Phát triển kinh tế theo Chương trình xây dựng nông thôn mới ở huyện Thạch Thất, thành phố Hà Nội
Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (1.58 MB, 109 trang )
ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ
NGUYỄN ĐỨC MẠNH
PHÁT TRIỂN KINH TẾ THEO CHƢƠNG TRÌNH
XÂY DỰNG NÔNG THÔN MỚI Ở HUYỆN
THẠCH THẤT, THÀNH PHỐ HÀ NỘI
LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÝ KINH TẾ
CHƢƠNG TRÌNH ĐỊNH HƢỚNG THỰC HÀNH
Hà Nội - 2014
ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ
NGUYỄN ĐỨC MẠNH
PHÁT TRIỂN KINH TẾ THEO CHƢƠNG TRÌNH
XÂY DỰNG NÔNG THÔN MỚI Ở HUYỆN
THẠCH THẤT, THÀNH PHỐ HÀ NỘI
Chuyên ngành: Quản lý kinh tế
Mã số: 60 34 01
LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÝ KINH TẾ
CHƢƠNG TRÌNH ĐỊNH HƢỚNG THỰC HÀNH
NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS. NGÔ QUANG MINH
Hà Nội - 2014
LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi, và có kế
thừa các công trình nghiên cứu trước đó có liên quan đến đề tài.
Các số liệu, kết quả nghiên cứu trong luận án là trung thực và chưa
từng được ai công bố trong bất kỳ công trình nào khác.
Hà Nội, ngày tháng năm 2014
Tác giả luận văn
Nguyễn Đức Mạnh
MỤC LỤC
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT i
DANH MỤC CÁC BẢNG ii
DANH MỤC CÁC HÌNH iii
PHẦN MỞ ĐẦU 1
CHƢƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ PHÁT TRIỂN
KINH TẾ THEO CHƢƠNG TRÌNH XÂY DỰNG NÔNG THÔN MỚI 10
1.1. Khái lược về Chương trình xây dựng nông thôn mới 10
1.1.1. Nông thôn và phát triển nông thôn 10
1.1.2. Chương trình xây dựng nông thôn mới 11
1.2. Phát triển kinh tế theo Chương trình xây dựng nông thôn mới 13
1.2.1. Khái niệm, vai trò của phát triển kinh tế theo Chương trình xây dựng
nông thôn mới 13
1.2.2. Nội dung của phát triển kinh tế theo Chương trình xây dựng nông
thôn mới 21
1.2.3. Các nhân tố ảnh hưởng đến phát triển kinh tế theo Chương trình xây
dựng nông thôn mới 32
1.2.4. Hệ thống các chỉ tiêu đánh giá 36
1.3. Kinh nghiệm của một số địa phương về phát triển kinh tế theo Chương
trình xây dựng nông thôn mới 40
1.3.1. Kinh nghiệm của huyện Đan Phượng, thành phố Hà Nội 40
1.3.2. Kinh nghiệm xây dựng nông thôn mới ở Bắc Giang [28] 41
1.3.3. Những bài học kinh nghiệm có thể tham khảo cho huyện Thạch Thất
42
CHƢƠNG 2: THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN KINH TẾ THEO
CHƢƠNG TRÌNH XÂY DỰNG NÔNG THÔN MỚI Ở HUYỆN
THẠCH THẤT, THÀNH PHỐ HÀ NỘI 44
2.1. Những điều kiện tự nhiên, kinh tế, xã hội có ảnh hưởng đến quá trình
phát triển kinh tế trong xây dựng nông thôn mới ở Thạch Thất 44
2.1.1. Đặc điểm tự nhiên 44
2.1.2. Đặc điểm kinh tế - xã hội 48
2.2. Những thành quả sau 4 năm thực hiện phát triển kinh tế theo Chương
trình xây dựng nông thôn mới ở huyện Thạch Thất (2010 - 2013) 51
2.2.1. Tăng trưởng và chuyển dịch cơ cấu kinh tế 51
2.2.2. Khai thác và sử dụng nguồn nhân lực 58
2.2.3. Phát triển các hình thức sản xuất 60
2.2.4. Kết cấu hạ tầng - kỹ thuật 63
2.3. Những hạn chế và nguyên nhân trong phát triển kinh tế theo Chương
trình xây dựng nông thôn mới của huyện Thạch Thất 66
2.3.1. Những hạn chế 66
2.3.2. Nguyên nhân của những hạn chế 71
CHƢƠNG 3: ĐỊNH HƢỚNG VÀ GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN KINH TẾ
THEO CHƢƠNG TRÌNH XÂY DỰNG NÔNG THÔN MỚI Ở HUYỆN
THẠCH THẤT - THÀNH PHỐ HÀ NỘI GIAI ĐOẠN 2014 - 2020 74
3.1. Bối cảnh trong nước tác động đến sự phát triển của Thạch Thất 74
3.2. Định hướng và mục tiêu phát triển kinh tế theo Chương trình xây dựng
nông thôn mới ở Thạch Thất giai đoạn 2014-2020 75
3.2.1. Định hướng phát triển kinh tế theo Chương trình xây dựng nông thôn
mới huyện Thạch Thất giai đoạn 2014-2020 75
