Một thế giới nghệ thuật đầy hình ảnh về làng quê, người mẹ, dòng sông trong thơ Tế Hanh

MOT THÊ GIÔI NGHÊ THUÂT
DÂY
HINH
ANH
VÉLÀNG
QUE,
NGliôl
ME,
DÔNG SÔNG
TRONG
THO
TÉ
HANH
ThS.
Bach Thanh Vân
Khoa
Tiéng Viêt -
Tritàng
Bai hoc
KHXH&NV-
DHQGHàNôi
Trong quâ trînh
sang
tao
thd,
hinb ânh ed vai trd quan trong. Nbà
thd thUdng thdng qua hé thd'ng hinb ành
dé
biéu bien eàm xùc eùa
minh. Hinb ành do
vây

vùa là mot ddn vi cùa mot noi dung eo y
nghia
thàm my khàch quan vùa là mot nhân td' dé biéu hiên càm xùc. Nbà
thd Ché Lan vién tùng cho
rang:
"Thd là phài cd hinb ành". Cd ngUdi
dà ndi: triét hoc
nghl
bàng y,
tiëu
thuyét
nghl bàng
nhân vat, thd nghï
bàng hinb ành".
[1,74].
Khi ndi vé
thd.
Té'Hanh
kbdng trUc tié'p ndi vé
hinb ành, nhUng qua thd
dng,
ed thé thà'y Té' Hanh là ngUdi coi trong
hinb ành
va
co y thùe xây dUng mot thé' gidi hinb ành phong pbù
de
biéu bien thé' gidi càm xùc da dang eùa tâm bon dng.
Bàng tri
tudng
tUdng

va
khà nâng
lien tudng
manh
mê.
Té'Hanh
dâ
bdc lô
khà nàng tao dUng hinh ành thd sd'ng ddng. An tUdng vé mot
thé gidi
nghê
thuât dày hinh ành da dUdc gdi ra tù
tâp
thd
dâu
tay cùa
Té Hanh - tâp Nghen ngào. Càng vé sau này, khi càm xùc ngày mot
phong pbù, dd'i tUdng phàn ành cùa thd ngày mot
md
rong, bien thUc
ddi sd'ng ùa tràn vào thd, thd Té Hanh càng ed thêm nhùng hinb ành,
sàc màu dudng net mdi cùa
eude
ddi, thé gidi hinh ành thd dng càng
phong pbù da dang hdn.
Trd lai vdi thd Té Hanh, ed thé thà'y
net
riéng trong thé' gidi hinh
ành thd Té Hanh so vdi eàc nbà thd mdi cùng
tbdi.

Net
riéng â'y, dUdc
quy dinh
trUde
hét tù quan
niêm
nghê thuât chi phô'i ddi tUdng phàn
ânh eùa nghê thuât. Ndi nhu Ché Lan Vién là tù eài
"tang"
riéng cùa
moi nbà thd: "Vé vdi eài
gî
gàn gùi. Vé
làng
cù, vé vUdn xUa, vé phUdng
594
Nam, vộ vdi bn tay em, bờn giộ'ng giõt. Cm gic thõn quen, gn gựi
l em gic toõt ra tự
thộ
gidi thd anh (Tộ Hanh) [2,391]. Ngay tự trUde
eõch
mang,
thd Tộ' Hanh d hudng ve bien thUc, ndi nhựng ei
thUe
eựa ddi sd'ng,
va
gn gựi thõn thUdng hdn c l
que
hUdng
va

nhựng
ngUdi dõn chi
que
hUdng dng.
Va
bdi thộ, thộ gidi bợnh nh cựa thd
Tộ Hanh l nhựng hinh nh thUe. Trong khi ec nb thd mdi khc ed
xu hudng
su
dung nhiộu hinh nh xa la hoac hinh
õnh
o. Thd
Dieu
tn eựa
Chộ
Lan Viộn dam dac nhựng hinh nh: so dựa, bon ma, "Bao
tuy nong, nõo trng vdi xUdng tn", l hinh nh "Nhựng dộm u toi",
"nhựng
chõn
trdi vdi vdi", nhựng "mo hoang
lanh
lờo",
"va
xUdng khd,
va
so ngUdi,
va
thit
nõt".
Cdn thiộn nhiộn thi:

Dõy, nhựng thdp gdy mon vi mong dỗfi
Nhitng dộn
xita
dụ ndt
dudi
thdi gian,
Nhựng ddng sụng vdng lộ minh trong bụng
toi
Nhựng
tUỗfng
Chdm l loi ri rờn than.
(Doc sch -
Biờu
tn)
Thd Hn Mac Tự cựng ngon ngang nhựng bợnh nh o, dang nhU
"Trng nm sdng soi trờn enh
lieu;
Ddi gid ddng vộ dộ l
Idi"
(Ben
Un).
Thm chi cd nhựng hinb nh dộn mực ky
quai:
Ta nm trong vỷng trng dộm dy
Sdng dõy diộn cuụng mựa mdu ra
(Say trng)
Va
thd Xuõn Dieu vdi Thcf
thcf,
Gựi

hitcfng
cho giụ, cd thộ ndi l
mot thộ gidi eựa nhựng hinb nh o hoac
dõy Udc
lộ. Trong thộ gidi thd
õ'y, hinh nh thd Tộ' Hanh mang
net
vờ riộng, khc
biờt:
Nd l hinh
nh thUc,
khoờ
khon, dung di
va
nong
hõu
hdi thd cựa ddi sd'ng.
Dudng nhu nd l nhựng mnh thUe eựa ddi sd'ng bien hinh trờn trang
thd. Dd l khung cnh lng chi
lUdi
trong nhựng hoat ddng no nỷe:
Khi trdi trong, giụ nhe, sụm mai hong
Dõn trai trng bcfi thuyờn di ddnh c.
Ngy hụm sau, on o trộn
bộh
dụ
595
Khp dõn lng tdp ngp don ghe vộ
Nhựng con cd
titc/i

ngon thõn bgc trng.
L hinh nh
ngUdi
"dõn chi
lUdi ln
da ngm rm nng - C thõn
bợnh
nong thd vi xa xõm". L hinh nh ngUdi me to tn bờn Chiộc ro
may "Lng le bn tay lng le dUa; Dp tựng miộ'ng
va
õ'm con thd. L
nhựng hinh nh nho nhd
ma
chợ bng sU ehiu
chat,
gn bd trong
tợnh
cm nb thd mdi cm nhõn
va
dUa dUdc vo thd:
La
tha chi
roi
sỗfi
con con
Nhựng cdi kim
hit,
hụt nut
mon
Tn

tien de
dnh trong
Ig
nho
Vdi
lnh
gụi ghộm mat khoanh trn
(Chiờ'c rụ may)
ThUc
ma
kbdng thd, bdi nhựng
bợnh
nh thd cựa Te Hanh
dude
tm
nhuõn
trong em xực tinh tộ cựa nb thd, mot tõm bon ed "kh
nng nhin thy bon sU
võt":
"Cnh buom
giUdng
to
nbu
mnh hon
lng". Cng gn
bụ vdi
eude ddi, cõi thUc
va
ei thd cựa eude sd'ng nhU
nhựng

Idp
pbự sa, boi dp thờm chat
thUe va
chõ't thd cho
thộ
gidi hinh
nh cựa thd Tộ Hanh, khiộn hinh nh thd Tộ Hanh vựa
khoờ
khon,
chõn thUc
hdn,
dong thdi cựng
"huyộn
dieu" hdn. Xdn xao trong thd
dng, nhựng bợnh nh
mdi
cựa
cuục
sd'ng:
Dụi hng do
mõn
võy sõn biộc
Don
giụ mựa xuõn thụ'i Bien
Bien
(Dộn
Mục
Chõu)
Nng
trUdng

ta rụng mờnh mụng
Trng
lờn,
trng ln võn khụng ra ngoi
(Nụng trUdng
c phờ)
Trộn nộn bien
thuc,
trờn
ci
goc thUc, bợnh nh trong thd
Tộ
Hanh
thUdng
giự
nguyờn dang thỷe von cd trong eude sd'ng, dUdc tao nờn do
ei nhin, ei cm eựa nh thd. Dudng nhu nb thd "bỷng"
dUdc
nd tự
eude
ddi. dem "trong" nd vo nghờ thuõt, vo trong thd:
Chi
dun
mot
õm
nitdc
con
596
Dd nghe
miii

vi thdm ngon dâm long
Thcfm
nhit
vi nép à trong
Nitâc
xanh màu vdi
nhit
long ành tràng
Thém nhà bay trè ngù làn
Nàm
nhit
cà xép thàng bàng mot hàng.
(Cây voi)
Khi bd tre riu rit tiéng chim kéu
Khi mat
nitdc
chgp chdn con cà nhày
Bgn bè
toi
tum nàm tum bày
Bay chim non bcfi
loi
trén sông
(Nhd con sông
que hi^o^ng)
NhUng cuôc sông vô'n cd mudn dieu "huyén dieu"
làm
say dam
long ngUdi; Vdi tâm bon nhay càm
va

tâ'm long yêu da diét cuôc ddi,
thd Té Hanh khdi hoà vào câi mach dieu huyén â'y cùa cuoc ddi.
Va
cùng vdi nd, khà nàng
lien tuông
doc dào,
sang
tao cùa nhà thd, khién
thé gidi hinh ành thd Té Hanh cd thém châ't "ào",
vê
dep quyé'n rù,
mô
ra nhùng
lien tudng rang
dài, dôc dào ndi ngUdi doc:

Miia
thu dà di qua con gùi
Igi
Mot
it vàng trong nàng trong cây
Mot it huôn trong nàng, trong mây
(Chd
tinh à Hàng Châu)
Khi nàng
loé
hàng mi qua cùa dông
Khi sdng trào tôc quan dào chon von
Khi mây chgp chdn
an

hiên dâu non
Khi
mita lân
xanh trdi vd biéc bé
(Giàc mông dieu huyén)
Trén hoa tràng
sang mot viing
Ditài
tràng hoa nd bùng bùng
nhuy
bông
Hoa là tràng dâu cành cong
Tràng là hoa
ngU
trdi trong ngdi ngdi
(Hoa
ndr
theo tràng)
597

Mitdi
làm,
mitdi
tdm thcf ngày
Mât day cà nàng, hôn
dây
cà tràng
(Giâ'c mông xuân)
Anh nhu
ngitdi bon

phia
mita
rcfi
Em bông dén
va
cuôc ddi hùng nàng
(Giùa
anh
va
em)
Tuy nbiên kbdng phài
lue
nào Té Hanh cùng thành công trong
sang
tao hinh ành. Mot dôi khi,
"sô'ng
vôi",
càm xùc chUa
dû
do
chin,
Té Hanh vân vôi
va
dUa vào thd, nhùng hinh ành thiè'u nhuàn nhi,
nô
chi mang y
nghIa
cùu cành cho mot sU miéu
ta
ddn thuàn:

"Que
ta
mùa này bien làm cà; Câ thd ngon làm thit thdm
dày;
Cà chuon dài
tdi
gàn bai tâ'c; Cà nue to bàng ba ngon tay" (Ra bien dành cà). O dd, thd
Té
Hanh dà tbiéù mâ't mot "ky thuât" ed bàn - Cài tao nên sU
sô'ng,
tao
nên cd't loi eùa hinh ành thd ông
ma
Ché Lan Vién dà phât hiên tinh
té:
"Anh thoi câi tinh ngUdi vào bat giô'ng mây cày, chdm sao, tên
lùa,
vào câi tên sao trên trdi hay tên phô' phUdng dUdi dâ't. Làm cho nô
quyên vdi tinh ngUdi, cho nd cd hon ngUdi ù, câi hon nhU mành bon
làng anh tùng viêt". [2,394]. Thd Tê' Hanh cùng cd nhùng bînh ành
tUdng trUng trên cd sd sU
lien tudng
hài hoà cùa càm xùc. O bài thd
"Dêm nay" chàng han, nhà thd
su
dung
bînh
ành ành tràng tUdng
trUng cho tinh yêu cùa ngUdi con gai vdi ngUdi minh yêu mac thdi gian
va

thù thâeh:
Dêm nay tràng
Igi
vdi minh
Tràng thcf
bat
ngàt tràng tinh
chcfi
vcfi
Suôt dêm tràng sdng em di
Titàng nhit
tràng
sang
suot ddi
cùa
anh.
Nhùng hinh ành tUdng trUng eùa chim muông, sông,
bien,
hoa là
cd cây cùng dUdc nhà thd vân dung khéo
léo
dé thé bien tinh càm,
nôi
long cùa nhà thd trên nhiéu mùc dô khàc nhau:
Con sông tù xa
khcfi
tien dén
Litçfn
dài uyên chuyén cành tay giàng
Uô'n

minh
nhit
mûa theo chân giô
Hcfi
thà phông trén mat phàng bàng
(Bien)
598
NhUng sd trUdng eùa Tê' Hanh là à sU
sang
tao nhùng hinh ành
eu thé: gàn gùi.
Tê
Hanh cd khuynh hUdng
"chôp"
dUng
hinh ành tù
mot gôe hep, hinh ành thd ông do vây thudng không mang nhùng kich
cd
lôn,
nhùng cành hoànb tràng, toàn eành,
ma
thudng là nhùng hinh
ành
eu
thé, nho ggn
va
dung di không ehdi gàt vé màu sàc.
Dieu
dd,
râ't pbù hdp vdi câi "tang" càm xùc

