Nghiên cứu phân bổ rủi ro trong hình thức hợp tác công tư phát triển cơ sở hạ tầng giao thông đường bộ việt nam

B GIÁO DC VÀ ÀO TO
TRNG I HC GIAO THÔNG VN TI



THÂN THANH SN


NGHIÊN CU PHÂN B RI RO TRONG HÌNH THC
HP TÁC CÔNG T PHÁT TRIN C S H TNG
GIAO THÔNG NG B VIT NAM




LUN ÁN TIN S KINH T









Hà Ni - 2015

2 |

B GIÁO DC VÀ ÀO TO
TRNG
I HC GIAO THÔNG VN TI



THÂN THANH SN


NGHIÊN CU PHÂN B RI RO TRONG HÌNH THC
HP TÁC CÔNG T PHÁT TRIN C S H TNG
GIAO THÔNG NG B VIT NAM


Ngành: Qun lý xây dng
Mã s: 62.58.03.02

LUN ÁN TIN S KINH T


NGI HNG DN KHOA HC:
1. PGS.TS Phm Vn Vng
2. PGS.TS Nguyn Hng Thái




Hà Ni - 2015
i

LI CAM OAN
Tôi xin cam đoan đ tài lun án tin s “Nghiên cu phân b ri ro trong hình
thc hp tác công t phát trin c s h tng giao thông đng b Vit Nam” là
kt qu ca quá trình hc tp, nghiên cu ca riêng tôi.
Các s liu đc s dng trong lun án hoàn toàn đc thu thp t thc t, chính
xác, đáng tin cy, có ngun gc rõ ràng, đc x lý trung thc và khách quan.


NGHIÊN CU SINH





Thân Thanh Sn

ii


LI CM N
Lun án đc nghiên cu sinh (NCS) thc hin ti B môn Kinh t xây dng,
Khoa Vn ti – Kinh t, Trng i Hc Giao Thông Vn Ti di s hng dn ca
PGS.TS. Phm Vn Vng và PGS.TS. Nguyn Hng Thái.
NCS xin đc bày t lòng bit n sâu sc ti PGS.TS. Phm Vn Vng và
PGS.TS. Nguyn Hng Thái đã tn tình chia s kin thc và kinh nghim trong quá
trình hng dn NCS hoàn thành ni dung lu
n án ngày hôm nay.
NCS xin chân thành cm n Ban Giám hiu, Phòng ào to Sau đi hc, Khoa
Vn ti - Kinh t, các thy cô giáo trong B môn Kinh t xây dng Trng i hc
Giao thông Vn ti đã giúp đ và to điu kin đ NCS hoàn thành lun án.
NCS xin chân thành cm n các Nhà khoa hc trong và ngoài trng đã đóng
góp nhiu ý kin quý báu giúp NCS kp thi b sung, hoàn thin ni dung lun án.
NCS xin chân thành cm n s h tr, giúp đ nhi
t tình t các cá nhân, t chc
đã to điu kin giúp đ trong quá trình thu thp s liu, tài liu phc v cho mc đích
nghiên cu.
NCS xin chân thành cm n gia đình và đng nghip là nhng ngi luôn  bên
cnh, h tr v mt tinh thn và chia s nhng lúc khó khn trong quá trình hc tp,
nghiên cu.
Mt ln na, nghiên cu sinh xin trân trng cm n!

iii


MC LC
LI CAM OAN i

MC LC iii
DANH MC CÁC CH VIT TT vi
DANH MC BNG VÀ HÌNH viii
M U 1
1. Tính cp thit ca đ tài 1
2. Mc đích nghiên cu. 2
3. i tng và phm vi nghiên cu. 2
4. Câu hi nghiên cu. 3
5. Phng pháp nghiên cu và quy trình nghiên cu ca lun án. 3
6. D kin các kt qu nghiên cu ca lun án. 5
7. Kt cu ca lun án 5
CHNG 1. TNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CU LIÊN QUAN
N  TÀI 7
1.1. Phân tích và đánh giá các công trình nghiên cu trên th gii 7
1.2. Phân tích và đánh giá mt s công trình nghiên cu ca các tác gi
trong nc 25

1.3. Kt qu rút ra t các nghiên cu trên và vn đ cn tip tc nghiên cu
29
(i) Kt qu rút ra t các nghiên cu trên 29
(ii) Vn đ cn đc tip tc nghiên cu 30
CHNG 2. C S LÝ LUN V RI RO VÀ PHÂN B RI RO
TRONG HÌNH THC HP TÁC CÔNG T PHÁT TRIN C S H
TNG GIAO THÔNG NG B 31
2.1 u t phát trin c s h tng giao thông đng b 31
2.1.1. Khái nim 31
2.1.2. Phân loi 31
2.2 Hình thc hp tác công t (PPP) trong phát trin c s h tng giao
thông đng b 33
2.2.1 Khái nim, đc trng và các hình thc PPP 33
2.2.2 ng c thúc đy Chính ph và t nhân tham gia 39
2.2.3 Các nhân t tác đng đn thành công ca hình thc PPP 42
2.2.4 Hình thc PPP trong phát trin c s h tng giao thông đng b ca các
quc gia trên th gii 44
iv


2.3. Ri ro và phân b ri ro trong hình thc hp tác công t PPP phát
trin c s h tng giao thông đng b 49
2.3.1 Khái nim, đc đim, phân loi 49
2.3.2 Xác đnh các yu t ri ro 51
2.3.3 Phân b các yu t ri ro 54
2.4. Mô hình nghiên cu v xác đnh và phân b các yu t ri ro trong các
d án phát trin c s h tng giao thông đng b theo hình thc PPP 57
Tóm tt chng 59
CHNG 3. PHÂN TÍCH THC TRNG XÁC NH VÀ PHÂN B RI
RO TRONG HÌNH THC HP TÁC CÔNG T PHÁT TRIN C S