3.2.2. Mục tiêu chủ yếu trong phát triển kinh tế huyện Thạch Thất giai đoạn
2014 - 2020 78
3.3. Các giải pháp chủ yếu phát triển kinh tế theo Chương trình xây dựng
nông thôn mới ở Thạch Thất giai đoạn 2014 - 2020 80
3.3.1. Nhóm giải pháp về xây dựng, thực hiện quy hoạch phát triển kinh tế 80
3.3.2. Nhóm giải pháp về chuyển dịch cơ cấu kinh tế, phát triển các ngành
nghề, dịch vụ ở nông thôn 82
3.3.3. Nhóm giải pháp về phát triển các nguồn lực đáp ứng các yêu cầu phát
triển kinh tế 86
3.3.4. Nhóm giải pháp về phát triển các hình thức tổ chức sản xuất, tăng
cường liên kết và phát triển thị trường nông thôn 90
3.3.5. Phát triển kết cấu hạ tầng kinh tế nông thôn đồng bộ, từng bước hiện
đại đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế của huyện 92
3.3.6. Nâng cao năng lực và hiệu quả quản lý của chính quyền địa phương
trong phát triển kinh tê theo Chương trình xây dựng nông thôn mới 94
KẾT LUẬN 96
TÀI LIỆU THAM KHẢO 98
i
DANH MỤC CÁC CHỮ VIÊT TẮT
STT
Ký hiệu
Nguyên nghĩa
1
BQ
Bình quân
2
CN
Công nghiệp
3
CNH
Công nghiệp hóa
4
GTSX
Giá trị sản xuất
5
HĐH
Hiện đại hóa
6
HTX
Hợp tác xã
7
Ha
Hecta (đơn vị đo diện tích, 1ha = 10.000m
2
)
8
KT-XH
Kinh tế - xã hội
9
Nxb
Nhà xuất bản
10
SL
Số lượng
11
TM-DV
Thương mại - Dịch vụ
12
TTCN
Tiểu thủ công nghiệp
13
UBND
Ủy ban nhân dân
14
XD
Xây dựng
ii
DANH MỤC CÁC BẢNG
STT
Số hiệu
Tên bảng
Trang
1
Bảng 2.1
Hiện trạng sử dụng đất đai huyện Thạch Thất
45
2
Bảng 2.2
Tình hình dân số huyện Thạch Thất trong 4
năm (2010-2013)
50
3
Bảng 2.3
Tăng trưởng kinh tế trên địa bàn huyện giai
đoạn 2010-2013
51
4
Bảng 2.4
Cơ cấu kinh tế huyện Thạch Thất qua 4 năm
2010 - 2013
52
5
Bảng 2.5
Cơ cấu giá trị sản xuất ngành nông nghiệp
54
6
Bảng 2.6
Kết quả sản xuất nông nghiệp 4 năm 2010-2013
55
7
Bảng 2.7
Kết quả sản xuất một số ngành CN, TTCN chủ
yếu trên địa bàn huyện năm 2013 (Tính theo giá
cố định 1994)
56
8
Bảng 2.8
Hiện trạng làng nghề huyện Thạch Thất
(Năm 2013)
57
9
Bảng 2.9
Tình hình lao động và việc làm giai đoạn
2010 - 2013
59
10
Bảng 2.10
Tình hình kinh tế trang trại huyện Thạch Thất
năm 2013
61
11
Bảng 2.11
Tình hình hợp tác xã giai đoạn 2010 - 2013
62
12
Bảng 2.12
Hiện trạng giao thông nông thôn huyện Thạch
Thất năm 2011
63
13
Bảng 3.1
Các chỉ tiêu kinh tế và phát triển chủ yếu của
huyện Thạch Thất giai đoạn 2014 - 2020
79
14
Bảng 3.2
Các tiêu chí cơ bản xây dựng nông thôn mới
đến năm 2020 của Thạch Thất
80
iii
DANH MỤC CÁC HÌNH
STT
Số hiệu
Tên hình
Trang
1
Hình 2.1
Thu nhập bình quân đầu người huyện Thạch
Thất, huyện Đan Phượng và cả nước giai đoạn
2010 - 2013
53
2
Hình 2.2
Cơ cấu sử dụng điện theo thành phần qua các
năm
65
3
Hình 3.1
Mô hình liên kết 4 nhà trong phát triển kinh tế ở
Thạch Thất
91
1
PHẦN MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Trong xu thế hội nhập và phát triển đang diễn ra sâu rộng, dưới sự lãnh
đạo của Đảng, nước ta đang nỗ lực thực hiện thành công tiến trình công
nghiệp hóa, hiện đại hóa (CNH, HĐH) đất nước để xây dựng nước ta thành
một nước công nghiệp tạo tiền đề cho bước phát triển cao hơn hướng tới thực
hiện mục tiêu dân giàu, nước mạnh, xã hội dân chủ, công bằng, văn minh.
Tuy nhiên sẽ không thể có một nước công nghiệp nếu như nông nghiệp, nông
thôn còn lạc hậu và đời sống nông dân còn thấp. Nhận thức rõ vấn đề này, tại
Đại hội Đại biểu toàn quốc lần thứ X, Đảng ta xác định cần phải “Xây dựng
nông thôn mới ngày càng giàu đẹp, công bằng, dân chủ, văn minh, có cơ cấu
kinh tế hợp lý, quan hệ sản xuất phù hợp, kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội phát
triển ngày càng hiện đại” và coi đây là một trong những nhiệm vụ quan trọng
hàng đầu của sự nghiệp CNH, HĐH đất nước.
