Vài điểm trong tổ chức giáo dục đại học

VÀI DIÉM
TRONO TO CHÙC
OIÀO
DUC
DAI
HOC
*
• • •
OS.
Bùi Trong Lieu
Luàt Giào due dà dUdc
QuÒc
bòi thóng qua.
Viee chình
thùe bòa he
mot bang
tién sì
de
dành già càp "dào tao qua nghién cùu", là mot
bitóc tièh ve
phia trình
dò
chuàn qiiò'c
té cùa Giào due dai hpc. NhUng vàn
con
tón tai
mot so dièm
chUa
dUde giài quyét
tbòa
dàng,

co le kbòng
chi do vàn de ngàn
qui,
ma con co
vàn de
ve
quan nièm ed
càu
tó
ebùc
nùa. Dòi vói tòi, nhìn
tu
nUóc ngoài, dò là nhiing diéu
nèn
ditde nèu
lén,
vùa là nhùng càu bòi viia là nhiing kiéh nghi. (Nhùng thi du
ve
nUóc ngoài, tà't nhién chi
de
minh hpa cho rò, kbòng
pbài
là
de
de cao càch
làm
ò
ndi
kbàc).
Phàn chinh

ma
tòi xin
ditdc
néu lén là : Vàn de nhà giào dai hpc.
May
diéu
con
lai, tòi xin trình
bay
trong phàn Phu lue kèm theo.
Vàn de nhà giào dai hoc
I. "Diéu 61 cùa Luàt giào due
(ma
Quóc bòi khoà X vùa thóng qua ngày
2/12/1998) viét: "Nhà giào day [ ]
ò ed so
giào
due
dai hpc
va
sau dai hpc gpi là
giàng uién". Diéu 62 cùa Luàt dò viét: "Giào
si/,
phó giào
si/
là càc chùc danh cùa
nhà giào dang giàng day, dào tao dai hpc
va
sau dai hpc. Chinh phù quy dinh
tiéu chuàn, thù

tue
bó nhiém
va mién
nhiém càc chùc danh giào
si/
va
phó
giào
SI/".
Vàn
bàli
nói tòi tiéu chuàn,
nhitng khòng
dinh nghìa giào
sit
là mot
"chùc"
bay là
mot
"hàm". Hién nay, khòng it càn bò tó chùc
va cùng
kbòng it nhà giào
dai hpc cùa ta khòng biét phàn biét
ditde
mot "chùc"
va mot
"hàm"
(co le
vi vày
ma ciim tu

"hpc hàm giào
si/'
con
dang thóng
di^g).
Day khòng phài là sU dùa
bdn vói
tu
ngii,
ma
là 2 quan nièm hoàn toàn khàc nhau.
IL Trong
qua
khù
va
cho tói gàn day, càch tién
bành
ò trong
nitóc
cho thày
danh
biéu
giào
sit (va
phó giào sU)
thUe sit
là nhiing "hàm" khoàe tbèm lén vai
nhùng nhà giào dang trong bièn
che,
nhit mot

thù danh biéu phong thém cho
nhùng giàng
vièn co
"thành tich
kboa
hpc" xùng dàng,
va
tà't nhién vói
litdng
bóng tUdng xifng
(dò
là càch làm cho tói tàn
tbòi
gian vùa qua ò trong nUóc).
Trong nghìa này,
tèn
gpi "giào
sit"
va
"phó giào
sit"
là nhùng "huy danh"
thitòng
cho nhùng cà nhàn xuà't sàe theo
mot so
tiéu chuàn nào dò,
con
thi ed
so va cóng
viéc cùa ho

tritóe
day
thè
nào thi nay
eiuig cu nhit
vày. Tòi thày it
nitóc
nào, nhàt
* Khòng
co diévi
kièn
thani dit
Hòi
thào,
tàc già
gùì
bài dàng.
là càc
nitóe
dà (bay dang) phàt trién, lai
co
càch tó chùc "ky la"
nhit
vày. Tòi xin
ditdc
minh hpa
bang mot
thi du (thài cUc bòa) so sành
nhit
sau. Già thù

nhit
mot
nUóc nào dò tó chùc
qiiàn
dpi cùa hp theo càch này: tuyén toàn
"Imh
trdn (binh
nhì)",
sàp xèp vào càc dpi ngù
mot
càch vình vièn, rói cho
luyén
tàp. dào tao; ai
gioì
thi phong hàm, nhitng ai ò dàu
cu
ò dò.
Co
tiéu dpi may
man lue
dàu tuyén
ditdc ngitòi
giòi, dàn dàn
co
thè eó vài òng
titóng
trong tiéu dpi cùa minh; eó
sit
doàn khòng may
man,

lue
dàu khòng tuyén
ditdc
ngitòi giòi. san chi toàn binh
nhì.
Mot
quàn dpi tó chùc theo "binh che''
nhit
vày thi dù eó ngàn qui
gap
bòi.
co
vù khi tói tàn, dù cho danh titóng
nhit
Ly Thitòng Kiét.
Tran Hitng
Dao.
Le
Ldi,
Quang Trung, bay Tón
Tu,
Hàn Tin. Thành Càt
Tit
Hàn song lai cùng khòng the
chi huy nói.
Thè
ma
"giào
che"
cùa ta hién nay chinh là tó chùc theo kièu dò: tuyén càn

bò giàng day dai hpc ngay
tu
thuò mói ra
tritòng,
dù cho là sinh vièn xuà't sàe di
nùa cùng chi
nhit mot
anh "binh nhì", rói
dita
vào bièn
che
ngay
lue chita
eó
bang
tién si. Rói ò dàu
cu
ò
day.
Rói cùng hpc tàp dào tao. nèu
co
khà
iiàiig
tbì bào
ve
liiàii
àn tién si, nèu eó
còiig
trình nghién cùu
titdiig