H TNG GIAO THÔNG NG B VIT NAM 60
3.1. Hin trng và đu t phát trin c s h tng giao thông đng b 
Vit Nam 60
3.1.1. Hin trng 60
3.1.2 Vn đu t phát trin 63
3.2. Thc trng trin khai hình thc hp tác công t trong phát trin c s
h tng giao thông đng b  Vit Nam 67
3.2.1 Các hình thc hp đng PPP 67
3.2.2 Phân tích các nhân t tác đng 68
3.3 Thc trng ri ro và phân b ri ro trong các d án giao thông đng
b theo hình thc PPP  Vit Nam hin nay. 76
Tóm tt chng 95
CHNG 4. NGHIÊN CU XÁC NH, PHÂN B RI RO TRONG
CÁC D ÁN GIAO THÔNG NG B THEO HÌNH THC HP TÁC
CÔNG T  VIT NAM 96
4.1. Mô hình và gi thuyt nghiên cu (chính thc) 96
4.1.1. Nghiên cu đnh tính 96
4.1.2. Mô hình và gi thuyt nghiên cu 99
4.2. Phiu kho sát, mu nghiên cu và thu thp d liu trong nghiên cu
đnh lng 101

4.2.1. Thit k phiu kho sát 101
4.2.2. La chn mu kho sát trong nghiên cu đnh lng 101
4.2.3. Thu thp d liu 103
4.3. Thit k nghiên cu đnh lng xác đnh và phân b các yu t ri ro
trong các d án giao thông đng b theo hình thc PPP  Vit Nam 104
4.3.1. Thit k nghiên cu đnh lng xác đnh các yu t ri ro 104
4.3.2. Thit k nghiên cu đnh lng phân b các yu t ri ro 106
v

4.4. Nghiên cu đnh lng xác đnh các yu t ri ro trong các d án giao
thông đng b theo hình thc PPP  Vit Nam 107
4.4.1. Thng kê mô t mu nghiên cu 107
4.4.2. Kim đnh kt qu xác đnh các yu t ri ro 110
4.4.3. Kim đnh gi thuyt H
1
và thit lp phng trình hi quy 113
4.5. Nghiên cu đnh lng phân b các yu t ri ro trong các d án giao
thông đng b theo hình thc PPP  Vit Nam 114
4.5.1. Phân b các yu t ri ro 115
4.5.2. Kim đnh gi thuyt H
2
119
Tóm tt chng 120
CHNG 5.  XUT KIM SOÁT MT S YU T RI RO C
BN T KT QU NGHIÊN CU NHM PHÁT TRIN C S H
TNG GIAO THÔNG NG B  VIT NAM 121
5.1. Phân tích, đánh giá v kt qu nghiên cuxác đnh và phân b các yu
t ri ro
121

5.1.1. Kt qu nghiên cu xác đnh các yu t ri ro 121
5.1.2. Kt qu nghiên cu phân b ri ro 127
5.2. Mt s đ xut giúp các bên đi tác trong kim soát mt s yu t ri ro
c bn t kt qu nghiên cu 135
5.2.1. i vi nhóm yu t ri ro pháp lý 135
5.2.2. i vi nhóm yu t ri ro kinh t, tài chính 136
5.2.3. i vi yu t ri ro bt kh kháng 138
5.2.4. i vi nhóm yu t ri ro trong phát trin d án 139

5.2.5. i vi nhóm yu t ri ro trong hoàn thành (thc hin) d án 143
5.2.6. i vi nhóm yu t ri ro trong vn hành d án 145
5.2.7. Mt s đ xut khác 145
Tóm tt chng 147
KT LUN 148
DANH MC CÁC CÔNG TRÌNH CA TÁC GI CÓ LIÊN QUAN N
 TÀI LUN ÁN Ã CÔNG B 151

DANH MC TÀI LIU THAM KHO 152
PH LC 157




vi


DANH MC CÁC CH VIT TT
ADB Ngân hàng Phát trin Châu Á
BOO
Xây dng - S hu - Kinh doanh
BOT
Xây dng - Kinh doanh - Chuyn giao
BTO
Xây dng - Chuyn giao - Kinh doanh
BT
Xây dng - Chuyn giao
CP
Chính ph
CSHT C s h

t
ng
CIENCO
Tng Công ty xây dng công trình giao thông
DN
Doanh nghi
p
DNNN
Doanh nghip Nhà nc
GDP
Tng sn phm quc ni
GTB
Giao thông đng b
GTVT
Giao thông vn
t
i
IDA
Hi
p
hi Phát trin Quc
t

JBIC
Ngân hàng H
p
tác Quc t Nht Bn
N
Ngh đnh
NSNN

Ngân sách Nhà nc
ODA
Vin t
r

p
hát trin chính thc
ODF
Vn tài t
r

p
hát trin chính thc
OECD
T chc h
p
tác và phát trin kinh t
PFI
Sáng kin tài chính t nhân
PFMA
Lut qun lý tài chính công
PPP
H
p
tác công - t
QLB
Qun lý đng b
Q
Quyt đnh
QL

Quc l
SPC
y ban K hoch Nhà nc
TCT
Tng công ty
TCVN
Tiêu chun Vit Nam
TP
Thành ph
TTg
Th tng chính ph
UK
Vng quc Anh
vii


UNIDO
T chc phát trin Liên h
p
quc
USAID
C quan h t
r

p
hát trin quc t Hoa K
UBND
y ban nhân dân
VEC
Công ty đu t

p
hát trin đng cao tc
VEF
Din đàn kinh t Th gii
WB
Ngân hàng Th gii

viii


DANH MC BNG VÀ HÌNH
Danh mc bng
Bng
s
Tên bng Trang
1.1 Danh mc các yu t ri ro trong các d án phát trin c s h tng
giao thông đng b theo hình thc PPP
14
3.1
Cp k thut quc l phân theo đa hình
61
3.2
So sánh cht lng c s h tng đng b ca Vit Nam vi các
quc gia trên th gii.

