Nho giáo trong nhận thức duy vật lịch sử của Đào Duy Anh (1904-1988) qua đọc tác phẩm Khổng giáo phê bình tiểu luận

NHO
GIÀO TRONG
NHÀN
THLTC
DUY VÀT UCH
SLJ
CÙA
OÀO
DUY ANH (1904-1988) QUA DOC TAO
PHAM KHÓNG GIÀO
PHÈ BÌNH TIEU
LUAN
TS.
Dò Thi Hoà
Hói
Khoa
Triét
hoc,
Truàng
DHKHXH&NV,
DHQGHN
Dào Duy Anh là nhà
su
hoc, nhà ngù hoc, nhà yèu nUóe, nhà vàn
hoà
lón.
Òng
con
là mot trong nhùng ngUÒi eó còng
lón
trong viec tiép

thu
va
dUa phUdng phàp cùa ehù
nghìa
Mae - Lenin vào càc
lình vUe
khoa hoc xà hói vào Viet Nam.
Tu
thòi ky còng
tàc
vdi cu Huynh Thùe
Khàng
ò
bào Tié'ng
dàn,
òng dà sdm tiép xùc vói nhùng tu tuòng tàn
tién nhà't cùa thòi dai. Nàm 1928 vói sU còng tàc cùa Phan Dàng Luu
va
eàc thanh nién yèu nUòc cùa Dàng Tàn Viet, òng dà
làp
nén Nhà
xuà't
bàn Quan
Hai
tùng thU de truyén bà nhùng tri thùc khoa hoc xà
hói tién bò.
Hàrig loat
tàc
phàm
do òng bién soan

duói
ành sàng cùa
càc tu tuòng màc xit
nhU:
"Lich
su
nhàn
loai",
"Lich
su
càc hoc thuyè't
kinh
té",
"Xà boi là gì?",
"Dan
toc là gì?",
"TÒn
giào là gì?",
"Dòng
Tày
vàn hoà phé bình", "Phu nù vàn dòng", "Phàp Viet
tu
dién", "Hàn Viet
tu
dién". Két hdp khò'i
lUdng
tri thùc uyén
bàc
vói phUdng phàp nghièn
cùu mói dùng dàn - phUdng phàp cùa ehù nghìa Màc, òng dà

mò
duòng
cho nhiéu lình vUe khoa hoc xà hòi. Trong bài viet này, ehùng tòi muò'n
tàp trung
làm
rò dòng góp cùa òng trong viec dUa phUdng phàp duy
vat lich
su
vào viec nghièn cùu dành già ve Nho giào, mò ra mot huóng
nghièn cùu khoa hoc mói
ve
Nho giào tai Viet Nam.
NhU ehùng ta déu bié't, hoc thuyè't Nho giào
tu
Trung Quò'c dà
truyén nhàp vào Viet Nam
tu
thòi Bàc thuòc. Trai qua càc triéu dai
Ly, Tran,
Le,
Nguyén, Nho giào dà ngày
càng
eó ành
hUÒng
sàu
rpng
dén càc lình vUc trong dòi song xà hòi. DuÓi thòi phong kién, nhiéu
thè
he ngUÒi Viet dUdc dào
luyén

trong khuòn khò Nho giào. Càc bàc danh
Nho nhu Chu Vàn An, Nguyen
Trai,
Nguyin
Binh
Khièm,
Le
Quy
385
Dòn, Ngò Thì Nhàm, Nguyén Vàn Siéu, Nguyén
Due
Dat dà dành
nhiéu còng
sue
de thuyét giài
Tu
Thu, Ngù Kinh
va
dào tao ra nhiéu
nhà Nho yéu nUóe, thUdng dàn, ehò'ng lai ngoai xàm. Tuy vày, ho déu
chua vUdt ra khòi giói han giai tàng cùa minh, ho
chUa
thè
co sU
nghièn cùu
va
trinh
bay
Nho giào khàch quan khoa hoc, ho
chUa