Quán triệt tinh thần Nghị quyết Đại hội Đại biểu toàn quốc lần thứ X
của Đảng về vấn đề thực hiện Chương trình xây dựng nông thôn mới, Hội
nghị Trung Ương lần thứ bảy (khóa X) ra Nghị quyết số 26-NQ/TW về
“Nông nghiệp, nông dân, nông thôn” đã chỉ rõ cần “Xây dựng nông thôn mới
có kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội hiện đại; cơ cấu kinh tế và các hình thức tổ
chức sản xuất hợp lý, gắn nông nghiệp với phát triển nhanh công nghiệp, dịch
vụ, đô thị theo quy hoạch; xã hội nông thôn ổn định, giàu bản sắc văn hoá dân
tộc; dân trí được nâng cao, môi trường sinh thái được bảo vệ; hệ thống chính
trị ở nông thôn dưới sự lãnh đạo của Đảng được tăng cường”.
Đến nay, quá trình xây dựng nông thôn mới của Việt Nam đang từng
bước được triển khai thực hiện. Chính phủ đã có Chương trình hành động
nhằm thực hiện Nghị quyết của Ban Chấp hành Trung ương Đảng về nông
2
nghiệp, nông dân, nông thôn. Bộ mặt nông thôn đã có những thay đổi rõ rệt,
cơ sở hạ tầng kinh tế - xã hội (KT-XH) được phát triển, đời sống vật chất và
tinh thần người dân được cải thiện và không ngừng nâng lên. Tuy nhiên do
nhận thức chưa đồng đều, chỉ đạo, phối hợp thực hiện chưa thực sự hiệu quả,
đầu tư còn phân tán, dàn trải nên kết quả đạt được còn hạn chế, chưa đáp ứng
được so với các yêu cầu đặt ra. Đồng thời thực tiễn quá trình tổ chức thực
hiện còn nhiều khó khăn, hạn chế và vướng mắc cần sớm được giải quyết.
Thạch Thất là một huyện ngoại thành của Thủ đô Hà Nội, với đặc thù
là huyện bán sơn địa, khu vực nông thôn chịu ảnh hưởng khá mạnh của quá
trình công nghiệp hóa và đô thị hóa, tăng trưởng chưa đồng đều giữa các xã
do sự khác biệt về vị trí địa lý, về ngành nghề truyền thống, nguồn tài nguyên
và lợi thế thị trường. Do vậy trong thời gian qua, thực hiện các Nghị quyết,
Quyết định, Chỉ thị của Thành ủy, Huyện ủy, Đảng bộ và nhân dân huyện
Thạch Thất luôn quan tâm sát sao, nỗ lực chỉ đạo, tổ chức thực hiện Chương
trình xây dựng nông thôn mới trong toàn huyện và đã thu được những kết quả
bước đầu đáng khích lệ. Tuy nhiên, thực tế quá trình thực hiện cho thấy hầu
hết các địa phương đều đang đầu tư dàn trải và chú trọng nhiều vào việc triển
khai thực hiện các dự án xây dựng cơ bản mà chưa có sự quan tâm đúng mức
tới việc triển khai các giải pháp phát triển kinh tế, nâng cao thu nhập cho
người dân địa phương. Trong khi đó, quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế tuy
đã đúng hướng nhưng diễn ra còn chậm, phát triển thiếu quy hoạch, sản xuất
nông nghiệp vẫn còn manh mún, hiệu quả thấp; việc khôi phục và phát triển
lại các làng nghề truyền thống gặp nhiều khó khăn, các hoạt động dịch vụ hỗ
trợ sản xuất còn hạn chế; vấn đề giải quyết công ăn việc làm cho người lao
động gặp khó khăn, nhất là các vùng phải thu hồi đất cho các dự án phát triển
KT-XH; chênh lệch giàu nghèo giữa các địa phương còn lớn đang là những
vấn đề bức xúc trong xã hội. Điều này dẫn đến kinh tế ở một số xã phát triển
3
chưa vững chắc, không có chiều sâu, chất lượng và hiệu quả chưa cao, quan
hệ hợp tác trong sản xuất kinh doanh còn hạn chế từ đó đã làm suy giảm “lực
nội sinh” trong quá trình xây dựng nông thôn mới của địa phương.
Xuất phát từ những yêu cầu về đẩy nhanh quá trình thực hiện xây dựng
nông thôn mới và tình hình trên đây, tác giả tiến hành nghiên cứu đề tài:
“Phát triển kinh tế theo Chƣơng trình xây dựng nông thôn mới ở huyện
Thạch Thất, thành phố Hà Nội”.
2. Tình hình nghiên cứu có liên quan đến đề tài
Phát triển nông nghiệp, nông thôn là một trong những trọng tâm trong
chiến lược phát triển KT-XH của nước ta, được Đảng và Nhà nước hết sức coi
trọng, đây cũng là vấn đề được các nhà lý luận, các nhà kinh tế học, các nhà
làm chính chính và các tổ chức quan tâm nghiên cứu. Cho đến nay đã có
nhiều Nghị quyết của Đảng và Nhà nước về nông nghiệp, nông thôn và nông
dân; nhiều công trình nghiên cứu giá trị của các nhà khoa học về vấn đề nông
nghiệp, nông dân và phát triển nông thôn.
Tiếp tục đẩy mạnh phát triển nông thôn nhằm nâng cao đời sống nhân
dân sau đổi mới, Hội nghị lần thứ 5 Ban Chấp hành Trung Ương Đảng (khóa
VII) đã ra Nghị quyết số 05-NQ/TW ngày 10/6/1993 về việc tiếp tục đổi mới
và phát triển KT-XH nông thôn; Nghị quyết số 06-NQ/TW ngày 10/11/1998
của Bộ Chính trị về Một số vấn đề phát triển nông nghiệp và nông thôn. Sau
khi Việt Nam gia nhập WTO, tiếp tục xác định tầm quan trọng của nông
nghiệp, nông thôn, Hội nghị lần thứ 7 Ban Chấp hành Trung Ương (khóa X)
đã ra Nghị quyết số 26-NQ/TW ngày 05/8/2008 về Nông nghiệp, nông dân,
nông thôn nhằm phát triển nông nghiệp theo hướng hiện đại, xây dựng nông
thôn mới không ngừng nân cao đời sống vật chất, tinh thần của dân cư nông
thôn. Thực hiện Nghị quyết của Đảng, ngày 28/10/2008, Chính phủ đã ra
4
Nghị quyết số 24/2008/NQ-CP ban hành một chương trình hành động của
Chính phủ về xây dựng nông nghiệp, nông dân và nông thôn, thống nhất nhận
thức, hành động về nông nghiệp, nông dân, nông thôn và Chương trình mục
tiêu Quốc gia về xây dựng nông thôn mới.
