Mối quan hệ giữa tăng trưởng kinh tế và công bằng xã hội ở Việt Nam

Đại học quốc gia hà nội
Tr-ờng đại học kinh tế
********




PhạM Anh Bình




Mối quan hệ giữa tăng tr-ởng kinh tế
và công bằng xã hội ở Việt Nam

Chuyên ngành: Kinh tế Chính trị
Mã số: 60.31.01






LUN VN THC S KINH T CHNH TR


Ng-ời h-ớng dẫn khoa học:
PGS.TS. Lờ Danh Tn

Hà nội,2008

1
MỤC LỤC
TRANG
Mở đầu
Chương 1. Tăng trưởng kinh tế và công bằng xã hội - một số vấn đề lý luận
chung và kinh nghiệm quốc tế 7
1.1. Lý luận chung về quan hệ giữa tăng trƣởng kinh tế và công bằng xã hội 7
1.1.1. Tăng trƣởng kinh tế 7
1.1.2 Công bằng xã hội 13
1.2. Quan điểm lý thuyết về mối quan hệ giữa tăng trƣởng kinh tế và công bằng
xã hội 19
1.2.1. Mối quan hệ biện chứng giữa tăng trƣởng kinh tế và công bằng xã hội 19
1.2.2. Quan điểm lý thuyết về việc giải quyết mối quan hệ giữa tăng trƣởng
kinh tế và thực hiện công bằng xã hội 23
1.3. Kinh nghiệm của một số nƣớc trong việc giải quyết mối quan hệ giữa tăng
trƣởng kinh tế và công bằng xã hội 26
1.3.1 Kinh nghiệm của các nƣớc ASEAN 26
1.3.2. Kinh nghiệm của Trung Quốc 30
1.3.3. Những bài học kinh nghiệm cho Việt Nam. 35
Chương 2: Thực trạng giải quyết mối quan hệ giữa tăng trưởng kinh tế và
công bằng xã hội ở Việt Nam trong thời kỳ đổi mới 38
2.1. Sự hình thành và hoàn thiện tƣ duy lý luận của Đảng về kết hợp giữa tăng
trƣởng kinh tế với thực hiện công bằng xã hội trong tiến trình đổi mới 38
2.2. Tình hình tăng trƣởng kinh tế và thực hiện công bằng xã hội ở Việt Nam từ

năm 1986 đến nay 42
2.2.1. Tổng quan về tăng trƣởng kinh tế 42
2.2.2. Thực hiện công bằng xã hội 67
2.3 Đánh giá chung về giải quyết mối quan hệ giữa tăng trƣởng kinh tế và công
bằng xã hội trong thời kỳ đổi mới 85
2.3.1 Những thành tựu đã đạt đƣợc 85
2.3.2. Những hạn chế và nguyên nhân 91
2.3.3. Những vấn đề đặt ra 105
Chương 3 : Quan điểm và giải pháp giải quyết hiệu quả mối quan hệ giữa
tăng trưởng kinh tế và công bằng xã hội ở Việt Nam trong thời gian tới 108
3.1 Bối cảnh mới và tác động của nó đến việc giải quyết mối quan hệ giữa tăng
trƣởng kinh tế và công bằng xã hội ở Việt Nam 108

2
3.1.1 Bối cảnh quốc tế 108
3.1.2 Bối cảnh trong nƣớc 111
3.2 Quan điểm giải quyết mối quan hệ giữa tăng trƣởng kinh tế và công bằng xã
hội ở Việt Nam trong giai đoạn mới 113
3.3 Các giải pháp chủ yếu nhằm giải quyết hiệu quả mối quan hệ giữa tăng
trƣởng kinh tế và công bằng xã hội 115
3.3.1. Giữ vững sự lãnh đạo của Đảng, phát huy vai trò của Nhà nƣớc là điều
kiện tiên quyết nhằm quyết hài hòa mối quan hệ giữa tăng trƣởng kinh tế và thực
hiện công bằng xã hội 115
3.3.2. Tiếp tục hoàn thiện thể chế kinh tế thị trƣờng định hƣớng XHCN. 119
3.3.3. Hoàn thiện hệ thống chính sách kinh tế và hệ thống chính sách xã hội. 121
3.3.4. Mở rộng và phát huy dân chủ 128
3.3.5. Phòng, chống tham nhũng và lãng phí 129
3.3.6. Cải thiện và bảo vệ môi trƣờng 130
Kết luận 133
Tài liệu tham khảo 135

3
MỞ ĐẦU

1. Tính cấp thiết của đề tài
Trong thế giới ngày nay, thì sự tiến bộ mỗi quốc gia trong khoảng thời
gian nhất định thƣờng đƣợc đánh giá ở hai mặt là sự tăng trƣởng kinh tế và công
bằng xã hội. Thực hiện sự nghiệp đổi mới, đẩy mạnh công nghiệp hóa hiện đại
hóa đất nƣớc, Đảng và nhà nƣớc ta rất chú trọng gắn mục tiêu tăng trƣởng kinh tế
với cải thiện và nâng cao đời sống của nhân dân. Tăng trƣởng kinh tế gắn với tiến
bộ và công bằng xã hội, thực hiện tiến bộ xã hội và công bằng xã hội ngay trong
từng bƣớc, từng chính sách phát triển là quan điểm lớn của Đảng. Chúng ta nhấn
mạnh tính chất bền vững của phát triển, với ba chiều cạnh: tăng trƣởng kinh tế,
công bằng xã hội, giữ gìn môi trƣờng, đó cũng là cái đích hƣớng tới của thế giới
ngày nay.
Hiện nay, tồn tại nhiều quan điểm khác nhau về mối quan hệ giữa tăng
trƣởng kinh tế và công bằng xã hội. Một số nƣớc đi theo quan điểm tăng trƣởng
trƣớc thực hiện công bằng xã hội sau; một số nƣớc lại đi theo quan điểm ngƣợc
lại. Thực tế cho thấy cả hai xu hƣớng trên đều vấp phải những trở ngại lớn. Do
đó, quan điểm kết hợp giữa tăng trƣởng kinh tế và công bằng xã hội đã hình thành
đang trở thành sự quan tâm lớn của các nhà nghiên cứu và hoạch định chính sách
ở tất cả các quốc gia. Điều này càng trở nên cần thiết đối với Việt Nam.
Sau hơn hai mƣơi năm đổi mới, nền kinh tế Việt Nam đã vƣợt qua thời kỳ
khủng hoảng và đạt tốc độ tăng trƣởng khá cao, đời sống nhân dân đƣợc cải thiện
rõ rệt, nền kinh tế hội nhập sâu và toàn diện hơn vào nền kinh tế thế giới…
Tuy nhiên, bên cạnh thành tựu đã đạt đƣợc Việt Nam còn có rất nhiều vấn
đề phức tạp và nan giải: vấn đề phân hóa giầu nghèo, sự chênh lệch về phát triển
giữa thành thị và nông thôn, đồng bằng và miền núi, bất bình đẳng trong thu
nhập, còn hàng triệu hộ trong diện đói nghèo, sự gia tăng của các loại tội phạm, tệ

nạn xã hội, tham nhũng … Từ những thực tế trên thì việc nghiên cứu để giải
quyết mối quan hệ giữa tăng trƣởng kinh tế và công bằng xã hội là vấn đề có ý
nghĩa hết sức quan trọng và thiết thực cả về lý luận lẫn thực tiễn. Chính vì vậy, tôi