xiUig.
co
thành tich tbì "phong
hàm giào
sit",
iibifng
ò dàu thi vàn ò
dò.
Càch "phong hàm giào
sit"
chi là
càcli
thitòng cóng cà nhàn,
con Idi
ich tàp thè tbì chàng
liéii
quan gì tói (thi du : tritòng
Dai hpc A, càn phàt trién
ngàiib
Hoà, nhitng khòng
co
nhà giào
iigànb
Hoà nào
trong tritòng eó thành tich kboa hpc khà quan, tbì
cu
ké. vàn chi eó giàng vièn
trong
iignnb
Hoà; trong kbi

dò
nhà tritòng eó
mot
nhà giào
iigàiib
Toàn eó thành
tich kboa bpc, tbì
cu ditpc
phong giào
.sU.
Hoàc xét ò
mot
vài vièn nghién cùu bièn
nay: eó bao nhièu nhàn vièn, trong so
dò
eó bao nbiéu giào
sit,
va
giào
sit de
làm
gì?).
Cho nèn vièn nghién cùu. it nbu càu giàng day dào tao, tbì eó thè nbiéu giào
sit;
tritòng dai bpc ò
mot so
ndi càn giàng day dào tao tbì eó khi
lèo
tèo
mot

vài
ngitòi giào
sit,
eó khi kbòng eó ngitòi "dàu ngành". Nbu càu cùa ngànb ngbé, cùa
dia
phitdng.
cùa dàt nitóc. dèu
iiàiii
ngoài
vòiig
vièc "phong hàm
giào.sU",
Vi thè
ma
ngitòi ngoài nhìn vào. kbòng thè biéu nói càch tò chùc
nhit
vày, nhàt là ta dà
eó nbiéu binh thùe de thitòng còng cà nhàn
nhit
danh biéu "nhà giào nhàn dàn",
hiiàn chUdiig lao
dòng. v.v
in.
Còli
nèh nbu "Giào
sit,
phó giào
sit
là càc chùc danh cùa nhà giào dang
giàng day, dào tao dai

hix-
va
sau dai
h(K"
nhit
Diéu 62 cùa Luàt giào due viét. tbì
"chùc" này càn
ditdc
dinh nghìa cho rò.
Ma
dà là "chùc" tbì kbòng pbài là "hàm".
"Chùc" tbì gàn vói "cbò làm" (tièng Pbàp là emploi). bao góm quyén ban
va nhiéiu
vu, vói
mot
danh biéu; "hàm" thi khòng gàn vói "cho làm", quyén ban
va
nhiém
VII
(vi thè nèn mói eó
"hit
hàm" chù
chita
titng bao giò eó
"bit
chùc".
Ò
càc nitóc dà
(bay dang) phàt trién. ngitòi ta biéu rò "chùc" giào
sit

này gàn
lién
vói nhiém vu
"chuyèn giao
sit
biéu biét" cho sinh vièn qua viéc giàng day.
va nhi$m
vu
bitóng
dàn nghién cùu sinh
trai
qua khan "dào tao qua nghién cùu". Vi nhiém vu
"chuyèn giao sU biéu
biét",
cho néu phài "biét",
ma
cài chuàn cho sU "biét"
day
là
64
cài bang;
vi
nhiém vu "huóng dàn nghién cùu" cho nén
chình
bàn thàn ngitòi giào
su phài dà biét nghién cùu
va
sé tiép tue nghién cùu, de càp nhàt su biéu biét
va
mò ròng cóng trình cùa

minh:
vi thè' cho nèn cài chuàn tó'i thièu
bUóc
dàu
de
bó
nhiém chùc vu giào sU là cài
bang
tién si,
[T^t
nhién à day tói khòng de
c^p
den
nhOtng trudng h(?p dèic
biét, thf
dy nhif
thuò
"khcTi
dÀu",
mdi l(tp
nixóc hoeic
mói
chAm dCft
chien tranh, phài di
"tu
khòng den
co".
Càch
phong
c:hOtc

danh thuò
dò,
neu
eó kha
dgc
bi§t,
co
the thóng càm
diKjc.
Tói chi xin nói
viéc
ngày nay, neu muò'n di vào qui
cu].
Quan nièm "danh gàn vói;chùe vu" dUa trén tiéu chuàn
Idi
ich chung cùa xà
bòi,
thè hién qua nbu càu cùa ed
so,
trong còng tàc giào due
va
dào tao. Trong
truòng
hdp này, khòng eó su "phong hàm" nùa,
ma
eó
sii
"tuyén" ngitòi vào càc
"chùc vu - cho làm" giào
sit va

phó giào
su
cùa càc tritòng dai hpc bay vién nghién
cùu. (Trò lai tbì du vùa néu: Tritòng Dai hpc A, càn phàt trién ngành Hóa,
ben
mò
ra mpt "cho làm - chùc vu giào
sit"
ngành Hóa,
va
"tuyén"
ngitòi. "Thi
sùih"
eó thè
là giàng vién ngành Hóa cùa tritòng, hoàc là ngUÒi ngoài, ai eó khà nàng phù hdp
thi
ditde
tuyén,
va
trò thành giào
sit
ngành Hóa cùa tritòng.
Con
nhà giào ngành
Toàn xuà't sàe kia, nèn nòp ddn
de ditde
tuyén làm giào
sit
ò mot dai hpc khàc
dang càn eó ngUÒi dàm nhiém

mot
"cbò làm - chùc vu giào
sit"
ngành Toàn). Dò là
tinh binh chung trén thè
gioì.
Thè
che
infdc
ta trén nguyèn tàc
di/a
trén
Icji
fch
t^p
the,
thè'ma to
chùc 'giào
che"
ciw
ta cho den thòi
gian vùa qua thi ket qua trén
thgtc
te là
"vj
cà nhàn".
Hy
vong là ngày nay, eó
myt .V
chi'

doi mói.
IV. DUa trén già
thièt
là thùe sU
"co
y chi doi mài" này, tói xin eó vài de
Ughi nbu sau:
1.
Nén chia "nhà giào dai bpc" làm 2
loai:
Loai
A:
càc nhà giào trong bièn
che (tue
là càc nhà giào "cóng chùc"). Càc
nhà giào này mang chùc danh giào sU. Danh hieu "giào sU" gàn lién vói
mot
"cho
làm" (emploi) tai mot ed
so (mot
tritòng dai hpc này, bay
mot
vién nghién cùu
kia).
[Theo càch làm cùa
nhiéu
nitóc. thf
dy b
Phàp,
thi