the
vUdt ra
khòi
he tu tUdng Nho giào. TrUÒng hdp nhu Ho Quy Ly, òng
co
dat ra và'n de hoài
nghi
Khong
Tu
nhUng
dò
ehi là trUdng hdp hiém boi
trong lich
su
phong kién Viet Nam.
Dén cuò'i the ky XIX, khi dà't nUóe dò'i mat vói nan ngoai xàm cùa
thue
dàn phUdng Tày, càc nhà Nho canh tàn nhU Dàng Huy
Trù.
Pham Phù Thù, Nguyén Lo Traeh dà nhàn ra sU bà't càp cùa vàn hoà
À Dòng vdi Nho giào là cò't
lòi
y thùe he. Càc òng dà manh dan dat và'n
de canh tàn dà't
nUóc,
bo sung kién thùe khoa hoc ky thuàt phUdng Tày
de
chà'n
hung
dà't

nUóe,
song
ve càn
bàn, ho vàn chUa vUdt qua giói han
y thùe he Nho giào.
Sang dàu thè' ky XX, Viet Nam
tra
thành nUóe thuòc dia
nùa
phong kién,
trUóc
tinh hinh
thUe
tién mói, mot
so'
nhà Nho yèu nUóc
dUdc tiép xùc vói tàn thu, tàn vàn
va
tU tUdng canh tàn cùa ngUÒi Viet
Nam trUóe dò, ehinh ho dà nhin thà'y sU bà't
lUe
cùa he tu
tUÒng
Nho
giào.
Bude dàu, ho hUóng tói càc tu tUdng dàn ehù tu
san,
dùng
sue
manh cùa phUdng phàp phàn tich, cùa tu tUÒng khai sàng, tu tUdng

dàn ehù tu
san
de giài the he thò'ng cà'u trùe xd
cùng
cùa Nho giào.
Song tu tuòng cùa ho mói chi dùng lai d
mùc
dò "duy tàn khai phóng".
Va
ho
chUa
thè
tàch
thoàt
khòi
sU ràng
bupe
cùa y thùc Nho giào dò'i
vói thè' he minh,
de tu
dò eó thè dành già khoa hoc khàch quan ve
Nho giào.
Diém dàng nói là
tu
nhùng nàm 20 cùa
thè
ky XX,
tu
nUóe ngoài
Nguyén Ai Quò'c dà eó nhùng nhàn dinh

ve
Nho giào hè't
sue
dòc dào
va
ehinh xàe. Trong mot bài viet
bang
tié'ng Phàp vào thàng 5-1921
va
trong
luàn
vàn "Khong
Tu"
viet nàm 1927, khi nhàn dinh
ve
khà nàng
du nhàp ehù nghìa còng
san
ò càc nUóc phUdng Dòng, Nguyén Ai Quò'c
dà nhin thà'y tién
de
dung hdp giùa Nho giào vói ehù nghìa còng
san,
trong khi ehinh NgUÒi dà dùt khoàt dén vói ehù nghìa Màc - Lenin.
Duói ành sàng cùa ehù nghìa Màc -
Lenin va
tu tUdng Ho Chi Minh,
386
Dào Duy Anh là hoc già so' mot dà vàn dung
va

dUa ra phUdng
hUóng
ùng xù khoa hoc khàch quan dò'i vói càc di
san
tinh thàn cùa nhàn bai
ma
d
day
là thài dò khàch quan khoa hoc dò'i vói Nho giào. Nàm 1938
d tai Viet Nam, Dào Duy Anh viét tàc phàm "Khong giào phé bình tièu
luàn", òng dà trUc dién còng khai md mat tran dà'u tranh trén lình
vUe
hoc thuàt tu tuòng, nhàm góp phàn xàe làp vi tri Uu thàng cho phUdng
phàp duy vàt lich
su
trong nghièn cùu khàch quan khoa hoc
ve
Nho
giào,
nàng sU hiéu bié't
va
nhàn thùe cùa tri thùc
va
quàn ehùng nhàn
dàn
ve
Nho giào
lén
mot trinh dò mói. Tuy quy mò cùa nò giói han
trong lình