4
chọn vấn đề “Mối quan hệ giữa tăng trưởng kinh tế và công bằng xã hội ở
Việt Nam ” làm đề tài nghiên cứu cho luận văn thạc sĩ của mình.
2.Tình hình nghiên cứu
Tăng trƣởng kinh tế và công bằng xã hội đã đƣợc nghiên cứu rất nhiều qua
các giai đoạn và góc độ khác nhau. Trong thời gian qua, có nhiều công trình của
các tác giả khác nhau nghiên cứu về vấn đề này, có thể kể đến nhƣ:
- Dƣơng Bá Phƣợng (chủ biên): “ Tổng Luận Phát triển kinh tế và công
bằng xã hội” , Trung tâm Khoa học xã hội và Nhân văn Quốc gia, Viện Kinh tế
học, năm 1995.
- Lê Bộ Lĩnh (chủ biên): “ Tăng trƣởng kinh tế và công bằng xã hội ở một
số nƣớc Châu Á và Việt Nam”, NXB Chính trị Quốc Gia, năm 1998.
- Lê Văn Sang, Kim Ngọc (đồng chủ biên): “ Tăng trƣởng kinh tế và công
bằng xã hội ở Nhật Bản giai đoạn “Thần kỳ” và Việt Nam trong thời kỳ đổi mới”,
NXB Chính trị Quốc Gia, 1999.
- Phạm Hảo, Võ Xuân Tiên, Mai Đức Lộc (đồng chủ biên): “Tăng trƣởng
kinh tế và công bằng xã hội - một số vấn đề lý luận và thực tiễn ở một số tỉnh
miền Trung”, Học viện chính trị Quốc Gia, năm 2001.
- Chuyên đề của Viện nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ƣơng: “ Kết hợp
giữa tăng trƣởng kinh tế và công bằng xã hội nhằm thúc đẩy phát triển kinh tế- xã
hội bền vững ở Việt Nam”, CIEM - FES, thông tin chuyên đề số 7, 2004.
- Đinh Văn Ân (chủ biên) “Quan niệm và thực tiễn phát triển kinh tế, xã
hội tốc độ nhanh, biền vững và chất lƣợng cao ở Việt Nam”, NXB Thống kê Hà
Nội, 2005.
- Nguyễn Khoa Điềm (chủ biên) : “20 năm đổi mới thực hiện tiến bộ, công
bằng xã hội và phát triển văn hóa”, NXB Chính trị Quốc gia, 2008.

Nhìn chung, các công trình trên đã đề cập đến nhiều khía cạnh về tăng
trƣởng kinh tế và công bằng xã hội, vấn đề thu nhập, mức sống của các tầng lớp
xã hội, sự phân hóa giầu nghèo của dân cƣ, từ đó đề xuất các giải pháp nhằm góp
phần tạo ra sự công bằng trong xã hội.

5
Tuy nhiên, các công trình nghiên cứu trên chƣa đi sâu vào nghiên cứu một
cách hệ thống từ góc độ của khoa học kinh tế chính trị vấn đề giải quyết mối quan
hệ giữa tăng trƣởng kinh tế và công bằng xã hội ở Việt Nam ở Việt Nam trong
những năm gần đây
3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu
* Mục đích nghiên cứu:
Nghiên cứu thực trạng tăng trƣởng kinh tế và công bằng xã hội ở Việt Nam
hiện nay, mối quan hệ của hai vấn đề này, trên cơ sở đó đề xuất một số giải pháp
nhằm giải quyết hợp lý mối quan hệ giữa tăng trƣởng kinh tế và công bằng xã hội
ở Việt Nam trong thời gian tới.
* Nhiệm vụ nghiên cứu:
Để đạt đƣợc những mục đích trên, nhiệm vụ nghiên cứu của Luận văn là:
- Hệ thống hoá những vấn đề lý luận chung về tăng trƣởng kinh tế và công
bằng xã hội và mối quan hệ giữa chúng.
- Nghiên cứu kinh nghiệm về giải quyết mối quan hệ giữa tăng trƣởng
kinh tế và công bằng xã hội ở một số nƣớc trên thế giới.
- Phân tích, đánh giá thực trạng giải quyết mối quan hệ giữa tăng trƣởng
kinh tế và thực hiện công bằng xã hội ở Việt Nam trong thời kỳ đổi mới.
- Đề xuất một số giải pháp nhằm giải quyết mối quan hệ giữa tăng trƣởng
kinh tế và công bằng xã hội ở Việt Nam.
4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
* Đối tượng nghiên cứu:
Đề tài nghiên cứu mối quan hệ biện chứng giữa tăng trƣởng kinh tế và
công bằng xã hội ở Việt Nam.

* Phạm vi nghiên cứu:
Luận văn giới hạn ở việc nghiên cứu mối quan hệ qua lại giữa tăng trƣởng
kinh tế và công bằng xã hội ở Việt Nam trong thời kỳ đổi mới, đặc biệt là trong
những năm gần đây.

6
5. Phương pháp nghiên cứu
Tác giả sử dụng phƣơng pháp duy vật biện chứng và duy vật lịch sử, đồng
thời kết hợp sử dụng các phƣơng pháp: phân tích, tổng hợp, so sánh, lôgíc kết hợp
với lịch sử để giải quyết các nhiệm vụ của đề tài.
6. Những đóng góp mới của luận văn
- Hệ thống hoá và góp phần làm rõ cơ sở lý luận và thực tiễn về mối quan
hệ giữa tăng trƣởng kinh tế và công bằng xã hội.
- Phân tích và làm rõ thực trạng mối quan hệ giữa tăng trƣởng kinh tế và
công bằng xã hội ở Việt Nam.
- Đƣa ra các giải pháp nhằm giải quyết hiệu quả mối quan hệ giữa tăng
trƣởng kinh tế và công bằng xã hội ở Việt Nam trong thời gian tới.
7. Kết cấu của Luận văn
Ngoài phần mở đầu, kết luận và tài liệu tham khảo, luận văn gồm 3
chƣơng.
Chương 1: Tăng trưởng kinh tế và công bằng xã hội -Một số vấn đề lý luận
chung và kinh nghiệm quốc tế
Chương 2: Thực trạng giải quyết mối quan hệ giữa tăng trưởng kinh tế và
công bằng xã hội ở Việt Nam trong thời kỳ đổi mới.
Chương 3: Quan điểm và giải pháp giải quyết hiệu quả mối quan hệ giữa
tăng trưởng kinh tế và công bằng xã hội ở Việt Nam trong thời gian tới.

7
Chương 1
TĂNG TRƯỞNG KINH TẾ VÀ CÔNG BẰNG XÃ HỘI - MỘT

SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN CHUNG VÀ KINH NGHIỆM QUỐC TẾ
1.1 Lý luận chung về quan hệ giữa tăng trưởng kinh tế và công bằng xã hội
1.1.1 Tăng trưởng kinh tế
1.1.1.1 Khái niệm
Việc nghiên cứu về tăng trƣởng kinh tế đã đƣợc bắt đầu ngay từ khi khoa
học kinh tế chính trị mới hình thành. Việc nghiên cứu về chủ đề này đã đƣợc đặt
nền móng từ những nhà kinh tế học chính trị tƣ sản cổ điển Anh nhƣ A. Smith
(1723 - 1790) và D. Recardo (1772 - 1823). Tăng trưởng kinh tế được hiểu một
cách phổ quát theo quan điểm kinh tế học là sự gia tăng sản lượng thực tế của
một nền kinh tế theo thời gian (thường là một năm). Điều đó cũng có nghĩa là:
tăng trưởng kinh tế là sự gia tăng về số lượng,chất lượng các hàng hoá dịch vụ.
Tăng trưởng kinh tế là khái niệm phản ánh về sự gia tăng về lƣợng của một
nền kinh tế, nó chƣa nói lên bản chất xã hội của nền kinh tế đó. Đây là kinh tế “tự
thân”, kinh tế vì kinh tế. Để khắc phục tình trạng này các nhà kinh tế đã đƣa ra
khái niệm Phát triển kinh tế để phản ánh cả mặt “chất” và mặt “lƣợng” của nền
kinh tế.
Phát triển kinh tế là khái niệm có nội hàm rộng hơn Tăng trƣởng kinh tế,
bao gồm cả sự tăng trƣởng kinh tế (sự tăng trƣởng về lƣợng) và sự đạt đƣợc các
chỉ tiêu về chất - trƣớc hết là chất lƣợng cuộc sống (mức tiêu dùng vật chất; mức
hƣởng thụ về tiêu dùng dịch vụ và phúc lợi xã hội; sự bình đẳng của con ngƣời )
Trong báo cáo về phát triển kinh tế thế giới năm 1992 Ngân hàng thế giới đã đƣa
ra khái niệm về phát triển kinh tế nhƣ sau: “ Phát triển là nâng cao phúc lợi của
nhân dân. Nâng cao tiêu chuẩn sống và cải tiến giáo dục, sức khỏe và bình đẳng
về cơ hội là những thành phần cơ bản nhất của phát triển kinh tế. Tăng trƣởng
kinh tế là một cách cơ bản để có đƣợc phát triển kinh tế.”

