một số vấn đề cơ bản về phát triển con người việt nam giai 2011-2020

VIEN KHOA HOC XA HOI VIET NAM
Vl£N NGHlEN COU CON NGUOl
BAO CAO TOM TAT DE TAI CAP BQ
MOT SO VAN DE Cd BAN
VE PHAT TRIEN CON NGlTdl
VIET NAM GIAI DOAN 2011-2020
Chu nhiem de tai: PGS.TS. Mai Quynh Nam
Vien Nghien c&u Con ngitbi - Vien KHXH Viet Nam
HaNoi, 112011
1
1
2
5
6
6
8
9
11
11
11
12
17
17
19
20
22
25
25
27
30
33

37
37
37
37
44
44
46
47
51
M V C U J C
Tinh cip thiet cua de tai
T6ng quan tinh hinh nghien cuu
Muc tieu nghien cuu
D6i tucmg, khach thl va pham vi nghien cuu
Phuong phap nghien cuu
Khung phan tich
He thdng khai niem
CO SCf LY LUAN VA PHUONG PHAP LUAN NGHIEN CtTU
MOT S6 VAN DE CO BAN V l PHAT TRIEN CON NGlTCfl
Mpt so van de ly luan ve pMt triin con ngirfri
Phat triln lay con ngudi lam trung tam
Cach tilp cam phat triln con ngudi
Quan ni$m phat trien con ngiroi cua Vift Nam
Tu tuomg H6 Chi Minh ve phat triln con nguai
Quan diSm cua Dang va Nha nuac vi phat tri&n con nguai
Cor s& dkh gia mQt so van de c<r ban vl PTCN
Thyc trang phat trien con ngiroi & Vift Nam
MQT s6 van de: CO ban ve phat tr ien con ngiTQi
6 VlfT NAM GIAI DOAN 2001 - 2010
Van tie binh ding trong phat trien con ngiroi

Van til hifu qua trong ph&t triin con ngiroi
Van til ben vfrng trong phat trien con ngiroi
Van tie tham gia trong phat triin con ngirfri
XU Hl/OfiVG VA GIAI PHAP VE M0T S6 VAN DE CO BAN
PTCN VI|T NAM GIAI DOAN 2011-2020
Xu hirfrng
Co so dua ra dy bao
Xu huong phat triln con nguai d nude ta giai doan 2011-2020
Kien nghj m§t so giai phap
Kiln nghi mot so giai phap lien quan den chinh sach
Kien nghi mQt sd giai phap ve phat tridn kinh tl
Kien nghi mQt s6 giai phap ve v3n hoa
Kiln nghi mot so giai phap ve xa hpi
II. 5. Kien nghi mot s6 giai phap vk giao due
II.6. Kiln nghi mpt s6 giai phap ve y t<§
II. 7. Kiln nghi mot s6 giai phap ve moi tnrong
DANH SACH THANH VIEN DE TAI
1.
PGS.TS. Mai Quynh Nam
Vien Nghien cuu Con nguai
2.
PGS.TS. Pham Thanh Nghi
Vien Nghien cuu Con ngucd
3.
TS. Dao Thi Minh Huomg
Vi?n Nghien cuu Con ngucri
4.
TSKH. Trinh Thi Kim Ngoc
Vien Nghien cuu Con ngucri
5.

TS. Vu Thi Minh Chi
Vien Nghien cuu Con nguai
6.
TS. Nguyen Ngoc Mai
Vi?n Nghien cuu Con nguai
7.
ThS. Nguyen Hong Anh
Vien Nghien cuu Con nguai
8.
ThS. Nong BSng Nguyen
Vien Nghien ciru Con nguai
9.
ThS. Nguyen Vu Quynh Anh
Vien Nghien cijtu Con nguai
10.
ThS. Nguyln Dinh Tuan
Vi?n Nghien ciru Con nguoi
11
ThS. Pham Thi Tinh
Vien Nghien curu Con nguai
12
ThS. Vu Thi Thanh
Vifn Nghien cuu Con nguai
13
TS. Nguyen Huu Dung
Bo LD-TB&XH
14
CN. Le NgQC Hung
Vien Nghien curu Con ngucri
15

CN. Nguyen Thi Nga
Vien Nghien curu Con nguai
MQT SO TIT VIET TAT
ASXH
BHTN
BHXH
BHYT
BVDK
BVMT
CSSK
CSSKSS
DBSCL
DBSH
EIA (Environmental Impact Assessment)
GD&DT
GEM (Gender Empower Measure)
GDI (Gender Development Index)
GDP
GPMB
GII (Gender Inequality Index)
HDI (Human Development Index)
HDR (Human Development Report)
HPI (Human Poverty Index)
HDND
ILO (International Labour Organization)
KH-CN
KHHGD
LD - TB - XH
LLLD
MDGs (Millennium Development Goals)

MPI (Multidimensional Poverty Index)
NGOs
NN&PTNT
NSNN
An sinh xa hoi
Bao hilm tu nguyen
Bao hilm xa hoi
Bao hiem y t!
Benh vien da khoa
Bao ve moi truomg
ChSm soc sue khoe
Cham soc sure khoe sinh san
Dong bang song Cvru Long
Dong bang song Hdng
Danh gia tac dong moi trucmg
Giao due & Dao tao
Thuoc do vi thl gidi
Chi so phat triln gioi
T6ng san pham qu6c noi
Giai phong mat bang
Chi s6 bit binh dang gioi
Chi s6 phat triln con nguai
Bao cao phat triln con nguai
Chi so ngheo kh6 tong hap
Hoi dong nhan dan
To chuc lao dong quoc tS
Khoa hoc - Cong nghe
Ke hoach hoa gia dinh
Lao dong - Thuong binh - Xa hoi
Luc luang lao dpng

Cac muc tieu thien nien ky
Chi s6 ngheo kh6 da chilu
Cac to chuc phi chinh phu
Nong nghiep va phat trien nong thon
Ngan sach Nha nuac
PKBKKV
PTCN
PTDTNT
PITH
PVS
THCS
TLN
TN-MT
TW
UBND
UNDP (United Nations Development
Programme)
VDGs
VH - TT - DL
XDGN
XHCN
XKLD
YTDP
WHO
Phong kham da khoa khu vuc
Phat triln con ngucri
Ph6 thong dan toe noi tru
Ph6 thong trung hoc
Phong vin sau
Trung hoc ca sa

Thao luan nhom
Tai nguyen - Moi trucrng
Trung ucmg
Uy ban nhan dan
Chuomg trinh phat trien lien hofp quoc
Cac muc tieu phat triln cua Viet Nam
VSn hoa - The thao - Du lich
Xoa doi giam ngheo
Xa hoi chu nghla
Xudt khiu lao dong
Y ik d\r phong
T6 chuc y t! thi gioi
M O fD A u
1. Tfnh cap thiet cua dl tai
Qua thuc tiSn cho th&'y nghien curu ve PTCN la m6t trong nhung v£n de ducrc
Dang va Nha nude ta quan t&m tif rat l&u. Tur Dai hoi ldn thur III cua Dang da khang
dinh con ngucri la von qui nha't. Cuong llnh X&y dung dat nudrc trong thdi ky qua do
16n chu nghla xa hoi, duoc thong qua tai Dai h6i VII, cung da khang dinh: ngu6n
luc 1dm nh£t, quy nh&'t cua chung ta la tilm luc con ngucri Viet Nam. Va tai Dai hoi
VIII cua Dang da dua ra quan diem “lay viec phat huy nguon luc con ngudi lam
yeu to ccf ban cho su phat trien nhanh va ben vifrig”. Vai tro quan trong cua con
ngucri trong qua trinh phat trien kinh te - xa hoi da duefe khang dinh trong Van kien
Dai hdi IX va chi s6 phat triln PTCN tro thanh chi tieu phat triln cua quoc gia.
Dilu nay cung da duofc Dang va Nha nude ta da khang dinh trong cac muc ti6u va
chien luoc phat tri^n kinh te - xa h6i thcri gian vura qua. Trong mot so muc ti6u phat
tri^n kinh te - xa hoi chu yeu giai doan 2006 - 2010, nude ta da dat ra chi tieu d6'n
nam 2010 “chi so'HDI dat 0,830”'.
Vci su phat trien nhanh chong cua kinh te - xa h6i trong nhung nam qua da
giup cho chi so HDI Viet Nam khong ngimg cai thi6n. Vao nam 1990 chi so HDI
cua Viet Nam mod dat 0,608, xep thur 56/130 nude; nam 2000 la 0,671, x£p thur

