Quy luật chuyển tướng lòng sông cổ của trầm tích NEOGEN muộn - Đệ tứ trong mối quan hệ với hoạt động kiến tạo vùng đồng bằng Nam Bộ

QUY LUÀT
CHUYÉN TUÓNG LONG
SONG CO
CÙA
TRAM TÌCH
NEOGEN MUÒN - DE
TQ
TRONO
MÓl
QUAN
HE VÓI
HOAT DONO
KIÉN
TAO
VÙNG DÓNO
BANG
NAM BO
NGUYÉN
THANH LAN
Khoa Dia chat - Dai hoc Khoa hoc
Tic
nhién
Mòdau
Su thay dói muc nude bièn
va
cudng dd boat ddng kién tao
làm
thay dói nàng
lugng
mdi
truòng va

thành phàn vàt chat
tram
tich.
Vi
vày ddng
bang
Nam Bd (DBNB) là
san
phàm dugc eàu thành bòi hai
nhàn
td ehinh: he thd'ng sdng Cùu Long hình thành chàu thó
va
boat
ddng trong mdi quan he vdi hai
dùt
gay quan trgng nhàt là dùt gay
Song
Hàu
va
dut gay Sdng Vàm Cd
va
bàn dào Cà Mau nhu 4 don vi
riéng nhung
cùng
gàn bd chat che vdi ddng bang chàu thó sdng Cùu
Long. Dut gay kièn tao là nhàn td quyèt dinh hình thành
va
tién
boa
cùa càc ddng sdng. Giai doan tu Mioeen mudn dèn Pleistoeen sdm

dóng
bang
sdng
Cùu
Long bi khd'ng che bòi hai dùt gay ddng
tram
tich, dd là dùt gay sdng Hàu va dùt gay sdng Vàm Cd Tày
con
càc dut
gay
phu d
ria
Ddng Bàc
va
Tày Nam là
de
tao thém
va
càc dia hào bàt
ddi xùng ven
ria.
Dùt gay song Hàu trong pham vi bién giai Viét Nam
-
Campuchia
(hình
1,
2) xuàt hién nhu mdt dùt gay ven
ria
trong
lue

dò
dùt
gay
sdng Vàm Cd Tày ehinh là nguyén nhàn tao nén truc cùa
bón
tram
tich De
tu'.
Tai
day
bé
day tram
tich
Idn
nhàt
va
mòng dàn
ve
hai phia
ria
nhung khdng ddi xùng do
tinh
chat
va
cudng dd càc dùt
gay
phu này khdng gidng nhau. Vào trung tàm cùa dóng
bang
dùt gay
song

Hàu chuyèn dich
ve
phia Ddng Bàc, boat ddng manh
va
sàu
855
tuang duang vdi dùt
gay
sdng Vàm
Co lay ^mm
j,
TJ.
^^ ^^. ^^j
quyét dinh truc tiép dén vi tri càc
Idng
sdng eó dàu tién trong Neogen.
Su dich chuyèn cùa
long song
tiép tue xày ra trong De
tu:
theo quy
luàt
dich chuyèn ngang
va
dich chuyèn thang dùng eó
chu
ky, tuang ùng
vói giai doan bièn thoài md dàu mdi chu ky.
A^^'~
Hình 1.

Vi tri
vùng
nghién
cicu va
hai
tiiyé'n
mdt cat tudng dà co dia
ly
Quy luàt edng sinh tudng theo thdi gian (theo màt càt)
va
theo
khdng gian (theo ehiéu nàm ngang) dugc nhàn dang
trén
co sd phàn
tich 3 màt càt dia
chat
càt qua sdng Hàu
va
bé thd'ng sdng Vàm Cd.
Tu
dd xày dung màt càt tudng dà eó dia ly
de
xàe dinh quy luàt phàn bd.
Quy luàt edng sinh tudng theo thdi gian dugc bièu thi theo chu ky
tir
dudi
lén:
Trong 1 chu ky tu dudi
lén,
dudi cùng là tudng san - càt