8
1.1.1.2 Các nhân tố ảnh hưởng đến tăng trưởng kinh tế:
* Các nguồn lực kinh tế
Sau khi nghiên cứu về tăng trƣởng kinh tế của các nƣớc đang phát triển và

các nƣớc phát triển, các nhà kinh tế học đã phát hiện ra rằng động lực phát triển
kinh tế phải đi cùng trên bốn bánh xe, hay bốn nhân tố của tăng trƣởng kinh tế là
vốn(tƣ bản), nguồn tài nguyên, công nghệ và nhân lực. Bốn nhân tố này khác
nhau ở các quốc gia và cách kết hợp chúng cũng khác nhau đƣa đến những kết
quả tƣơng ứng.
- Vốn (tư bản):
Vốn đƣợc hiểu là một bộ phận tài sản đƣợc sử dụng vào hoạt động sản
xuất, kinh doanh. Vốn thƣờng tồn tại dƣới hai dạng: Vốn tài chính và vốn vật
chất. Vốn tài chính là vốn tồn tại dƣới hình thức tiền tệ hay các loại chứng khoán
còn vốn vật chất là vốn tồn tại dƣới dạng nhà xƣởng, máy móc thiết bị tham gia
vào quá trình sản xuất. Vốn tài chính và vốn vật chất có mối quan hệ gắn bó với
nhau và không ngừng chuyển hoá cho nhau.
Đây là là một trong những nhân tố sản xuất, tùy theo mức độ vốn mà
ngƣời lao động đƣợc sử dụng máy móc, thiết bị nhiều hay ít (tỷ lệ vốn trên một
đơn vị lao động) và tạo ra sản lƣợng cao hay thấp. Để có đƣợc vốn phải thực hiện
đầu tƣ, điều này rất quan trọng trong sự phát triển dài hạn, những quốc gia có có
tỷ lệ đầu tƣ lớn tính trên tổng GDP thƣờng tăng trƣởng kinh tế cao và bền vững.
Tuy nhiên, vốn không chỉ là máy móc, thiết bị do tƣ nhân đầu tƣ cho sản xuất mà
nó cũng là tƣ bản cố định xã hội, những thứ tạo tiền đề cho cho sản xuất và
thƣơng mại phát triển. Tƣ bản cố định xã hội thƣờng là những dự án quy mô lớn,
gần nhƣ không thể chia nhỏ đƣợc và có lợi suất tăng dần theo quy mô nên phải do
chính phủ thực hiện. Ví dụ: hạ tầng của sản xuất (đƣờng giao thông, mạng lƣới
điện quốc gia ), thủy lợi
Vốn đầu tƣ chiếm một vai trò đặc biệt quan trọng trong quá trình tăng
trƣởng và phát triển. Đầu tƣ ở Trung Quốc tăng từ 30,2% những năm 70 lên
35,7% những năm 80,tỷ lệ tăng trƣởng tăng lên tƣơng ứng từ 5,9% lên 9,0%.

9
Ngƣợc lại đầu tƣ của Đài Loan giảm từ 29,6% xuống 23,7% khiến tỷ lệ tăng
trƣởng giảm từ 10% xuống 8%.

- Tài nguyên thiên nhiên: Là một trong những yếu tố sản xuất cổ điển.
Những tài nguyên quan trọng nhất là đất đai, tài nguyên trong lòng đất, rừng và
nguồn nƣớc. Tài nguyên thiên nhiên đóng vai trò quan trọng để phát triển kinh tế.
Trƣớc đây, tài nguyên là nhân tố quan trọng nhất của quá trình tăng trƣởng. Đặc
biệt là tài nguyên đất đai trong nền kinh tế nông nghiệp. Ricardo đã từng cho rằng
đất đai là giới hạn của tăng trƣởng kinh tế.
Trong giai đoạn hiện nay, nguồn tài nguyên bị khai thác và sử dụng ồ ạt
nên ngày càng cạn kiệt, nhất là các loại tài nguyên không có khả năng tái sinh.
Các nhà kinh tế học đã chỉ ra vấn đề này qua việc phát hiện ra quy luật về sự khan
hiếm của tài nguyên. Ngay cả tài nguyên trƣớc đây đƣợc coi là vô tận nhƣ nƣớc,
cũng đang trở nên suy giảm bởi sự sử dụng và khai thác bừa bãi của con ngƣời.
Vì vậy, vấn đề hàng đầu hiện nay của toàn cầu là việc sử dụng các nguồn tài
nguyên thế nào cho hợp lý. Công nghệ tiết kiệm tài nguyên và không làm tổn hại
môi trƣờng đã đƣợc sử dụng rộng rãi ở các nƣớc tiên tiến. Tuy nhiên, ở các nƣớc
kém phát triển, do sự lạc hậu và yếu kém về kinh tế, vấn đề khai thác và sử dụng
tài nguyên vẫn chƣa đƣợc quan tâm một cách hợp lý.
- Khoa học - công nghệ: Tiến bộ công nghệ là nhân tố giữ vị trí quan
trọng đối với quá trình tăng trƣởng. Sự phát triển của kĩ thuật - công nghệ là một
trong các nhân tố chính tạo nên những đặc điểm của tăng trƣởng kinh tế hiện đại.
Tiến bộ công nghệ dẫn đến việc dịch chuyển đƣờng giới hạn khả năng sản xuất ra
phía ngoài, sản lƣợng tăng, thúc đẩy kinh tế phát triển, khoa học và công nghệ
giúp cho cùng một lƣợng lao động và tƣ bản có thể tạo ra sản lƣợng cao hơn,
nghĩa là quá trình sản xuất hiệu quả hơn. Công nghệ phát triển ngày càng nhanh
chóng và ngày nay công nghệ thông tin, công nghệ sinh học, công nghệ vật liệu
mới… có những bƣớc tiến nhƣ vũ bão góp phần tăng hiệu quả sản xuất.
- Tài nguyên con người: Ngày nay, lực lƣợng lao động và vấn đề con
ngƣời đƣợc coi là nhân tố quan trọng nhất của quá trình tăng trƣởng. Hầu hết các
yếu tố khác nhƣ tƣ bản, nguyên vật liệu, công nghệ đều có thể mua hoặc vay

10

mƣợn đƣợc nhƣng nguồn nhân lực thì khó có thể làm điều tƣơng tự. Chính vì vậy
vấn đề mà tất cả các quốc gia quan tâm hiện nay là vấn đề nâng cao chất lƣợng
nguồn nhân lực.
* Vai trò của chính phủ đối với sự tăng trưởng kinh tế
Nhà nƣớc cũng là một nhân tố đặc biệt có ảnh hƣởng rất lớn đến sự tăng
trƣởng cũng nhƣ phát triển kinh tế của một quốc gia. Cho đến nay, mặc dù có rất
nhiều dạng kinh tế thị trƣờng khác nhau, nhƣng trên thực tế, chƣa bao giờ tồn tại
dạng kinh tế thị trƣờng không có nhà nƣớc, thoát ly khỏi nhà nƣớc, mặc dù về tƣ
tƣởng và lý luận, những ngƣời theo trƣờng phái tự do cực đoan, hay theo phái vô
chính phủ thƣờng phủ nhận vai trò của nhà nƣớc trong nền kinh tế thị trƣờng.
Trong lịch sử các học thuyết kinh tế, tất cả các trƣờng phái kinh tế lớn đều
đề cập đến vai trò của nhà nƣớc trong nền kinh tế thị trƣờng, từ trƣờng phái
Trọng nông đến các trào lƣu kinh tế học hiện đại. Thị trƣờng có các khuyết tật
vốn có của nó và vì thế điều tiết của nhà nƣớc là tất yếu khách quan nhằm đảm
bảo sự ổn định, công bằng và hiệu quả của nền kinh tế.
Trong báo cáo về tình hình phát triển kinh tế thế giới, Ngân hàng thế giới
(Wold Bank) đã kết luận rằng: “Nhà nước đóng vai trò trung tâm trong phát triển
kinh tế và xã hội; không phải với tư cách một người trực tiếp tạo ra sự tăng
trưởng; mà là một đối tác, là chất xúc tác và là người tạo điều kiện cho sự tăng
trưởng đó”.
* Đặc điểm dân tộc, tôn giáo, văn hóa của quốc gia
- Đặc điểm dân tộc: các dân tộc sống chung trong một cộng đồng quốc gia
thƣờng luôn có những đặc điểm khác nhau về văn hóa, kinh tế, tập quán sống và
sản xuất. Nếu tăng trƣởng kinh tế đem lại lợi ích cho dân tộc này thì gây tổn hại
lợi ích cho dân tộc khác mà cũng sẽ là lực cản cho sự tăng trƣởng và phát triển, sẽ
khó tránh khỏi những xung đột về sắc tộc
- Đặc điểm tôn giáo: Trong mỗi một quốc gia thƣờng có nhiều tôn giáo.
Các tôn giáo thƣờng có quan niệm, triết lý, tƣ tƣởng riêng khó thay đổi. Các thiên
kiến tôn giáo thƣờng tạo ra tâm lý xã hội biệt lập của tôn giáo mình. Nếu các