108/174 nude; nam 2003 la 0,688, xep thu: 109/175; nam 2004 la 0,691 xep thu:
112/177 nude; nam 2005 la 0,704 xep thii 108/177 nude; nam 2006 la 0,709 xep *
thu: 109/177 nude; nam 2007 la 0,733 xep thur 105/177 nucrc (nam 2010 la 0,572
xep thur 113/169)2.
Tuy nhien, d^ co the nhanh chong rut ngSn duoc khoang cach ve PTCN so
vcri cac nude tren the gici cung nhu trong khu vuc chung ta c£n phai n6 luc nhieu
horn nfia. Trong do, viec phan tich, danh gia nhung mat da lam duoc cung nhu
nhung han che trong viec nang cao chi so HDI Viet Nam trong giai doan vura qua la
het sure cdn thiet (dac biet la giai doan thuc hien ke hoach 10 phat trien kinh te - xa
h6i tfir nam 2001-2010). Qua ket qua nghien cuu de tai chi ra nhung va'n de ca ban
can quan tam trong chien luorc PTCN giai doan 2011-2020. Vdd y nghla nhu v&y,
viec thuc hien de tai nghi6n cun “m6t so va'n de co ban trong PTCN Viet Nam giai
doan 2011-2012” tai thcri didm nay la het sure co y nghla.
1 htlp://www. mvi. gov, vn (Website: Bo ke hoach dau tit)
2 Chi s6 HDI nam 2010 khong dung d! so sanh v6i cdc nSm trudc do c6 sir thay d6i trong c&ch tinh toan.
1
2. Tong quan tinh hinh nghien cuu
2.1, Nit&c ngoai
Nam 1990, dugc coi nhu mdt da'u moc quan trong trong danh gia vai tro cua
con ngucri trong phat trien vdi su ra dcri cua “Bao cao PTCN” (HDR) cua UNDP^,
dudi su chi dao cua Mahbub ul Haq - kinh te gia ngudi Pakistan. Bao cao PTCN ra
dcri da mang lai cho the gioi mdt cach nhin tha'u dao hem vi vai tro cua con ngudi
trong phat tri^n dua tren phuong phap, cach ti&p can mcd voi nhung tieu chi moi
trong danh gia ve PTCN. Trong Bao cao nay, UNDP da dua ra tuy6n ng6n cua
mlnh: “Cua cai dich thuc cua mdt quoc gia la con ngudi cua quoc gia do. Va muc
dich cua phat trien la de tqo ra mot moi trudng thuan loi cho phep con ngudi duoc
hudng mdt cudc sd'ng lau dai, khoe mqnh va sang tqo. Chan ly dcm gian nhung day
site mqnh nay rat hay bi ngudi ta quen mdt trong luc theo dudi cua cai vat chat va
tai chinh”3. Tuy6n ng6n cho th&'y UNDP da nh2n manh triet ly phat tri^n chmh la
My con ngucri lam trung tarn.

Kl tu sau Bao cao PTCN lan d4u tien cho d6n nay da co hon 600 bao cao
toan cau va khu virc, trong do co khoang tren 140 bao cao quoc gia da dugc cong
v y \
bo trong vong 15 nam qua. Co the noi rang, chu de va noi dung cua cac Bao cao
___
_ \ r f >
PTCN toan cau noi chung, va cap do khu vuc va quoc gia noi rieng deu huong toi
giai quylt nhung v4n de cap bach nhSm tim ra cac giai phap, kiln nghi vugt qua
cac thach thiic, kho khan ma loai nguoi dang phai doi m§t. Ching hem, trong khi
cac bao cao PTCN toan can nhung nam 90 tap trung vao cac vin dd nhu hoi nhap
kinh t£, dan chu, quyen con nguoi thi cac bao cao thuong nien cua UNDP trong 3
> > > Ft
nam gan day lai lua chon cac chu de ve m6i trucmg nhu nude sach va bien doi khi
heiu, Mt binh dang va h6i nhap. CJ cap dp khu vuc va quoc gia, cac bao cao PTCN
cua cac qu6c gia khu vuc Chau Phi thuong phan anh th\rc tk ve xung dot va doi
' r A * *
ngheo, trong khi chu de cua cac bao cao PTCN cua cac quoc gia Dong Au lai chinh
la van de PTCN trong thoi ky chuyln ddi sang nln kinh te thi trudng, con cac quoc
gia Chau
A
thudng de cap den van dd cu the nhu phat trien nong thon hay bat binh
ding xa hOi, bdt binh ding gioi, o nhilm moi trudng
Khac vdi cac bao cao thudng nien cua Ngan hang thd gidi (WB) hay Ngan
hang Chau A, Bao cao PTCN cua UNDP dugc xay dimg tu nen tang triet ly ve
PTCN, coi con nguoi “khong chi la dQng lire ma con la muc tieu cua phat trien” va
dua tren thudc do ve PTCN, hay cdn goi la chi so HDI. Chi so nay dugc hinh thanh
3 UNDP. Human Development Report 1990, Oxford University Press, Ngu6n . 1990, tr.9
2
tren ba tieu chi: muc sdng, sure khoe va giao due, duoc phan anh thong qua ba chi
s6 co ban la chi so kinh t6, chi so y te va chi s6 giao due.

Ben canh do, trong nhftng nam gan day UNDP con dua them mot so cac chi
s6 nhu: chi so HPI, chi so GDI, chi so GEM, chi so MPI va chi so GII dd lam ro
thdm nhOng khia canh xa hdi cua su phat trien. Day la su bd sung quan trong de co
thi danh gia mdt cach hoan thien hon ve mure do PTCN. Cung vdi viec b6 sung
them cac chi s6 tren, nam 2000, UNDP da dua ra cac muc tieu MDGs. MDGs ma
UNDP dua ra nhlm hudng tcfi muc tieu PTCN mdt cach b£n vung.
Vdi tri£t ly idy con ngucri lam trung tam cua phat triln, ngay cang nhidu chi
s6 lien quan den PTCN dugfc xem xet va de xuat, vai so lugng cac Bao cao PTCN
a cac cdp do toan cdu, khu vuc va qudc gia ngay cang gia tang, mang tinh da dang
va phong phu. Con ngucri dang ddn duge dat vao dung vi tri trong qua trinh phat
trien. Ngay nay, nghien cuu ve PTCN khong phai chi bo hep trong khong gian cua
mot cong ddng hay mot quoc gia ma mang tinh toan cdu.
2.2. Trong nude
0 nude ta, quan diem coi con ngucri la von qui nhat duoc kh&ng dinh tu Dai
hoi Dang lan thu HI. Dai hdi Dang lSn thu: VI (1986) duoc coi la bude ngoat quan
trong md ra thcri ky phat trien mdi cho d£t nude. Tai Dai hdi nay nh&n to' con ngucri
da duoc khang dinh trong tien trinh phat tridn kinh te' - xa hdi. Tiep de'n trong chie'n
luoc 6n dinh va phat trien kinh te' - xa hdi 1991 2000 cua Dang va Nha nude ta da
khang dinh “muc tieu va ddng luc chinh cua su phat tridfo la vi con ngudi, do con
ngudi” va con ngudi duoc dat vao “vi tri trung tam cua chie'n luoc kinh te' - xa hdi”4.
Vdi su ra ddi Bao cao PTCN nam 1990 cua UNDP da giup cho Viet Nam co
mdt cach nhin tha'u dao hon ve vi tri, vai tro cua con ngudi trong tie'n trinh phat
trien. Kd tur sau Dai hdi Dang ISn thu: VI, cung vdi quan di&n PTCN cua UNDP,
cac ky Dai hdi tie'p theo cua Dang ta ludn nMn manh de'n vai tro cua con ngudi
trong qua trinh phat tri&i kinh te' - xa hdi. Va'n de PTCN da ddn thu hut duoc su
quan tam cua nhi6u e&p, nhieu nganh tijr trung uong de'n dia phuefng, tit cac nha
lanh dao de'n cac nha khoa hoc
Vien Khoa hoc Xa hdi Viet Nam duoc coi la mdt trong nhung co quan d&u
nganh nghien cuu v6 PTCN va cung la ncri xay dung bao cao PTCN Viet Nam.
4 Dang c6ng san Vi6t Nam (1991), Chien luoc 6n dinh va phat tri£n kinh te' - xa h6i 1991-2000. Nxb Su that,