Ngoài những văn kiện của Đảng và Nhà nước, liên quan tới vấn đề
nông nghiệp, nông dân và nông thôn Việt Nam còn có rất nhiều công trình
nghiên cứu có giá trị, tiêu biểu như:
Công trình nghiên cứu: “Về phát triển kinh tế nông thôn nước ta hiện
nay” của tác giả Nguyễn Đăng Chất Chủ biên, do Nxb Nông nghiệp ấn hành
năm 1994, đã đề cập đến nhiều nội dung quan trọng liên quan những vấn đề
cơ bản trong quản lý và phát triển kinh tế nông nghiệp, nông thôn sau đổi mới
như: Hệ thống chính sách nông nghiệp, cơ cấu kinh tế nông thôn, đầu tư, các
giải pháp kỹ thuật mới áp dụng vào sản xuất nông nghiệp…
Công trình nghiên cứu: “Nông nghiệp, nông thôn Việt Nam thời kỳ đổi
mới” của tác giả Nguyễn Sinh Cúc, Nxb Thống kê, năm 2003. Đây là công
trình nghiên cứu dài hơi, công phu của tác giả với những phân tích có tính
thuyết phục về quá trình đổi mới nông nghiệp Việt Nam sau gần 20 năm. Công
trình đã luận giải rõ quá trình đổi mới, hoàn thiện chính sách nông nghiệp,
nông thôn nước ta trong những năm đổi mới, những thành tựu và những vấn đề
đặt ra trong quá trình phát triển nông nghiệp, nông thôn Việt Nam.
Công trình nghiên cứu: “Giáo trình phát triển nông thôn” của tác giả
Mai Thanh Cúc và Quyền Đình Hà đồng chủ biên do Nxb Nông nghiệp ấn
hành năm 2005 đã đưa ra cái nhìn tổng quan nhất về kinh tế nông thôn, phát
triển kinh tế nông thôn, phát triển cơ sở hạ tầng dịch vụ xã hội và môi trường
nông thôn. Đồng thời công trình công trình cũng khẳng định được vai trò, vị
trí của nhà nước và các tổ chức trong phát triển nông thôn Việt Nam.
5
Công trình nghiên cứu: “Phong trào “Mỗi làng, một sản phẩm” - một
chiến lược phát triển nông thôn trong quá trình công nghiệp hóa” của tác giả
Nguyễn Mạnh Hùng (Nxb Nông nghiệp, 2006) đã khái quát hình ảnh khu vực
nông thôn trong thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa. Công trình cũng đưa
ra những phân tích, đánh giá có giá trị về Chương trình “Mỗi làng một nghề”
ở Việt Nam theo ảnh hưởng sự lan tỏa của phong trào “Mỗi làng một sản
phẩm” ở Nhật Bản.
Công trình: “Phát triển kinh tế nông thôn tỉnh Quảng Bình trong quá
trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa” luận án tiến sỹ kinh tế của tác giả
Nguyễn Cao Chương (Nxb Học viện Chính trị - Hành chính quốc gia Hồ Chí
Minh, 2012) là một trong những công trình mới nhất nghiên cứu về phát triển
kinh tế nông thôn. Bằng những luận cứ thuyết phục công trình đã cung cấp hệ
thống cơ sở lý luận và thực tiễn cho phát triển kinh tế nông thôn, đồng thời
nêu ra được phương hướng phát triển cho khu vực kinh tế nông thôn còn
nhiều lạc hậu.
Những nghiên cứu về vấn đề xây dựng nông thôn mới ở Việt Nam
bước đầu có các nghiên cứu như:
Công trình nghiên cứu: “Xây dựng nông thôn mới - những vấn đề lý
luận và thực tiễn” do Vũ Văn Phúc chủ biên (Nxb Chính trị quốc gia, 2012)
là công trình nghiên cứu rất công phu của tập thể tác giả, ngoài những đánh
giá sâu sắc về thực tiễn xây dựng nông thôn mới ở Việt Nam công trình còn
tập hợp nhiều bài viết nghiên cứu có giá trị về mặt lý luận chung, kinh nghiệm
quốc tế về xây dựng nông thôn mới để rút ra những bài học kinh nghiệm cho
Việt Nam.
Một trong những công trình mới nhất nghiên cứu về xây dựng nông
thôn mới là công trình nghiên cứu: “Xây dựng nông thôn mới ở Việt Nam:
6
Tầm nhìn mới, tổ chức quản lí mới, bước đi mới” do Tô Xuân Dân chủ biên
(Nxb Nông nghiệp, 2013) đã góp phần cung cấp những kiến thức cơ bản về
nông nghiệp, nông dân, nông thôn mới ở Việt Nam cho các cán bộ quản lý
nông thôn mới ở cơ sở.