BQ
Giào
dyc
dành dàu càc "chò làm" này theo
mgt
mS s6'. Thf (ly:
"chó
làm" giào
sif
mang
ma
so'
BKHN-GS-T-03,
de chi
dò
là "cho làm" giào su
thuCx;
tnfòng
Dui hQC Bach
khoa
Ha
NQÌ.
ngành Toàn, so 3 (trong
.so mà'y chyc
chùc
vy
giào
su
Toàn cùa tnfòng). "Cho làm"
dò gàn vói truòng, khòng gàn vói

"ngUói
dàm
nhi^m"
(titulaire), theo nghìa: khi
con tìji
chùc
ò "chó
làm" dò,
"ngifcfi
dàm
nhièm"
mang chùc danh giào sU
D^ii
hoc
Bach
khoa
Ha
Ngi.
Khi
ngifòi
này dòi
"chó
làm" này mpt
càch vình vión,
thi
khòng
con
mang chùc danh giào su
D^\
hoc Eiàch khoa

Ha
NQÌ
nùa. "Chó làm" mang
ma
s6'
BKHN-(;S-T-03
se tròng (vacant),
va truòng
se
tuyén ngùòi
thay the, vào "chó làm" dò. Càch
tuyén nhù
the nào, tòi sé xin de
c^p
duói day.]
66
bay khòng nghe,
lùa
chpn dem ra
thilc
hién bay khòng. là viéc thuòc
lình vUe
cùa
nhà càm quyén chinh tri). Xuà't phàt
tu
dò, viéc "tuyén" giào
sit
dai hpc
ditdc
thUe

hién
ditói
binh thùe "cooptation". Hinh thùe này chù yèn là viéc "tuyén" càc "giào
SU mói"
ditde
thUe hién
ditói binh
thùe càc "giào
sit
tai chùc"
lUa
chpn càc "thi
sinh" qua binh thùe
bo phiéii
bau:
thi sinh nào
ditdc
nbiéu phiéu nhàt thi trùng
tuyén.
De
càc
giào.sit cu
chpn càc giào
sit
mói, là vi càc giào
sit cu
là nhiing ngitòi
dà eó trình dò biéu biét
va
kinh nghiém

ve
hpc
thiiàt.
tò
Phàp là nùóc
co
chinh quyén
tàp
trung, tuy giào sU
d^i
hpc
là "còng chùc"
(fonctioiuiaire),
nhinig
vi$c
tuyén giào su
d?i
hoc là mgt truòng
hc^j) ngo^i 1?
so vói càc
lo^i
cóng chùc khàc:
doàn (cori)s)
giào su
d^i
hpc là doàn còng
chOfc
duy nhàt
dupc
tuyén theo hinh

thùe
"cooptation" vi diém
ed
bàn (trpng
su
hiéu biét) nói
trén. Mpt
sònguòi Vi^t
Nam hiéu làm
</
nghìa cùa
vipc
trén, nén
ngó
ràng
vi
"dàn chù" cho nèn c6
hinh thùe
bau
cu;
va
vi
vày
nén mói néu
vi^
bau tu ed sd
lèn.
K}) th$t
ra
"coo])tation"

day,
chù yèu là do vàn de
ngiròi
tham
dù bau
phài
co
trình
df")
hiéu biè't
tUóng difrtng
trò lèn, cho nèn cA'm
kj viéc "ngtfòi co
trình dò hiéu biét
thà'p
hdu"
khòng
dvfpc
tham
dù viéc bau
cho nhùng cA'p
co
trình d<) hiéu
bièt
cao hón. Thi
dy
ò Phàp,
profcsseurs
tuyén
i)rofes.seurs;

lìrofesseusr va
maitrps de
conférences
tuyén
maiires
de
conférencps;
nhimg
maitres
de conférences khòng
dupc
tham
già
tuyén professeurs;
professevirs
de 2'"'
dvtpc
tham
già
tuyén
profcsseurs
de
]*"
classe (tuy
hang
2 thà'p
hdn hijng
1,
iihifng
si^

cao thà'p day ehi
i)hàn bièt
ve càp
b^e
tién
lùdng,
chù khòng cao thà'p theo nghìa trình
dp
hiéu biét,
(luyén
h^n
va
tràch nhiém)].
3,c. (Ai
co
thè là "thi sinh"
de
trò thành giào
su
dai hpc?). Nén dàt 2 diéu
kièn.
- Diéu
ki$n thù
nhàt de eó thè trò thành giào
sit
dai hpc nèn là: phài
co bang
tién si.
- Diéu kièn thù hai
de

eó thè trò thành giào
su
dai bpc nèn là: eó
mot
trình
dp khoa hpc
ditpc
cóng nhàn là "tUdng xùng". Thè nào là
"titdng xihig"?
Trong mpt
nitóc eó chmh quyén tàp trung
nhit
ò nitóc ta (kbòng pbài là
mot
nitóc lién bang),
co
mpt nbu càu trình dò dóng déu cho eà
nitòe
trong viéc tuyén giào
«it
dai hpc (ò
Phàp cùng eó vàn
de titdng
tu). Vi thè nén sU tón tai cùa
mot
"bòi dóng xét
duy?t
toàn quóc" (ò Phàp gpi là Conseil National des Universités) trong viéc tuyén giào
su dai hpc, là
mot sit

hdp ly,
vi le
ràng trình dò
luàn
àn
ditdc
bào ve eó thè cùng
dù
"thitpng
vàng ha càm". hoàc vi
le
muóh trành tinh trang bé phài tritòng dai
bpc này, dia phitdng np. "Hòi dóng xét duyét toàn quóc" nèn là
mot
thù bòi dóng
kboa hpc trong tùng ngànb,
ma
tràch nhiém là hpp xét càc ho sd kboa hpc cùa càc
tièh sì eó y dinh làm "thi sinh" de trò thành giào
si/
dai
h()c.
(Nguyèn tàc là ehi
giào su
nidi ditdc
xét ho sd giào
sit;
do dò. thành vièn bòi dóng này pbài là nhùng
giào su dang bành
ngbé").