H&Ndi. ’
3
Tinh den nay, Vien Khoa hoc Xa h6i Viet Nam da hai ldn xuat ban bao cao PTCN
Viet Nam5.
Bao cao PTCN Viet Nam l&n d&u tien dugc xua't ban vao nam 2001 vdi chu /
d6: “Doi mdi va su nghiip PTCN”. Trong bao cao khai niem ve PTCN dugc de cap
nhu sau: “PTCN chinh la, va phdi la su phat trien mang tinh nhdn van. Do la su
phat trien vi con ngudi, cua con ngudi va do con ngudi”6. Dung vdi ten cua chu de,
bao cao PTCN nam 2001 da di vao phan tich nhung tac dong cua qua trmh d6i mod
tdi PTCN Viet Nam, cung nhu nhung thach thurc doi vdi su nghiep PTCN Viet Nam
trong thci ky doi mdi. Tit do, bao cao dua ra cac dinh hudng chmh sach ca ban
trong tien trinh tiep tuc d6i mdi vi su nghiep PTCN Viet Nam.
Bao cao PTCN nam 2001 cung danh da'u mdt budc tie'n quan trong trong
viec tinh toan, do lucmg chi so HDI cua 61 tinh, thanh nude ta. Ben canh do, cac
chi so lien quan nhu chi s6 HPI, chi so GDI cung dugc tinh toan cho 8 vimg va 61
tinh, thanh trong ca nude. Bao cao da cho tha'y btic tranh chung v6 thuc trang PTCN
cua cac vung cung nhu cac tinh thanh trong ca nudic. Vdi nhfing ket qua dat dugc,
bao cao PTCN 2001 cua Viet Nam da dugc UNDP trao giai Bao cao chmh sach tot
nhat nam 2002.
Den nam 2006, Vien Khoa hoc Xa hoi Viet Nam va UNDP cdng bo phdn 1
cua Bao cao PTCN l&n thu 2 vdi chu de: “PTCN Viet Nam 1999-2004: nhitng thay
doi va xu hudng chu yeu”. PMn bao cao nay tap trung vao phan tich nhung thanh
tuu ve PTCN b nude ta ttr qua trinh d6i mdi. Giong nhu Bao cao PTCN 2001, trong
bao cao nay cung dua ra so lieu ve chi so HDI, chi so HPI, chi s6' GDI cua cac vimg
mi6n va cac tinh, thanh trong ca nudfc. Tuy nhien, cac chi so b day dugc the hien
trong 2 nam (1999 va 2004), qua do bao cao da phan tich m6t cach kha sau sdc
nhfing thay d6i va xu huomg chu yeu trong PTCN Viet Nam giai doan 1999-2004.
Cung vdi viec so sanh theo thdi gian, theo vung, theo tinh thanh trong ca nudic ve chi
so HDI, bao cao con co nhfing so sanh vdi cac nudfc trong khu vuc Dong Nam
A

va
chau
A
dds co th^ thay dugc nhfing thay d6i trong PTCN cua Viet Nam vdi cac nude
khac trong khu vuc.
B6n canh bao cao PTCN c£p quoc gia, nhieu tinh thanh b nude ta trong thdi
gian vfia qua cung da tri^n khai thuc hien nghien curu va tinh toan chi so HDI ca'p
tinh. Cach tie'p can, tinh toan chi so HDI cua cac dia phuong dugc ap dung dua tren
phuong phap luan va cach tinh toan ma Bao cao PTCN Viet Nam 2001 da thuc hien
theo UNDP. So vdi bao cao PTCN c£p quoc gia, cac nghien cttu va tinh toan chi so
5 Bao cao PTCN nguoi 2006 (bao cao lto thur hai mdi cdng b6 phftn 1)
6 Trung t&m KHXH&NV qudc gia (2001), Bio cao PTCN 2001. Nxb Chinh tri qu6c gia, Ha N6i 2001, tr.l.
4
HDI c£p dia phuong con co mdt so han che, song ft nhieu cac cdng trinh nghien curu
nay cung cho tMy mdt burc tranh ro net hon ve thuc trang PTCN d tfing dia phuong.
TO nam 1991 den nay cung co nhfing chuong trinh cap Nha nude nghien cfiu
ve con ngudi va PTCN dugc thuc hien. Trong s6' do phai ke den hai chuong trinh
KX-07 va KX.05 do GS.TS. Pham Minh Hac lam chu nhiem. Chuong trinh KX-07
“Con ngudi la muc tieu va dong luc cua su phat trien kinh te - xd hdr thuc hien
trong 5 nam (1991 - 1995). Chuong trinh co muc tieu nghien curu lam ro vai tro cua
con ngudi trong chieh luge phat trien kinh te" - xa hoi. Chuong trinh KX.05 “Phat
trien van hod, con ngudi va nguon nhdn luc trong thdi ky cdng nghiep hoa, hien dai
hoa ddt nude” thuc hien trong 5 nam (2001 - 2005). Trong he thong de tai thuoc
chuong trinh KX.05, co de tai KX.05.05 “Nghien cihi, phan tich chi sd'PTCN (HDI)
cua ngudi Viet Nam giai doan 2001-2005” do PGS.TS. Dang Quoc Bao lam chu
nhiem. De tai da di vao nghien ctfu mdt cach co he thdng ve cac phuong phap do
dac, tmh toan chi sd HDI va cac chi sd HPI, chi sd GDI. Ngoai ra de tai con di vao
phan tich chi sd HDI Viet Nam trong tien trinh 15 nam (1990 - 2004), thdng qua do
dua ra cac du bao v6 xu the" phat tri&i HDI cua Viet Nam.
Vdi muc tieu lam ro co sd ly luan va thuc tien ve PTCN Viet Nam, trong

nhfing nam g£n day Vien Khoa hoc Xa hdi Viet Nam da giao cho Vien nghien curu
Con ngudi thuc hien mdt sd de tai ca'p bd nhu: “Nhfing van de co ban ve PTCN
Viet Nam giai doan 2006-2010”, “Mdt sovan de ly luan va ting dung nhdn hoc van
hod trong viec PTCN dViet Nam”, “Cosdly luan va thuc tien ve viec sic dung chi so
PTCN (HDI) trong phan bo ngan sach vi muc tieu PTCN’, ‘T iep can muc tieu
PTCN trong ki'hoach phat trien ben vimg cua Viet Nam”, “Nhitng van de ccf ban
ve PTCN d vung Toy Bdc”, “Nhfing giai phap nang cao vai trd chu the cua ngudi
dan trong ddi sd'ng van hod cong dong vi muc tieu PTCN d nude ta giai doan
2011-2020”, “Nhitng van de thuc hien quyen con ngudi vi muc tieu PTCN”, “Nang
cao hieu qua cua viec thuc hien dan chu d co sd va su tham gia cua ngudi dan vi
muc tieu PTCN d Viet Nam hiin nay”, “PTCN: tic quan niem din hanh dong cua
can bo dia phucfng cac cap” Mac du vdi nhfing chu de khac nhau, song cac de tai
n^y deu co chung muc tieu la lam ro nhfing chieu canh khac nhau trong PTCN.
3. Muc tilu nghien cvu
- Xac dinh co sd ly luan cua PTCN, cac yeu td tac ddng den PTCN Viet
Nam trong bdi canh d6i mdi, hdi nhap quoc te;
- Danh gia mdt sd vah de co ban ve PTCN d Viet Nam giai doan 2001-2010;
5
- Phan rich va xac dinh nhfing xu hudng ca ban ve PTCN Viet Nam giai
doan 2011 - 2020;
- De xu£ mdt so giai phap chu yeu nham giai quyet cac van de co ban trong
PTCN Viet Nam giai doan 2011-2020.
4. Doi tirong, khach the va pham vi nghien cthi
4.1. Ddi tu-png, khach thi nghien cieu
Nghien cuu nay hucrng din viec tim hieu PTCN a Viet Nam. Viec nghien
cuu ducrc thuc hien vdd can bo cac cdp (cap TW, cap tinh, cdp huyen, cdp xa) va
ngucri dan.
4.2. Pham vi nghien cieu
* Ve thai gian
- Thcri gian tien hanh nghien cuu; Tir 01/2009 den 12/2010