62
3.3
Vn đu t nâng cp quc l (không bao gm đng H Chí Minh và
Quc l 1)
65
3.4
Vn nâng cp, m rng quc l 1, đng H Chí Minh
65
3.5
Vn đu t phát trin đng cao tc
66
3.6

S lng và vn đu t theo hình thc hp đng d án GTB
67
3.7
Thc trng thc hin phân b ri ro  Vit Nam hin nay
94
4.1
i tng kho sát theo hình thc hp đng PPP giao thông đng b
 Vit Nam
102
4.2
i tng kho sát theo hình thc tham gia ca t chc/công ty
102
4.3
Kt qu thu thp phiu điu tra
108
4.4
Kt qu sàng lc phiu điu tra
108
4.5
i tng kho sát theo trình đ chuyên môn và kinh nghim
109
4.6
H s hi quy ca mô hình – Xác đnh các yu t ri ro ca các d án
đng b Vit Nam trong hình thc PPP
114
4.7
Thc t phân b các yu t ri ro trong các d án giao thông đng b
theo hình thc PPP  Vit Nam
115
4.8

Kt qu phân b các yu t ri ro theo chun trong các d án giao
thông đng b theo hình thc PPP  Vit Nam
117
5.1
Tng hp kt qu nghiên cu xác đnh (nhn din) mc ri ro trong
các d án giao thông đng b Vit Nam theo hình thc PPP
121
5.2
Tng hp kt qu phân b các yu t ri ro trong hình thc PPP phát
trin CSHT GTB Vit Nam
127
5.3
So sánh kt qu thc t phân b vi kt qu phân b chun các yu t
ri ro
128


ix


Danh mc hình
Hình
s
Tên hình Trang
0.1
Quy trình nghiên cu ca lun án
4
2.1
Các hình thc PPP trong phát trin CSHT, CSHT GTB
34

2.2
So sánh đu t phát trin theo hình thc truyn thng và theo hình thc
PPP

40
2.3
Ri ro trong các giai đon khác nhau ca d án GTB theo hình thc
PPP
51
2.4
Quá trình phân b ri ro trong các d án theo hình thc PPP/PFI
55
2.5
Mô hình nghiên cu s b v xác đnh và phân b các yu t ri ro
trong các d án phát trin CSHT GTB theo hình thc PPP
58
3.1
Cht lng c s h tng đng b  mt s quc gia
62
3.2
T trng s d án PPP đng b theo hình thc hp đng
67
3.3
T trng vn đu t ca các d án PPP đng b theo hình thc hp
đng.
68
3.4
Tng đu t vào giao thông ca các quc gia
74
3.5

u t t nhân vào GTB ca mt s nc t 1990-2013
75
3.6
Tng đu t t nhân vào GTB (1990-2012) so vi tng sn phm
quc ni GDP (2012) ca mt s nc ASEAN.
75
4.1
Mô hình nghiên cu chính thc v xác đnh và phân b các yu t ri
ro trong các d án phát trin CSHT GTB theo hình thc PPP  Vit
Nam.

100
4.2
T l các hình thc hp đng d án kho sát
108
4.3
T l đi tng kho sát theo hình thc tham gia
109
5.1
Tng hp kt qu nghiên cu xác đnh (nhn din) ri ro ca các d án
giao thông đng b Vit Nam theo hình thc PPP.
121







M U

1. Tính cp thit ca đ tài
Giao thông vn ti đng b là mt b phn quan trng trong h tng kinh t -
xã hi nói chung và c s h tng giao thông nói riêng, do vy phát trin c s h
tng giao thông đng b cn đc u tiên đu t nhm to tin đ phát trin kinh
t - xã hi, đáp ng tin trình hi nhp kinh t khu vc và quc t, góp phn bo
đm qu
c phòng, an ninh và phc v s nghip công nghip hóa – hin đi hóa.
Tuy nhiên, so vi khu vc và th gii, c s h tng giao thông vn ti Vit
Nam còn lc hu, nht là giao thông đng b, làm gim nng lc cnh tranh ca
quc gia [60]. Trong nhng nm qua Chính ph Vit Nam đã duy trì mc đu t
khong 3,1% GDP/nm cho phát trin c s h tng giao thông vn ti (CSHT
GTVT), trong đó,
đu t cho phát trin c s h tng giao thông đng b (CSHT
GTB) đt trên 70%, nhng vn cha đáp ng đc nhu cu phát trin kinh t xã
hi Vit Nam trong nhng nm qua. Trong thi gian ti, Vit Nam cn tng mc
đu t lên 3,5 đn 4,5% GDP/nm [7] nhm đáp ng nhu cu vn ti và tng trng
kinh t. Mc dù vy, ngun lc tài chính ca Nhà nc m
i đáp ng đc 61% [6].
Do đó, hình thc PPP tr thành mt xu hng tt yu, thông qua hình thc này đi
tác t nhân và Nhà nc cùng tham gia đu t phát trin CSHT GTB, giúp gim
áp lc ngân sách đu t công và ti u hoá hiu qu đu t.
 hp dn đi tác t nhân tham gia đu t phát trin CSHT GTB theo hình
thc PPP, hu ht nghiên cu v lý thuyt [25], [27], [45], [49], [62], [66] cng nh
nghiên cu th
c nghim [40], [47] đu đi đn thng nht nhân t quan trng nht đ
đt đc thành công trong hình thc PPP phát trin CSHT GTB, phi xây dng
chính xác, đy đ các yu t ri ro và phân b ri ro hp lý gia Nhà nc và t
nhân phù hp vi điu kin chính tr - lut pháp - kinh t - xã hi ca mi quc gia
trong tng giai đon phát trin ca mình.
Thc tin phân b

ri ro trong các d án phát trin CSHT GTB theo hình
thc PPP  Vit Nam cho thy nhng d án (ví d nh d án cao tc Du Giây –
Phan Thit) vi ri ro đc d tính trc và quy đnh phân b trách nhim ngay t
đu nên đt đc mc tiêu đt ra ban đu là rt him. Phn ln các d án (BOT Cu
Phú M, BOT Cu và ng Bình Triu 2, BOT ng tránh Thanh Hóa, …) các
(2)


