trong cuộc sống thường ngày và trong cuộc
sống tín ngưỡng tôn giáo, thể hiện nhận thức, thái độ của con người. Loại hình du lịch
văn hóa tâm linh mới đang dần thực sự được quan tâm đúng mực tuy nhiên vẫn còn
nhiều vấn đề tranh cãi trong vấn đề tâm linh này. Thông thường du lịch văn hóa tâm
linh gắn với lịch sử dân tộc, gắn với đức tin và hướng thiện. Việc phát triển đúng
hướng loại hình du lịch văn hóa tâm linh ngoài mục đích thúc đẩy nền kinh tế phát
triển còn mang lại nhiều giá trị truyền thống, những giá trị tinh thần, những giá trị lịch
sử xã hội.
Hải Dương là một tỉnh nằm ở trung tâm của khu vực đồng bằng Bắc bộ, nơi
được coi là cái nôi của nền văn minh châu thổ sông Hồng, nằm trong tam giác tăng
trưởng kinh tế Hà Nội – Hải Phòng – Quảng Ninh. Hải Dương chứa đựng chiều sâu
văn hóa lịch sử của một vùng đất thành Đông. Là một tỉnh có nguồn tài nguyên du lịch
tương đối đa dạng, giàu bản sắc văn hóa có thể khai thác, phát triển được nhiều loại
hình du lịch như du lịch văn hóa, du lịch văn hóa nghỉ dưỡng, du lịch tham quan, du
lịch cuối tuần… Đặc biệt Hải Dương có tiềm năng khai thác một loại hình du mới đó
là du lịch văn hóa tâm linh bởi hiện nay trên địa bàn tỉnh có số lượng di tích lịch sử,
văn hóa tương đối lớn với hơn 1089 di tích lớn nhỏ, trong đó có hơn 175 di tích được
xếp hạng quốc gia bao gồm: đền, chùa, đình, miếu, các văn chỉ, các di tích cách
mạng… cùng với các lễ hội phong phú, đặc sắc mang đậm đà bản sắc dân tộc tiêu biểu
là Côn Sơn – Kiếp Bạc, Văn miếu Mao Điền, khu di tích và danh thắng An Phụ- Kinh
Môn, đền Tranh – Ninh Giang Gắn liền với các di tích và danh thắng ấy là tên tuổi
của các anh hùng dân tộc, danh nhân văn hóa thế giới của Việt Nam từ xa xưa như
Trần Hưng Đạo, Nguyễn Trãi, Chu Văn An, Mạc Đĩnh Chi, cùng với những nét đặc
biệt trong tín ngưỡng, tôn giáo nơi đây.
Thực tế các điểm du lịch văn hóa tâm linh của Hải Dương phát triển một cách

đơn lẻ chưa có sự quy hoạch gắn kết với nhau tạo thành các tuyến điểm du lịch có giá
trị hoạt động du lịch của Hải Dương lại chưa thực sự phát triển tương xứng với tiềm
năng vốn có của tỉnh.Nói đến du lịch Hải Dương du khách mới chỉ thực sự biết đến hai
di tích được xếp hạng đặc biệt quan trọng cấp quốc gia là Côn Sơn và Kiếp Bạc còn rất
nhiều những di tích khác của tỉnh mới chỉ có số lượng ít du khách biết đến. Hình ảnh
du lịch Hải Dương nhìn chung còn mờ nhạt, chưa thực sự tạo được dấu ấn và sự quan
tâm trong lòng du khách bởi một số lí do như sau:
- Sản phẩm du lịch của Hải Dương chưa đặc sắc, còn đơn điệu.
- Chất lượng nguồn khách chưa cao, thời gian lưu trú tại Hải Dương còn ngắn
dẫn đến hiệu quả kinh doanh chưa cao.
- Hoạt động xúc tiến quảng bá du lịch còn hạn chế về quy mô, hình thức và nội
dung.