* Dia diem nghien cuu
6 tinh, thanh: Ha Noi, VTnh Phuc, Nghe An, Hul, D5k L3k, Kien Giang.
* Ve van de nghien cieu
D6 tai giai han 6 van de nghien cuu chinh (mot so van de kinh te, van hoa,
xa hOi, giao dye, y tl, moi trucmg ca ban trong PTCN).
5. Phrnmg phap nghien cun
5.1. Ph&n tich tai li$u thie cdp
- V3n kien Dai hoi D&ng; cac bao cao tinh hinh kinh te - xa hoi; cac chuang
trinh, chiln luge hanh dong cua cac nganh kinh tl, van hoa, giao dye, y tl,
r
moi trucmg, lao dong viec lam trong giai doan tir 2001 den 2010.
- S6 lieu di€u tra dan s6 va nha a; S6 lieu thdng ke lao dong viec lam; Dieu
tra muc sdng dan cu; S6 lieu th6ng ke nganh giao due, y tl; So lieu thong
ke cua cac tinh nghien cuu.
- Van kien Dai hoi dai biiu Dang bo cac tinh, thanh va bao cao t6ng kit kinh
te - xa hoi, bao cao tong ket hang nam cua cac sa ban nganh cac tinh, thanh
nghien cuu.
5.2. Phong v&n sau, thao luan nhom
- De tai da tiln hanh phong van sau va thao luan nhom cac can bo lam chinh
1 •>
sach, thuc thi chinh sach, cac nha chuyen mon va ngucri dan de tim hieu
nguyen nhan cua cac van de va dua ra cac ggi y chinh sach giup cho viec
nang cao chi so HDI Viet Nam trong giai doan tai.
- Noi dung cua phong van sau va thao luan nhom tap trung vao cac van de:
kinh t£, van hoa, xa hoi, giao due, y tS, moi trucmg.
Cac v&n d£ dugc phong vln sau va thao luan nhom dua tren 4 thanh t6 co ban
trong danh gia \e PTCN cua Mahbub ul Haq, do la: tinh cong bhng, tinh hi$u
qua, tinh bin vihtg va siftham gia.
- Mdu nghien cuu:
r r > <v f

Xuat phat tir van de nghien cuu de tai chon mau mot cach chu dinh a 4 cap:
cdp TW, cap tinh, cdp huyen va cdp xa.
> Cap TW: Phong v4n can bo lanh dao va can bo chuyen mon mot so bp nganh.
> Cap Tinh: Phong van can bo lanh dao va can bo chuyen mon mot s6 So.
> Cap Huy^n: Phong van Pho chu tich huyen; phong van va thao luan nhom
can bo lanh dao va can bo chuyen mon mot so phong/ban.
> Cap xa: Phong van Chu tich/Pho chu tich xa; phong vin va thao luan nhom
can bo phu trach va phong van va thao luan nhom ngucri dan.
- S6 lugng can bo tham gia tra lai phong van nhu sau:
STT
Nhom vdn d6 S6 lugng PVS S 6 lugng TLN
1 Kinhte 80 15
2
XShOi
80 15
3 Van hoa
80 15
4
Giao due
80
14
5 Yt6
80
14
6 Moi trucmg
80 15
Tong 480
73
7
6. K huiig phan tich

Viet Nam trong boi canh doi moi
va hQi nhap
T
1

Kinhtf?
V J
f 'N
Xa hoi

"'N
Van hoa
V J
S

N
Giao due
V J
S N
Yt£
L J
s s
M6i trudng
V. J
Cac vain d£ ccf ban cua PTCN
Viet Nam 2001-2010
8
7. Hf thong khai niem
7.1. PTCN
7 * f

PTCN dirge hieu la: su ma rong pham vi lua chon cua con nguai de dat den
cudc song trucmg thQ, khde manh, co y nghia va xung dang vai con nguai. PTCN co
hai mat: phat trien ndng luc nhu sue khde, kien thuc, ky ndng va viec su dung cac
* r \ 7
nang luc do vao hoat dong san xuat, giai tri, hoat dong chinh tri, van hoa va xa hoi .
7.2. Cac chi sd phan anh ve PTCN
7.2.1. Chi so PTCN (HDI)
Chi s6 HDI (Human Development Index) la bo cong cu de danh gia kha
n3ng PTCN cua m6i quoc gia hay cong dong. Chi so HDI dugc tinh toan dua tren
ba phuomg dien cua su phat trien: sure khoe dugc do bang tuoi tho trung binh (don
vi tinh - nam); hoc vdn dugc do bang ty le bilt chu cua nguai lan (dan vi tinh %
vai quySn s6 2/3) va ty le nhap hgc cac cdp giao due tieu hoc, trung hgc va dai hQc
(dan vi tinh %, vai quyln s6 1/3); Muc s6ng dugc do b&ng GDP binh quan (dan vi
tinh do la My (USD) theo sue mua tuang duang - Purchasing Power Parity (PPP)).
t r f
Sau khi tinh toan dugc tuoi tho trung binh, hgc van va mure song, ngucri ta tinh
HDI bSng cong thuc: HDI =1/3 (chi so tu6i thg + chi so giao due + chi s6 kinh te).
7.2.2. Chi so ngheo kha ndng PTCN (HPI)
Chi s6 ngheo kha nSng PTCN (HPI) phan anh nhung han chd hay rao can
d6i vdi PTCN a ba khia canh ca ban cua PTCN (tudi tho, kien thuc va muc s6ng).
Trong do, tu6i thg dugc the hien bang ty le ngucri dan khong sdng qua 40 tu6i; giao
due dugc thi hien bang ty le ngucri lorn (tren 15 tuoi) mu chu; miie s6ng dugc thi
hien trong ba biln s6: ty le nguai dan khong dugc tilp can nuac sach, ty le nguai
dan khong dugc hudmg cac dich vu y tl va ty le tre em duai 5 tudi suy dinh du&ng.
Tuy nhien, HPI khong ap dung tinh toan cho tdt ca cac nuac ma dugc tinh
rieng cho hai nhom nude: Nhom thu nhat la cac nuorc dang phat trien dugc tinh
dua tren HPI-1 va nhom thur hai la cac nuorc thuoc To chuc Hgp tac va phat trien
kinh t! (OECD). (HPI-1 dugc tinh bang cong thuc: HPI-1 = [l/3(Pj3 + P23 +
P33)]1/3).
7.2.3. Chi so phat trien giai (GDI)