long
sdng tiép dén là tudng bdt
set
chàu thó
va
trén cùng là tudng
set
bién
ndng - vùng vinh.
856
1.
Phi/dng
phàp
luàn va phirdng
phàp nghièn
cùru
De
bièu dugc bàn
chat
mdi quan bé giùa tién
boa tram
tich vdi su
thay dói muc nude bièn
va
chuyèn ddng kién tao trudc bét phài nhàn
thitc dà là mdi quan bé nhàn qua trong tién trình tién hda ed he thd'ng.
Nói
càch
khàe tudng
tram

tich
va
quy luàt phàn bd eùa ehùng là
bàm
so cùa su thay dói muc nude bièn
va
boat ddng dia ddng lue dae biét là
càc dùt gay sut
lùn
tao bón
tram
tich. Nhàn thù:e mdi quan he hùu ea
dò
ehinh là theo quan dièm tiép càn he thdng.
Giài quyét mdi quan
he
giùa
tram
tich
va
su thay dói
mire
nuóe
bién là giài bài toàn cùa ba mdi quan bé:
- Chu ky
tram
tich
va
bièn thoài, bièn tién.
- Cdng sinh tudng theo hai ehiéu trong mdi quan he vói bièn thoài.

- Cdng sinh tudng theo hai ehiéu trong mdi quan bé vdi bièn tién.
De
bièu rd bàn
chat
mdi quan
he
giùa
tram
tich
va
kién tao là phài
tién hành giài bài toàn eùa 2 mdi quan
he:
- Giùa chu ky
tram
tich
va
càc pha kién tao.
- Giùa quy luàt bién
tbién
eùa tudng long sdng theo khdng gian
va
thdi gian trong mdi quan bé vdi boat ddng eùa dùt gay sdng Hàu
va
song
Vàm Cd Tày.
Tu
phuang phàp luàn nhu vày
de
làm sàng td mdi quan he

va
quy
luàt tién
boa
bón
tram
tich Kainozoi mudn DBNB càn tiép càn càc
phuang phàp nghién
cuti
sau
day:
- Phuang phàp phàn tich dd hat
va xù
ly sd
liéu de
tinh toàn càc
tham sd dd hat: Md, So, Sk
va
phàn chia càc kièu
tram
tich. Trén ea sd
càc tham sd này giùp ta luàn giài dugc tudng
va che
dd thùy ddng lue
cùa mdi trudng
tram
tich. Con thành phàn càc eàp hat
cho
pbép ggi
tén

càc kièu
tram
tich dua trén càc bièu do phàn
loai.
- Phuang phàp phàn tich
va
luàn giài càc chi tiéu dia
boa
mdi
trudng: dò pH, Eh (thè nàng òxi hda khù, Kt (kation trao dói),
Fe^^S
(sàt
trong pyrit),
Fe^^HCl
(sàt trong siderit),
Fe'^HCl
(sàt ba
di
tan)
va
C,,.
- Phuang phàp phàn tich hình
tbài
hat vun Ro (do mài trdn), Sf
(dò eàu).
- Phuang phàp phàn
tich
tudng
va
chu ky

tram
tich.
857
- Phuang phàp nhàn bié't dùt gay aong
uam
n^
ddt bié'n bé
day va
su phàn bd
chénb léch
dd sàu cùa cùng 1 tudng.
2.
Nguyèn
tàc
phàn chia chu ky tram
tich,
y nghTa
cùa
chu
kjr
trong dói
sành dja tàng
Tram
tich Neogen mudn - De
tu
trén ddng
bang
Nam Bd ed 8 chu
ky bàc 1
va

eàu thành mdt chu ky bàc 2. Trong dd
tram
tich Neogen
ed 3 chu ky
va
De
tu
ed 5 chu ky:
- Trong Neogen mudn: chu ky 1 tuang ùng vdi giai doan
Mioeen
mudn
(N,-*),
chu ky 2 tuang ùng Pliocen sdm
(Nj') va
chu ky 3 tuang
ùng vdi Pliocen mudn
(Nj^)
- Trong De tu ed 5 chu ky, mdi chu ky bao góm càc pha bién
thoài (dàu chu ky)
va
1 pha bièn tién (cudi chu ky) càc chu ky trong De
tu
dugc ky hiéu nhu sau: chu ky 4: Pleistoeen sdm (Q,'), chu ky 5:
Pleistoeen giùa - mudn
(Qi"),
chu ky 6: Pleistoeen mudn
(Q,''"),
chu ky
7:
Pleistoeen mudn - Holoeen sdm giùa