yu t ri ro ch đc xác đnh và phân b khi có vn đ, và ri ro xut hin  giai
đon do bên nào đang qun lý thì bên đó chu trách nhim, do đó, phn ln các d
án này đu không đt đc mc tiêu đt ra v chi phí, doanh thu, li nhun.
Do đó, v mt thc tin cn có mt nghiên cu đy đ v xác đnh và phân b
các yu t ri ro trong hình th
c PPP phát trin CSHT GTB. Bên cnh đó v mt
lý lun,  Vit Nam trong thi gian qua các nghiên cu ch yu tp trung vào hình
thc PPP, và cha có mt lun án nghiên cu v xác đnh các yu t ri ro t đó
thc hin vic phân b các yu t ri ro trong hình thc PPP phát trin CSHT
GTB. Vì vy, nghiên cu v xác đnh và phân b các yu t ri ro trong hình thc
PPP phát trin c s
h tng giao thông đng b Vit Nam hin nay là cn thit và
cp bách. Xut phát t nhng lý do trên, tác gi la chn đ tài “Nghiên cu phân
b ri ro trong hình thc hp tác công t phát trin c s h tng giao thông
đng b Vit Nam” đ nghiên cu.
2. Mc đích nghiên cu.
Trên c s h thng c s lý lun v hình thc PPP, xác đnh và phân b các
yu t ri ro trong hình thc PPP phát trin CSHT GTB và thc trng xác đnh và
phân b các yu t ri ro trong hình thc PPP phát trin CSHT GTB  Vit Nam.
Lun án s dng phng pháp nghiên cu đnh tính, đnh lng nhm xác đnh
chính xác và đy đ và phân b các yu t ri ro trong các d án GTB theo hình
thc PPP  Vit Nam. T đó, đa ra mt s đ xut giúp các bên đi tác kim soát

mt s yu t ri ro c bn nhm phát trin CSHT GTB  Vit Nam.
3. i tng và phm vi nghiên cu.
+ i tng nghiên cu
i tng nghiên cu ca đ tài là các yu t ri ro trong các d án giao thông
đng b theo hình thc PPP.
+ Phm vi nghiên cu
- Phm vi không gian: đ tài s tin hành nghiên cu xác đnh và phân b các
yu t ri ro trong các d án giao thông đng b theo hình thc PPP  Vit Nam.
- Phm vi thi gian: thu thp tài liu, s liu nghiên cu t nm 2000 đn 2013
đi vi hình thc PPP, xác đnh và phân b các yu t ri ro trong các d án giao
(3)


thông đng b theo hình thc PPP và khuyn ngh cho Vit Nam trong giai đon
t 2015 đn 2020.
4. Câu hi nghiên cu.
 đt đc mc đích nghiên cu c th nêu trên, ni dung ca lun án phi
tr li đc các câu hi nghiên cu sau:
(i) Các d án GTB theo hình thc PPP  Vit Nam có nhng yu t ri ro
nào?
(ii) Các yu t ri ro đc phân b nh th nào cho các bên tham gia trong
các d án GTB theo hình thc PPP  Vit Nam?
(iii) Kim soát mt s yu t ri ro c bn phân b cho các bên trong các d

án GTB theo hình thc PPP  Vit Nam nh th nào?
5. Phng pháp nghiên cu và quy trình nghiên cu ca lun án.
5.1. Phng pháp nghiên cu
Ngoài các phng pháp nghiên cu nh tng hp, phân tích, so sánh, lun án
s dng ch yu hai phng pháp nghiên cu đnh tính và nghiên cu đnh lng
đ xác đnh kt qu nghiên cu.

(i) Nghiên cu đnh tính là mt phng pháp tip cn nhm tìm cách nhn
din, mô t và phân tích đc đim ca các vn đ nghiên cu t quan nim đc la
chn. Trong phm vi lun án, phng pháp nghiên cu đnh tính
đc thc hin
thông qua vic nghiên cu tng quan các tài liu, công trình nghiên cu, s liu,
tình hung nghiên cu có liên quan đn đ tài lun án đ khám phá kin thc, tìm
hiu c s lý lun và xây dng mô hình nghiên cu. S dng phng pháp chuyên
gia (phng vn sâu vi dàn bài son sn) đ khai thác các ni dung xung quanh vn
đ nghiên cu. Trong nghiên cu đnh tính vi tình hung nghiên cu và phng vn
sâu vi dàn bài son sn, kích thc m
u nghiên cu thng <30 đn v. Kt qu
ca quá trình nghiên cu giúp tác gi hoàn chnh mô hình, thang đo và khám phá
nhng vn đ mi.
(ii) Nghiên cu đnh lng là phng pháp xem xét hin tng theo cách có
th đo lng đc trên các đi tng nghiên cu, bng vic s dng các k thut
thu thp d liu nh bng hi có cu trúc, quan sát, … Nghiên cu đnh lng vi
(4)


kích thc mu nghiên cu >30 đn v. Nhng phát hin trong nghiên cu đnh
lng đc trình bày theo ngôn ng thng kê.
5.2. Quy trình nghiên cu

Hình 0.1: Quy trình nghiên cu ca lun án
Bc 1. Nghiên cu đnh tính trên c s tng quan các công trình nghiên cu
khoa hc, tình hung nghiên cu có liên quan đn đ tài lun án đ khám phá kin
thc, tìm hiu c s lý lun và xây dng mô hình nghiên cu s b. ng thi, tác
gi kt hp vi các phng pháp tng hp, phân tích, so sánh nhm đánh giá thc
trng ri ro và phân b các yu t ri ro trong các d án GTB theo hình th
c PPP

 Vit Nam.
(1) Nghiên cu đnh tính
C s lý lun và mô hình
nghiên cu s b, và đánh
giá thc trng
(2) Nghiên cu đnh tính
(Xác đnh ri ro)
n = 10
Các yu t ri ro trong các
d án GTB theo hình
thc PPP  Vit Nam
(3) Nghiên cu đnh lng
(Xác đnh ri ro)
n = 100
Xác đnh các yu t ri ro
trong các d án GTB
theo hình thc PPP  Vit
Nam. Kim đnh gi
thuyt H
1

Hot đng
Kt qu
Công c
H s tin cy,
EFA,
Xác sut thn
g
kê
(4) Nghiên cu đnh lng

(Phân b ri ro)
n = 100
Các yu t ri ro trong
các d án GTB theo
hình thc PPP  Vit
Nam đc phân b. Kim
đnh gi thuyt H
2

EFA,
Thng kê
 xut kim soát
mt s yu t ri ro
c bn

(5)  xut t kt qu
nghiên cu
(5)


Bc 2. Nghiên cu đnh tính s dng phng pháp phng vn d kin 10
chuyên gia (n =10) nhm điu chnh, b sung danh mc các yu t ri ro trong các
d án GTB theo hình thc PPP  Vit Nam.
Bc 3. Nghiên cu đnh lng xác đnh các yu t ri ro trong các d án
GTB theo hình thc PPP  Vit Nam. Bc này đo lng các yu t ri ro và mc
ri ro ca t
ng yu t bng cách s dng k thut thu thp d liu thông qua bng
hi vi kích thc mu là 100 đn v (n =100). Trên c s s dng h s tin cy
(Cronbach Alpha), phân tích nhân t khám phá (EFA) và xác xut thng kê thc
hin vic đnh lng các yu t ri ro và mc ri ro ca tng yu t ri ro.