Chi s6 phat trien giai (GDI) dugc coi la sir dieu chinh cua chi s6 PTCN
(HDI). Cung gidng nhu HDI, GDI do lucmg ba linh vuc ca ban dat dugc ve cac
7 UNDP (1990), Bao cao PTCN 1990, New York: Oxford Press
9
kha n&ng PTCN thi hien qua tudi tho, hoc van va thu nhap, nhung chu trong den
su bSt binh ding giura phu nu va nam giai doi vdi cac thanh tuu do.
7.2.4. Chi so ngheo kho da chieu (MPI)
Chi s6 ngheo kho da chilu (MPI) dugc phat triln va ting dung bdi OPHI
(Oxford Poverty and Human Development Initiative) trirc thuoc trudng dai hoc
Oxford. Chi sd MPI phan anh su ngheo khd khong chi dan thu&n d chieu canh thu
nhap, ma con d nhieu chieu canh khac nhau. No cho phep xac dinh nhftng thieu
thon chong chat nghiem trong ve sure khoe, giao due va thu nhap d cdp do ho gia
dinh, nhung lai cho phep so sanh d tit ca cac cdp cong ddng, khu vuc va qudc gia,
f y f f t
dua tren mot sd nhu cau vat chat ca ban cho cuoc song, chang han nhu sau:
1) Gia dinh co nha rieng hay nha thue? Nha kien cd hay nha tam?
2) Gia dinh 6 nha nen dat, nln gach men hay nen lat gd?
3) Cd nha ve sinh tu hoai hay khong?
4) Ngudn nude sach dung d dau? Cd phai di bo han 30 phut d! lly nude sach
hay khong?
5) Cd dien d! dung trong nha hay khong?
6) Gia dinh cd sir dung cac do dung hien dai, dit tiln hay khong?
Cung nhu mdt sd nhu clu khac nhu giao diic hay tilp can dich vu CSSK nhu:
1) Gia dinh cd tre em nao khong dugc den trudng khong? Ly do tai sao?
2) Trong nha cd ai khong hoc xong tilu hoc hay khong?
3) Trong gia dinh cd tre em bi suy dinh duong khong?
Vdi cach do dac d! xac dinh mot ho dugc coi la ngheo la neu ho gia dinh do
thilu tren 30% trong tdng sd 10 tieu chi neu tren. Tren ca sd do, cac nha nghien
r ' * *
cuu se tinh ti le sd dan “ngheo da chieu” cua mot tinh, hay mot qudc gia. Chi sd

nay dugc UNDP thay the chi sd ngheo kho tdng hop (HPI) trong cac bao cao
PTCN nam 2010.
10
PHAN 1
CO Sd LY LUAN VA PHlTONG PHAP LUAN NGHIEN CUtJ
MQT S6 VAN DE CO BAN VE PHAT TRIEN CON NGUCJI
1.1. MQt so van di ly lu^n ve PTCN
1.1.1. Phat triin l&y con nguoi lam trung tam
Trong nhung n&m cuoi cua the ky 20 da co mot cuoc cach mang trong tu
duy phat triln. Su bat on cua phat trien lay toi da hoa tang tru&ng lam muc tieu da
dugc Cac Mac chi ra trong sir phat trien cua chu nghTa tu ban: “toi da hoa tang
trudng, phan ph6i bit cong bang din den bin cung hoa ting lap lao dong; ngheo
doi, bit cong din den bat on xa hpi”. Tiep can nhu cau toi thieu chu yeu tap trung
vao muc tieu horn la co chi hay phuong tien phat trien. Quan diem nay thich hgp
vdi vifc giai quyet van de ban cung hoa xa hoi, noi co su chenh lech qua lorn ve thu
nhap, ve kha nang dap ung nhu ciu cupc song, nhung tilp can nay khong cung cap
mot ca chi chung cho su PTCN trong moi dilu kien xa hoi mot cach ben vung.
Tiep can phat trien nguon nhdn luc hay von con nguai huang tai viec tang cudng
nang lire cua con ngudi di ho co the tham gia vao qua trinh san xuit, tao ra cua cai
vat chit cho xa hoi. Con nguai a day vin dugc xem nhu la m6t thanh phan cua qua
trinh san xuit, s\r phat triln nguon nhan lire hay von con nguoi khong phai vi chinh
con ngucri, vi chinh sir phat trien cua ho. Quan dilm phat triln lay con nguai lam
r ? f * '
trung tam va lay phat trien nang luc con nguai lam cot Idi dugc coi la triet de nhat
trong giai quylt cac van d! phat triln. Su phat triln nhu vay dugc coi la hai hoa va
su phat triln nhu vay la vi con ngucri, cho con ngudi va bdi con ngudi.
Quan dilm phat trien dugc su: dung trong cac bao cao PTCN do UNDP xay
dung dugc hilu la su phat trien liy con ngudi lam trung tam. Phat trien dugc hilu
? r r
la su md rgng pham vi lua chon cua con ngudi de dat den cuoc song trudng tho,

khoe manh, co y nghTa va xung dang vdi con ngudi. Quan diem nay coi tang
trudng kinh tl chi la dilu kien cho phat triln. "Cua cai dich thuc cua mot quoc gia
f 9 ?
la con nguai cua quoc gia do. Muc dich ca ban cua su phat trien la de tao ra moi
truang thuan lai cho phep con nguai duac huang cuoc song dai lau, mamh khoe va
sang tao. Day la chan ly dan gian va no thuang bi quen lang khi theo dudi muc
dich vat chat va tai chinh" (UNDP, 1990:9).
Co th£ noi triet ly lay con ngudi la trung tam vdi pham tru trung tam cua no
la PTCN dugc UNDP dua ra kha dung luc. Viec d6 cao con ngudi, coi con ngudi,
11
chti khdng phai bit cu: mdt cai gi khac la muc tieu cua phat trien to ra kha hop ly
hem cac quan dilm khac. Con ngudi dugc UNDP de cao kh6ng phai la con ngucri ca
thi, con ngucri ca nhan, ma la con ngucri cua so dong - con ngucri cdng d6ng. Con
ngucri dugc coi la trung tam nhung kh6ng phai la trung tam cua vu tra hay cua nhan
thtic ma la trung tam cua su phat trien kinh te - xa hoi. Khi thita nhan con ngudi la
nhan t6 quyet dinh, la muc tieu cua su phat triln, cung d6ng nghla vdi viec UNDP
cho rang quan dilm coi phat trien don thuan chi la phat trien kinh t€ hay ky thuat,
coi tang trucmg kinh te d6ng nghla vdi phat triln, chu trong de'n phat trien ma bo
quen con ngucri va nhin con ngucri chi nhu cdng cu, phucmg tien cua phat triln la
nhung quan dilm it nhieu mang tinh phien dien.
Theo quan dilm cua UNDP thi “trung tam, nghla la con ngudi dong vai tro
quyet dinh b ca “dau vao”, d ca “dau ra” va trong toan bo qua trinh phat trien. Cl
“d^u vao” nhan to quyet dinh su phat triln la von con ngudi, tiem ndng con ngudi. O
“ddu ra”, muc tieu cua su phat triln la chat luong sdng, PTCN, hanh phuc con
ngudi. Trong sud't qua trinh phat triln, nhan to quye't dinh la nguon nhan luc, la
nguon lao dong, con ngudi la dong luc cua su phat trien”8.
Ndi dung cua quan niem nay ngay tif bao cao PTCN nam 1990 vdi chu de
“Khai niem va thuoc do trinh do phat trien con ngudi''' da xac dinh hai khia
canh do la: md rdng cac co hdi va nang cao nang luc lua chon cua con ngucri de con
ngucri tan dung dugc ca hoi do. Phat trien nang l\rc can phai bao gom viec tang

cudng sue khde, kiln thuc, ky nang va viec su d\mg cac nang lire da co vao hoat
dong san xudt, giai tri, hoat dong chinh tri, van hoa va xa hoi (UNDP, 1990).
Tir khai niem PTCN, su PTCN dugc lugng hoa bang viec tinh toan va cong
b6 chi s6 HDI cho cac quoc gia va vimg lanh th6. Tiep theo do, trong co gang
lugng hoa cac khia canh khac cua PTCN, UNDP da d! xudt phucmg phap luan va
cong thuc tinh toan mot s6 chi tieu khac nhu binh ding giai, chi s6 ngheo kho.
1.1.2. Cach tiep can PTCN
Cach tiep can PTCN dugc khai xuomg tir cach tiep can nang lire cua
Amatya Sen. Y tucmg c6t loi cua tiep can nang lire la trat tu xa hoi dugc thiet lap
can hucmg tai mcr rong nang lire cua con ngudi, quyln tu do phat triln cua con
ngudi di dat dugc su ton tai va hoat dong ("beings va doings") mot cach co y
p r t rt 9
nghla nhat. Ket qua kiem chung su tien bo, phat trien hay xoa doi, giam ngheo the
hien d cho con ngudi co dat dugc su tu do nhieu han hay khong.
8 H6 SI Qu^, Con ngudi va PTCN, Nxb. Giao due, Ha N6i, 2007, tr. 150.
12
Mot s6 quan niem, thay vi su phat triln hay tao lap trat tu xa hoi, cho ring
can tdi da hoa thu nhap, tao ra nhieu hang hoa tieu dung va muc do su dung cac
hang hoa do. TSt nhien, thu nhap, hang hoa hay muc do su dung hang hoa la rit
quan trong, nhung vin de la trong nhieu trudng hgp, thuc hien chu truong, chinh
sach trong mot sd linh vuc co thi tao ra su mat can doi mot cach khong co y. Vi
du, nlu mot chuong trinh phat triln nao do hudng tdi toi da hoa thu nhap, co the ca
nhurng ngudi noi trg, tre em chua din tudi lao dong cung co thi bi buoc phai tham
gia kilm tien lam tang thu nhap ma gac lai cong viec chinh cua minh. Quan dilm
tilp can nang luc cho ring cach tiep can dung din nhat la tao dung dilu kien d!
moi ngudi lira chon cai ma ho cho la co gia tri nhat ddi vdi ho trong thdi diem lua
chon. Tap trung vao su tu do lua chon cua con ngudi it gay ra sir lech lac nhat.
Cuoc sdng con ngudi la mot dong chay cua hoat dong va ton tai, chung cd y
nghTa (gia tri) ddi vdi chu thi. Su phuc tap nim d chd tinh phong phu cua cuoc
sdng con ngudi. Cuoc song con ngudi bao gdm nhung to hgp cac hoat dong va sir