11
chính sách đúng đắn thì có thể tạo ra sự hòa hợp giữa các tôn giáo, đây sẽ là nhân
tố tích cực tác động tới sự tăng trƣởng và phát triển
- Đặc điểm văn hóa: Văn hóa dân tộc là phạm trù rộng lớn bao trùm nhiều
mặt, từ tri thức phổ thông, khoa học, văn hóa, nghệ thuật đến lối sống, tập quán,
cách ứng xử và nó đƣợc hình thành và tích lũy trong suốt quá trình phát triển của
dân tộc, đồng thời cũng gắn với việc tiếp thu tinh hoa văn hóa nhân loại. Có thể
nói trình độ văn hóa của một dân tộc là nhân tố cơ bản tạo ra chất lƣợng một đội
ngũ lao động, nhân tố quyết định ảnh hƣởng tới chất lƣợng đội ngũ lao động.
* Quan hệ kinh tế quốc tế
Mở rộng quan hệ kinh tế quốc tế là một đặc trƣng của quá trình tăng
trƣởng hiện đại, đồng thời cũng là nhân tố thúc đẩy sự tăng trƣởng đó. Ngày nay,
các quan hệ kinh tế quốc tế không chỉ dừng lại ở phạm vi liên quốc gia hay khu
vực mà mang tính toàn cầu. Các khối liên kết khu vực đƣợc hình thành và ngày
càng mở rộng nhƣ Hiệp hội các nƣớc Đông Nam Á (ASEAN), Tổ chức mậu dịch
tự do Bắc Mỹ(NAFTA), Khối liên hợp chung châu Âu (EU)… Bên cạnh đó, các
tổ chức kinh tế mang tính toàn cầu cũng phát triển mạnh và ngày càng giữ vai trò
chi phối nền kinh tế quốc tế nhƣ Ngân hàng thế giới (WB), Tổ chức tiền tệ quốc
tế (IMF), Tổ chức thƣơng mại thế giới (WTO)… Sự lan nhanh và sâu rộng của
tính toàn cầu hoá nền kinh tế thế giới làm cho nền kinh tế các quốc gia chịu tác
động mạnh mẽ từ bên ngoài cả về mặt tích cực lẫn tiêu cực. Các quốc gia có thể
phát huy lợi thế so sánh của mình cũng nhƣ có khả năng tận dụng lợi thế nhờ quy
mô trong hoạt động ngoại thƣơng, thúc đẩy tăng trƣởng kinh tế. Đồng thời, mở
rộng quan hệ hợp tác quốc tế là một cơ hội để các quốc gia đang phát triển khắc
phục đƣợc yếu kém và lạc hậu về kinh tế; thu hút các nguồn vốn đầu tƣ, viện trợ
nƣớc ngoài, tạo ra nguồn lực lớn cho quá trình tăng trƣởng; từng bƣớc hội nhập
với nền kinh tế khu vực và thế giới.
Tuy nhiên, mở rộng quan hệ kinh tế quốc tế làm cho cạnh tranh ngày càng
trở nên gay gắt và phức tạp, đồng thời nó làm cho các nền kinh tế của các nƣớc
kém phát triển phụ thuộc quá nhiều vào thị trƣờng và nguồn đầu tƣ nƣớc ngoài.

12
1.1.1.3 Các chỉ tiêu đánh giá tăng trưởng kinh tế
 Tổng sản phẩm quốc nội, tổng sản phẩm quốc dân, tổng sản phẩm
quốc dân thuần tuý
- Tổng sản phẩm quốc nội (GDP): Dƣới dạng định nghĩa tổng quát, tổng
sản phẩm quốc nội đƣợc hiểu là giá trị của toàn bộ hàng hoá và dịch vụ cuối cùng
đƣợc sản xuất và cung ứng trên phạm vi một quốc gia hay lãnh thổ trong một thời
gian xác định, thƣờng là một năm. GDP phản ánh năng lực sản xuất hay thu nhập
trong phạm vi lãnh thổ của quốc gia mà không kể đến quyền sở hữu các thu nhập
và các nguồn lực sản xuất thuộc về ai.
GDP là một chỉ số kinh tế quan trọng, phản ánh quy mô hoạt động kinh tế
của mỗi quốc gia. Để tính GDP thƣờng có có ba cách tiếp cận cơ bản, tiếp cận từ
sản xuất, tiêu dùng và phân phối.
- Tổng sản phẩm quốc dân (GNP): Hiểu theo nghĩa tổng quát, đó chính
là toàn bộ giá trị hàng hóa và dịch vụ cuối cùng mà các công dân của một nƣớc
sản xuất và cung ứng trong một thời gian nhất định (thƣờng là trong một năm) ở
trong nƣớc và ở nƣớc ngoài.
GNP = GDP + thu nhập ròng từ nƣớc ngoài
Nhƣ vậy, GNP cho thấy năng lực sản xuất hoặc mức thu nhập thực sự của
các công dân của một quốc gia, bất kể dịch vụ yếu tố sản xuất đƣợc cung cấp ở
nƣớc nào.
- Tổng sản phẩm quốc dân thuần túy (NNP): Đó là phần giá trị còn lại
của tổng sản phẩm quốc dân khi đã trừ đi giá trị khấu hao tài sản cố định.
Tổng sản phẩm quốc dân thuần túy hay còn đƣợc gọi là thu nhập quốc dân
tính đến khối lƣợng tiền mà nền kinh tế có sẵn để chi tiêu cho hàng hoá và dịch
vụ sau khi trừ ra một khoản tiền đủ để vốn của nó nguyên vẹn bằng cách tính
khấu hao.
 Thu nhập bình quân tính theo đầu người
Chỉ số thu nhập bình quân/ đầu ngƣời phản ánh mức sống và thu nhập của

dân cƣ, đƣợc tính bằng GNP, GDP thực tế chia cho tổng số dân của một quốc gia.

13
Chỉ số này cung cấp những căn cứ để có thể có đƣợc những kết luận tin cậy
hơn về số lƣợng hàng hoá và dich vụ trung bình mà mỗi cá nhân đƣợc hƣởng.
Tuy nhiên, cũng nhƣ các chỉ số trên, chỉ số thu nhập bình quân mới là thƣớc đo
“trung bình” không phản ánh đƣợc phúc lợi xã hội. Các hàng hoá và dịch vụ mà
mỗi cá nhân đƣợc hƣởng phụ thuộc vào việc phân phối thu nhập trong nền kinh
tế.
1.1.2. Công bằng xã hội
1.1.2.1 Quan niệm về công bằng xã hội
Công bằng xã hội (Social Justice) và bình đẳng xã hội (Social Equality) là
hai khái niệm rất gần giống nhau, nhƣng là hai khái niệm khác nhau. Nói tới công
bằng xã hội là nói tới sự ngang bằng nhau giữa các thành viên trong xã hội về một
phƣơng diện nào đấy hoàn toàn xác định, thƣờng là quan hệ giữa nghĩa vụ và
quyền lợi, giữa cống hiến và hƣởng thụ, gắn liền với quan hệ phân phối của cải
làm ra của xã hội nhiều hơn. Nói tới bình đẳng xã hội, là nói tới sự ngang bằng
nhau giữa các thành viên trong xã hội về mọi phƣơng diện, thƣờng gắn liền với
địa vị xã hội của những lớp ngƣời. Công bằng xã hội là một nội dung cụ thể của
bình đẳng xã hội. Thực hiện công bằng xã hội là thực hiện một phần nội dung của
bình đẳng xã hội, là một bƣớc tiến trong quá trình thực hiện bình đẳng xã hội
hoàn toàn. Công bằng xã hội là một phạm trù chính trị - xã hội thể hiện mối quan
hệ giữa các thành viên trong xã hội dựa trên nguyên tắc thống nhất ngang bằng
giữa cống hiến và hƣởng thụ.
Trong lịch sử nhân loại, quan niệm về công bằng xã hội biến đổi liên tục,
đôi khi giữa công bằng xã hội và bình đẳng xã hội đƣợc đồng nhất làm một.
Thời kỳ cổ đại, quan niệm về công bằng xã hội cũng trải qua những tiến
triển nhất định. Các nhà triết học cổ đại giải thích công bằng là một cái cần thiết,
tất yếu, phát sinh từ sự sắp xếp của vũ trụ, của trật tự tự nhiên (Héraclite), còn bất
công là chống lại tự nhiên (Démocrite). Socrate cho rằng, công bằng có tính