Bc 4. Nghiên cu đnh lng phân b các y
u t ri ro trong các d án
GTB Vit Nam theo hình thc PPP. Bc này đo lng các yu t ri ro đc
phân b đn các bên tham gia bng cách s dng k thut thu thp d liu bng
bng hi vi kích thc mu là 100 đn v (n =100). Trên c s phân tích nhân t
khám phá (EFA) và công c thng kê, tác gi thc hin lng hóa kt qu phân b
các yu t ri ro cho các bên tham gia trong các d
án GTB theo hình thc PPP 
Vit Nam.
Bc 5.  xut kim soát mt s yu t ri ro c bn t kt qu nghiên cu.
6. D kin các kt qu nghiên cu ca lun án.
- V mt lý lun, lun án h thng hóa c s lý lun v hình thc PPP, la
chn, b sung mt s khái nim trong vic xác đnh và phân b các yu t ri ro
trong các d án phát trin CSHT GTB theo hình thc PPP. Xác đnh danh mc
các yu t ri ro trong các d án phát trin CSHT GTB theo hình thc PPP phù
hp vi điu kin chính tr - lut pháp – kinh t xã hi  Vit Nam.
- V
mt thc tin, lun án xác đnh các yu t ri ro trong các d án phát trin
CSHT GTB theo hình thc PPP  Vit Nam, t đó, tác gi thc hin phân b các
yu t ri ro đn các bên đi tác. Trên c s đó, lun án đ xut kim soát mt s
yu t ri ro c bn nhm phát trin CSHT GTB  Vit Nam.
7. Kt cu ca lun án
Ngoài phn m đu và kt lun, danh mc tài liu tham kho và ph lc, lun
án đc kt cu gm 5 chng nh sau:
Chng 1. Tng quan tình hình nghiên cu liên quan đn đ tài.
(6)


Chng 2. C s lý lun v ri ro và phân b ri ro trong hình thc PPP phát
trin c s h tng giao thông đng b.

Chng 3. Phân tích thc trng ri ro và phân b ri ro trong hình thc PPP
phát trin c s h tng giao thông đng b Vit Nam.
Chng 4. Nghiên cu xác đnh, phân b ri ro trong các d án giao thông
đng b theo hình thc PPP  Vit Nam.
Chng 5.  xut kim soát mt s
yu t ri ro c bn t kt qu nghiên
cu nhm phát trin c s h tng giao thông đng b  Vit Nam.




















(7)

CHNG 1. TNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CU LIÊN
QUAN N  TÀI
1.1. Phân tích và đánh giá
các công trình nghiên cu trên th gii
Hình thc hp tác công t (PPP) đã đc áp dng ph bin trên th gii t
nhng nm đu thp k 90 ca th k XX. K t nm 1992, khi Chính ph Vng
quc Anh đa ra Sáng kin tài chính t nhân (PFI) nhm khuyn khích hình thc
PPP trong vic cung ng dch v công, nhiu mô hình tng t đã đc áp dng ti
nhiu nc phát trin và sau đó là các nc đang phát tri
n. n nay PPP đã th
hin là mt hình thc có trin vng trong cung CSHT và dch v công, vì vy đc
s quan tâm ca nhiu nhà khoa hc, nhà qun lý  các quc gia.
Có rt nhiu nghiên cu trên th gii v hình thc PPP trong phát trin CSHT
GTB nói riêng trên c phng din lý lun và thc tin. Các nghiên cu đã làm rõ
đc các vn đ v hình thc PPP, hình thc PPP trong phát CSHT GTB, v xác
đnh và phân b các y
u t ri ro trong hình thc này.
1.1.1. Phân tích và đánh giá các nghiên cu trong hình thc hp tác công
t phát trin c s h tng, c s h tng giao thông đng b
Các nghiên cu tp trung vào vic làm rõ khái nim ca hình thc PPP, các đc
trng ca hình thc PPP [21], [36], [37], [43], và phát trin CSHT GTB trong
hình thc PPP [21], [22], [26], đc đim c bn, u đim và nhc đim ca mt s
hình th
c hp đng PPP.
Các nghiên cu xác đnh đc đng c thúc đy Chính ph và t nhân tham
gia phát trin CSHT nói chung cng nh CSHT GTB nói riêng trong hình thc
PPP. ng c thúc đy Chính ph tham gia trong hình thc PPP phát trin CSHT,
CSHT GTB là: (i) li ích v kinh t [31], (ii) gim cng thng v ngân sách thông
qua vic t nhân tài tr cho CSHT [44], [63], và (iii) thúc đy quá trình t nhân hóa
trong lnh vc đu t phát trin CSHT GTB [61]. ng thi, các nghiên cu cng

xác đ
nh đc đng c thúc đy s tham gia ca t nhân trong hình thc PPP phát
trin CSHT, CSHT GTB đó là: li nhun và c hi đu t [25]. Thông qua nghiên
cu các đng c thúc đy Chính ph và t nhân tham gia trong hình thc PPP có
th khng đnh đây là hình thc phù hp vi s đu t phát trin CSHT nói chung
và CSHT GTB nói riêng.
(8)