Ngoài những công trình nghiên cứu đã nêu ở trên, còn nhiều công trình
nghiên cứu của các tác giả với nhiều cách tiếp cận khác nhau đã cung cấp
những luận cứ, luận chứng, những dữ liệu rất quan trọng cho phát triển nông
nghiệp, nông thôn và xây dựng nông thôn mới ở nước ta. Tuy nhiên các công
trình này đều không đi sâu vào nghiên cứu vấn đề phát triển kinh tế theo chương
trình xây dựng nông thôn mới, đặc biệt là đối với một huyện ngoại thành thành
phố Hà Nội như huyện Thạch Thất. Những kết quả nghiên cứu đã nêu cũng là cơ
sở lý luận và thực tiễn quan trọng mà tác giả tham khảo trong quá trình hoàn
thành luận văn này và trong những công trình nghiên cứu của mình về sau.
3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu
Mục đích nghiên cứu của luận văn: Trên cơ sở các tiêu chí, nội dung
của chương trình xây dựng nông thôn mới, tiến hành nghiên cứu, phân tích
thực trạng phát triển kinh tế theo Chương trình xây dựng nông thôn mới ở
huyện Thạch Thất để làm rõ mặt tích cực, mặt tồn tại hạn chế, những vấn đề
phát sinh trong quá trình thực hiện, tìm ra nguyên nhân của những hạn chế,
tồn tại đó, đề xuất các định hướng, giải pháp thực hiện có hiệu quả.
Nhiệm vụ nghiên cứu:
- Làm rõ những cơ sở lý luận và thực tiễn của quá trình phát triển kinh
tế theo Chương trình xây dựng nông thôn mới.
- Phân tích và đánh giá thực trạng phát triển kinh tế ở nông thôn của
huyện Thạch Thất, thành phố Hà Nội.
7
- Đề xuất các định hướng, mục tiêu và giải pháp nhằm thực hiện phát
triển kinh tế theo các tiêu chí của Chương trình nông thôn mới đề ra.
Để thực hiện được nhiệm vụ nghiên cứu này, luận văn tập trung làm rõ
câu hỏi nghiên cứu: Với điều kiện thực tế hiện nay, Thạch Thất cần làm gì để
đẩy mạnh phát triển kinh tế theo Chương trình xây dựng nông thôn mới?
4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu
Đề tài tập trung làm rõ, hệ thống hoá cơ sở lý luận về phát triển kinh tế,
về vai trò của kinh tế theo Chương trình xây dựng nông thôn mới. Phân tích
thực trạng phát triển kinh tế trong quá trình xây dựng xã nông thôn mới ở
huyện Thạch Thất.
Phạm vi nghiên cứu: Là nghiên cứu phát triển kinh tế trong quá trình
xây dựng nông thôn mới trên địa bàn huyện Thạch Thất, thành phố Hà Nội.
Thời gian nghiên cứu: Khảo sát từ năm 2010 đến năm 2013.
5. Phƣơng pháp nghiên cứu
Phương pháp luận được sử dụng trong quá trình nghiên cứu là phương
pháp duy vật biện chứng và duy vật lịch sử để giải thích các hiện tượng kinh
tế, xã hội.
Các phương pháp nghiên cứu cụ thể gồm có:
- Phương pháp thống kê mô tả: Thu thập, hệ thống hóa, xử lý số liệu và
thông qua các số bình quân, số tuyệt đối, số tương đối để đánh giá các chỉ tiêu
nghiên cứu.
- Phương pháp so sánh: Để đánh giá các động thái phát triển của hiện
tượng, bản chất kinh tế, xã hội theo thời gian, không gian.
- Phương pháp khảo sát và điều tra thực địa: Khảo sát thực tế nhằm lấy
8
các thông tin về tổ chức sản xuất, thu nhập, vấn đề lao động nông thôn…
Đồng thời cũng nhằm đánh giá thực trạng cơ sở hạ tầng, dân cư nông thôn…
- Phương pháp chuyên gia, chuyên khảo: Phương pháp này được sử
dụng để tham khảo ý kiến của các chuyên gia (Các thành viên trong Ban chỉ
đạo thực hiện chương trình xây dựng nông thôn mới huyện, Bí thư Đảng ủy,
Chủ tịch UBND các xã, thị trấn - những người trực tiếp lãnh đạo, chỉ đạo thực
hiện Chương trình xây dựng nông thôn mới tại các địa phương và trong toàn
huyện) nhằm hoàn thiện các luận cứ của luận văn.
6. Những đóng góp mới của luận văn
Đóng góp nổi bật của luận văn là nghiên cứu vấn đề phát triển kinh tế
nông thôn theo góc độ tiếp cận từ quá trình thực hiện Chương trình mục tiêu
quốc gia về xây dựng nông thôn mới. Đóng góp này được thể hiện ở những
nội dung cụ thể như sau:
- Làm rõ những lý luận cơ bản và khái niệm về phát triển kinh tế theo
chương trình xây dựng nông thôn mới; các nội dung và nhân tố ảnh hưởng
cũng như hệ thống các chỉ tiêu đánh giá để lượng hóa mức độ phát triển kinh
tế theo chương trình xây dựng nông thôn mới.
- Tổng kết kinh nghiệm phát triển kinh tế theo chương trình xây dựng
nông thôn mới ở một số địa phương theo các nội dung đã đề xuất để rút ra
những bài học kinh nghiệm có thể tham khảo cho Thạch Thất.
- Thực hiện được những phân tích và đánh giá tương đối toàn diện thực
trạng sau 4 năm thực hiện phát triển kinh tế theo chương trình xây dựng nông
thôn mới (2010 - 2013) trên địa bàn huyện Thạch Thất theo nội dung, chỉ tiêu
đã đề xuất. Chỉ ra những hạn chế và nguyên nhân của những hạn chế trong
phát triển kinh tế theo chương trình xây dựng nông thôn mới ở Thạch Thất.