khách quan và khó đạt đƣợc đại đa số ngƣời. Đến Platon, thì phạm trù công bằng
xã hội đƣợc xác định hoàn toàn có tính giai cấp. Aristote là ngƣời đầu tiên xem

14
xét tính công bằng nhƣ một hình thái đặc biệt có bản chất xã hội. Ở La Mã, do
luật pháp phát triển, phạm trù công bằng thiên về khía cạnh pháp luật là chủ yếu.
Các nhà khai sáng thế kỷ 17-18 quan niệm về công bằng trên cơ sở phải
thừa nhận quyền tự do cá nhân, bác bỏ hệ thống đẳng cấp phong kiến. Kant xuất
phát từ khái niệm tự do, nhƣng lại gắn chặt với công thức trừu tƣợng và mệnh
lệnh. Hegel coi công bằng là hạt nhân của toàn bộ triết học pháp quyền. Bản
tuyên ngôn nhân quyền và dân quyền của cuộc cách mạng tƣ sản Pháp 1789 là
đỉnh cao những tƣ tƣởng chính trị - xã hội và triết học tƣ sản về vấn đề công bằng,
đặt ra việc thiết lập những quyền tự nhiên và không thể tƣớc đoạt của con ngƣời.
Quan điểm của Chủ nghĩa Mác về công bằng và bình đẳng xã hội đƣợc trình
bày rõ trong tác phẩm "Phê phán cƣơng lĩnh Gotha". Sự công bằng trong Chủ
nghĩa xã hội đƣợc thực hiện thông qua phân phối theo lao động: làm nhiều hƣởng
nhiều, làm ít hƣởng ít, ai không làm không hƣởng. Nó là nguyên tắc ngang nhau
giữa cống hiến và hƣởng thụ. Song, sự bất bình đẳng hoàn toàn vẫn chƣa đƣợc
loại trừ, vẫn còn có kẻ giàu, ngƣời nghèo, kẻ lĩnh ít, ngƣời lĩnh nhiều, phải đến
Chủ nghĩa Cộng sản mới có thể thanh toán đƣợc. Bình đẳng xã hội sẽ đƣợc thực
hiện trên cơ sở mở rộng dần những điều kiện và lĩnh vực để thực hiện công bằng
xã hội.
Tiếp thu và phát triển quan điểm của Chủ nghĩa Mác, các học giả thuộc các
nƣớc XHCN đã đƣa vấn đề công bằng xã hội trở thành mục tiêu của xã hội
XHCN và là một phạm trù cơ bản của đạo đức học Mác - Lênin. Công bằng xã
hội đƣợc giải quyết chủ yếu thông qua quan hệ phân phối theo nguyên tắc phân
phối theo lao động, dựa trên cơ sở của chế độ công hữu về tƣ liệu sản xuất. Các
cƣơng lĩnh hành động của các Đảng Cộng sản và công nhân cầm quyền chỉ đạo
chính quyền các nƣớc XHCN thực hiện nguyên tắc phân phối theo lao động khi
định chế độ tiền lƣơng và phân phối thu nhập cho các thành viên trong xã hội.

Song, thực tế ở các nƣớc XHCN theo mô hình Xô - viết cho thấy khó khăn lớn
vấp phải trong quá trình thực hiện là không thể đánh giá đƣợc chính xác mức độ
đóng góp của từng thành viên vào "Quỹ tiêu dùng xã hội chung", không tìm đƣợc
một thƣớc đo chung đánh giá chính xác mức độ về thời gian, năng suất và hiệu

15
quả lao động của từng cá nhân, để từ đó xác định đúng đắn mức độ hƣởng thụ
tƣơng xứng. Rốt cuộc, nguyên tắc phân phối công bằng trên thực tế đã bị vi
phạm, các yếu tố khuyến khích lợi ích bị thui chột, tài sản công cộng trở thành vô
chủ, sử dụng lãng phí, tài nguyên bị tàn phá nặng nề, môi trƣờng sống bị huỷ hoại
nghiêm trọng, động lực phát triển bị đình trệ.
Trong những năm gần đây, nhiều học giả phƣơng Tây đề cập nhiều đến mối
quan hệ giữa phát triển và công bằng xã hội. Công bằng xã hội đƣợc xem xét
thông qua mối quan hệ chủ yếu giữa "giàu" và "nghèo". Giàu và nghèo là hai thái
cực đánh giá nấc thang phát triển kinh tế của một quốc gia, mức sống của các
tầng lớp dân cƣ. Khoảng cách giữa giàu và nghèo càng lớn thì mức độ công bằng
xã hội càng thấp và ngƣợc lại. Bởi vậy, thực hiện công bằng xã hội là thực hiện
một quá trình rút ngắn mức độ chênh lệch, giảm bớt độ lớn về khoảng cách giữa
nƣớc giàu và nƣớc nghèo, giữa ngƣời giàu và ngƣời nghèo. Ở đây khái niệm công
bằng xã hội cũng phản ánh chủ yếu thông qua phân phối thu nhập, song họ đã gắn
chặt với điều kiện và cơ chế rút ngắn khoảng cách giữa giàu và nghèo, là làm tăng
trình độ phát triển kinh tế của nƣớc nghèo, là nâng cao mức sống của ngƣời
nghèo.
Nhìn chung, khác với khái niệm tăng trƣởng kinh tế là cái có thể xác định
bằng những con số, công bằng xã hội mang tính chuẩn tắc, nghĩa là tùy thuộc vào
quan điểm của con ngƣời. Theo nghĩa rộng, công bằng xã hội là công bằng về các
quyền của con người và về điều kiện thực hiện các quyền đó của các cá nhân -
con người ( hay rộng hơn, của các chủ thể xã hội).
Trong kinh tế học ngƣời ta chia công bằng xã hội thành hai dạng là công
bằng theo chiều dọc và công công bằng theo chiều ngang. Công bằng theo chiều

ngang có nghĩa là đối xử nhƣ nhau đối với những ngƣời có đóng góp nhƣ nhau và
công bằng theo chiều dọc là nghĩa là đối xử khác nhau đối với những ngƣời có
khác biệt bẩm sinh hoặc có các điều kiện xã hội khác nhau. Nếu nhƣ công bằng
theo chiều ngang đƣợc thực hiện bởi cơ chế thị trƣờng thì công bằng theo chiều
dọc cần có sự điều tiết của chính phủ. Việc nhận định và kết hợp công bằng theo
chiều dọc và theo chiều ngang sẽ đảm bảo công bằng thực sự. Nhƣ vậy, công