- Phát triển du lịch chưa thực sự gắn với công tác bảo tồn các giá trị văn hóa,
môi trường tự nhiên và chưa thực sự đem lại nhiều lợi ích cho cộng đồng…
Vấn đề đặt ra cho ngành du lịch Hải Dương nói riêng và toàn tỉnh nói chung là
làm thế nào để khách du lịch biết đến Hải Dương nhiều hơn, để hoạt động du lịch được
phát triển nhiều hơn cũng như khai thác được tối đa các giá trị sinh thái, giá trị văn
hóa, lịch sử, giá trị tâm linh của các công trình kiến trúc, các di tích lịch sử, văn hóa?
Chính vì vậy tác giả lựa chọn đề tài:“Xây dựng tuyến điểm du lịch văn hóa tâm linh
tỉnh Hải Dương” làm luận văn của mình, góp phần nhỏ bé vào trong việc phát triển du
lịch tỉnh nhà trong tương lai.
2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu
2.1. Mục đích
Trên cơ sở vận dụng lý luận và thực tiễn về xây dựng tuyến điểm du lịch, du
lịch văn hóa và du lịch văn hóa tâm linh, mục đích chính của đề tài là nghiên cứu xây
dựng tuyến điểm du lịch văn hóa tâm linh, thực trạng hoạt động du lịch văn hóa tâm
linh của Hải Dương; Các giá trị của một số di tích lịch sử, văn hóa tiêu biểu và ý nghĩa
tâm linh của các di tích để từ đó đề xuất một số tuyến điểm du lịch văn hóa tâm linh
nhằm phát triển loại hình du lịch mới của tỉnh Hải Dương.
2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu

- Tác giả tập trung đi vào nghiên cứu tổng quan các vấn đề lí luận và thực tiễn
về xây dựng tuyến điểm du lịch và du lịch văn hóa tâm linh
- Tập trung phân tích, đánh giá các giá trị và ý nghĩa một số di tích tiêu biểu của
tỉnh Hải Dương; hiện trạng hoạt động du lịch văn hóa tâm linh và tuyến điểm du lịch
văn hóa tâm linh.
- Đề xuất một số tuyến điểm du lịch văn hóa tâm linh và một số giải pháp xây
dựng các tuyến, điểm du lịch văn hóa tâm linh.
3. Lược sử vấn đề nghiên cứu
Về vấn đề văn hóa tâm linh gần đây cũng được nhiều tác giả chú ý quan tâm và
nghiên cứu, trong đó nổi bật là cuốn sách “Văn hóa tâm linh” của tác giả Nguyễn
Đăng Duy (2011), Nhà xuất bản văn hóa thông tin. Trong cuốn sách này tác giả cũng
đã đưa ra khái niệm về tâm linh, văn hóa tâm linh đồng thời tác giả cũng trình bày rõ
về tâm linh trong mọi mặt của đời sống của cá nhân, gia đình, cộng đồng làng xã, với
tổ quốc giang sơn đất nước, trong văn hóa nghệ thuật, tâm linh với tín ngưỡng, tôn
giáo và với mê tín dị đoan.
GS - TS Cao Ngọc Lân – tác giả cuốn “Tìm hiểu văn hóa tâm linh của người
Việt”, trong cuốn sách này tác giả chủ yếu đề cập đến văn hóa tâm linh trong đời sống
hàng ngày như nghi lễ thờ cúng trong gia đình; Phong tục lễ tết; Nghi lễ của cuộc đời;
Nghi lễ ma chay cúng giỗ, cưới hỏi. Ngoài ra cuốn sách đã trình bày hơn 100 bài văn
cúng để người đọc có thể tìm hiểu thêm về nghi lễ thờ cúng.
Trong luận văn tốt nghiệp năm 2012 “Tìm hiểu hoạt động du lịch văn hóa tâm
linh của người Hà Nội (Khảo sát trên địa bàn quận Đống Đa)” của tác giả Đoàn Thị
Thùy Trang cũng đã đưa ra một số vấn đề lý luận về văn hóa tâm linh và du lịch văn
hóa tâm linh nói chung. Ngoài ra tác giả cũng nêu ra được thực trạng du lịch văn hóa
tâm linh của người Hà Nội và một số giải pháp đối với hoạt động văn hóa tâm linh của
người Hà Nội. Tuy nhiên tác giả cũng chưa đưa ra được các tuyến điểm du lịch văn
hóa tâm linh của Hà Nội.