(Qi^''-Q2'"^) va
chu ky 8:
Holoeen mudn
(Q2'')
2.1.
Casa
phàn chia chu ky
Dò hat
va
tudng tram tich bién thién theo chu ky:
Bién thién chu ky dd hat là dàu hiéu hình hgc truc giàc phàt hién
dàu tién
de
rói trén ea sd dd
tlm
thém càc dàu hiéu minh chùng khàe
ed cùng chu ky vdi thành phàn dò hat. Md dàu chu ky là
tram
tich
cuòi,
san, càt hat
Idn
da
kboàng,
dò ehgn
Igc va
mài trdn tu kém dén
trung bình thudc tudng proluvi, long sdng dae trung trong giai doan
mdi trudng ed ddng
chày

nàng lugng
cao.
Két thùc mdi chu ky là
tram
tich bdt
set va set
ed dd ehgn
Ige
kém thudc tudng bài bdi, ddng
bang
chàu thó rói chuyèn lén tudng
set
vùng vinh.
Nhu vày su bién thién chu ky dd hat là cùng hudng vdi bié'n thién
càc tó hgp edng sinh tudng theo thdi gian
va
theo khdng gian. NghTa là
dinh hudng theo sa dd sau
day:
ap -> ae -> as -> ad -> af -> al -> ab -
> am -> ma -> m trong dd:
ap:
aluvi
- proluvi
ae:
long song
as:
con càt giùa
song
ad: de càt ven bd

858
af: bài bdi
al:
ho mdng ngua
ab:
dàrii lày nude
nggt
am: dóng
bang
chàu thó trén ean
ma: tién chàu thó
va
sudn chàu thó
m: bièn vùng vinh
Cdng sinh tudng theo khdng gian
va
thdi gian: Theo ehiéu ngang
su dich chuyèn eùa
long song
là
tà't
yéu. Tuy nhién hudng dich chuyèn
là do 2 yéu td chi phd'i: noi sinh
va
ngoai sinh.
Yé'u
td noi sinh ehinh
là dùt
gay.
Dùt gay quyét dinh su sut lùn

va
tàng bé
day
dot nggt. Dùt
gay dich chuyèn thì truc bón trùng
va
tà't nhién hudng
long
dàn eùa
song
cùng dich chuyèn theo. Mdi quan
he
giùa vi tri
long
dàn
va
dùt
gay càn dugc phàn tich mot càch ehinh xàe
tuoi
cùa dùt gay bàt dàu
va
két thùc. Yéu td ngoai sinh ed vai trò tàng cudng toc dò dich chuyèn
long
sdng
va
là yéu td quyét dinh su uòn khùe eùa sdng. Thue thè
tram
tich
set
vùng vinh dugc thành tao trong pha bièn tién bi

qua
trình
laterit hda theo phuang thùc thàm dgng eùa giai doan bién
lui
trong
chu ky sau.
Sic
thay ddi
ede
tham
sddia
hod mdi
tricdng
tram tich:
- Dd pH: Già tri pH tàng
tu
6.5 trong
tram tich set
bài bdi (dàu
chu ky) dén 8-8.5 trong
tram
tich
set
vùng vinh (cuoi chu ky).
'
- He sd kation trao dói (Kt): Già tri Kt =
K^-HNaVCa'^-i-Mg'^
thay
ddi tàng dàn
tu:

<0.5 (trong
tram
tich
set
bài boi
va
ho mdng ngua (dàu
dén giùa chu ky) dén >0.5 trong
tram
tich
set
chàu thó
va set
vùng
vinh (cudi chu ky).
- Ty
le
sd
Fe^'^/Fe^''
ndi ebung tàng dàn
tu
<1 trong
tram
tich bdt
set
bài boi (dàu chu ky) dèn >1 trong
tram
tich
set loang lo
chàu thó

va
viing vinh (cudi chu ky).
Cdc
Idp
tram tich
set
loang
Id
là dàu hiéu bièn
lui
giàn doan
tram
tich xày ra phong hda thàm dgng ed tinh chat khu vuc
2.2.
Mói quan he giùa chu ky, bé
day tram
tich
va chuyèn
dóng
kién
tao
ò
dóng bang
Nam
Bó
Mdi chu ky
tram tich
dành dàu
tu
mdt pha bièn thoài cuc dai dén

859
bién tién cuc dai
va
cùng tuang
duuiig
.v
_. ^ ìu
chu ky là
tram
tich hat tbd,
san
phàm dàc trung eùa md dàu eùa mot
pha kién tao. Vùng
xàm
thue hai
ben ria
dóng
bang
bi nàng lén,
con
bón trùng bi sut lùn tao nén càc bàc thém ven ria dia hình phàn càch
manh,
trae
dién cùa càc dòng chày khà dde. Càc chu ky
tram
tich vùng
trung tàm
va
thém ven
ria

ed
tuoi
tuang dóng theo dò cao
va
dò sàu
ngugc ehiéu
va
eó dàn theo thù tu
tu
ddi càn bang
Q2\
Hinh 2. Vi tri cdc din gay
ehinh
trong khu
vUe
ddng bang
Nam Bó
Tuy nhién càc chu ky
tram
tich ed bé
day
khdng gidng nhau. Hai
vi tri ed bé
day tram
tich
Idn
nhàt là tuang ùng vdi dùt gay sdng Hàu
va
Vàm Co Tày. Hai dùt
gay

thuàn dòng
tram
tich tao ra càc
nhóm
tudng aluvi
va
chàu thó day
d
trung tàm
va
mòng dàn ra hai
cành.
Giùa hai dùt gay là mdt ddi nàng tuang ddi chia bón Neogen muón ra
hai phu bón
tu
trung tàm dén dudng bd hién tai. Nhu vày trong giai
doan Neogen mudn dùt
gay
trung tàm bàt dàu phàn nhành trong
lành
thó eùa DBNB.
Tu
màt càt tuyé'n I (hình 1) dén màt càt tuyén IH (hình
3)
860
phàn
làm
hai dùt gay dóng
tram
tich,

dò
là dùt gay Sdng Hàu
va
dùt
gay sdng Vàm Cd Tày.
Càc dùt gay boat ddng kéo
dai
dén De
tu
tao ra su thay dói bé
day
theo ehiéu ngang.
Ria
ddng bàc eùa dóng
bang va
ria tày nam eó
nhùng
dùt gay dang kbòi tàng sut bàc khà tre làm chuyèn dich càc
thành tao Neogen theo hai hudng ngugc ehiéu: thém bàc 3
va
dia hào
bàt ddi xùng (hình 1, 2, 3).
Bang 1. Bang tóng hgp càc tham sd tram tich Dóng
bang
Nam
Bò
Tuoi
Ky
hiéu
Chu ky

va eàu
tao
tram tich
Bé
day
(m)
Tuóng
tram
tich
Q2'
am
al
af
a
24.9
Bòi set
chàu thó,
set
ho.
Bót
set
bài boi
Càt long song
'2'
Q,'-^
mb
m
amò
-mb—¥-
^#^aHJgl-

23.75
Set
dàm lày
Set
vùng vinh
Set
dàm lày cùa
song
Qi'"
m
am
a
17.8
Set
bién vùng vinh
Set hot
chàu thó
Q."
m
am
af
ac
38.33
Set
vùng vinh
Set
chàu thó
Bót
set
bài boi

San càt
long song
861
Tuoi
Ky Chu ky
va eàu
tao
hiéu tram
tich
Bé
day
(m)
Turóng
tram
tich
m
am
af
ac
58.5
Set
vùng
vjnh
Set
bót chàu thó
Bót
set
bài boi
San càt
long song