9
- Làm rõ định hướng, mục tiêu phát triển kinh tế theo chương trình xây
dựng nông thôn mới ở Thạch Thất đến năm 2020. Đề ra được các giải pháp
chủ yếu phát triển kinh tế theo chương trình xây dựng nông thôn mới ở Thạch
Thất giai đoạn 2014 - 2020.
7. Kết cấu luận văn
Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, luận văn
gồm ba chương cơ bản như sau:
Chƣơng 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn về phát triển kinh tế theo Chương
trình xây dựng nông thôn mới.
Chƣơng 2: Thực trạng phát triển kinh tế theo Chương trình xây dựng
nông thôn mới ở huyện Thạch Thất, thành phố Hà Nội.
Chƣơng 3: Phương hướng và các giải pháp thúc đẩy phát triển kinh tế
theo Chương trình xây dựng nông thôn mới ở huyện Thạch Thất, thành phố
Hà Nội trong giai đoạn 2014 - 2020.
10
CHƢƠNG 1
CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ PHÁT TRIỂN KINH TẾ
THEO CHƢƠNG TRÌNH XÂY DỰNG NÔNG THÔN MỚI
1.1. Khái lƣợc về Chƣơng trình xây dựng nông thôn mới
1.1.1. Nông thôn và phát triển nông thôn
1.1.1.1. Nông thôn
Nông thôn được coi như là khu vực địa lý, nơi đó sinh kế cộng đồng
gắn bó, có quan hệ trực tiếp đến khai thác, sử dụng môi trường và tài nguyên
thiên nhiên cho hoạt động sản xuất nông nghiệp là chủ yếu.
Hiện nay trên thế giới chưa thống nhất định nghĩa về nông thôn và có
nhiều quan điểm khác nhau.
Theo định nghĩa trong từ điển Tiếng Việt thì “nông thôn” được hiểu là
khu dân cư chủ yếu làm nghề nông; khái niệm nông thôn dùng để chỉ một địa
bàn mà ở đó sản xuất nông nghiệp chiếm tỷ trọng lớn.
Cũng có quan điểm cho rằng để xác định vùng nông thôn chỉ cần dựa
vào trình độ phát triển cơ sở hạ tầng kĩ thuật, hay quan điểm khác lại cho rằng
nên dựa vào chỉ tiêu trình độ tiếp cận thị trường, phát triển hàng hóa để xác
định. Như vậy, khái niệm nông thôn chỉ mang tính chất tương đối và có sự
khác biệt xét trên mỗi quan điểm, mỗi góc độ của các quốc gia khác nhau.
Trong điều kiện Việt Nam hiện nay có thể khẳng định nông thôn là một
vùng khác với đô thị ở chỗ: đó là nơi sinh sống và làm việc của cộng đồng
những người nông dân, ở đó mật độ dân cư thấp, kết cấu hạ tầng kém phát
triển, trình độ tiếp cận thị trường và sản xuất hàng hóa thấp kém [15].
1.1.1.2. Phát triển nông thôn
Phát triển nông thôn là một phạm trù rộng được nhận thức với rất nhiều
quan điểm khác nhau.
11
- Theo Ngân hàng thế giới (1975): “Phát triển nông thôn là một chiến
lược nhằm cải thiện các điều kiện sống kinh tế và xã hội của một nhóm người
cụ thể - người nghèo ở vùng nông thôn. Nó giúp những người nghèo nhất
trong những người dân sống ở các vùng nông thôn được hưởng lợi ích từ sự
phát triển”.
- Phát triển nông thôn là một quá trình tất yếu cải thiện một cách bền
vững về kinh tế, văn hóa, xã hội và môi trường, nhằm nâng cao chất lượng
sống của dân cư nông thôn.
Như vậy, phát triển nông thôn có tác động theo nhiều chiều cạnh khác
nhau. Ngày nay các nhà học giả và các nhà làm chính sách luôn quan tâm tới
vấn đề phát triển nông thôn bền vững, đó là sự phát triển KT-XH nông thôn
với tốc độ cao, là quá trình làm tăng mức sống của người dân nông thôn; phát
triển nông thôn phù hợp với nhu cầu của con người, đảm bảo sự tồn tại bền
vững và sự tiến bộ lâu dài trong nông thôn.
Xuất phát từ các quan điểm trên, theo tác giả luận văn: Phát triển nông
thôn là: - Về tổng quát: Phát triển nông thôn bao gồm tất cả các vấn đề gắn
với đời sống của người dân và môi trường, không gian sống của khu vực nông
thôn; - Là một quá trình đa chiều hướng tới hội nhập bền vững trong tất cả các
lĩnh vực kinh tế, văn hóa, xã hội và môi trường; - Một quá trình ổn định và
bền vững với những thay đổi về kinh tế , xã hội, văn hóa, môi trường hướng
tới hiện đại và sự thịnh vượng lâu dài của cả cộng đồng.
1.1.2. Chƣơng trình xây dựng nông thôn mới
Nông thôn mới là khái niệm chỉ mang tính tương đối và biến động theo
từng quốc gia, từng thời kì nhất định. Có thể khẳng định rằng: Nông thôn mới
trước tiên phải là nông thôn, không phải thị tứ, thị trấn, thị xã, thành phố và
12
khác với nông thôn truyền thống hiện nay, có thể khái quát gọn theo năm nội
dung cơ bản sau:
Thứ nhất, đó là làng xã văn minh, sạch đẹp, hạ tầng hiện đại;
Thứ hai, sản xuất phải phát triển bền vững theo hướng kinh tế hàng
hóa;
Thứ ba, đời sống về vật chất và tinh thần của người dân ở nông thôn
ngày càng được nâng cao;
Thứ tư, bản sắc văn hóa dân tộc được giữ gìn và phát triển;
Thứ năm, xã hội nông thôn an ninh tốt, quản lý dân chủ [26].