Sau khi xét bó sd, Hòi dÓng này chi cóng nhàn bay
khòng còng nhàn là òng tién si X, bay bà tiéh si Y.
"co thè'tn)
thành giào
sudai
hpc" bay khòng [ò Phap gpi khan này là
"Qualification"].
chù khòng
can
tbiép vào
khàu tiép theo
(ma
tòi sé trình
bay duòi
day).
Chi nhùng
ai
"trung càch" (nghìa là
dùpc
"qualifié")
tbì
mài ditpc
phép làm "thi sinh" de trò thành giào sU dai hpc.
68
Thù
tue
"Qualification"
co
cài
Idi

là bào dàm dUdc trình dò chung cho cà
nUóc, trành dUdc bè phài dia phUdng, dóng thòi lai khòng can tbiép vào sU
lUa
chon cùa càc trUÒng dai hpc.
3.d. (Tuyén
nhu
thè nào?). Tuyén theo
hinh
thùe "Cooptation" eó nghìa là:
Hòi dóng khoa hpc (tùng ngành) cùa mói tritòng dai hpc (ò Phàp gpi là
Commission de spécialistes) xét ho sd càc "thi sinh" dà nòp ddn vào
mot
"chó
làm", thi du nhU "chó làm" eó
ma
so BKHN-GS-T-03. (Nguyèn tàc là chi giào sU
mói dUde tuyén giào
sit;
do dò, thành vién bòi dóng này cùng phài là nhùng giào
sit
dang bành
nghé^
Vi mói "tbì sinh" eó quyén nòp ddn vào nbiéu "chó làm" (thi
du 1 tbì sinh nòp ddn vào "chó làm" vói
ma
so BKHN-GS-T-03 ò tritòng BKHN,
dóng thòi cùng eó thè là tbì sinh vào "chó làm" vói
ma
so THHCM-GS-T-06 cùa
trUÒng THHCM ), cho nén Hòi dóng mói trUÒng chpn vài thi sinh

ma
hp coi là
phù hdp. Thi du tritòng Dai hpc BKHN chpn vài thi sinh
ma
hp coi là phù hdp vói
"cho làm" eó
ma
so BKHN-GS-T-03,
va
xèp bang hp (ai thù nhàt, ai thù nhì,
v.v ,
va
ngUng ò
so
ngUÒi phù hdp; ò Phàp hién nay,
so
ngitòi tòi da
ditde
xèp
bang là 5; néu khòng tbì sinh nào phù hdp, thi bòi dóng khòng xèp ai cà).
Sau
dò,
nhiing ngitòi "trùng tuyén"
ditdc
theo thù
tit
dà xèp
ma lUa
chpn
"chó làm". Thi du

nhit
thi sinh X
ditde
xép thù nhàt ò "chó làm"
co
ma
so'
BKHN-
GS-T-03,
dóng thòi cùng
ditdc
xèp thù nhàt ò "chó làm" eó
ma
so THHCM-GS-T-
06 ò Dai bpc Tóng hdp HCM, rói ngitòi thi sinh X dò chpn "chò làm" ò Dai hpc
BKHN, thi thi sinh Y
ditde
xèp thù nhì ò "chÓ làm" eó
ma
so THHCM-GS-T-06
trò thành ngitòi
ditdc
xép thù nhàt ò "chò làm" này.
Va
viéc chpn
ditdc
tiép tue
tién bành
nhit
qui trình ké trén Khi viéc chpn dà xong xuòi, tbì Bò xét xem càch

làm eó hdp
nhit
qui dinh kbòng (nhùng khòng can tbiép vào viéc lùa chpn cùa càc
bòi dóng),
va
néu
nhit
hdp qui dinh, tbì Bó bó nhiém thi sinh X làm giào
sit
Dai
hpc BKHN, thi sinh Y làm giào
su
Dai hpc THHCM, v.v
Tòi thièt
titòng
dà tói lue càn eó qui dinh
rach
rói, hdp ly, cóng
bang,
phù
hdp vói
Idi
ich tàp thè dàn
toc.
V. Tòi thièt titòng cùng dà dé'n
lue
nèn gat bò nhiing ly luàn
siiòng va
vu vd
kièu: ta càn thàt chat kiém tra,

de
eó trình dò cao,
ma
khòng dinh nghìa dùdc thè
nào là trình dò cao,
thè'nào
là nhùng chuàn
de
kiém tra
ve mite
hpc thuàt, v.v
Va
cùng nén bài bò nhùng qui dinh
rat
"khòng tri thùe"
uhit:
dem
"so'
lùdng"
de
dành già
"chat
lùdng" (kièu qui dinh bành chinh: dém so àn phàm
de
dinh cao
thà'p
ve
mat tri thùe
va
sàng kièn; ngày nay, trong lình

vite
tri
tue,
khòng thè bàt
ehitóc
nhà Tàn ò Trung Quóc, càn tài
liéu
làm chuàn de bàt thù lai làm viéc). Nhà
khoa hpc chàn chmh bièt càch dành già dóng nghiép: hp bièt nhùng àn phàm nào
eó già tri, dàng trong tàp san quóc
té
nào là
mot
bào dàm,
ho
sd khoa hpc nào
vùng chài, nhùng "lettres de reeommandation" cùa càc nhà khoa hpc ngoai quóc
co
dò tin cày cùa
chi'mg,
v. v
69
bay khòng nghe,
lUa
chpn dem ra
thUc
hién bay khòng. là viéc thuòc
hnh
vUc cùa
nhà càm quyén chình tri). Xuà't phàt