Về tuyến điểm du lịch, Th.s Bùi Thị Hải Yến có cuốn sách “Tuyến điểm du lịch
Việt Nam”. Nội dung của cuốn sách giới thiệu khái quát về điều kiện tự nhiên, tài
nguyên du lịch và kết cấu hạ tầng của Việt Nam, đồng thời tác giả cũng đi sâu vào việc

khai thác các tuyến điểm của các vùng du lịch trong cả nước.
Luận văn tốt nghiệp của Phùng Thị Hằng năm 2008 là “Xây dựng một số điểm,
tuyến du lịch ở khu vực phía tây Hà Nội trong tiến trình hội nhập”, với đề tài này tác
giả nghiên cứu chuyên sâu về khoa học địa lý với các phương pháp nghiên cứu thế
mạnh như phương pháp bản đồ, phương pháp thang điểm tổng hợp, đề tài đã khoanh
vùng nghiên cứu xây dựng tuyến điểm du lịch của tỉnh Hà Tây cũ.
Ngoài ra phải kể đến luận văn tốt nghiệp năm 2012 “Xây dựng một số tuyến
điểm du lịch của thành phố Hà Nội sau khi mở rộng địa giới” của Đinh Nhật Lê, với đề
tài này tác giả cũng đã đưa ra được cơ sở lí luận và thực tiễn về xây dựng tuyến điểm
du lịch của thành phố Hà Nội sau khi mở rộng địa giới. Đồng thời tác giả cũng đã
nghiên cứu việc xây dựng một số tuyến điểm du lịch của thành phố Hà Nội và đưa ra
một số giải pháp nhằm khai thác hiệu quả các tuyến điểm đó.
Đề tài cấp nhà nước về tuyến điểm du lịch phải kể đến đề tài khoa học cấp bộ
của PGS.TS Phạm Trung Lương và nhóm nghiên cứu thuộc Viện nghiên cứu phát triển
du lịch “Cơ sở khoa học xây dựng các tuyến điểm du lịch”. Có thể nói đây là một đề
tài nghiên cứu đạt được nhiều thành công, có tính ứng dụng cao, là cơ sở quan trong
cho các đề tài nghiên cứu ứng dụng về xây dựng các tuyến điểm du lịch.
Nhìn chung đã có nhiều tác giả với nhiều công trình nghiên cứu về vấn đề văn
hóa tâm linh và xây dựng tuyến điểm du lịch với những nội dung phong phú, đa dạng.
Tuy nhiên về xây dựng tuyến điểm du lịch văn hóa tâm linh còn là vấn đề khá mới.
4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
4.1. Đối tượng nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu chính của luận văn là thực trạng phát triển du lịch và
tuyến điểm du lịch tỉnh Hải Dương, một số di tích tiêu biểu cùng với các giá trị văn
hóa vật thể và phi vật thể của tỉnh Hải Dương.
4.2. Phạm vi nghiên cứu
* Về không gian:
Nghiên cứu việc xây dựng tuyến điểm du lịch và hoạt động du lịch văn hóa tâm
linh tỉnh Hải Dương. Nghiên cứu các giá trị văn hóa tâm linh của các di tích lịch sử,
văn hóa của tỉnh Hải Dương, chủ yếu là các di tích lịch sử văn hóa tập trung tại thị xã

Chí Linh.
* Về thời gian:
- Đề tài tập trung điều tra, thu thập số liệu, phân tích và nghiên cứu chủ yếu
trong giai đoạn từ năm 2006 – đến hết năm 2012.