tdn tai rdt da dang, hay cd thi goi la cac chuc nang. Khi danh gia cMt lugng cuoc
song cin danh gia cac chuc nang va nang luc thuc hien cac churc nang do (Sen,
1989). Nhung nhiem vu nay la khong thi thuc hien dugc neu chi tap trung vao do
vat tieu dung va thu nhap; chung chi giup hoat dong va tdn tai nhu nhung ca sd de
tinh toan chit lugng cupc sdng va dilu nay cd thi gay ra su nham lln giua phuong
tien va muc dich. Chinh viec thyrc hien cac chuc nang (hoat dong) khac nhau the
r \
hien su van hanh cua cuoc sdng con ngudi trong cac linh vuc khac nhau. Cd nhieu
chuc nang nit ca ban (nhu sdng cd du dinh dudng, dugc xoa mu, dugc mac im) va
cd nhurng chuc nang phuc tap han (dugc thda man nhu cau van hoa, giao tiep xa
hpi). Mot sd chuc nang hudng vao nhung nhu cau rat ca ban, nhung chuc nang
khac hudng vao nhung nhu ciu cao han nhu quan he xa hgi, dugc trao quyln,
\ r \
dugc tu do ngon luan. Khi chu y vao cac thanh phan cau thanh hoat dong va ton tai
cua con ngudi, chung ta thay con ngudi cin dat dugc su tdn tai vdi viec thuc hien
cac chuc nang ca ban cung nhu dat dugc cac chuc nang cao han, phuc tap han. Be
thuc hien dugc cac churc nang nay, con ngudi phai cd nang luc. Nang luc la to hgp
kha nang thuc hien cac churc nang (hay dat dugc cac chuc nang). Noi mdt cach
khac, nang luc la su tu do hien thuc ma con ngudi dugc thu hudng dl cupc sdng cd
y nghTa (Sen, 1999:87). Cd thi liy vi du, khi con ngudi cd nang luc cung gidng
nhu con ngudi cd tien trong tui; con ngudi cd the mua nhieu thur khac nhau, dilu
nay tuy thuoc vao viec con ngudi mua cai gi theo y thich (cd y nghTa, cd gia tri)
cua minh.
13
t »
Suy cho cung thi su phat trien cua con ngucri la su phat trien nang lire.
PTCN dugc coi la qua trinh mcr rong su lua chon cua con ngudi (enlarging
people's choices) (UNDP, 1990). Su lua chon cua con ngucri chi xay ra khi co su
xudt hien cua ca hoi lira chon va su hien dien cua nang luc lua chon d con ngudi.
Su xu&t hien cua ca hoi lua chon mot pMn phu thuoc vao thi che xa hoi co cdi md

hay khong? vao nang luc cong dong co the tao dieu kien cho su xuat hien ca hoi
hay khong? nhin chung sir xuat hien cua ca hoi cung the hien nang lire cua xa hoi
nai con ngudi sdng va hoat dong va nang luc nay la to hap cac nang l\rc cua nhung
con ngudi sdng trong cong dong xa hoi do, tham chi nhimg con ngudi sdng trade
do. Ca hoi lua chon con phu thuoc vao nang luc cua chinh chu thi con ngudi. Con
ngudi cang co nang luc thi ca hoi cho su lua chon cang nhieu han. Khi ma xa hoi
*> >
cang phat trien thi ca hoi lira chon dugc tao ra cho con ngudi cang nhieu. Nhu vay,
r \ * * r r r
du d cap ca nhan, cpng dong hay xa hgi, nang luc van la yeu to quan trong nhat
cho su md rong lira chon cua con ngudi. Do do, phat triln n&ng luc, chu khong
phai dap ung nhu cSu tdi thilu la muc tieu cua quan dilm PTCN.
Tang ciefrng nang life la mot rong tir do
d day cin lam ro su khac biet giua viec thuc hien cac chuc nang va nang
luc. Danh gia su tdn tai cua con ngudi c&n xem xet nhung thanh ph&n c&u thanh
mot cach diy du. Nang luc cua con ngudi phan anh cac to hgp khac nhau cua viec
thuc hien cac chuc nang (hoat dong). Nang luc con ngudi phan anh sir tu do lua
chon giua nhung cach sdng khac nhau do. Dgng ca quan trpng - tap trung vao sir
p 1 r p p
tu do, nhu Cac Mac da tuyen bo :"thay doi su chi phoi cua boi canh va ca hgi doi
i r p r
vdi con ngudi bang su chi phoi cua con ngudi doi vdi ca hgi va boi canh" (Cac
Mac, 1977). S\r khac biet la d chd con ngudi co su tu do de thirc hien cac chuc
n5ng ndi tren hay khong. Con ngudi co thi thuc hien cac chuc nang bang sue
manh, su do ho, su bat buoc. Nhung viec thuc hien cac chiic nang nhu vay khong
phu hgp vdi sir phat trien cua con ngudi vdi tu cach la chu the cua qua trinh phat
trien. Nhung tap trung vao su tu do tuc la tap trung vao qua trinh phat trien nang
lire; tiem nang cua qua trinh phat triln co su trao quyln, trach nhiem va hanh dong
dugc thong tin. Sen (1992:3) dinh nghia tu do nhu "ca hoi thuc su ma con ngudi
thuc hien cai dugc coi la co y nghia (co gia tri)". Va tu do co hai khia canh: khia

canh ca hoi va khia canh qua trinh. Khia canh ca hoi chu y din "kha nang con
ngudi dat dugc cai ma con ngudi cho la co y nghia; va khia canh qua trinh chu y
den su tu do trong chinh qua trinh dat dugc cai co y nghia do. Khai niem nang luc
14
lien quan din khia canh ca hoi cua tu do (Sen, 2004:332), trong khi do, khai niem
chu the lien quan din khia canh qua trinh ca nhan cua su tu do.
Tinh chu thi chi nang luc cua con ngucri theo dudi va hien thuc hoa muc
t i
tieu ma con nguai cho la co gia tri va co ly do de cho la co gia tri. Chu the la "ai do
hanh dong va tao ra su thay ddi". Bdi lap vdi chu thi la ai do bi bat buoc, bi ap dat
hay thu dong. Chu thi cd thi md rong su quan tam cua minh ra xa hem su tdn tai
cua ban than d! quan tam din ngudi khac, tiet kiem d! giup dd ngudi khac chang
han. Theo nghTa nay, con ngudi dugc xem la tich cuc, la sang tao va cd kha nang
r •> r f
hanh dong theo mong muon cua chinh minh. Tinh chu the lien quan den cach tiep
can nhan manh tinh tu quyet, tinh dinh hudng xac thuc va quyen tu chu Mdi
quan tam tdi tinh chu thi la tang cudng, nuoi dudng sir tham gia, su tranh luan, trai
nghiem thirc tien dan chu va su trao quyen cung vdi su tdn tai cua chinh ban than
con ngudi. Nang luc con ngudi cang phong phu thi tinh chu thi cua con ngudi
cang cao.
Cac td hgp nang luc tao ra cho con ngudi nhung kha nang thuc hien cac
hoat dong khac nhau. Nlu nhu tu do cd y nghTa tu than quan trong, thi td hop cac
phuong an cd san cho su lua chgn deu phu hgp vdi danh gia lgi thi cua mot ca
nhan, mac du vay, ca nhan chi lua chgn mot phuong an. Theo cach nhin nay, su
lua chon, tu than no, la cd gia tri ddi vdi ca nhan.
Mat khac, nlu tu do dugc coi la quan trong ve mat cdng cu, thi mdi quan
tam vl cac to hgp nang lire chi la d cho nang lire cung cap cho con ngudi nhung ca
hoi dl dat dugc trang thai dl chiu cd gia tri nao do. 0 day chi cd trang thai de chiu
dat dugc mdi cd y nghTa, chu khong phai nhurng ca hoi dugc coi la cd gia tri nhu la
phuong tien dl dat dugc trang thai dl chiu cd y nghTa. Nhu vay, su khac biet giua