vUe
hoc thuàt nhUng y nghìa
va
ành hUÒng cùa
nò
khòng
chi
dùng lai
ò dò ma
mò rong ra nhiéu lình
vUe
khàc nhU ehinh tri, vàn
hoà, xà bòi
Sau
day
ehùng tòi di vào tim hiéu mot
so'
dóng góp cùa Dào Duy
Anh trong viec nghièn cùu Nho giào duói ành sàng cùa phUdng phàp
duy vat lich
su.
TrUóe tién, Dào Duy Anh dà nhàn thùe dUdc vai trò quan trong
cùa phUdng phàp duy vat lich
su
dò'i vdi viec xem xét dành già
ve
Nho
giào.
Trong tàc phàm trén nhiéu chò òng dà trich dich quan diém duy
vat

lich su
cùa Màc trong "Phé phàn kinh té ehinh tri hoc", eoi dò là
ed
so
ly luàn cho
minh:
"Nhà triét hoc khong phài
tU
nhién à
dUdi
dat mgc lén
nhU
nam,
ma
là két qua cùa thdi dai
va
dàn toc. Nhùng
lite litOng
dy rat vi
dién rat quy bau
va
rat khó thdy
cùa
thdi dai
va
dàn toc biéu
hien
ra trong
tit titòng
triét hoc Triét hoc khóng phài dùng ra

ngoài
thè
gian cùng
nhit
tri ndo
ngitdi
ta khóng
the
dùng ra ngoài thàn
thé\'
"Khóng phài y thùc quyét dinh
thùc
trgng xà hói
ma ehinh thitc
trgng xà hói quyét dinh y thùc". Néu ta cho mdy
Idi
cùa Càc Màc
dò
là dùng thì thi mudn hiéu Khong gido
truàc
hét ta phài nghièn
cùu nhùng dieu kién cùa xà hói Trung Hoa
lue
bay già,
nghla
là
phài khào sdt trgng thdi xà hói
va
kinh
téò dUOng

thdi
vgy"^
1
Dào Duy Anh, Khong giào phé bình
tieu
luàn, NXB Quan Hai tùng thu,
Hue
1939 tr 20
2
Sdd, tr.20.
387
Tiép theo, òng lình hòi
diióc
nguyén tàc cùa phUdng phàp duy vàt
lich
su
dòi hòi khi xem xét dành già ve Khong
Tu va
càc Nho
già,
ràng
de hiéu ho ehùng ta phài dat ho vào diéu kién lich
su
cu thè, khàch
quan dUdng thòi:
"Mudn bié't rà chàn
titdng
Khóng giào ta phài dat Khóng
Tu
vào

ditcfng
thdi
de
tò ràng dàu bàc thành nhàn cùng khóng
thè vit0
ra
ngoài khóng gian
va
thdi gian
ma Idp
tue
ditóc.
Thàn thè
va tit
titòng cùa
mot
nhà hiin triét khóng phài
dcfn
giàn
nhit
mot
ngitdi
ditdng
phàm, khóng nhùng ta khóng nén phù nhàn
ma
ta lai càn
nhàn chàn nhùng dieu phùc tgp màu thudn cùa ddi ngài,
nghl
là
ta phài quan sdt

su
nghiep
va
hoc thuyét cùa ngài
bang
con màt
bién
ehùng
thi mài khòi thdt
chàn".
Nhu vày Dào Duy Anh dà nàm vùng dUdc yèu
càu
nghiém ngat
cùa phUdng phàp duy vat lich
su
là khòng the phàn tich dành già eàc
hien tUdng tu tUdng
bang
ehinh bàn thàn hien tUdng tu
tUÒng ma
càn
phài phàn tich de chi ra mò'i quan he bién
ehùng
giùa y thùe tu
tUÒng
va tón
tai xà bòi. Suy
dé'n
cùng tu tuòng chi là sU phàn ành eàc mò'i
quan

he
trong hién thUe. Y thùc xà hói
luòn chiù
sU quy dinh cùa diéu
kién khàch quan trong
tón
tai hien thUe cùa xà bòi. Nhà tu
tUÒng
ehinh là con de cùa giai eà'p cùa thòi dai. Vdi tu
càch
là tié'ng nói cùa
y thùc thòi dai, nhà tu tUdng do vày dóng mot vai trò quan trong tàc
dòng trò lai dò'i vdi thòi dai ho:
"Song phàm trong xà hói eó giai cdp
ngitdi
ta dù phàm phu, dù
tiéu nhàn, dù quàn
tu
khóng ai thoàt ra ngoài thdi dai
va
giai cdp
ma
hành dóng
dUóc.
Cho nén phàm tu
tuàng
hay hành dóng cùa
ngudi
ta dù. hùu thùc hay vó thùc deu
co