- Với các di tích: Nghiên cứu từ khi được hình thành đến nay
5. Phương pháp nghiên cứu
5.1. Phương pháp thu thập và xử lý thông tin
Trong luận văn tác giả đã sử dụng phương pháp thu thập và xử lý thông tin
nhằm thu thập các tài liệu liên quan đến các vấn đề về du lịch văn hóa tâm linh nói
chung, các nghi lễ, lễ hội liên quan đến tín ngưỡng, tôn giáo của người Việt Nam…
thực trạng của các di tích trên địa bàn tỉnh Hải Dương (chủ yếu là các huyện, thị xã
như Chí Linh, Kinh Môn, Cẩm Giàng và Ninh Giang), các tài liệu phục vụ cho việc
xác định cơ sở lý luận và thực tiễn của luận văn, các vấn đề về chủ trương chính sách
liên quan đến nội dung nghiên cứu các vấn đề về khai thác tuyến, điểm văn hóa tâm
linh trong hoạt động du lịch trên địa bàn tỉnh Hải Dương; các tài liệu có tính chất
nghiên cứu khác như Quy hoạch phát triển du lịch tỉnh Hải Dương giai đoạn 2011 –
2020.
Dựa vào các nguồn tài liệu thu thập được, tiến hành phân tích, so sánh, tổng hợp
nhằm mục đích khái quát được cơ sở lý luận và thực tiễn về du lịch văn hóa tâm linh,
đánh giá đúng tiềm năng và hiện trạng phát huy các giá trị của di tích lịch sử, văn hóa
và danh thắng của tỉnh Hải Dương, từ đó đề xuất đưa ra một số tuyến, điểm du lịch phù
hợp nhằm phát triển loại hình du lịch văn hóa tâm linh của tỉnh Hải Dương.
5.2. Phương pháp khảo sát, điều tra thực địa
Khảo sát và điều tra thực địa là một phương pháp quan sát để thu thập các thông
tin phục vụ cho vấn đề nghiên cứu, đây là một trong những phương pháp truyền thống,
đặc trưng quan trọng nhất của ngành Địa lí học và Du lịch học. Để hoàn thành luận văn
tác giả đã tiến hành khảo sát, điều tra thực địa tại các di tích trọng điểm có khả năng
khai thác phục vụ mục đích du lịch văn hóa tâm linh trên địa bàn tỉnh Hải Dương cụ
thể là khu danh thắng Côn Sơn – Kiếp Bạc, đền thờ Chu Văn An, đền Sinh – đền Hóa,
chùa Thanh Mai, cụm di tích đền Cao, Văn miếu Mao Điền, đền Tranh, đền Cao – An

Phụ
Thời gian khảo sát, thực địa vào mùa lễ hội của các di tích và tháng 7 dương
lịch (tháng nghỉ hè và cũng là thời điểm các di tích thường vắng khách). Các hoạt động
tác giả tiến hành khi đi khảo sát, điều tra thực địa là quan sát, mô tả, điều tra, ghi chép,
chụp ảnh, ghi âm tại các điểm cần nghiên cứu; Đồng thời tác giả đã tiến hành gặp gỡ,
trao đổi với các nhà quản lý các khu di tích và danh thắng, chính quyền địa phương, cơ
quan quản lý tài nguyên (ban quản lí các di tích, phòng quản lí di sản - Sở Văn hoá-
Thể thao và Du lịch tỉnh Hải Dương), cơ quan quản lý chuyên ngành ở địa phương và
cộng đồng sở tại (Phòng Nghiệp vụ du lịch- Sở Văn hoá- Thể thao và Du lịch Hải
Dương).
Việc khảo sát, điều tra thực địa giúp tác giả tránh được những kết luận, quyết
định chủ quan, vội vàng, thiếu cơ sở thực tiễn. Ngoài ra còn giúp cho việc so sánh,
đánh giá và kiểm tra độ chính xác của những tư liệu đã có, khắc phục hiệu quả những
hạn chế của phương pháp thu thập, xử lý số liệu trong phòng.