tu
dò, viéc "tuyén" giào
sit
dai hpc
ditdc
thUc
hi$n
duói binh thùe "cooptation". Hinh thùe này chù yèu là viéc "tuyén" càc "giào
su mói"
ditdc tbue
hién ditói hinh thùe càc "giào
sit
tai chùc" lùa chpn càc "thi
sinh" qua
binh
thùe bo phiéu
bau:
thi sinh nào
ditdc
nbiéu phiéu nhàt tbì triing
tuyén.
De
càc
giào.sit
cu chpn càc giào
sit
mài, là vi càc giào
sit cu
là nhùng ngitòi
dà eó trinb dò hiéu bièt

va
kinh nghiém
ve
bpc thuàt.
IO
Phàp là
nuóe co
chinh quyén tàp trung, tuy giào su dai hoc là "cóng chùc"
(fonetionnaire),
nhuiig
vi$c
tuyén giào su
dgi
hpc là mpt
tn/òng hpj) ngo^ii 1?
so vói càc loai cóng chùc khàc: doàn (con)s) giào su
d^ii
hpc là doàn còng chùc duy nhàt
dupe
tuyén
theo
hinh
thùe
"cooptation" vi diém ed bàn (trpng
su
hiéu biét) nói
trén.
Mot so iigvfòi Vipt
Nam hiéu làm
.V

nghìa cùa
vipc
trén, nén ngó ràng
vi
"dàn chù"
che
nén
co hinh thùe
hàxi
cit;
va vi vày
nén mài néu viéc
bau tu
ed sd
lén Ky
thàt ra "cooptation"
day,
chù yèu là do
và'n de tigùòi
tham dù
bau
phài eó trình dp hiéu
bi^t tUdng duwng tra
lèn, cho nén càm kj
vipc "ngifdi
eó trình dò hiéu biét
thà'p hdn" khòng
dtfpc
tham
dù viéc bau

cho nhùng cà'p
co
trình dò hiéu bièt cao hdn.
Thi dy
d Phàp,
profcsseurs
Hiyén
jìrofe.ssnurs:
professeusr
va
maitres de conférences tuyén maitres de conférences;
nhtrng
maitres de conférences khòng dupc tham
già
tuyén
jirofesseurs:
profes-seurs
de 2"" dùpc tham
già
tuyén
professeurs de 1*" classe (tuy
bang
2 thàp hdn
bang
1,
nhinig
si;
cao thàp day chi phàn
bièt
ve càp

bàc
tién
lùdng, chù khòng cao thà'p theo nghìa trình
dò
hiéu biét, quyén
han va
tràch
nhipm)).
3.C.
(Ai eó thè là "thf sinh" de trò thành giào
sit
dai hpc?). Nén dàt 2 diéu
ki$n.
- Diéu
kièn thù
nhàt de
co
the trò thành giào
sit
dai hpc nén là: phài eó
bang
tién sì.
- Diéu
kièn
thù hai de
co
thè trò thành giào sU dai hpc nén là:
co mot
trình
dp khoa hpc dupe còng nhàn là

"titdng
ximg".
Thè
nào là
"titdng xiuig"?
Trong mot
nitóc
co
chmh quyén tàp trung
iihif
ò nitóc ta (khòng pbài là
mot nitòc
lién bang),
eó mpt nhu càu trình dp dóng déu cho cà nitóc trong viéc tuyén
giào*sit
dai hpc (ò
Phàp cùng eó vàn
de titdng
tu).
Vi
thè nén
sit
tón tai cùa
mot
"bòi dóng xét duyét
toàn quóc" (ò Phàp gpi là Conseil National des Universités) trong viéc tuyén giào
su dai hpc, là
mot sit
hpp ly,
vi le

ràng trình dò luàn àn
ditpe
bào
ve
eó thè cùng
dù
"thitdng
vàng ha càm". hoàc vi
le
muóh trành tinh trang bè phài tritòng dai
hpc này,
d}a
phitdng np. "Hòi dóng xét duyét toàn quóc" nén là
mot
thù bòi dóng
khoa hpc trong titng ngành.
ma
tràch nhiém là hpp xét càc bó sd khoa hpc cùa càc
tiéh sì eó y dinh làm "thi sinh" de tn) thành giào
sit
dai
h(>c.
(Nguyèn tàc là chi
giào su mói dupc xét bó sd giào
sit;
do dò. thành vién bòi dóng này phài là nhùng
giào su dang bành nghe). Sau khi xét bó sd, Hpi dóng này ehi cóng nhàn bay
khòng còng nhàn là òng tién si X. bay bà tién sì Y,
"co thè'tn)
thành giào

sudai
h(yc"
bay kbòng [ò Phap gpi khàu này là "Qualification"]. chù khòng can tbiép vào
khàu tiép theo
(ma
tói sé trình
bay ditói
day).
Chi nhùng
ai
"trùng càch" (nghìa là
dupc
"qualifié")
tbì
mói ditpe
phép làm "thi sinh"
de
trò thành giào
sit
dai hpc.
68
•
Thù
tue
"Qualification"
co
cài
Idi
là bào dàm
ditde

trình dò chung cho cà
nUóc, trành dUdc bè phài dia phUdng, dóng thòi lai khòng can tbiép vào sU
lUa
chpn cùa càc trUÒng dai hpc.
3.d. (Tuyén nhU thè nào?). Tuyén theo
hinh
thùe "Cooptation" eó nghìa là:
Hpi dóng khoa hpc (tùng ngành) cùa mói tnfòng dai hpc (ò Phàp gpi là
Commission de spécialistes) xét ho sd càc "tbì sinh" dà nòp ddn vào
mot
"chó
làm", thi du nhù "chó làm" eó ma so BKHN-GS-T-03. (Nguyèn tàc là chi giào sU
mói
dUde
tuyén giào sU; do dò, thành vién bòi dóng này cùng phài là nhùng giào
sU dang bành ngbé).
Vi
mói "thi sinh" eó quyén nòp ddn vào nbiéu "chó làm" (thi
du 1 thi sinh nòp ddn vào "chó làm" vói
ma
so BKHN-GS-T-03 ò tritòng BKHN,
dóng thòi cùng
co
thè là thi sinh vào "chó làm" vói
ma
so THHCM-GS-T-06 cùa
• trUÒng THHCM ), cho nén Hòi dóng mói tritòng chpn vài thi sinh
ma
hp coi là
phù hdp. Thi du tritòng Dai bpc BKHN chpn vài thi sinh