Với mục tiêu chung nhằm xây dựng nông thôn mới có kết cấu hạ tầng
KT-XH từng bước hiện đại; cơ cấu kinh tế và các hình thức tổ chức sản xuất
hợp lí, gắn nông nghiệp với phát triển nhanh công nghiệp, dịch vụ; gắn phát
triển nông thôn với đô thị theo quy hoạch; đồng thời đời sống vật chất và tinh
thần của người dân ngày càng được nâng cao. Trên cơ sở bộ tiêu chí quốc gia
về xây dựng nông thôn mới (quy định trong Quyết định số 491/QĐ-TTg ngày
16/4/2009 của Thủ tướng Chính phủ), Thủ tướng Chính phủ đã ban hành
Quyết định số 800/QĐ-TTg ngày 04/6/2010, phê duyệt Chương trình mục
tiêu quốc gia về xây dựng nông thôn mới giai đoạn 2010 - 2020 gồm 11 nội
dung, cụ thể:
1. Quy hoạch xây dựng nông thôn mới;
2. Phát triển kinh tế - xã hội;
3. Chuyển dịch cơ cấu, phát triển kinh tế, nâng cao thu nhập;
4. Giảm nghèo và an sinh xã hội;
5. Đổi mới và phát triển các hình thức tổ chức sản xuất có hiệu quả ở
nông thôn;
13
6. Phát triển giáo dục - đào tạo ở nông thôn;
7. Phát triển y tế, chăm sóc sức khỏe cư dân nông thôn;
8. Xây dựng đời sống văn hóa, thông tin và truyền thông nông thôn;
9. Cấp nước sạch và vệ sinh môi trường nông thôn;
10. Nâng cao chất lượng tổ chức Đảng, chính quyền, đoàn thể chính trị
- xã hội trên địa bàn;
11. Giữ vững an ninh, trật tự xã hội nông thôn.
Có thể khẳng định rằng, mục đích cuối cùng của xây dựng nông thôn
mới đó chính là hướng tới kinh tế phát triển, đời sống vật chất và tinh thần
của nông dân được nâng cao. Do vậy, trong quá trình thực hiện xây dựng
nông thôn mới cần tạo động lực, ưu tiên phấn đấu đạt các tiêu chí trong
nhóm kinh tế và tổ chức sản xuất bởi đây là những yêu cầu cốt lõi và cũng là
những tiêu chí khó thực hiện. Thực hiện được các tiêu chí này sẽ là cơ sở để
các địa phương thực hiện nhanh và có hiệu quả các tiêu chí khác. Tuy nhiên,
làm sao để thực hiện được các tiêu chí này một cách bền vững đang là vấn
đề lớn đặt ra cho các địa phương trong quá trình xây dựng nông thôn mới.
Điều này đòi hỏi cần phải có sự quan tâm, chú trọng hơn nữa của các cấp,
các ngành từ Trung ương đến cơ sở để có thể thực hiện được các tiêu chí này
một cách bền vững.
1.2. Phát triển kinh tế theo Chƣơng trình xây dựng nông thôn mới
1.2.1. Khái niệm, vai trò của phát triển kinh tế theo Chƣơng trình xây
dựng nông thôn mới
1.2.1.1. Một số khái niệm
- Phát triển kinh tế:
Phát triển nói chung, phát triển kinh tế nói riêng, là một khái niệm dùng
để chỉ trạng thái vận động không ngừng của sự vật và hiện tượng kinh tế theo
14
chiều hướng tiến bộ trong quá trình thay đổi cả về số lượng và chất lượng của
quá trình đó. Đó là dòng tiến hóa có sự thay đổi mạnh về chất trong nội sinh
của một quá trình nhất định.
Hiểu theo cách chung nhất, phát triển kinh tế là một quá trình lớn lên
hay tăng tiến về mọi mặt của nền kinh tế trong một thời kỳ nhất định. Trong
đó bao gồm cả sự gia tăng về thu nhập và sự tiến bộ về cơ cấu KT-XH. Như
vậy, phát triển kinh tế được xem như là quá trình biến đổi cả về lượng và về
chất, nó là sự kết hợp một cách chặt chẽ quá trình hoàn thiện của hai vấn đề
về kinh tế và xã hội ở mỗi quốc gia [24].
Theo cách hiểu như vậy, phát triển phải là một quá trình lâu dài và do
các nhân tố nội tại của nền kinh tế quyết định. Nội dung của phát triển kinh tế
được khái quát theo ba tiêu thức:
Một là, sự gia tăng tổng mức thu nhập của nền kinh tế và mức gia tăng
thu nhập bình quân trên một đầu người. Đây là tiêu thức thể hiện quá trình
biến đổi về lượng của nền kinh tế, là điều kiện cần để nâng cao mức sống vật
chất của một quốc gia và thực hiện những mục tiêu khác của phát triển [24].
Hai là, sự biến đổi cơ cấu ngành kinh tế theo xu hướng ngày càng hiện
đại. Đây là tiêu thức phản ánh sự biến đổi về chất của nền kinh tế một quốc
gia. Để phân biệt các giai đoạn phát triển kinh tế hay so sánh tốc độ phát triển
kinh tế giữa các nước với nhau, người ta thường dựa vào dấu hiệu về dạng cơ
cấu ngành kinh tế mà quốc gia đạt được [24].