5.3. Phương pháp bản đồ - GIS
Phương pháp này có mặt ngay từ khi Địa lý du lịch ra đời với tư cách như một
khoa học. Bản đồ là một phương tiện không những phản ánh những đặc điểm về không
gian, về nguồn tài nguyên, các luồng khách, các cơ sở vật chất kỹ thuật phục vụ du lịch
hoặc thuộc tính riêng của hệ thống lãnh thổ nghỉ ngơi du lịch.
Phương pháp sử dụng hệ thống thông tin địa lý cho phép kết hợp các thông tin
với các đối tượng của bản đồ và tạo ra các mối quan hệ mới có thể được sử dụng cho
nhiều mục đích ứng dụng như: đánh giá tài nguyên, xác định vị trí thuận lợi cho phát
triển các tuyến du lịch, đánh giá các tác động đến môi trường.
Từ quá trình nghiên cứu, tích luỹ thêm kiến thức về thực tế về các di tích ở Hải
Dương tác giả dự kiến trong luận văn tác giả sẽ xây dựng 2 bản đồ tài nguyên nhân
văn, tỉnh Hải Dương và bản đồ tuyến, điểm du lịch văn hóa tâm linh tỉnh Hải Dương
thể hiện kết quả nghiên cứu.
5.4. Phương pháp chuyên gia
Phương pháp chuyên gia đóng vai trò quan trọng trong việc định hướng đưa ra
các kết luận, kiến nghị và lựa chọn các phương án phát triển với những thông tin lượng

hoá chính xác.Việc tranh thủ trao đổi ý kiến với lãnh đạo các cấp của địa phương
nghiên cứu, các ngành - lĩnh vực có liên quan, cùng với đội ngũ cán bộ khoa học, cán
bộ nghiên cứu trong các lĩnh vực như văn hóa, du lịch, kinh doanh dịch vụ du lịch, địa
lí…
Ngoài việc sử dụng các phương pháp trên vào quá trình nghiên cứu tác giả còn
sử dụng một số phương pháp khác như phương pháp giải mã văn hóa (khi tiếp cận các
công trình kiến trúc văn hóa, lịch sử), phương pháp miêu thuật để miêu tả, lại các công
trình kiến trúc tôn giáo, tín ngưỡng và thuật lại diễn trình các lễ hội tiêu biểu.
6. Những đóng góp của luận văn
- Xây dựng được cơ sở lí luận và thực tiễn về tuyến điểm du lịch, du lịch văn
hóa và du lịch văn hóa tâm linh.
- Tìm hiểu thực trạng khai thác du lịch văn hóa tâm linh và việc xây dựng tuyến
điểm du lịch văn hóa tâm linh ở Hải Dương.
- Khẳng định vai trò, vị trí của các di tích trong đời sống cộng đồng cư dân Hải
Dương.
- Đề xuất một số tuyến điểm và một số giải pháp xây dựng, khai thác một cách
có hiệu quả tuyến điểm du lịch văn hóa tâm linh ở tỉnh Hải Dương.
7. Bố cục của luận văn
Ngoài phần mở đầu, kết luận và phụ lục, nội dung của luận văn được bố cục
thành ba chương:
Chương 1: Một số vấn đề lý luận về du lịch văn hóa tâm linh và xây dựng tuyến
điểm du lịch văn hóa tâm linh
Chương 2: Thực trạng khai thác du lịch văn hóa tâm linh và xây dựng tuyến
điểm du lịch văn hóa tâm linh ở tỉnh Hải Dương
Chương 3: Một số giải pháp xây dựng tuyến điểm du lịch văn hóa tâm linh ở tỉnh
Hải Dương
TÀI LIỆU THAM KHẢO
1.Đào Duy Anh (2000), Việt Nam văn hoá sử cương, NXB Văn hoá - Thông tin, Hà
Nội
2. Ban chấp hành Đảng bộ huyện Chí Linh (1996), Lịch sử đảng bộ Chí Linh, Tập I.

3. Ban chấp hành Đảng bộ huyện Chí Linh (2000), Lịch sử đảng bộ Chí Linh, Tập II.
4. Ban chấp hành Đảng bộ thị trấn Sao Đỏ (2003), Lịch sử đảng bộ và nhân dân thị
trấn Sao Đỏ
5. Ban quản lý Di tích Côn Sơn - Kiếp Bạc (2006), Hồ sơ khoa học khu di tích lịch sử
Kiếp Bạc.