ma
hp coi là phù hdp vói
"chó làm" eó ma so BKHN-GS-T-03,
va
xèp bang hp (ai thù nhàt, ai thù nhì,
v.v ,
va ngitng
ò
so'
ngitòi phù hdp; ò Phàp hién nay, so ngitòi tói da
ditdc
xép
bang là 5; néu khòng thi sinh nào phù hdp, thi bòi dóng khòng xép ai eà).
San
dò,
nhiing ngitòi "trùng tuyén" dupc theo thù tu dà xép
ma lita
chpn
"che
làm". Thi du
nhit
thi sinh X dùdc xèp thù nhàt d "chò làm" eó
ma so
BKHN-
GS-T-03,
dóng thòi cùng dùpc xèp thù nhàt ò
"che
làm" eó
ma
so THHCM-GS-T-

06 ò Dai hpc Tóng hdp HCM, rói ngitòi tbì sinh X
dò
chpn "cbò làm" ò Dai hpc
BKHN, thi thi sinh Y dùdc xèp thù nhì ò "chó làm" eó
ma
so THHCM-GS-T-06
trò thành ngitòi
ditdc
xép thù nhàt ò "chó làm" này.
Va
viéc chpn dùdc tiép tue
tiéh bành
nhit
qui trình ké trén Khi viéc chpn dà xong xuòi, tbì Bò xét xem càch
làm eó hdp nhù qui dinh khòng (nhitng khòng can tbiép vào viéc
lita
chpn cùa càc
bòi dóng),
va
néu
nhit
hdp qui dinh, thi Bò bó nhiém thi sinh X làm giào sU Dai
hpc BKHN, thi sinh Y làm giào sU Dai bpc THHCM, v.v
Tòi thièt titòng dà tói
lue
càn eó qui dinh rach rói, hpp ly, còng
bang,
phù
hdp vói
Idi

ich tàp
thè
dàn toc.
V. Tòi thièt titòng eiing dà dèh
lue
nèn gat bò nhùng ly luàn
suòng va
vu vd
kièu: ta càn thàt chat kiém tra,
de
eó trình dò cao,
ma
khóng dinh nghìa
ditpc
thè
nào là trình dò cao,
thè'nào
là nhùng chuàn
de
kiém tra
ve
mùc hpc thuàt, v.v
*
Va
cùng nèn bài bò nhùng qui dinh
rat
"khóng tri thùe" nhù: dem "so lùdng"
de
dành già
"chat

lùdng" (kièu qui dinh bành chinh: dém so àn phàm
de
dinh cao
thàp
ve
màt tri thùe
va
sàng kièn; ngày nay, trong lình
vite
tri tue. khòng thè bàt
chitóe
nhà Tàn ò Trung Quóc, càn tài liéu làm chuàn
de
bàt thù lai làm viéc). Nhà
khoa hpc chàn chmh biét càch dành già dóng nghiép: hp bièt nhùng àn phàm nào
co
già tri, dàng trong tàp san quóc tè nào là
mot
bào dàm,
ho
sd khoa hpc nào
vùng chài, nhùng "lettres de reeommandation" cùa càc nhà khoa hoc ngoai
qiiòe
co
dò tin cày cùa ehiing, v. v
m
Ngifdc
trò lai, nén
dìmg
so

lUdng
de so sành trong viéc xét nàng
xiiàt
cùa
viéc
dào tao. Thi du: Phàp vói 55 triéu dàn, mói nàm
so
luàn àn tiéh sì dUdc bào
ve
là trén 1 van; ò ta, vói hdn 70 triéu dàn (eó
le tbUe
sU là gàn 80 triéu dàn). tóng
so
tien
sì
qua
it; tòi thièt tuòng khòng nèn eó nhiing qui dinh
qua khàt
khe (dòi
khi khàt khe
mot
càch phi ly), eó khi khàt khe hdn cà nhùng nitóc dà phàt trién,
gay phién bà cho ngitòi lao dóng tri
oc
d Viét Nam
mot
càch kbòng dàng.
Trén day, tuy tòi chi de càp dèh tntòng hdp càc trUÒng dai hpc,
nhUng
truòng hpp cùa càc vién nghién cùu cùng

titdng
tu.
cròi co
nèu mpt vài thf
dy
d Phàp de minh hpa, nhung tói khòng he
eó
y quàng
cào"
cho càch làm d Phàp.
vi
de
nghj
cùa tói khàc vói toàn
bg
càch làm d Phàp
hipn
nay, thf
dy
nhù ta khóng nèn dàt
habilitation,
v.v.)
Dia chi
: Dai hoc René
Dexcarts,
Paris.
29
rue
J. Fouriaux 92160
-

Antony (Trance)
70
PHULUC
1.
Trén day
co
de càp den vàn de tuyén
ngufòi.
Thòi nay, tuyén
ciuig
là
mpt
hinh thùe
"thi". Càc
hinh thùe
"thi", hiéu theo nghìa chung ò nhiéu nitóc góm
càc loai thi nhU sau :
Co
loai thi kiém tra de chùng nhàn mot trình dò hiéu biét
(do tbì dupc còng nhàn
bang
mot hpc vi, tié'ng Phàp là grade).
Co
loai thi dinh cao
thàp de tuyén sinh vào càc tritòng; eó loai thi dna dinh cao thà'p de trao giài
thitòng de khuyé'n khich. (Hai loai thi này khóng két thùe
bang mot
hpc vi).
Co
loai thi dinh cao thà'p de tuyén ngitòi vào

mot
so'
còng viéc (eó thè két thùe, bay
khòng,
bang mot
danh hiéu, tié'ng Phàp là titre ; nhitng danh biéu khòng phài là
hpc vi). Hinh thùe thi ò càp bàc thàp thi ban giàm khào ra dàu bài cho thi sinh
viét
và/bay
vàn dàp.
Hinh
thùe thi ò càp bàc cao tbì thUe hién de àn, hoàc luàn
vàn, hoàc bào ve luàn àn. Ciing
ò
mùc dò cao, ngitòi ta tó chùc thi tuyén ngitòi
qua
hinh
thùe xét bó sd khoa hpc
va
bòi thoai-hòi dàp (entretien-audition).
Nbàc
lai là trong
lich su
Viét Nam, khòng eó thòi nào tó chùc "coi" thi ky
litòng va
ngàt
ngà nbu ditói thòi
viia
Tu
Due.