quan he vdi thdi dai
va
giai
cdp".^
Khi lình bòi eàc nguyén ly eó y nghìa phUdng phàp luàn cùa Chù
nghìa Duy vat lich
su
vàn dung nhanh nhay sàc sào vào
de
nghièn cùu
"•Sdd.
tr.l7.
^
Sdd,
tr.17
388
xem xét ve Nho giào, Nho
già,
Khong
Tu,
Manh
Tu
Dào Duy Anh dà
khòng hi sa vào
"sU
mò tà sU kién lich
su"
phong phù sàu rpng, phùc
tap cùa lich
su

và'n de Nho giào. Theo thién y cùa ehùng tòi, còng lón
cùa òng dà khài quàt
ò
tàm cao dat ra càc hUóng nghièn cùu trong tàm
ed bàn sau day
ve
Nho giào:
1.
Nghièn cùu hien thUe lich
su
qua càc giai doan
de
ehi ra diéu
kién, càn eù, nguyén nhàn, ly do vi sao Khong giào xuà't hien, ton tai
va
phàt trién?
Day là mot ehù
de,
mot huóng nghièn cùu ehinh yèu quan trong
trUóc
day
chUa tùng dUde dat ra. NhU
ò
phàn trén dà nói, càc còng
trinh nghièn cùu
ve
Nho giào
ò
Viet Nam trUóe
dò

déu
chUa
xàe làp
dUde
vi tri khàch quan ngoài Nho giào
de
nói
ve
Nho giào. Nhùng nàm
20-30,
khoàng thòi gian Dào Duy Anh viét tàc pham này dà eó nhiéu
tranh luàn sòi noi
ve
Nho giào song càc hoc già phàn làm nhiéu xu
huóng khàc nhau, dà'u tranh gay gàt vdi nhau.
Mae dù thuc dàn Phàp vói
sue
còng phà cùa tàu dong dai bàc dà
tùng
buóc
chà'm dùt vai trò thò'ng tri cùa triéu
dinh
nhà Nguyén
va
giài the nén giào due khoa eù Viét Nam vào nhùng nàm hai mUdi cùa
thè
ky XX, màc dù vàn minh khoa hpc ky thuàt phUdng Tày
tu
nhiéu
hudng

dà
tran
dén Viet Nam tao thành phong trào Au hoà manh me
trong dòi sò'ng Viét Nam, song
thUe
té' dò khòng phài dUde nhàn thùc
giò'ng nhau. Dùng ò quan diém màc xit thùa nhàn sU vàn dòng theo xu
huóng tién bò cùa lich
su
xà hòi, Dào Duy Anh nhàn thà'y
co
ha khuynh
hudng tu tuòng, ha càch nhin ve Nho giào.
Khuynh hUóng thù nhà't, mot bò phàn càc nhà nho thù cUu
va
eà
mot bò phan tri thùc "tàn hpc", nhUng nhàn quan lich
su
"bào thù", hp
dà dong nhà't nhùng già tri truyén thò'ng cùa phUdng Dòng nói chung
Viét Nam nói rièng vói Nho giào. Vi vày
ma
hp dUa ra y kién muò'n bào
ve vàn hoà dàn
toc
càn bào ve nén eó hoc, Nho hpc "Y cUu". Tuy nhièn
y kiè'n cùa hp khòng dù càn
cu,
yéu ót khòng ehò'ng lai dUdc xu trào
ành huòng phUdng Tày