6. Ban quản lý Di tích Chu Văn An (2004), Hồ sơ khoa học khu di tích đền Chu Văn
An
7. Ban quản lý di tích Côn Sơn – Kiếp Bạc (2006), Đền Kiếp Bạc sự tích – truyền
thuyết – giai thoại
8. Ban quản lý di tích Côn Sơn- Kiếp Bạc (2003), Sự tích đức Thánh Trần
9. Ban quản lý di tích Côn Sơn – Kiếp Bạc (2001), Côn Sơn sự tích và truyền thuyết
10. Bảo tàng Hải Dương, Hồ sơ khoa học khu di tích Kiếp Bạc, BQL Di tích Côn Sơn-
Kiếp Bạc.
11. Bảo tàng Hải Dương (1998), Hồ sơ khoa học khu di tích lịch sử và danh thắng
Phượng Hoàng
12. Nguyễn Tuệ Chân (2012), Toàn tập giải thích các thủ ấn Phật giáo, NXB Tôn giáo
13. Chí Linh phong vật chí (1976), Tài liệu Thư viện Hải Dương
14. Nguyễn Thế Chỉnh (1995) - Cơ sở khoa học của việc xác định các tuyến điểm du lịch
Nghệ An. Luận án Phó tiến sĩ khoa học Địa lý - Địa chất, ĐHSPHN.
15. Hoàng Đạo Chúc (2009), Lễ nghi học sĩ Nguyễn Thị Lộ với thảm án Lệ Chi Viên,
NXB Văn hóa thông tin
16. Trương Hải Cường (2012), Một số vấn đề về tín ngưỡng, tôn giáo ở Việt Nam hiện
nay, NXB Chính trị quốc gia.
17. Danh nhân Việt Nam qua các đời (Thời Trần), Nxb. Hội nhà văn.
18. Nguyễn Đăng Duy (2011), Văn hóa tâm linh, NXB Văn Hóa thông tin
19. Nguyễn Đăng Duy (2004), Văn hóa Việt Nam đỉnh cao Đại Việt, Nhà xuất bản Hà
Nội, Hà Nội)
20. Đảng bộ tỉnh Hải Dương (2006), Văn kiện Đại hội Đảng bộ tỉnh lần thứ XIV, Hải
Dương.
21. Tăng Bá Hoành (1999), Hải Dương di tích và danh thắng – tập 1, Sở Văn hóa

thông tin tỉnh Hải Dương
22. Đỗ Minh Hợp (chủ biên)- Tôn giáo học nhập môn, NXB Tôn giáo, 2009, T33)
23. Nguyễn Thừa Hỷ (2011), Văn hóa Việt Nam truyền thống một góc nhìn, NXB
Thông tin và truyền thông
24. GS-TS Cao Ngọc Lân, Tìm hiểu văn hóa tâm linh của người Việt (2013), NXB Lao
động
25. Mạc Chấn Lương (2009), Tạc tượng phật và kiến trúc chùa, NXB Mỹ thuật
26. NXB Tư Pháp (2007) – Luật du lịch
27. Morgan Scot Peck. M.D. (Lê Công Đức dịch), (1980), Con đường chẳng mấy ai
đi- tập 2, Nhà xuất bản Tôn giáo, Hà Nội
28. Vũ Ngọc Khánh (2012), Tục thờ Thánh – Mẫu ở Việt Nam, NXB Văn hoá thông
tin
29. Lê Phúc (2008), Côn Sơn những điều cần biết, NXB Lao động
30. Lê Phúc (2009), Sự tích bà chúa Sao Sa và Chí Linh bát cổ, NXB Văn học
31. Nguyễn Vinh Phúc, (2003), Du lịch Hà Nội và phụ cận, NXB Giao thông vận tải
32. Thuận Phước, (2011), Phong tục dân gian- Nghi lễ thờ mẫu, NXB Hồng Đức
33. Thuận Phước, (2011), Phong tục dân gian- Nghi lễ thờ Phật, NXB Hồng Đức
34. Nhiều tác giả (2011), Chu Văn An với di tích Phượng Hoàng, NXB Văn học
35. Nhiều tác giả (2008), Phượng Hoàng với nhà giáo Chu Văn An, NXB Văn hoá
thông tin
36. Trần Xuân Sinh (2003), Thuyết Trần – sử nhà Trần, NXB Hải Phòng
37. Nguyễn Văn Sông (Sưu tầm và biên soạn), Chí Linh di tích lịch sử và danh thắng
38. Sở Văn hóa – Thông tin tỉnh Hải Dương, Ban quản lý di tích Côn Sơn Kiếp Bạc,
(2006), Di Sản Hán Nôm Côn Sơn – Kiếp Bạc – Phượng Hoàng, NXB Chính trị quốc
gia.