va
quan niêm thàm my cùa nhà
thd. Nhùng
bînh
ành bên "Câi gié'ng
dâu
làng".
Em di gdnh
nitdc,
dôi vai min
Dôi gdnh cong cong uô'n déo mém
Em
mue
trao anh gàu nitdc màt
Mat
nitâc
hoà dôi bông chûng minh
Lau gigt mô hôi, dùng bên
ditdng
Uô'ng ngum nitâc
dUng
trong long
non
(Câi
gié'ng dâu
làng)
Hinh ành con sông
que
hUdng sau ngày giài phông
trô

vé:
Vân
mot
dong xanh mat diu dàng trôi
Tre
thita
thât,
ngâp tràn lau co
Trong ành nàng
ngà
nghiéng theo chiéu giô
(Trcf
lai con sông que)
Hinb ành
"de
thUdng" cùa làng
que,
vdi khu vUdn, vdi nê'p nhà:
Cû cùng
mai rôp
quen
mita
nàng
Bd ngd khêu hoài nôi van
vitcfng
Mai tranh ra cû tdm long son
Cành công di vào run rây
dita
Loi
di co râm phù che vùa

Ngôi nhà
mai
cû rêu in
Idp
Hé bùc rèm
dcfn
dd nàng
mita
(De thUdng)
(Sông Dây)
(Vi^àn
cû)
599

ThitOng
bui chuụ'i hng dựa bụng toõ
Ci giộ'ng dõu lng, nitõc
Igc nhit gUcfng
(Cõi chờ't
cựa
em Ai)
C nhựng khi
eõn
phõc hoa nhựng enh rụng lụn,
Idn
hdn.
Tộ
Hanh cựng võn dựng nhựng bợnh nh eu thộ. Viộ't vộ mựa thu vng
Yanta thd
mộng,

dng tao nhựng hinh nh chi tiột eu thộ:
Cõy sộn mu vng dõm
Cõy
ditcfng
mõm vng
titcfi
Cõy phong vng c tdm
Trdi trong tn khụng trung
Bien lng dộn xa cựng
(Mựa thu Yanta)
Tự dd tao nộn bực tranh nhiộu mu sc, cd
sue
truyộn em vờ mot
khung enh rụng lụn cựa
nUde
Nga
va
rõ't nhiộu nhựng hinh nh nho
nhd, gn vdi nhựng noi niộm, nhựng tõm
tợnh
cựa nh thd:
Gục sõn nh nõng
nhit lUu luyộn
Dựng
Igi
trờn chựm hoa bo
mita
Mõy dõy trdi, rcfi rụt nõng mong manh
Trdi mu xanh,
nitục

cỷng mu xanh
Sỗfi giụ dộn se
ciing sỗfi lieu
(Hoa bõo
mUa)
(Rột
nng Bõn)
(Êm dõu)
L phong do
nhit moi
tinh
duỗm
lựa
Hoa
eue
vng
nhit
nụi nhd dõy
dUa
(Bi thcf tinh Hng Chõu)
Thộ gidi hinh nh trong thd Tộ Hanh
dUde sang
tao bng tu duy
nghờ thuõt doc do, bng thi phõp mang dõ'u õ'n ti hoa
va
tinh tộ cua
nb thd. Chinh thộ gidi hinh nh thd ny d gdp phn thộ bien phong
eõch nghờ thuõt eựa
Tộ
Hanh tao nờn vờ dep

va sue
truyộn em cua
thd dng
va
ghi nhõn mot dõ'u
net
dõm eựa thd Tộ Hanh trong nộn thd
Viờt Nam
bien
dai.
600
TÀI
LIEU THAIM
KHÀO
1.
Ché
Lan Vién, Suy nghï vd hinh
luân,
NXB Van hoc, H. 1992.
2.
Ché Lan Vién, Té Hanh hay
thcf
vd cdch mgng (Ldi bat tuyèn
tâp thd Té Hanh). NXB Vân hoc, H. 1987.
3.
Tràn Dinh
Su,
Nhùng thé gidi nghe thuât
tho.
NXB Giâo due,

H.
1995.
4.
Ma Giang Lân,
Té
Hanh cùa
que
hitcfng,
Vân hoc
va
Tuoi tre.
5.
Hà Minh
Duc,
Té
Hanh
- Mot
tâm hon
thagiàu
càm
xûc.
(Trang
nhà vàn
va
tâc phàm, NXB vân hoc, H. 1971).
6.
Tê'
Hanh, May suy nghï vé
tha.
Tap chi vàn hoc,

sô' 4,
1996.
601