N,^
m
am
a
75.9
Set
vùng vinh
Bót
set
chàu thó
Càt
bót
set
aluvi
N'
m
am
a
73.3
Set
bót chàu thó, vùng
vinh
Càt bót
set
aluvi
N,
m
am
a
in—

71.25
Bòi set
chàu thó
Càt bót
set
aluvi
862
OiukylV
Oiukylll
Qukyn
^it^\.200•
Oiukyl
ChukyV
Hinh 3. Màt cat
ticdng
dà ed dia ly
tuyé'n
I (hình 2)
Oaa ky
IV
Chu
ky III
Chu ky
li .f
Chukyl
,
;im
Hình 4. Màt cat tudng dd
ed
dia ly

tuyé'n H
(hình 2)
Thu nhò
tu
ty le: Dùng:
1/2000;
Ngang:
1/500.000
Chu thìch
ij^-:-:
T.,A_
-
-
Lu '
- •
L
amb Tuóng
set bòi càt 2Ìàu
vat chat
hOu
co
dàm lày
ven
bién
i.;W
Tuong
set mau xam xanh
bien
vung vmh
^^

i"i^"e-
.
b
.
1
liiiiii
iàb;'^
Tuóng
set
bót ho móng ngua
jjWìli
Tuóng
set
giàu
vài
cha't hùu co dàm lày
'^ '
'ryrrr,
'"aT"
Tuóng bót sét bài bói
™//
Tuóng sét bót tién chàu thó va
suòn
chàu thó

• "C I
Tuóng san, cat san long song
l/^
Diitgày
-

.aJi;
Tuóng bót sét tuóng chàu thó
863
3. Quy luàt cóng sinh
ti/óng
tram tich theo thdi gian va Knong
yictn
a. Theo
th&i
gian:
Su chuyèn tudng xày ra
lién
tue
tu
dàu chu ky dén cuoi chu ky
theo mdi trudng
tram
tich thay dói lién tue
tu
dudi lén: tudng cuòi,
san, càt
long
song (ac) -> tudng càt con sdng (as) -> tudng càt
de
càt
ven long -> tudng bdt sét bài bdi (af) -> tudng sét bdt bó mòng ngua
(ab) -> tudng sét vùng vinh (m).
b. Theo khdng gian:
- Trong pha bién thoài (phàn thà'p eùa chu ky): quy luàt
chuyèn

tudng tu lue dia ra bién xày ra theo thù tu
tu
phùe bé tudng aluvi (a) ->
ddng bang chàu thó (am) -> tién chàu thó, sudn chàu thó (ma).
- Trong pha bién tién (phàn trén cùa chu ky) quy luàt
chuyèn
tudng
tu
bién vào dàt lién xày ra theo thù tu: tudng sudn chàu thó ->
tudng tién chàu thó (ma) -> tudng ddng
bang
chàu thó (am) -> tudng
vùng vinh.
Qua
trình chuyèn tudng theo thdi gian
va
khdng gian dà thè hién
quy luàt chi mang tinh xu
thè
dinh lugng.
Vi
vày càc ranh gidi tudng
thudng dugc bièu dién dudi dang ranh gidi
chéo
(hình 3,4).
Ket luàn
1.
Ddng bang Nam Bd phàt trién trén eàu trùe mdng Kainozoi
phàn di: bdn trung tàm
va

bàn dào Cà Mau.
2.
Bdn trung tàm
ebù
yéu dugc hình thành
va là'p day tram
tich là
do 3 yéu td quan trgng:
- Dùt gay Sdng Hàu
va
Sdng Vàm Cd Tày
va
càc dùt gay ven ria
ddng bàc
va
tày nam.
- Hoat ddng eùa he thd'ng sdng Cùu Long
va
Sdng Vàm Cd Tày,
Vàm Cd Ddng, sdng Dóng Nai.
- Hoat dòng eùa bièn trong
qua
trình thành tao dóng
bang song
bièn hón hgp
va
dóng
bang
triéu
tu