Tuy nhiên, đ thúc đy phát trin CSHT nói chung và CSHT GTB nói riêng
bng hình thc PPP cn xác đnh đc các nhân t tác đng đn thành công ca
hình thc này. Các nghiên cu nhìn chung đã xác lp đc bn nhân t chính: (i)
Vai trò ca Chính ph: [29], [30], [43], [56]; (ii) Nng lc ca đi tác t nhân [56];
(iii) C cu tài tr cho các d án giao thông đng b hình thc PPP [47] và (iv)
Phân b các yu t ri ro cho các bên tham gia trong các d án GTB theo hình
thc PPP: [41], [45], [57], [62], … Trong đó, vic phân b các yu t r
i ro cho các
bên đi tác là ht sc cn thit nhm đt đc hiu qu đu t ca hình thc PPP
[41], [42], [45], [47]. Bi vì, các d án GTB ri ro cao do ch yu s dng vn
ln và ch yu là vn vay dài hn, thi gian thc hin d án dài vi nhiu bên tham
gia. Do đó, các yu t ri ro cn chuyn giao đn bên có kh nng qun lý ri ro vi
chi phí thp nh
t. Các nghiên cu cng khng đnh các nc phát trin quan tâm
nhiu đn phân b ri ro và cu trúc tài tr [24], nhng đi vi các nc đang
phát trin cn tp trung c bn nhân t nêu trên [30]. ng thi, các nghiên cu v
các nhân t tác đng đn s thành công ca hình thc PPP đã kt lun đc
rng không có s khác bit v các nhân t này gia các nc phát trin và đang
phát trin [24], [30], [56], [57].
Hình th
c PPP trong phát trin CSHT, CSHT GTB  Vng quc Anh

[63], Úc [37], Nam phi [50], Trung Quc [39], [65], và hình thc PPP trong phát
trin CSHT GTB  các quc gia/vùng lãnh th khác đã cung cp đc cái nhìn
v hình thc PPP trong phát trin CSHT GTB. Thông qua đó mt s bài hc kinh
nghim có th đc rút ra.
1.1.2. Phân tích và đánh giá các nghiên cu v ri ro, qun lý ri ro trong
hình thc PPP phát trin c s h tng, c s h tng giao thông đng b
1.1.2.1. Tng quan các nghiên c
u v ri ro
Các nghiên cu đã tp trung làm rõ khái nim v ri ro, tuy nhiên, không có
mt khái nim thng nht v ri ro, mt s nhà nghiên cu mô t ri ro nh là các
s kin vi nhng hu qu tiêu cc và không chc chn [24], [26]. Trong khi, các
nhà nghiên cu khác mô t khái nim này là các s kin hoc yu t nu xy ra có
tác đng tiêu cc hoc c hi ti mc tiêu ca d
án [40], [46], [52],
- Quan nim ri ro là tiêu cc và không chc chn
(9)


Akintoye and Macleod (1997) [24] đã tin hành cuc kho sát v thc t
qun lý ri ro trong các d án phát trin CSHT theo hình thc PFI/PPP  Anh đã
cho thy nhn thc chung v ri ro trong hình thc PFI/PPP “Kh nng các yu t
không lng trc đc xy ra gây nh hng tiêu cc đn vic hoàn thành d án
v thi gian, chi phí và cht lng”.
ng quan đim đó, ESCAP (2011) [26], Michel Barnier (2003) [48], OECD
(2008) [51], Philippe Burger (2009) [55] xác đnh “Ri ro là v
n có trong các d án
phát trin c s h tng theo hình thc PPP. Chúng phát sinh do s không chc
chn v kt qu trong tng lai, điu đó có th nh hng tiêu cc đn vic cung
cp dch v ca d án, hoc tính kh thi v li nhun ca d án”.
Các quan nim trên đu đ cp đn kh nng không lng trc đc ca các

y
u t ri ro và khi xy ra thì dn đn hu qu tiêu cc. Quan nim này không đ
cao vai trò ca hot đng qun tr trong kim soát ri ro, kim soát ri ro  đây ch
là trit tiêu các yu t ri ro và/hoc khi các yu t ri ro xy ra thì tìm các bin
pháp gim thiu ri ro.
- Quan nim ri ro là kt hp c tiêu cc và c hi.
Li và cng s (2001, 2003, 2005), Ke và Wang (2010a) [40], Padiyar (2004)
[52], Philippe Burger và c
ng s (2009) [55], Zou và cng s (2008) [66] nghiên
cu v ri ro trong các d án phát trin CSHT, CSHT GTB theo hình thc PPP
phân loi ri ro theo yu t là ngun phát sinh ri ro và cho rng ri ro có c hai mt
tiêu cc và c hi, đng thi có th đo lng đc mc ri ro ca mi yu t ri ro
bng cách nhân xác sut xy ra vi mc đ tác đng ca yu t ri ro đó.
Quan nim trên đ cao vai trò ca ca hot đng qun tr trong kim soát ri
ro, kim soát ri ro  đây không ch là trit tiêu ri ro, gim thiu ri ro, mà còn là
chuyn giao yu t ri ro cho bên có kh nng qun lý tt nht vi chi phí thp nht.
ng thi, vi quan nim trên có th đo lng đc mc ri ro.
Chính vì lý do đó, trong phm vi nghiên cu ca đ tài, tác gi s
dng quan
nim ri ro là kt hp c tiêu cc và c hi và đo lng mc ri ro trong các d án
giao thông đng b theo hình thc PPP bng cách nhân xác sut xut hin yu t
ri ro vi mc đ tác đng ca yu t ri ro đó.
Tip đn, các nghiên cu c lý thuyt và thc nghim đu thc hin vic phân
loi ri ro trong các d án phát tri
n CSHT, CSHT GTB theo hình thc PPP.
(10)