39. Sở Văn hóa, thể thao và du lịch, Hải Dương di tích và danh thắng (tập 2), (2010)
40. Trần Duy Phương (2004), Hưng Đạo Đại Vương Trần Quốc Tuấn, NXB Văn Hoá
dân tộc
41. Văn Quảng, (2009), Văn hóa tâm linh Thăng Long Hà Nội, NXB Lao động
42. Tỉnh uỷ, Hội đồng nhân dân, Uỷ ban nhân dân tỉnh Hải Dương (2008), Địa chí Hải

Dương, tập I, II, III Nxb. Chính trị Quốc gia.
43. Trần Đức Thanh (2005), Nhập môn khoa học Du lịch, NXB Đại học Quốc gia Hà
Nội
44. Trần Ngọc Thêm, (1999), Cơ sở văn hóa Việt Nam, NXB Giáo dục
45. Trần Ngọc Thêm, (2004), Tìm về bản sắc văn hóa Việt Nam, NXB Tổng hợp
Thành phố Hồ Chí Minh
46. Ngô Đức Thịnh (2001), Tín ngưỡng và văn hóa tín ngưỡng ở Việt Nam, Nhà xuất
bản Khoa học - Xã hội, Hà Nội)
47. Tổng cục Du lịch – Trung tâm công nghệ thông tin du lịch, (2002), Non nước Việt
Nam
48. Trung tâm nghiên cứu và bảo tồn văn hoá tín ngưỡng Việt Nam, Uỷ ban nhân dân
huyện Ý Yên – Tỉnh Nam Định (2010), Phủ Quảng Cung trong hệ thống đạo Mẫu Việt
Nam, NXB Tôn giáo
49. Chu Quang Trứ, (2012), Mỹ thuật Lý – Trần mỹ thuật Phật giáo, NXB Mỹ Thuật
50. Chu Quang Trứ (2001), Tượng cổ Việt Nam với truyền thống điêu khắc dân tộc,
NXB Mỹ Thuật.
51. Chu Quang Trứ, Sáng giá chùa xưa, NXB Mỹ Thuật
52. Nguyễn Minh Tuệ (chủ biên) (2010), Địa lý du lịch Việt Nam, NXB Giáo dục Việt
Nam
53. Đặng Nghiêm Vạn (2005), Lí luận về tôn giáo và tình hình tôn giáo hiện nay (tái
bản lần thứ 3), Nhà xuất bản Chính trị - Quốc gia, Hà Nội
54. Viện nghiên cứu phát triển du lịch, (2004), Quy hoạch tổng phát triển du lịch tỉnh
Hải Dương đến năm 2020
55. Bùi Thị Hải Yến (2006), Tuyến điểm du lịch Việt Nam, NXB Giáo dục
56. Bachkhoatrithuc.vn
57. Itdr.org.vn