Ben
ngoài thi rào tritòng thi,
làp
chòi
canh
de NgU
su
giàm
sàt.
De
diéu dem voi ngUa
tiiàn
tieu.
Ben
trong thi nhò't quan ehà'm thi
trong tritòng de
kbòi
lo, quyén thi tbì dpe phàch de
dà'ii
tèn, ehà'm mói bài tbì Sd
khào,
Phùc khào, Chù khào xét titng
net
tùng chù titng càu. Dàu de thi tbì
biém
hòc,
nhàm dành
bay
thi sinh. NhUng dò cùng là cài thòi
ma sit

hiéu biét thàp
nhàt, vi
nói
dung cùa sU hpc ròng tuéch, muc
dìch
cùa viéc thi
cu
chi là sU so bì
cao thà'p cùa mot
lù
ngitòi
eimg mot
loai hiéu bièt
titdng
ditdng.
Kièu thi eù dò dà
cho thày bau qua ra sao. Ngày nay, khi thi tuyén ò càp bàc cao
nhit
ò càp bàc
nghién
ei'tii
sinh, thièt titòng nén trành kièu cùng nbàc ra dàu bài,
tra
bài, ehà'm
bài (là hinh thùe kiém tra tre em, thanh thièu
nièn).
?
Ve vàn
de
"kién

thijfc"
va
"hoc nghe" trong giào
due
dai hoc :
a) Nhù tòi dà viét trong bài
"Kiém
lai mot so y kién
gap ve
viéc hpc" dàng
trong
Nhàn
Dàn Chù nhàt 24/10/1993, trong giào due dai hpc, nén phàn biét
phàn "kiéh thùe"
va
phàn "hpc ngbé". "Kién thùe" day là
sit
hiéu biét
va
ly luàn ed
bàn, trong bàt
cu
ngành nào. Nò lai càn thié't cho
vi$c
"hpc nghé",
co
nò
thi vi^c
"hpc nghé" mói dat,
va

ngitòi hpc nghé dat, chinh là nhàn tài cùa dàt nitóc (chù
nhàn tài khòng chi là nhùng ngitòi eó chùc danh).
Co le
càn nói tbèm là dàn tri
cao bay thà'p, cùng gàn lién vói cài phàn "kiéh thùe" này, chù dàn tri khòng
ngitng ò mùc trung hoc phó thóng. Cùng vi phàn biét vày, cho nén ò càc nitóc dà
phàt trién, ngitòi ta mói quan niém hpc ed bàn tritóe, rói mói rè ra "hpc nghé" san.
Tòi xin tam gpi
nò
là càch tó chùc "chung ngành tritóe. rièng nghé san", (mot
trong nhùng ly do tón tai cùa càc dai hpc da khoa)
de
phàn biét vói càch tó chùc
"tuyén theo nghé ngay" nghìa là càch tó chùc tuyén sinh
som
(ngay tit mùc
co
tu
tài) vào càc dai hpc nghé nghiép.
b) Càch tó chùc "chung ngành tritóe, riéng nghé sau", eó hai diéu
Idi
: Thù
nhàt là vi "chung ngành tritóe", tó chùc viéc hpc dùdc rè hdn càch "tuyén theo
71
nghé ngay". Thù nhì là vi trong
mot
nén kinh té' thi tntòng (dù eó dinh bitóng)
va
it nhiéu
ehju

ành
hitòng
cùa
ben
ngoài,
va
vi khoa hpc ky thuàt tién trién nhanh,
ngUÒi lao dóng tói
mot lue
nào dò eó thè bó buòe phài dòi nghé, ngitòi sinh vièn
dang trong
qua
trình dào tao eó thè phài
chuyèn
bitóng. (Phài chàng ngay ò ta,
mot
so nghé thòi thUdng sau
mot
thòi gian nò ró nay dang bi
chifng
lai). O
mot
mùc chuyèn mòn cao, chi eó càch tó chùc
"chimg
ngành
tritóe.
rièng nghé sau",
mói là giài phàp phù hdp trong viéc giùp ngitòi lao dòng - cUu sinh vièn de
ditdc
dào tao lai

de
chuyèn nghé. nhanh
cbòng
dàp ùng
dxióc
nbu càu cùa xà bòi. Hiéu
qua
kinh té, già thành rè nhàt cùa giào due dai bpc. là ò chò dò. Cho nèn thièt
tuòng dàn dàn càc dai hpc nghé nghiép cùng nèn tiéh tói viéc tuyén sinh ò
mot
mùc cao bdn, thi du
nhit
dai hpc
sit
pham, sau này nèn tuyén sinh ò
mite
eù nhàn
va
dào tao
sit
pham ngàn ban hdn.
Nhit
vày khòng nhùng phù hdp vói xu bitóng
chung
ma
lai tu nàng cao uy
tùi
cùa tntòng minh.
e) Nèh eó tó chùc "chung ngành tritóe. rièng nghé sau". tbì càc
bang

càp eó
tén, càc hpc vi loai eù nhàn.
tliae
si
mói eó ly do tón tai.
vi dita
trén
sit
tò chùc
hpc tùng chàng. két
thùe
titng chàng. Nèu kbòng thi cùng
iibit
trò lai
nhit
mày
cbue
nàm tritóe. vói nhùng
cliùng
ehi tòt nghiép dai hpc này. dai hpc kia là dù,
con bang
càp eó tén trò thành vò nghìa. Xin nói tbèm là xu bitóng chung cùa cbàu
Au hién nay là tiéh tói
"3.5.8".
dành dàu mòc so nàm dào tao
làii lUdt
: ed bàn
(kboàng
3 nàm), nghé nghiép (3+2 =
5),