Ba là, sự biến đổi ngày càng tốt hơn trong vấn đề xã hội. Mục tiêu cuối
cùng của sự phát triển kinh tế trong các quốc gia không phải là tăng trưởng
hay chuyển dịch cơ cấu kinh tế, mà là việc nâng cao chất lượng cuộc sống cho
người dân và đạt được sự tiến bộ xã hội. Hoàn thiện các tiêu chí này là sự
thay đổi về chất xã hội của quá trình phát triển [24].
15
Như vậy, sự phát triển trên đã giải quyết được vấn đề về “chất” của quá
trình tăng trưởng khi gắn sự gia tăng thu nhập với việc giải quyết tốt hơn các
vấn đề của xã hội, tuy vậy lại chưa quan tâm đến vấn đề sử dụng các nguồn
tài nguyên thiên nhiên và nâng cao chất lượng môi trường sống của con
người. Chính vì vậy, khái niệm về phát triển bền vững đã được đề cập đến.
Theo cách đề cập tại Hội nghị Thượng đỉnh Thế giới về Phát triển bền
vững tổ chức ở Johannesbug (Nam Phi, 2002), Phát triển bền vững là sự phát
triển không những chỉ đáp ứng các nhu cầu của hiện tại mà còn không làm
ảnh hưởng xấu, cản trở đến phát triển của các thế hệ tương lai, là quá trình
phát triển có sự kết hợp chặt chẽ, hợp lý, hài hòa giữa ba mặt của sự phát
triển, gồm: tăng trưởng kinh tế, cải thiện các vấn đề xã hội và bảo vệ môi
trường. Như vậy phát triển bền vững được xây dựng nên với ba nội dung cơ
bản: bền vững về kinh tế, bền vững về xã hội và bền vững về mội trường.
- Phát triển kinh tế theo Chương trình xây dựng nông thôn mới:
Theo quan niệm của tác giả luận văn, phát triển kinh tế theo Chương
trình xây dựng nông thôn mới thực chất là phát triển kinh tế nông thôn dựa
trên cơ sở khai thác và phát huy các nguồn lực nhằm thực hiện tốt các mục
tiêu trong nhóm tiêu chí kinh tế và tổ chức sản xuất trong bộ tiêu chí quốc gia
về xây dựng nông thôn mới đã quy định. Nói cách khác, đó là quá trình tạo sự
tăng trưởng về kinh tế nông thôn kết hợp hài hòa, hợp lý với sự phát triển về
xã hội và môi trường nhằm phát triển nông thôn một cách bền vững, tương
xứng với đòi hỏi của một nông thôn mới.
Kinh tế nông thôn là gì? Khi nhắc tới kinh tế nông thôn đa phần chúng
ta sẽ liên tưởng tới một địa bàn mà ở đó sản xuất nông nghiệp (theo nghĩa
rộng) là chủ yếu. Tuy nhiên cùng với sự phát triển của lực lượng sản xuất và
quá trình phân công lao động xã hội ngày càng sâu sắc thì ở nông thôn không
16
chỉ có các hoạt động sản xuất nông nghiệp đơn thuần mà các hoạt động sản
xuất phi nông nghiệp như các ngành, nghề thủ công nghiệp, tiểu thủ công
nghiệp hay các loại dịch vụ kinh tế, kỹ thuật, văn hóa, xã hội… ở nông thôn
cũng phát triển rất phong phú và đa dạng. Do đó có thể khẳng định, kinh tế
nông thôn là một phức hợp những nhân tố cấu thành lực lượng sản xuất và
quan hệ sản xuất trong nông, lâm, ngư nghiệp cùng với các ngành tiểu thủ
công nghiệp truyền thống, các ngành tiểu thủ công nghiệp, công nghiệp, công
nghiệp chế biến và phục vụ nông nghiệp, các ngành thương nghiệp và dịch
vụ…tất cả có quan hệ hữu cơ với nhau trong kinh tế vùng và lãnh thổ và trong
toàn bộ nền kinh tế quốc dân. Nó bao quát tất cả các mặt, các phạm vi, các
chiều cạnh chính trị, kinh tế, văn hóa, xã hội diễn ra và biến đổi trên địa bàn
nông thôn.
1.2.1.2. Vai trò của phát triển kinh tế theo Chương trình xây dựng
nông thôn mới
* Phát triển kinh tế nông thôn tạo điều kiện tăng thu nhập, nâng cao
chất lượng cuộc sống cho dân cư nông thôn và đảm bảo ổn định xã hội:
Sau hơn 25 năm thực hiện công cuộc đổi mới đất nước và tiến hành
công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước cơ cấu kinh tế nước ta đã có sự
chuyển biến theo hướng phát triển cao. Tuy nhiên hiện nay với 69,5% lực
lượng lao động nằm ở khu vực nông thôn và có tới 60,5% số đó lao động
trong lĩnh vực nông nghiệp thì kinh tế nông thôn, mà trước hết là kinh tế nông
nghiệp vẫn giữ vị trí hết sức quan trọng đối với nền kinh tế nước ta [30].
Với vị trí quan trọng của mình, sản xuất nông nghiệp không những tạo
ra lương thực, thực phẩm đảm bảo nhu cầu thiết yếu cho chính người nông
dân mà còn là yếu tố đầu vào quan trọng cho ngành công nghiệp và tạo động
lực thúc đẩy các ngành kinh tế khác phát triển. Thực tế cho thấy, khi nông