Pleistoeen muón dén Holoeen.
3.
Tién
boa tram
tich DBNB dién ra theo 8 chu ky:
N,\
Nj',
N2^
Qi', Qi'
\
Qi'',
Qi^'-QÌ'"'
va
Q2^
Mòi chu ky dugc bàt dàu bòi tuóng
864
san
càt lue
dia là chù yéu
va
két thùc là tuóng bdt sét chàu thó
va
vùng
vinh.
4.
Bé
day tram
tich mdi chu ky
va
toàn bdn trùng bièn thién

rat
nhanh theo màt càt ngang do 2 dùt
gay
sut lùn xen vói khdi nàng trung
tàm
va
càc dia hào, dia
luy
ven
ria
khié'n cho su chuyèn tudng cùng
rat
nhanh theo khdng gian kièu ranh gidi dudng chéo.
Cdng trình này ed su hd trg kinh phi eùa chuang trình Nghién
cùu
Ca
bàn. Nhàn dip này tàp thè tàc già xin dugc
bay
tò long bié't an
sàu sàe.
SUMMARY
REGULATION OF ACIENT
RIVER
CHANNEL FACIES TRANSITION IN
LATE NEOGEN - QUATERNARY IN RELATION TO TECTONIC ACTIVITY
IN NAM BO
PLAIN
Nguyen Thanh Lan
Faculty
ofGeology,

Hanoi University of Science
Migration regulation of aneient river channels has been determined
by
thickness
variation of sedimentary eyeles from Neogene to
Quaternary and two faults (Hau River and Vam Co Tay river). These
faults bave divided the basin into secondary basins that developed
toward 7 sedimentary cycles:
N,\
Nj',
Nj^
Q,',
Q,",
Qf^'-Qz'"'
and
Q2^
Bach
eycle
was elosely related to sea
level change
and tectonie
movement to
lead
to quyekly lithofaeies change in lateral direction.
Tài
lièu
tham khào
1.
Colin V.M.W, Brian G.J, Tran Nghi, David M.P et al, (2002).
Thermoluminescence ages for a reworked coastal barrier,

southeastern Vietnam: a preliminary report. Journal of Asian
Earth Sciences 20(2002). p.535-548.
2.
Nguyén Huy Dùng
va
nnk,
2003.
Phàn chia dia tàng Neogene -
De
tu va
nghién cùu eàu truc vùng dóng
bang
Nam Bd. Phuang
àn do ve bàn do ty le 1/500.000. Luu trù Cuc Dia
chat va
Kboàng san Viét Nam.
3.
Tran
Nghi, Pham Vàn Cu,
1991.
Dàc dièm
tram
tich
va lich
su
865
phàt trién ky Thù Tu vùng
ria pina
ua<^
i.^^^^^.

._^
khoa hge
ve Trai
dàt, VKHVN,
Ha
Ndi, 6/1991, tr40-45.
4.
Tran Nghi, Nguyen Thanh Lan, Dinh Xuan Thanh, Pham
Nguyen Ha Vu, Nguyen Hoang Son,
2003.
Quaternary
sedimentary cycles in relation to sea level change in Vietnam.
In Shallow Geology and Geophysies Workshop. Hanoi 3/2004.
5.
Thi Kim Oanh Ta, Van Lap Nguyen, Masaaki
Tateishi,
Iwao
Kobayashi,
Yosbiki
Saito, 2001. Sedimentary facies, diatom
and foraminifer
assemblages
in a late Pleistocene - Holocene
ineised valley sequenee from the MeKong river Delta, BenTre
Province, Southern Vietnam: the BT2. Journal of Asian Earth
Sciences 20 (2001) 83-94.
6. Van Lap Nguyen, Thi Kim Oanh Ta, Masaaki Tateishi, 2000.
Late Holocene depositional environments and coastal evolution
of the MeKong River Deha, Southern Vietnam. Journal of
Asian Earth Sciences 18 (2000) 427 - 439.

866