hai quan dilm "y nghTa tu than" va "cach nhin cdng cu" la rat sau xa. Ca hai cach
nhin dlu tir quan dilm nang luc, nhung ddi vdi cach nhin cdng cu, nang luc la thu
chi cd gia tri khi cd phuong an tot nhat dl lira chon, hay phuomg an da thirc su
dugc lua chgn. Bay la cach danh gia don gian. Con neu tu do dugc coi la cd gia tri
tu than, thi danh gia d dip dan gian se khong con phu hgp; khi co hoi lira chgn
7
phuomg an khac hien huu cd y nghTa tu than, mac du con ngudi cd the khong lua
chgn no. B l dua ra su phan biet, cd thi nhac lai rang tdt ca nhung phuong an, trir
phuong an dugc lua chgn, deu khong cd mat, thi day la su mat mat that s\r theo
•» r y r 9
quan diem "y nghTa tu than", nhung se khong cd van de gi ddi vdi quan diem "cach
nhin cdng cu". Nhu vay, nang luc dugc phat triln khong chi mang y nghTa cdng cu
giup dat dugc su lira chgn ma con mang y nghTa tu than lam md rgng ca hoi lua
15
chon cua con ngudi. Nhu vay, phat trien nang luc co y nghia sau xa theo su danh
^ 9
gia ve gia tri cua su phat trien nang luc.
Thuc hi$n tiip can nang lire
Th\rc hien tiep can nang luc chinh la tao dieu kien cho con nguai thuc hien
cac chuc nang (hoat dong) thong qua tang cudng kha nang cua con nguai thuc hien
cac chuc nang mot cach tu do, va do vay, tao dung ca che phu hop cho viec van
dung nang lure la van de cot loi cua tiep can nang lire trong quan dilm PTCN.
Quyln dugc phat triln dugc coi la quyen cua con nguai. Chuang 1 cua
Tuyen ngon ve quyen con nguai khang dinh "Quyen dugc phat trien la quyen
khong thi thay thi cua con nguai, co nghia la mdi con nguai va tdt ca moi ngudi
dugc quyln tham gia, dong gop va hudng thu su phat triln kinh tl, xa hgi, v&n hoa
va chinh tri, a do tdt ca mgi quyln con ngucri va quyen tu do ca ban dugc cong
nhan". Ngoai quyen dugc tu quyet dinh, quyen dam bao nguon l\rc v.v., con nguai
dugc dam bao quyen dugc cung cdp giao due, tilp can thong tin, giai tri va tham
gia vao cac hoat dong van hoa, tu do tu tudng, tin ngu&ng.

r r
Nhung ngucri co ky nang, co sue khde va dugc giao dye se c6 vi the tot han
ngudi khac trong viec lam chu cuoc song cua minh. Ho co ca hgi tim dugc viec
lam va co thu nhap cao han, hg co ca hoi tiep can thong tin, dugc dao tao va co ca
hoi dong gop nhilu han su cho phat triln van hoa, chinh tri, khoa hoc va c6ng
nghe. Thuc hien quyln phat triln trong giao due la quyln dugc di hgc va co thi ap
dung tilp czin nang luc trong phan tich PTCN trong linh vuc giao due.
Giao due co y nghia quan trgng ddi vdi phat triln n&ng lire cua con ngudi va
md ra nhilu ca hoi cho su phat trien cua con ngudi. Theo muc tieu cua PTCN, giao
due co muc tieu tir than, khong chi la cong cu ddi vdi cac muc dich khac. Giao due
cung dugc coi la quyen ca ban cua con ngudi, la chia khoa md cua cho con ngudi
vao cac linh vuc kinh tl, chinh tri, xa hoi. Giao due giup nang cao kha nang tang
r \ r
thu nhap va tiep can viec lam. Giao due giup tao ra nguon von con ngudi cho phat
triln, gia tang t6c do phat triln kinh tl, giup tang cudng CSSK, giam ty le sinh va
giao due con md dudng cho viec trao quyen va su tham gia cua ngudi dan vao
cuoc sdng cong dong (Human Development Centre, Pakistan, 1998). Trong khi
/ r r
cac nha kinh te xem giao due la phuang tien cho cuoc song tot han, thi theo quan
dilm PTCN, giao due co muc tieu tu than, ma khong chi xem xet den ty le hoan tra
ve kinh te. Khi xem xet giao due nhu la phuang tien tang cudng nang lire, md rong
tu do, thi giao due dugc danh gia khong chi bang su tham gia vao cac ldp hgc
chinh quy, dugc cdp chung chi hay bang t6t nghiep cong nhan hgc hit mgt chuang
16
trinh, mot khdi lugng kiln thuc, ma su tilp thu nhung ky nang cuoc sdng, su hoc
tap ben ngoai nha trudng hay su tham gia nhung khoa hoc phi chinh quy cung cip
, ,v > f
nhung kien thirc thuc tien cung dong gop vao su tdn tai va hoat dong tot hon cua
con ngudi va nhung dilu nay giup md rong y nghTa tu than cua giao due cho con
ngudi khi dugc md rong ca hoi lua chon.

1.2. Quan ni$m PTCN cua Vift Nam
1.2.1. Tie turffng Hd Chi Minh ve PTCN
Sinh thdi Chu tich Hd Chi Minh la ngudi tit quan tam din van dl con
ngudi va PTCN. Sudt cuoc ddi Ngudi luon diu tranh dl gianh lai doc lap, im no
va hanh phuc cho moi ngudi. Nhumg tu tudng ve PTCN toan dien ma Ngudi de lai
la tai san vo gia trong lich su tu tudng Viet Nam. Nhumg tu tudng cua Ngudi ve
PTCN dugc the hien trong nhumg quan dilm lanh dao, chi dao, trong nhumg bai
vilt, ldi noi cua Ngudi.
Chu tich Hd Chi Minh xac dinh “Chung ta da hy sinh phSn ddu dl danh dgc
lap chung ta diu tranh dugc tu do, doc lap roi ma dan cu chit ddi, chit ret thi tu
do, doc lap cung khong lam gi. Dan chi biet r5 gia tri cua tu do, cua dgc lap khi ma
dan dugc an no, mac am.
Din nam 1947, mac du dat nude phai khang chiln chdng Phap, nhung
Ngudi v£n xac dinh muc dich cua toan Dang, toan dan “sau hit, chuong trinh noi
chinh cua Chinh phu va cua quan dan ta cd ba dilu ma thoi: a/ Tang gia san xuat
<» t f \ r
de lam cho dan ai cung du mac, du an; b/ Md mang giao due de cho ai nay deu biet
doc, bilt vilt; c/ Thuc hanh dan chu dl lam cho dan ta ai cung dugc hudng quyen
dan chu tu do”9. Vdi quan niem va cach nhin nhan con ngudi toan dien, Hd Chi
Minh cho rang PTCN toan dien la phai tap trung phat triln din tit ca cac mat trong
ddi sdng cua con ngudi tir ddi sdng vat chit din ddi sdng tinh than. Ngudi dan can
r \
dugc Sn no, mac am, dugc hoc hanh va dugc hudng quyen tu do.
Trong moi hoan canh Ngudi luon nhan manh viec cin phai cai thien va
khong ngimg nang cao ddi sdng vat chit cho moi ting ldp nhan dan. Khi cugc
khang chiln chdng My diin ra ac liet tren ca hai mien cua dit nude Ngudi chi ro:
“chung ta phai hit sire cham lo din ddi sdng cua nhan dan, nhit la ddi sdng cua
r
cac chau, cua cac gia dinh thuomg binh, liet sT, ddi sdng cua nhan dan d nhung
f ' * If)