dào tao qua nghién cùu (5 + 3 = 8).
d) Trò lai vàn
de
"hpc nghé".
co
dièm dàng chù y. là trén thè
giói
bièn nay,
ngitòi ta trành viéc dào tao qua hep.
vi
khoa hpc ky thuàt
tiéii
nhanh. nèu dào tao
qua
hep theo kièu tiép thu nhùng còng
thùe va
nhe
ve kièii
thùe ed bàn. tbì khòng
thè càp nhàt nói. Cùng
nhit
càn
mot sit
thàn trpng khi
khàiig
dinh
itu
tién
thi.tc
bành : kbi nèn còng nghiép

con
pbói
phai,
mang
litói
ky nghé
con
qua tinta thót,
so xi nghiép
cbita
nhiéu
de co
thè tiép
dòn
sinh vièn
thitc
tàp.
*khi
phitdng tién
trang
bj con
it òi giào
diic
dào tao càn phài
dita
trén ly luàn nbiéu bdn
de
bù
lai.
3.

Ve
vàn
de
dai hpc còng làp
va
dai hpc
tit
làp ; Ngay cà ò
mot
so nitóc tU
bàn vói chinh quyén tàp trung
(nhif
Phàp) : cóng hpc
va tit
hpc dóng nhùng vai trò
bó sung cho nhau. nhitng
ditói
màt Nhà nitóc, hai loai tritòng khóng thè coi là
"binh dàng". Dai hpc còng làp sinh boat chù yèu do ngàn qui Nhà
iiitóe.
trén
nguyèn tàc dào tao theo ké
boach
Nhà
iiitòc,
dàc bièt là
ve
càc ngành trpng diém
eó tinh càch chièn lupe, vai trò quyét dinh (mò bay dòng, tuyén
sinh

nhiéu bay it,
khich
le
bay khóng) hoàn toàn thuòc ve Nhà nitóc.
Ve
này
eiuig
thuóe ve vàn de
dpe làp tu chù cùa
mot
nitóc (nhàt là khi eó sU tón tai cùa dai bpc
tit
làp nitóc
ngoài).
Xin xem tbèm bài tòi viét Vai fro cùa Nhà
niAk
trong giào
due
dang
trong 'Pia Sàng thàng
12/1998 va
"Vài suy
nghì
ve cóng
h(K
va ftt hoc" dang trong
Tuàn Tin
tue
10/4
/1993).

72
4.
Nhàn day, ciing xin de càp dé'n vàn de thièu
va
hiéu sai thóng tin. Xin néu
vài thi du ve sU hiéu nhàm mot so'
tu ngit
nitóc ngoài
va mot
so'
khài niém, eó thè
co
hàu
qua
: Postdoc bi hiéu nhàm là
mot bang
càp cao hdn
bang
tièh sì ; trong
khi dò thUc ra Postdoc dành cho mot
so'
ngitòi eó
bang
tiéh sì muò'n nghién cùu
thém trong khi chò
d(?i duqic
chùc
vii
trong giào giói bay dupc mot còng viéc làm
àn gì ón

djnh
(nhiing ngitòi tién sì trpi hdn bay may
man
hdn, trò thành giào sU
ma
khóng càn phài qua Postdoc).
Mot
so ngitòi khòng phàn biét
ditdc
và'n de
nghién cùu khoa hpc NCKH) trong tritòng hdp cùa
mot
luàn àn tién sì (nò phài là
mot
khói thuàn nhàt
va
mang tinh càch khoa
bang) va
và'n
de
NCKH theo
cac
de
tài dàp iing nhu càu cùa xà bòi (nò khòng eó càc ràng buòc trén, do
dò
nò de phàt
trién manh khi ngitòi nghién cùu dà
som
thoàt kbòi cài càu
bang

càp).
Sit
khòng
phàn biét này trong
qua
khù dà
gay
ra
mot su
tranh cài vò ich
ve
và'n de
mot
bang
bay hai
bang
tién sì,
ma
may nay dà
ditde
giài quyét. (Xin xem thém bài tòi
viét "Vài suy
nghl tàn man
chung quanh
vàn
de dào tao qua
nghién
càu" dàng
trén bào Tia Sàng so thàng 12/1998). Academy (tié'ng My)
Acadéiuie

(tié'ng Phàp)
bi
mot so'ngitòi
hiéu làm là Vién Hàn làm
Qiiò'e già
trong bàt
cu
tntòng
hcJp
nào ;
trong khi dò
tu
này eó thè là tén gpi cùa
mot
bòi khoa hpc
tu,
dóng
mot
so tién tbì
eó thè
già
nhàp,
nhit
New York Academy of Sciences ; hoàc eó nghìa là ndi
ma
ngitòi ta bành
mot
thuàt,
mot
trò giài tri nhù Acàdémie Equitation Western

(citdi
ngUa kièu cao boi),
Acàdémie
de billard (dành bi-a). Cùng eó ngitòi titòng Collège
de France là tntòng trung hpc ed
so,
khòng biét ràng dò là ed sd nghién cùu
va
giàng day cao nhàt cùa Phàp ; nghe nói tói Ecole Normale Spérieure thi ngó là
mot
loai dai hpc
sit
pham
kiéii
Viét Nam, nèn ngae nhién ràng sao mói nàm hp
tuyén
co
vài cbue sinh vién
ma
dàp
lùig ditdc
nbu càu
ve so
liéu giào vièn, v.v
Trong viéc khai
tbàc
thóng tin, khòng bièt tbì tìm hòi ra cho biét, cùng là
chuyèn tu
nhién. Tuy nhién cà nhàn hiéu sai riéng cho minh, cùng chàng sao. Cài
nén trành là,

tu
nhùng cài biéu sai, làp ra nhiing qui dinh chung cho tàp thè. Tìm
hiéu chinh xàc càc nén vàn minh, càc ly luàn, càc càch tò chùc ò ndi khàc cùng
lién quan
dèh
vàn
de
dàn tri.
73