16
bằng xã hội là khái niệm rất rộng, bao gồm cả yếu tố chính trị, kinh tế, xã hội, và
văn hóa. Xét một cách tổng thể công bằng xã hội gắn với phát triển toàn diện con
ngƣời và là kết quả của sự phát triển đó.
1.1.2.2. Các thước đo đánh giá sự bất bình đẳng và công bằng xã hội
 Chỉ số phát triển con người (HDI)
Báo cáo về phát triển con ngƣời, từ báo cáo đầu tiên năm 1990 đã công bố
Chỉ số phát triển con người (Human Development Index - HDI) nhƣ một đơn vị
đo lƣờng sự phát triển con ngƣời. HDI đƣợc đo bằng ba tiêu chí: tuổi thọ trung
bình, trình độ dân trí và GDP/ngƣời .
Tuy nhiên, chỉ số HDI không phải là một chỉ số hoàn hảo về sự phát triển
con ngƣời bởi còn nhiều yếu tố mà chỉ số này chƣa đề cập đến hoặc không thể
tính toán đƣợc.
 Thước đo bình đẳng về phân phối thu nhập
Để đo bất bình đẳng về phân phối thu nhập các nhà kinh tế và các nhà
thống kê sử dụng nhiều trong phân tích và nghiên cứu kinh tế là đƣờng cong
Lorenz và hệ số Gini và cơ cấu thu nhập theo nhóm.
- Đường cong Lorenz : Đây là một biện pháp đƣợc phổ biến để phân tích
các số liệu thống kê về thu nhập cá nhân. Biện pháp này do nhà thống kê ngƣời
Mỹ Conrad Lorenz phát minh vào năm 1905.
Đƣờng cong Lorenz cho thấy mối quan hệ định lƣợng thực sự giữa tỷ lệ
phần trăm số ngƣời có thu nhập và tỉ lệ phần trăm trong tổng thu nhập mà họ thực
sự nhận đƣợc. Đƣờng Lorenz càng nằm xa đƣờng chéo (đƣờng công bằng hoàn

toàn) thì mức độ bất công càng lớn

17
Hình 1: Đường cong Lorenz











- Hệ số Gini: Hệ số này đƣợc đo bằng tỉ số của diện tích phần nằm giữa
đƣờng chéo và đƣờng Lorenz so với tổng diện tích của nửa hình vuông chứa
đƣờng cong đó. Lần đầu tiên hệ số này đƣợc phát minh và thực hiện bởi nhà
thống kê ngƣời ý C. Gini vào năm 1912. Hệ số Gini là phép đo tổng hợp về tính
bất công trong phân phối thu nhập, giao động từ 0 (công bằng hoàn toàn) đến 1
(bất công hoàn toàn).
R
Gini =
A
AB
S
SS

R
Gini

: hệ số Gini
S
A
: Diện tích hình A (Diện tích hình nằm giữa đƣờng 45% và đƣờng
Lorenz)
S
B
: Diện tích hình B (Diện tích tam giác nằm dƣới đƣờng 45% trừ đi diện
tích hình A)
Trên thực tế, hệ số Gini của các quốc gia thƣờng nằm trong khoảng từ 0,2
đến 0,7 và ngƣời ta cho rằng hệ số Gini khoảng từ 0,2 đến 0,5 đƣợc coi là phân
phối thu nhập tƣơng đối công bằng. Sự bất bình đẳng trong phân phối thu nhập
đƣợc coi là cao nếu hệ số Gini lớn hơn 0,5, sự bất bình đẳng trong phân phối thu
nhập là thấp nếu hệ số Gini nhỏ hơn 0,4.

100%

100%
Thu
nhập
cộng
dồn
(%)
Dân số cộng dồn (%)
A
Đƣờng 45
o

Đƣờng Lorenz
0

B

18
- Cơ cấu thu nhập tính theo nhóm : Chỉ số này đƣợc tính bằng tỷ số thu nhập
của 20% dân nghèo nhất so với thu nhập của 20% dân giàu nhất. Tỷ số này đƣợc
sử dụng làm thƣớc đo mức độ bất công giữa hai thái cực rất giàu và rất nghèo
trong một nƣớc.
- Tiêu chuẩn “40” của Word Bank: đƣợc đề xuất vào năm 2002 nhằm đánh
giá sự bất bình đẳng trong phân phối thu nhập: Tỷ lệ thu nhập chiếm trong tổng
thu nhập của 40% dân số có mức thu nhập thấp trong xã hội. Theo chỉ tiêu này, có
3 mức độ bất bình đẳng cụ thể sau:
+ Khi thu nhập của 40% dân số có mức thu nhập thấp nhất trong xã hội
chiếm tỷ lệ lớn hơn 17% của tổng thu nhập thì tình trạng bất bình đẳng thấp.
+ Khi thu nhập của 40% dân số có mức thu nhập thấp nhất trong xã hội có tỷ
lệ từ 12% đến 17% của tổng thu nhập thì tình trạng bất bình đẳng tƣơng đối.
+ Khi thu nhập của 40% dân số có mức thu nhập thấp nhất trong xã hội
chiếm tỷ lệ nhỏ hơn 12% của tổng thu nhập thì tình trạng bất bình đẳng cao.
 Mức độ nghèo khổ
Để xác định mức độ nghèo khổ, ngƣời ta phải đƣa ra đƣờng giới hạn nghèo
khổ. Chẳng hạn, Ngân hàng Thế giới đã đƣa ra khuyến nghị về chuẩn nghèo đói
cho các quốc gia vào những năm cuối thế kỷ trƣớc: Đối với những nƣớc kém phát
triển: các cá nhân đƣợc coi là nghèo khi có thu nhập dƣới 0,5 USD/ ngày; đối với
những nƣớc đang phát triển là 1USD/ngày; đối với các nƣớc thuộc Châu Mỹ
Latinh và Caribê là dƣới 2 USD/ngày; các nƣớc Đông Âu là dƣới 4 USD/ngày;
các nƣớc công nghiệp phát triển là dƣới 14,4 USD/ngày. Tuy nhiên, các quốc gia
thƣờng đƣa ra chuẩn riêng của mình và thông thƣờng là thấp hơn mức thang
nghèo đói của WB khuyến nghị.

19
1.2. Quan điểm lý thuyết về mối quan hệ giữa tăng trưởng kinh tế và

công bằng xã hội
1.2.1. Mối quan hệ biện chứng giữa tăng trưởng kinh tế và công bằng
xã hội
Giữa tăng trƣởng kinh tế với công bằng xã hội có mối quan hệ nhƣ thế nào
và làm thế nào để giải quyết hiệu quả mối quan hệ giữa tăng trƣởng kinh tế và
công bằng xã hội đang là vấn đề đƣợc lƣu tâm hàng đầu ở mỗi quốc gia trên thế
giới hiện nay. Có nhiều quan điểm khác nhau về mối quan hệ giữa tăng trƣởng
kinh tế và công bằng xã hội và việc giải quyết mối quan hệ này. Hiện nay trên thế
giới có nhiều quan niệm khác nhau khi xem xét mối quan hệ giữa tăng trƣởng
kinh tế và công bằng xã hội.
Quan điểm thứ nhất (Simon Kuznets - 1995) đã đƣa ra quan điểm lý thuyết
“chữ U ngƣợc” về mối quan hệ giữa tăng trƣởng kinh tế và bất bình đẳng, nghĩa
là mức độ bất bình đẳng về thu nhập có xu hƣớng tăng trong các giai đoạn đầu
của phát triển kinh tế, sau đó sẽ giảm bớt đi, khi nền kinh tế đạt tới một trình độ
phát triển cao hơn. Không ít công trình nghiên cứu, khảo sát của nhiều học giả ở
nhiều quốc gia đã chứng minh cho quan điểm này. Những ngƣời theo quan điểm
này (Bigsten và Levin,2001) cho rằng bất bình đẳng có thể làm động lực cho tăng
trƣởng tốt hơn, rồi từ đó tạo điều kiện và cơ hội để xóa đói giảm nghèo nhanh
hơn, thì bất bình đẳng là điều chấp nhận đƣợc. Nhà nghiên cứu Ahlwalia (1976)
đã sử dụng số liệu của phân phối thu nhập của hơn 60 quốc gia trên thế giới và đi
đến những kết luận cụ thể hơn. Ông cho rằng bằng điều tra số liệu đã cho thấy bất
bình đẳng gia tăng mạnh ở giai đoạn đầu của sự phát triển. Nhƣ vậy theo quan
điểm này thì trong giai đoạn đầu của sự phát triển kinh tế sẽ tạo ra sự bất bình
đẳng nhất định.
Giống nhƣ Simon Kuznets, nhà kinh tế học W. Arthur Lewis trong tác
phẩm kinh tế học :“Lý thuyết về tăng trƣởng kinh tế” đã cho rằng tăng trƣởng
không chỉ đem lại bất công mà khi tăng trƣởng kinh tế đạt đến một trình độ nhất
định thì nó lại là điều kiện để thực hiện công bằng xã hội vì tăng trƣởng kinh tế
làm tăng của cải xã hội từ đó mở rộng phạm vi lựa chọn của con ngƣời.