là'n luót
khi dò.
Xu huóng thù hai, trUóe xu
thè
Au hoà dang
lan tran
khòng chi
ve
khoa hpc ky thuàt
ma
eà tu tUdng triét hpc xà hòi dUdng thòi dang
389
noi lén xu hudng phù nhàn hoàn toàn già tri vàn hoà truyén thò'ng,
tu
dò phù nhàn vai trò, vi tri cùa Nho giào dò'i vói ddi sò'ng Viet Nam. Vói
nhàn quan phi lich
su
"siéu hình" hp quy mpi yé'u kém cùa vàn minh
phUdng Dòng nói chung so vói vàn minh phUdng Tày déu eó nguyén do
tu
yéu kém cùa he tu tuòng Nho giào. Hp eó cài nhin "so sành dò'i
chiéu" Dòng Tày là diém khàc so vói
the
he trUóc, song hp vò tinh quèn
mà't diéu kién lich
su
cùa dàn toc, bàn ngà dàn toc, bàn sàc vàn hoà
dàn toc. Dào Duy Anh dà
bang
sU khài quàt chi ra càn eù hien

thUe
cùa hai khuynh hudng tu tUdng này. Òng vach ra mat hdp ly cùng
nhu mat bà't càp cùa càc dai dién cùa hai xu hUdng cUc doan siéu
hinh "Co hpc". "Tàn hpc" này trong phàn mò dàu Lòi phàt doan cùa
tàc phàm trén .
Vói nhàn quan duy vàt bién ehùng, Dào Duy Anh dà hè't
sue
nhay
ben nhin
ra
d\i6c
xu hUóng thù ba trong
boi
canh dà'u tranh tu tuòng
dang dién ra quyé't
liét lue
dò.
Khi tinh
té
phàn biet dòng ed khàc nhau
cùa càc nhóm trén theo "kiéu cùa hp" trong eà ba khuynh hUóng này,
Dào Duy Anh cùng dà dong tinh vói nhùng ngUÒi theo xu huóng thù
ba này ò chò hp dà thà'y dUde nhùng thàeh thùc de dpa làm ton hai dé'n
nhùng già tri truyén thò'ng cùa
làn song
vàn minh phUdng Tày mói du
nhàp,
cùng nhU nhàn ra
sue
manh khó eUdng lai cùa làn

song
vàn
minh phUdng Tày. Òng cho ràng ehinh vi
thè ma
hp dUa ra khuynh
huóng thù ba "Dung hoà Dòng - Tày, Kim - Co". Phan Bòi Chàu
chàng
han, òng dà dành còng
sue
trong thòi ky
ò
Hué de viét "Khong hpc
dàng" vói muc dich, dòng ed là: giù
lày
"Chàn ly cùa A chàu
tu
thuò
xua de làm nén tàng két hdp vói khoa hpc tò'i tàn thiet co ich vói nhàn
sinh cùa
thè
gidi bay
giò "^,
Tàc già muò'n cho ngUdi ta bié't cài hpc eù
vàn khòng phài là
tran hu ma
hpc mói vàn khòng phài là phù hoa. Néu
hpc cho tinh thàn thòi vi nhu làm nhà. Hpc cu là nén tàng
ma
hp mói
tue

là tài
liéu;
Hai
ben
vàn eó the giùp cho nhau làm nén cài nhà,
va
càn thù nhà't là chàng bao giò khóng nén tàng
ma
dUng dUde nhà. Tàc
già muò'n diéu hoà hpc eù vdi hpc mài, hai
ben
tUdng thành cùng
5
Sdd.
tr.13-16.
6.7
Phan Bòi Chàu, Toàn tàp, Tàp 9, NXB
Thuan
Hoà, Hue, 1991,
tr.ll.
390
nhau
ma
quyét khòng tUdng phàn" .
Tran Trpng Kim cùng vày, òng thà'y nhùng diém
con co
thè khai
thàe dUde
tu
kho tàng Nho giào khi so sành vói càc triét thuyét phUdng

Tày. Vi vày òng cho ràng that là voi vàng khi ta chUa eó
dUde
hpc và'n
hien dai
ma
dà phà huy nén tàng
co
xUa cùa Nho giào. NhUng dàng
ehù y, càc òng déu mói dùng lai ò y nguyen tò't dep thuan tuy tinh thàn
khi cho ràng "càn gay cài
so
trUdng cùa
minh,
va
lai hpc thém cài
so
trUÒng cùa ngUÒi, thi chàe eó thè dàn dàn
gay
nén cài tinh thàn tòt dep
manh me, dù làm cho ta cùng cUÒng thinh dUde".
VUdt khòi han
che'
cùa nhùng ngUÒi nhU Phan Bòi Chàu, Tran
Trpng Kim dù hp eó "y nguyen tò't dep" nhUng giài phàp cùa hp mang
tinh khòng tuòng, vi hp chi giói han tu tuòng ò trong pham vi lình vUe
y thùe, tu tuòng, trong phàn mò dàu, Dào Duy Anh làn dàu tién dà
phàn tich chi ra diém yéu này cùa hp. Òng dUa ra kiè'n giài dòi
song
tu tuòng Nho giào
bang