Phân loi ri ro theo các giai đon phát trin ca d án. Padiyar (2004) [52]
nghiên cu v qun lý ri ro trong các d án phát trin CSHT giao thông theo hình

thc PPP đã phân loi: Ri ro trong phát trin d án; ri ro trong hoàn thành (thc
hin) d án; và ri ro trong quá trình vn hành d án.
Phân loi ri ro cn c theo góc đ ca các bên liên quan. Shen và cng s
(2006) [58] phân loi ri ro trong các d án theo hình thc PPP gm: ri ro liên
quan đn d án, ri ro liên quan đn Chính ph
, ri ro liên quan đn khách hàng, và
ri ro v kin thc gim thiu ri ro.
Phân loi ri ro cn c vào ngun phát sinh ri ro: Sachs và cng s (2007)
[57] phân chia ri ro trong hình thc PPP phát trin CSHT thành hai nhóm ln: Ri
ro có th bo him và không th bo him. Wang và cng s (2000) [62] xác đnh
các yu t ri ro theo ngun phát sinh ri ro, chia ri ro thành 6 loi: Ri ro chính
tr, ri ro xây dng, ri ro vn hành, ri ro th trng và thu nhp, ri ro tài chính và
ri ro pháp lý. Cristina và Jonathan (2007) [25] nghiên cu ri ro nh hng ti các
d án PPP và đánh giá kinh nghim ca M trong vic áp dng hình thc PPP đã
phân loi các yu t ri ro thành: Ri ro thông thng và ri ro đc bit.
Tuy nhiên, cách phân loi ri ro đc s dng ph bin nht đó là cách phân
loi ri ro ca Li và cng s (2005b, 2001) [45], [46]. Theo đó, ri ro trong các d
án phát trin CSHT, CSHT GTB theo hình thc PPP đc chia thành hai loi: Ri
ro ni sinh và ri ro ngoi sinh. Cách phân loi này cng đc các nghiên cu [40],
[41], [42], [51], [52] s dng trong phân loi và xác đnh (nhn din) ri ro.
Cách phân loi ri ro theo ngun phát sinh ri ro rt phù hp cho vic chuyn
giao trách nhim cho các bên liên quan và phù hp cho các bên liên quan trong
kim soát ri ro. Do đó, trong phm vi nghiên cu ca lun án tác gi la chn
phân loi ri ro theo ngun phát sinh ri ro.
1.1.2.2. Tng quan các nghiên cu v qun lý ri ro
Nghiên cu v qun lý ri ro trong các d án GTB theo hình thc PPP chia
thành các nghiên cu theo quan nim khác nhau: Quan nim ri ro là tiêu cc [23]
và quan nim ri ro bao gm c tiêu cc và c hi [40], [41], [45]. Nhìn chung các
nghiên cu đu thng nht quy trình qun lý ri ro gm 3 bc chính: Xác đnh ri
ro; ng phó vi ri ro; và kim soát ri ro (Ph lc 1).

(11)


(i) Xác đnh ri ro quá trình này bao gm xác đnh và đánh giá mc ri ro
bng phng pháp phân tích đnh tính, đnh lng da trên c s s dng bng hi
(danh mc các yu t ri ro) đ phng vn và thu thp s liu điu tra các bên chu
tác đng bi ri ro. Trong đó, mc ri ro ca mi yu t ri ro đc đo lng b
ng
cách nhân xác sut xy ra vi mc đ tác đng ca yu t ri ro đó.
(ii) ng phó vi ri ro s dng phng pháp phân b (chuyn giao) ri ro đ
ng phó vi ri ro.
Nu tip cn quy trình qun lý ri ro trong các d án phát trin CSHT, CSHT
GTB theo hình thc PPP theo hng tiêu cc thì ni dung c th ca ng phó vi
ri ro là gim nh r
i ro hoc loi b ri ro. Nhng, nu tip cn theo quy trình
qun lý ri ro trong các d án phát trin CSHT, CSHT GTB theo hình thc PPP
vi quan nim bao hàm c tiêu cc và c hi thì ng phó vi ri ro s s dng bao
gm c phng pháp phân b ri ro, vi nguyên tc “ri ro nên đc qun lý bi
bên có kh nng qun lý ri ro đó tt nht”, cùng vi ph
ng pháp gim nh hoc
loi b ri ro.
(iii) Kim soát ri ro đã đc chuyn giao trong mi bên trong hình thc PPP
phát trin CSHT, CSHT GTB.
1.1.3. Phân tích và đánh giá các nghiên cu v xác đnh (nhn din) ri ro
trong hình thc PPP phát trin c s h tng, c s h tng giao thông đng
b.
Danh mc đy đ các yu t ri ro s là công c giúp các nhà đu t
trong các
d án phát trin CSHT GTB theo hình thc PPP ng phó, kim soát ri ro, gim
nh hu qu tim tàng và mang li thành công cho các d án.

Tác gi đã xem xét các tài liu, công trình nghiên cu v xác đnh (nhn din)
ri ro trong hình thc PPP phát trin CSHT GTB  các quc gia phát trin [25],
[45], [48], [53], đang phát trin [40], [49], [57], [62] và trên bình din chung ca
các quc gia [26], [27], [51], t nm 2000 đn nm 2012, vi quan nim ri ro
đn gin là tiêu cc, hay bao gm c tiêu c
c và c hi, trên phng din lý lun và
thc tin.
Cristina và Jonathan (2007) [25] nghiên cu v ri ro nh hng ti các d
án hình thc PPP và đánh giá kinh nghim ca M trong vic áp dng hình thc
PPP, cng nh các yu t ri ro quan trng trong hình thc PPP phát trin CSHT
(12)


GTB, cn c theo ngun phát sinh ri ro đã chia ri ro thành hai loi ri ro thông
thng và ri ro đc bit.
Li và cng s (2005b) [45] nghiên cu phân b ri ro trong các d án phát
trin CSHT theo hình thc PPP/PFI  Anh. Trên c s tng hp các nghiên cu
trc đó Li và cng s (2005b) đã thit lp danh mc các yu t ri ro da trên
cách phân loi ri ro cn c vào ngun phát sinh ri ro và da trên quan nim r
i
ro bao hàm c tiêu cc và c hi.
Michel Barnier (2003) [48] trong tài liu hng dn v phát trin CSHT,
CSHT GTB  châu Âu trong hình thc PPP. Michel Barnier thông qua nghiên cu
các d án ti các quc gia Anh, Scôt-len, Tây Ban Nha và B ào Nha đã khng
đnh hình thc PPP là phù hp cho các d án CSHT GTB. Thông qua nghiên cu
các d án này Michel Barnier đã xác đnh đc các yu t ri ro trên c s quan
nim ri ro là tiêu cc. ng thi, tài liu tho lun các vn đ đ
phát trin thành
công các d án hình thc PPP  các nc, và la chn hình thc PPP thích hp
trong phát trin CSHT GTB.