vimg bi dich ban pha nhieu nhung gia dinh thu nhap thap va dong con” . Khi
miln Bac dugc giai phong (1954), Ngudi vln dl cao viec can thiet phai cham lo
9 H6 Chf Minh - To^n tap, tap 5, tr.30. Nxb Chinh tri Qu6c gia, Hi Noi 2000.
10 H6 Chi' Minh - To&n tap, tap 11, tr.573. Nxb Chinh tri Qu6c gia, Hi Npi 2002.
17
din doi sdng vat chit cho nhan dan (“nang cao din muc song cua nhan dan, trudc
hit la cua cong nhan, bo doi va cong chuc, dong thdi giam nhe dan su dong gop
cua ndng dan”11).
Trong cong tac CSSK Ngudi cho rang, de lam tot cong tac CSSK cho nhan
dan thi mgi nguai can phai chu y den ve sinh phong benh va cuu chua, cham soc
ngucri benh chu dao. Trong cong tac phong benh thi cin phai xay dung phong trao
ve sinh va luyen tap the due the thao trong moi tang lap nhan dan. Moi nguai
mu6n co sure khde tot can phai “an seich, u6ng sach, mac sach, a sach”12 va thucmg
xuyen luyen tap the due, the thao. Con trong cong tac chua benh va CSSK cho
nguoi benh, Nguai cho ring nganh y tl cin phai chu y quan tam lam t6t hem cong
tac cua minh. Mot mat, nganh y tl can tim ra tim ra nhung loai thudc chua benh
r y *
cho nhan dan, mat khac can bo nganh y te can phai nang cao trinh do va co tam
w 1 *5
long nhan ai vdi phuang cham “lucmg y kiem tir mau” .
Cimg vai viec quan tam din doi sdng vat chat va sue khde cho nhan dan,
Ngudi cung rat quan tam den cong tac giao due. Trong su nghiep xay dirng chu
nghia xa hoi Ngudi da xac dinh “mudn xay dung chu nghia xa hoi thi nhat dinh
phai co hoc thuc. Cin phai hoc van hoa, chinh tri, ky thuat. Cin phai hoc ly luan
Mac - Lenin ket hop vdi cong tac dau tranh va cong tac hang ngay Hoc di doi vdi
h&nh”14.
D i gianh lai doc lap dan toe, ben canh viec chdng giac ngoai xam, Ngudi
cho rang cin phai xoa nan mu chu, chdng giac ddt, bdi dudng va nang cao kiln
r \ r
thuc cho moi ngudi dan Viet Nam. Lam dugc nhu the se gop phan dua dat nude

mdi sdm gianh lai doc lap dan toe. Va ngay sau khi gianh dugc chinh quyen,
Ngucri da thuc hien mot nhiem vu hit sue cao ca do la ma mang dan tri, tieu diet
giac ddt. Ngudi cho ring, “Mot dan toe ddt la mot dan toe yeu”; “Ddt thi dai, dai
thi hen. Vi khong chiu dai, chiu hen cho nen thanh toan nan mu chu lam mot trong
r i f f T t
nhung viec cap bach va quan trong cua nhan dan” . Theo Ngudi de sdm tieu diet
» r r
dugc giac ddt va “giai thoat nan mu chu cho so dong nhan dan ma dai da so la
ndng dan thi phong trao binh dan hoc vu phai la phong trao quin chung, ap dung
nhung hinh thuc, phuang phap thich hgp vdi sinh hoat cua quan chung” . Vdi
7 r r
viec day manh phong trao “binh dan hoc vu” va “ddi sdng mdi” da loi cudn dugc
11 H6 Chi Minh - To&n tap, tap 8, tr.48. Nxb Chinh tri Qu6c gia, Hd Npi 2002.
12 H6 Chf Minh - Toan tap, tap 10, tr.335. Nxb Chinh tri Qu6c gia, H i NOi 2002.
13 H6 Chi Minh - Toan tap, tap 5, tr.395. Nxb Chmh tri Qu6c gia, N§i 2002.
14 H6 Chi Minh - Toan t$p, tap 10, tr.306. Nxb Chinh tri Qu6c gia, Ha Npi 2002.
15 H6 Chi Minh - To^n tap, tap 8, tr.64. Nxb Chfnh tri Quoc gia, Hi N$i 2002.
16 H6 Chf Minh - Toan tap, tap 8, tr.205. Nxb Chinh tri Qu6c gia, Hi NOi 2002.
18
su tham gia cua ca dan tdc vao thuc hien nhiem vu xoa nan mu chu, diet giac ddt,
nang cao dan tri. Cac phong trao nay da giup cho ngudi dan Viet Nam xoa nan mu
chu, nang cao dugc trinh do hoc vin.
Co thi noi quan diem vl PTCN cua Chu tich Ho Chi Minh da the hien kha
ro trong nhung tu tudng cua Ngudi. Ba linh vuc dugc UNDP cho rang quan trong
ddi vdi PTCN da dugc Hd Chi Minh khang dinh trong suot su nghiep diu tranh
gianh doc lap dan toe. Vdi Ngudi, noi den PTCN chinh la lam cho moi ngudi dugc
im no, dugc hgc hanh va cd sue khoe.
1.2.2. Quan diim cua Dang va Nha nir&c ve PTCN
Quan diem xuyen suot cua Dang va Nha nude ta trong qua trinh ddi mdi do
7 '

la phat trien vi con ngudi va do con ngudi. Qua cac van kien, cac chien luge, chinh
sach phat triln cua Dang va Nha nude cho thiy quan niem vl PTCN cua Viet Nam
dugc thi hien d mgt sd dilm chinh sau:
- Con ngudi dugc dat vao vi tri trung tam cua qua trinh phat triln kinh tl - xa
hoi va muc tieu cua phat trien kinh te - xa hoi khong gi khac la vi con ngudi;
- Con ngudi vua la muc tieu vvra la dpng lyc cua qua trinh phat trien;
- Con ngudi la chu thi cua qua trinh phat triln (de cao tinh chu thi cua con
ngudi trong qua trinh phat triln);
- Con ngudi cd quyln binh dang nhu nhau. Mgi ngudi dan deu cd quyen lgi
va nghTa vu nhu nhau trong qua trinh phat triln, khong cd bit ky su phan
biet nao ve dan toe, tdn giao, van hoa, gidi tinh
— w A r
- PTCN quan t£m den md rong co hoi va nang cao dieu kien sdng cho con
ngudi. Trong do, cac vin dl ve phat triln kinh tl, giao due, van hoa, CSSK
va bao ve mdi trudng dugc quan tam hang diu.
Quan niem nay tren thuc te da phan anh mot cach kha bao quat nhung tu
tudng vl PTCN cua UNDP. Dilu nay cung dugc E.A. Wattez (nguyen dai dien
thudng tru, Chuong trinh Phat triln Lien hgp qudc tai Viet Nam) nhan xet “rd rang
Quan dilm PTCN rat phu hop vdi nhung dilu neu ra trong Ban Tuyen ngon doc
lap, trong Tu tudng Hd Chi Minh, va dinh hudng xa hoi chu nghTa ma hien nay
Viet Nam dang theo dudi vdi muc tieu “dan giau, nude manh, xa hoi cdng bang,
dan chu va van minh”, vdi quan diem phat trien lay con ngudi lam trung tam nhu
la mot muc tieu tdi thugng”17.
17 Trung tam Khoa hpc X i hpi v i Nhin van Quoc gia (2001). Bao cao PTCN Vi$t Nam 2001. Nxb Chinh tri
qu6c gia, Hi Npi. tr.xi.
19