viec di sàu tim càn eù lich
su
giài phàu cà'u
trùe hinh thài kinh tè'
-
xà hòi phUdng Dòng
trUòc va
sau khi
co
sU xàm
nhàp cùa ehù nghìa tU bàn phUdng Tày. Day là còng viec nàng né
mang tinh càch mang, dòi hòi kiè'n thùc rpng lón,
lièn
quan dé'n nhiéu
lình vUe khoa hpc. Ong dà khièm nhuòng cho "viec nghièn cùu dò cùa
minh là chUa that
muòi
phàn chu dào"
va
"tiéu luàn" dUde viét là do
tinh
hình eà'p
thièt
dòi hòi
ma
dUdc ra dòi voi" nén khòng
thè
trành
khòi
con

nhiéu thièu sót Song qua hdn 150 trang sàch tUdng dò'i
ngàn gpn dà cho thà'y trong
dò
sU tich hdp mot khòi
lUdng
tri thùe do
so uyén thàm
va sue
trùu tUdng khài quàt rà't cao, thè hien chiéu kich
bàc hpc cùa Dào Duy Anh.
Day
két
qua
cùa
sue
tu hpc, tu thàu hoà
kiè'n thùc cùa cà mot tién trinh tiép thu vàn dung sàng tao chù nghìa
Màc vào xem xét lich
su
phUdng Dòng, diéu này
dUde
thè hien rò, nhà't
là ò hai tàc phàm trUóc
dò:
"Trung Hoa vàn hóa
su
cUdng"
va
"Viet
Nam vàn hoà

su
cUdng" viét vào nàm 1938.
2.
Chù
de
thù hai, Dào Duy Anh dà dat nhiem vu giài dàp "chàn
tudng cùa Khong Giào là gì".
Tue
là òng di vào dUa ra luàn giài ve bàn
Tr^n
Trong Kim, Nho gido, NXB Bàc Thành,
Ha
Nói,
1943, tr.l6.
391
chà't nói dung cùa hpc thuyè't Khong giào, dò là he tu tuòng cùa giai
eà'p thò'ng tri trong thòi ky phong kién
ò
phUdng Dòng. Khàc vói eàc
nhà Nho
chi
bié't nhin thà'y tinh khuòn màu càc noi dung dao
due
-
ehinh tri ehuyèn tài trong
Tu Thit va
Ngù Kinh, khàc vói càc nhà Tày
hpc dang muò'n tàch ròi
qua
khù, phù nhàn

sach
trdn càc già tri Nho
giào,
khàc vói sU thièu càn
cu
cùa càch muò'n dung hdp ehié't trung vò
nguyén tàc cùa xu hUóng "Dòng Tày dung hdp" khi dò, Dào Duy Anh
dà dat he thò'ng càc khài niém, pham trù Nhàn,
Le,
Nghìa vào diéu
kién mang tinh lich
su
cu
thè de
thà'y
dUde
càc khia canh già tri nhàn
loai chung, già tri dàng eà'p giai tàng,
va
già tri dàn
toc
cùa càc noi
dung tu tuòng Nho giào
dò.
Day là còng viec sé dUde càc nhà nghièn
cùu Nho giào màc xit tiép tue mò rpng, di sàu,
ma
hUóng di dà dUde
Ho Chi Minh chi dàn, Dào Duy Anh thUe hành khai thàe mò dàu.
3.