Partnerships Victoria (2001) [53] vi tài liu hng dn v ri ro và các hình
thc hp đng d án. Partnerships Victoria đã đa ra các mc tiêu ca Nhà nc và
t nhân khi đàm phán phân chia ri ro, xác đnh tt c các ri ro ch yu trong các
d án PPP ca bang Victoria theo ngun gc phát sinh ri ro và da vào quan nim
ri ro là tiêu cc.
Sachs và cng s
(2007) [57] vi bài vit phân tích ri ro chính tr và c hi
trong hình thc PPP  Trung Quc và mt s nc châu Á (đc la chn). Sachs
và cng s (2007) đã phân loi ri ro thành hai nhóm cn c vào ngun phát sinh
ri ro, bao gm: ri ro có th bo him và ri ro không th bo him. Trên c s
danh mc ri ro đc xác đnh, đ đnh lng ri ro Sachs và cng s thc hin
kh
o sát 14 nc châu Á bng vic s dng bng hi đ xác đnh (nhn din) ri ro.
Sachs và cng s đã xác đnh đc các yu t ri ro bng phng pháp nghiên cu
đnh lng ch vi 29 phiu kho sát tr li.
Wang và cng s (2000) [62] nghiên cu xác đnh danh mc các yu t ri ro
trong các d án BOT ti Trung Quc. Wang và cng s da vào nghiên cu tài liu
và nghiên c
u đin hình  mt s d án BOT ti Trung Quc vào nhng nm 1990
đã đa ra mt danh mc các yu t ri ro vi 6 loi ri ro cn c vào ngun gc
(13)


phát sinh, và vi quan nim ri ro là tiêu cc. Sau đó, Wang và cng s đa ra các
bin pháp gim thiu ri ro thông qua tho lun và phng vn chuyên gia. Tip đn,
Wang và cng s thc hin mt nghiên cu đnh lng s dng bng hi kho sát
đ đánh giá mc đ nghiêm trng ca nhng yu t ri ro này bng thang likert 5
đim. Wang và cng s xác đnh mc ri ro theo y
u t ri ro bng cách nhân xác
sut xut hin vi mc đ tác đng ca yu t ri ro đó.

Ke và Wang (2010a) [40] nghiên cu v xác đnh (nhn din) ri ro trong các
d án phát trin CSHT giao thông Trung Quc theo hình thc PPP. Trên c s danh
mc 34 yu t ri ro đc tng hp t các nghiên cu trc đó thông qua phng
pháp chuyên gia Ke và cng s b sung thêm 3 yu t ri ro. Bng h
i xác đnh các
yu t ri ro vi thang likert 5 đim đc xây dng. Ke và cng s phát phiu điu
tra đn các bên liên quan trong các d án phát trin CSHT giao thông Trung Quc
theo hình thc PPP và đã thu v đc 46 phiu. Trên c s kt qu kho sát bng
bng hi, thông qua phân tích đnh lng đã xác đnh đc 37 yu t ri ro trong
các d phát trin c s h tng giao thông  Trung Quc theo hình th
c PPP. ng
thi Ke và cng s xác đnh mc đ ri ro ca tng yu t ri ro bng cách nhân
xác sut xut hin ri ro vi mc đ tác đng ca ri ro.
Philippe Burger (2009) [55] vi bài vit nghiên cu v phân loi và xác đnh
(nhn din) ri ro trong hình thc PPP s dng quan nim ri ro là tiêu cc và c
hi. ng thi xem xét tác đng ca cuc kh
ng hong tài chính toàn cu đi vi
hình thc PPP và các bin pháp có th tr giúp hình thc PPP phát trin c s h
tng trong cuc khng hong.
Trên c s các công trình nghiên cu, s dng quan nim ri ro bao hàm c
các yu t ri ro có tác đng tiêu cc hoc c hi ti mc tiêu ca d án (v thi
gian, chi phí, cht lng và li nhun), và phân loi ri ro da vào ngu
n gc ca
ri ro. Lun án đã tng hp đc mt danh mc các yu t ri ro trong hình thc
PPP phát trin CSHT GTB gm 46 yu t ri ro và đc sp xp trong 8 loi ri
ro (Bng 1.1). Khái nim ca các yu t ri ro đc tác gi mô t trong Ph lc 2.
(14)


Bng 1.1: Danh mc các yu t ri ro trong các d án phát trin c s h tng giao thông đng b theo hình thc PPP

Stt
Yu t ri ro trong PPP
Wang
và
cng
s
(2000)
Partner-
ships
Victoria
(2001)
Michel
Barnier
(2003)
Pa-
diyar
(2004)
Li và
cng s
(2005b)
Sachs
và
cng
s
(2007)
Esta-
che
(2007)
Cristina
và

Jonathan
(2007)
Zou và
cng
s
(2008)
OECD
(2008)
Philippe
Burger
(2009)
Ke và
Wang
(2010a)
ESCAP
(2011)
Moham-
med và
cng s
(2012)
S
kt
qu


[62] [53] [48] [52] [45] [57] [27] [25] [66] [51] [55] [40] [26] [49]

A. Ri ro chính tr và chính sách
1
Quc hu hóa và sung

công
×

× × × ×

×

× × ×
9
2
Ri ro đ tin cy ca
Chính ph
×

×

× × ×

×

×

×
8
3
Quá trình ra quyt đnh
công yu kém

× ×

×

×

×
5
4
Xung đt chính tr

×

× ×

×

×

×
6
5
Can thip ca Chính ph

×

×

× ×
4
6
Tham nhng ca quan

chc Chính ph
×

×

×

×
4
B. Ri ro pháp lý
7
Ri ro khi thay đi khuôn
kh pháp lý
×

× × × × ×

× × × × ×
11
8
Thay đi các quy đnh v
thu
×

× × × × × ×

× × × × ×
12
9
Các lut quc gia v PPP

đy đ, rõ ràng, phù h
p


×

× ×
3
C. Ri ro kinh t, tài chính
10
Ri ro lm phát
× × × × ×

× × × ×

×

×
11
11
Ri ro lãi su
t

× × × × ×

× × × × × × × ×
14