20
Quan điểm thứ hai (Deumnger và Squire, 1988) cho rằng không có bằng
chứng chứng minh mối quan hệ theo mô hình “chữ U ngƣợc” trong quan hệ giữa
tăng trƣởng kinh tế và bất bình đẳng về thu nhập khi xem xét các nƣớc riêng lẻ,
nghĩa là tăng trƣởng kinh tế không làm bất bình đẳng gia tăng ngay cả trong giai
đoạn đầu của phát triển ở các nƣớc kém phát triển. Các công trình nghiên cứu của
Ngân hàng thế giới trong thập kỷ 90 cũng xác nhận quan điểm này. Công trình
nghiên cứu mới nhất của Adams (2002) dựa trên số liệu của “Khoảng thời gian
quan sát” (mỗi khoảng thời gian quan sát đƣợc tính là hai lần điều tra mức sống
cấp quốc gia đƣợc nghiên cứu) của 50 nƣớc trong thời kỳ 1988 đến 1999. Kết quả
nghiên cứu này cũng khẳng định tăng trƣởng kinh tế có lợi cho việc xóa đói giảm
nghèo, vì tăng trƣởng kinh tế không có ảnh hƣởng nhiều đến bất bình đẳng.
Mỗi một giả thuyết, hay quan niệm nói trên là xuất phát từ sự phân tích quá
trình tăng trƣởng và sự công bằng xã hội đã diễn ra ở một số nƣớc nhất định ở
những thời kỳ khác nhau mà khái quát lên, cho nên tính đúng đắn có thể mang
tính phiến diện, song chúng ta cũng không thể phủ nhận hoàn toàn.
Sự phân tích một cách đúng đắn là đặt chúng trong mối quan hệ biện
chứng khách quan. Mối quan hệ biện chứng giữa tăng trƣởng kinh tế và công
bằng xã hội quyện vào nhau trong sự mâu thuẫn tƣơng tác thúc đẩy nhau cùng
tiến lên. Sự tăng trƣởng kinh tế tạo ra những điều kiện cho phép giải quyết công
bằng xã hội ngày một tốt hơn, đến lƣợt nó khi sự công bằng xã hội đƣợc mở rộng
và tốt hơn sẽ tạo ra những động lực mới thúc đẩy sự phát triển tiếp theo. Vòng
xoáy trôn ốc của sự tiến bộ đó vận động không ngừng. Sự tăng trƣởng càng cao,
xã hội càng có điều kiện để rút ngắn những khoảng chênh lệch bất công giữa các
vùng, các khu vực, các nhóm dân cƣ và giữa các thành viên trong từng cộng
đồng. Tuy nhiên, trong quá trình phát triển của một quốc gia, của nhân loại vẫn
luôn luôn diễn ra sự bất công, chƣa thể nào xoá sạch.
Giữa tăng trƣởng kinh tế và công bằng xã hội là hai mặt của một quá trình
phát triển biện chứng khách quan, vừa mâu thuẫn đối kháng nhau, nhƣng lại liên
hệ tác động qua lại rất chặt chẽ, cái nọ làm tiền đề cho cái kia, cùng vận động

phát triển theo chiều hƣớng tiến bộ không ngừng. Một quốc gia, dân tộc đang ở

21
giai đoạn trình độ kém phát triển, nghèo nàn, lạc hậu thì những yếu tố vật chất
giúp cho việc giải quyết công bằng xã hội gặp rất nhiều khó khăn. Chẳng hạn, để
tạo ra nhiều chỗ làm việc với mục đích làm cho mọi ngƣời có sức lao động đều có
việc làm tăng thu nhập, hoặc muốn tăng cƣờng đầu tƣ cho giáo dục y tế… để
nâng cao dân trí và sức khoẻ cho mọi ngƣời nhằm tạo ra công bằng xã hội và tạo
tiền đề cho phát triển mạnh mẽ thì phải cần có dồi dào các nguồn vốn cùng các
yếu tố vật chất - kỹ thuật, mà các nƣớc nghèo, lạc hậu sẽ không thể có đủ. Nghĩa
là, đối với các nƣớc nghèo, chậm phát triển sẽ không có khả năng thực hiện các
chƣơng trình công bằng xã hội cho tất cả mọi ngƣời. Vì vậy, nếu tiến hành đầu tƣ
dàn trải nhằm thực hiện đầy đủ các chƣơng trình đảm bảo công bằng xã hội sẽ
hạn chế sự phát triển, vì tiềm lực kinh tế không đủ. Muốn có sự tăng trƣởng, đặc
biệt với tốc độ cao, cần phải tập trung ƣu tiên ở những chƣơng trình có hiệu quả
nhất, ở một số lĩnh vực, một số ít ngành và một số khu vực dân cƣ có tiềm năng
phát triển hơn cả. Số đó sẽ là những động lực đầu tàu lôi kéo các lĩnh vực, vùng,
khu vực phát triển theo. Trong điều kiện đó, tất yếu phải "hy sinh" những lĩnh
vực, vùng, khu vực dân cƣ khác chƣa đƣợc tập trung đầu tƣ và công bằng xã hội
còn bị vi phạm nhiều.
Hơn nữa, ở các nƣớc nghèo, lạc hậu, sự chênh lệch về năng lực cống hiến,
lao động của các thành viên trong xã hội rất khác xa nhau. Tài năng và sức khoẻ
khác nhau dẫn tới cống hiến khác nhau. Cống hiến khác nhau dẫn tới hƣởng thụ
khác nhau. Thực hiện sự công bằng xã hội theo nguyên tắc ngang bằng giữa cống
hiến và hƣởng thụ, sẽ tạo thành những động lực thúc đẩy hăng hái cống hiến và
sự phát triển đƣợc nhân lên . Song, nó lại tạo nên một sự bất bình đẳng lớn, đó là
sự phân hoá giàu - nghèo càng gia tăng. Khoảng chênh lệch giữa ngƣời giàu và
ngƣời nghèo sẽ càng xa đối với những nƣớc nghèo cần ƣu tiên cho phát triển
nhanh. Đồng thời, ở các nƣớc nghèo, kém phát triển càng không có những điều
kiện, yếu tố vật chất - kỹ thuật, kinh tế - xã hội cho phép đánh giá chính xác mức

độ cống hiến của từng thành viên để trả thù lao tƣơng xứng một cách công bằng.
Điều đó tất sẽ dẫn tới sự thiếu công bằng trong việc trả công, hƣởng thụ so với lao
động của từng ngƣời. Song, nếu sử dụng cơ chế phân phối bình quân sẽ làm thui