Chù de thù ba, Dào Duy Anh dà coi trpng viec ly giài vi sao
Nho giào
tón
tai kéo
dai
trong lich
su?
Nhùng kiè'n giài cùa Dào Duy
Anh tuy
chUa
that hoàn
ehinh,
mach
lae
theo sàt dUdc dién tié'n lich
su
hdn hai nghin nàm cùa Nho giào, vi giói han cùa
mot
tiéu luàn, vi
diéu kién làm viec cùa òng khi
dò
NhUng phài thùa nhàn òng dà dat
dùng
va
trùng vàn de then ehò't khi dành già già tri cùa mot hpc thuyét,
va
nhùng kè't luàn cùa òng dà dinh huóng dùng cho khoa hpc xà hói Viét
Nam tiép tue nghièn cùu khi càch mang thàng
Idi.
4.

Chù de thù tU: Dào Duy Anh dà rà't dùng càm
nhin
thàng
vào sU that khi dat ra cho minh nhiem vu nàng né: Dành già
ve
két
qua qua
trinh hinh thành tón tai
va
phàt trién Nho giào dà gay nén
nhùng tàc dòng
va
ành huòng dé'n càc
hnh vUe
cùa ddi sò'ng xà bòi
Trung Quò'c
va
Viet Nam ra sao?
Ò day
khòng ehi và'n de là
lUc
hpc, là
tri thùc lich
su,
ma
diéu ehùng tòi muò'n nhà'n manh, ehinh sU thòi
thùe cùa y thùc
tràch
nhiem cùa ngUÒi tri thùc dò'i vói thòi cupe,
trude

su dòi hòi cùa cupe dà'u tranh tu
tUÒng
gay gàt phùc tap
lue
dò dà
khièn Dào Duy Anh khàng dinh nhiem vu mang tinh duòng hUdng
tu
rà't
som:
"Day là và'n
de
hien nay ehùng ta càn nghièn cùu".
5.
Chù
de
thù nàm: Là nhà tri già, là bàc hpc nhUng Dào Duy
Anh trUóc hét là
mot ngUÒi
yéu nUóc, mot chién sì càch mang nén òng
dat và'n de Nho giào vào trong càch mang, trong cupe
dàu
tranh
de
bào
392
ton
va
phàt trién vàn hoà dàn
toc trUóc
nguy ed cùa vàn hoà

thUe
dàn
phUdng Tày, trong
cupe
dà'u tranh vi dòc làp tU do cùa cà dàn toc, òng
dà dat và'n
de
dành già
su
menh lich
su
cùa Nho giào trén ed sd hien
thUe de
giài quyé't và'n
de
"Nho giào vdi thdi dai ngày nay". Òng
xàe
dinh thài dò cùa ehùng ta dò'i vói Nho giào càn phài toàn dién, khàch
quan, khoa hpc, he thò'ng, lich
su va
cu thè,
ehi
eó nhU vày mói eó thè
thà'y dUde Nho giào trong tinh ehinh thè
va
nhiéu chiéu, trong sU vàn
dòng
va
bién dòi cùa nò.
Tom

lai: Tai Viét Nam
lue dò
dang dién ra cupe dà'u tranh gay
gàt trén lình vUe tu tuòng, Dào Duy Anh dà
som
tiép thu
va
vàn dung
sàng tao tu tuòng cùa chù nghìa Màc
Lenin,
tu tuòng Hó Chi Minh,
dùng càm dat cho minh nhiém vu dành già
ve
Nho giào
va su
menh
cùa nò trong lich
su va
hien thòi. Ong eoi
day
nhU là mot bò phàn
quan trpng cùa cupe càch mang vàn hoà
va
tu tUÒng, dat ed
so
cho viec
xày dUng quan diém càch mang
ve
vàn hoà di
tu

truyén thò'ng sang
hien dai. Qua phé phàn mot càch
co
ly eó tinh eàc xu huóng tu tuòng
ngoài màc xit khàc nhau
ve
và'n
de
dành già vai trò Nho giào, Dào Duy
Anh dà dành thùc già'c md ngù cùa nhùng ngUÒi
co
hù
va co
vù khuyén
khich,
xàe
dinh phUdng hUóng cho nhùng ngUdi tàn tién eó hpc chUa
dé'n dUdc vói chù nghìa Màc
Lenin.
Viec òng vàn dung sàng tao nguyén
ly cùa chù nghìa duy vat lich
su
vào nghièn cùu Nho giào dà mò ra
nhùng huòng
nghièn
cùu mói dùng dàn cho khoa hpc xà bòi Viet Nam
hién dai.
393