22
chột hệ thống khuyến khích lợi ích, không tạo ra động lực cho phát triển. Về thực
chất, cơ chế đó sản sinh ra sự thiếu công bằng giữa cống hiến và hƣởng thụ.
Hƣởng thụ ngang nhau nhƣng cống hiến không ngang nhau. Bởi vậy, hoặc chấp
nhận sự bất công kiểu này hoặc kiểu khác với mức độ chênh lệch giữa cống hiến
và hƣởng thụ của các thành viên trong cộng đồng không lớn, nhƣng nó lại tạo ra
những động lực khuyến khích sự hăng hái, tích cực cống hiến, thi đua cạnh tranh
giữa các thành viên, từ đó thúc đẩy sự phát triển nhanh hơn, mạnh hơn, là điều
hợp lý nên theo.
Sau khi đã tập trung những nguồn lực có thể có đầu tƣ cho phát triển theo
những chiến lƣợc ƣu tiên thu đƣợc kết quả tốt đẹp, nghĩa là tốc độ tăng trƣởng
kinh tế nhanh chóng, trình độ phát triển đƣợc nâng lên một bƣớc đáng kể, thì cơ
sở vật chất - kỹ thuật, tiềm lực kinh tế sẽ cho phép tiến thêm một bƣớc lớn trong
việc giải quyết công bằng xã hội và mở rộng đầu tƣ phát triển tiếp theo. Lúc này,
sẽ có nhiều điều kiện và cơ hội để mở rộng các chƣơng trình đầu tƣ nhằm giải
quyết công ăn việc làm, các chƣơng trình phát triển giáo dục, đào tạo, chăm sóc
sức khoẻ, y tế, nghỉ ngơi, các chƣơng trình cứu tế xã hội, hỗ trợ ngƣời nghèo,
cũng nhƣ các chƣơng trình đầu tƣ phát triển kinh tế - xã hội ở các vùng nghèo, xa
xôi, hẻo lánh.v.v… Các chƣơng trình đó sẽ là những nhân tố làm tăng tính công
bằng giữa các nhóm và các thành viên trong cộng đồng, nhƣng đồng thời lại góp
phần tạo nên những nguồn lực mới thúc đẩy sự phát triển kinh tế - xã hội tiếp theo
nhanh chóng hơn. Đƣơng nhiên, vẫn không thể dàn trải hết tất cả các chƣơng
trình trong cùng một thời điểm. Mức độ gia tăng số lƣợng các chƣơng trình, cùng
với số lƣợng ngƣời đƣợc hƣởng lợi từ các chƣơng trình đó tuỳ thuộc vào tiềm lực
kinh tế của từng thời kỳ, tức vào trình độ phát triển kinh tế ở mỗi thời điểm. Hơn
nữa, ở những khu vực, bộ phận đã đƣợc ƣu tiên đầu tƣ trƣớc đây sẽ có những tiềm

lực lớn hơn đáng kể, cho phép phát triển nhanh hơn và vẫn luôn luôn đi trƣớc với
một khoảng cách nào đó. Nhƣ vậy, sự không công bằng vẫn tiếp tục diễn ra, mặc
dù đã có sự tiến thêm một bƣớc đáng kể trong việc giải quyết công bằng xã hội.
Sự mở rộng tiếp theo các chƣơng trình đầu tƣ phát triển và giải quyết công
bằng xã hội sẽ giảm dần sự bất công và hình thành nên những động lực phát triển

23
mới làm cho tốc độ tăng trƣởng kinh tế nhanh chóng hơn, trình độ phát triển đƣợc
nâng cao thêm, phồn thịnh giàu có hơn, lại cho phép mở rộng tiếp thêm các
chƣơng trình đầu tƣ phát triển cho tất cả các vùng, các khu vực, cũng nhƣ các
chƣơng trình phát triển việc làm, giáo dục, y tế, chăm sóc sức khoẻ, nghỉ ngơi cho
mọi thành viên, cùng với các chƣơng trình cứu tế và phúc lợi xã hội khác. Vả lại,
lúc này trình độ khoa học - kỹ thuật, thiết bị công nghệ, cơ sở vật chất, năng lực
quản lý kinh tế - xã hội cũng tiến thêm đáng kể, có thể cho phép khả năng đánh
giá ngày càng chính xác hơn mức độ cống hiến của từng thành viên và định ra
mức hƣởng thụ cũng tƣơng xứng hơn, cho phép giải quyết công bằng xã hội tăng
lên.
1.2.2. Quan điểm lý thuyết về việc giải quyết mối quan hệ giữa tăng
trưởng kinh tế và thực hiện công bằng xã hội
1.2.2.1 Quan điểm “tập trung thúc đẩy tăng trưởng kinh tế bằng mọi giá,
coi các vấn đề xã hội nảy sinh là cái giá phải trả của kinh tế thị trường”
Những ngƣời theo quan điểm này cho rằng : Tăng trƣởng kinh tế tất yếu dẫn
đến bất bình đẳng và chính sự bất bình đẳng là điều kiện thúc đẩy tăng trƣởng.
Lập luận của họ là : Chỉ tầng lớp có thu nhập cao mới có khả năng tích luỹ và đó
là nguồn đảm bảo đầu tƣ chủ yếu cho tăng trƣởng. Bất kỳ sự phân phối nào làm
giảm mức độ tập trung thu nhập này đều ảnh hƣởng xấu đến tăng trƣởng kinh tế.
Ngƣời đầu tiên đặt nền móng cho lập luận này là D. Ricardo. Ông cho rằng tăng
trƣởng kinh tế có đƣợc nhờ mức tiết kiệm cao của tầng lớp tƣ sản, do đó ông
chống lại việc phân phối lại thu nhập gây bất lợi cho giai cấp này. Những lập luận
đầy đủ nhất về tăng trƣởng đối lập với công bằng đƣợc trình bày trong lý thuyết

nhị nguyên của W. Arthur Lewis, nhà kinh tế học Jamaica, trong lý thuyết về mô
hình kinh tế nhị nguyên hay còn gọi là mô hình kinh tế hai khu vực. Mô hình của
Lewis cũng đƣợc các nhà kinh tế học John Fei và Guatav Raris áp dụng vào phân
tích quá trình tăng trƣởng ở các nƣớc đang phát triển. Tƣ tƣởng cơ bản của mô
hình này là chuyển số lao động dƣ thừa trong ngành nông nghiệp sang ngành
công nghiệp. Quá trình này sẽ tạo điều kiện cho nền kinh tế phát triển.

24
Theo Lewis, bất bình đẳng không những là kết quả tất yếu của tăng trƣởng
mà còn là nguyên nhân thúc đẩy tăng trƣởng. Sự chênh lệch trong thu nhập của
lao động trong hai ngành công nghiệp và nông nghiệp là tiền đề cho mô hình của
ông. Tuy nhiên, Lewis không cho rằng bất bình đẳng thu nhập là vĩnh viễn, mà
chỉ trong giai đoạn đầu của sự phát triển. Sự tăng lên nhất thời của bất bình đẳng
là cái giá phải trả cho thành công và tất cả mọi ngƣời nếu biết chờ đợi sự phát
triển đi theo đúng tiến trình của nó, họ sẽ đƣợc hƣởng thành quả. Khi lao động dƣ
thừa đƣợc chuyển hết sang khu vực hiện đại, lao động sẽ trở thành nguồn lực khan
hiếm, tạo thành sức ép tăng lƣơng. Tiền lƣơng tăng sẽ giảm bất bình đẳng và nghèo
khổ.
Mô hình của Lewis đã đƣợc thừa nhận khá rộng rãi ở các nƣớc đang phát
triển trong nhiều thập kỷ. Tuy vậy, nó cũng bộc lộ nhiều khiếm khuyết và bị phê
phán từ nhiều phía. Thứ nhất, Lewis đã giả định chỉ trong nông nghiệp mới dƣ
thừa lao động, còn trong công nghiệp đạt đƣợc mức hữu nghiệp toàn thể. Thực tế
ở các nƣớc đang phát triển cho thấy hiện tƣợng thất nghiệp ở khu vực công
nghiệp cũng ngày càng tăng. Thứ hai, mô hình chỉ phù hợp khi nhà tƣ bản sử
dụng công nghệ nhiều lao động, thực tế thƣờng diễn ra ngƣợc lại. Đồng thời lao
động dƣ thừa trong nông nghiệp là lao động không có chuyên môn, còn lao động
đƣợc sử dụng trong các ngành công nghiệp phải có kỹ năng nhất định. Thứ ba, ở
các nƣớc Châu Á gió mùa, nền nông nghiệp lúa nƣớc vẫn thiếu lao động trong
các đỉnh cao của thời vụ, chỉ dƣ thừa lao động trong thời kỳ nhàn rỗi.
1.2.2.2 Quan điểm “Ưu tiên công bằng xã hội hơn tăng trưởng kinh tế”

Một xã hội công bằng luôn là ƣớc muốn và mục tiêu của loài ngƣời. Trong
khi đó, ở hầu hết các nƣớc công nghiệp phát triển, sự tăng trƣởng nhanh chóng về
kinh tế đã diễn ra song hành, nói đúng hơn là kéo theo sự gia tăng của bất công và
tệ nạn xã hội. Từ thực tế đó đã hình thành nhiều quan điểm cho rằng, cần ƣu tiên
công bằng xã hội hơn là tăng trƣởng và càng đạt đƣợc công bằng nhanh chóng thì
càng chứng tỏ xã hội phát triển nhanh.