Về việc chuẩn hoá ngôn ngữ các văn bản luật pháp thời kỳ đổi mới

VE
VIÉC
CHUAN HOA NGÓN
NGÌT
CAC VÀN BÀN
V
^
LUAT PHAP
THOI
KY
DOI
MOI.
yv
N
DE
TAI
KHOA HOC GAP DAI HOC QUOC
GIÀ
MA SO : QX 2002.09.
MUC
LUC. so
trang
Phàn
ma
dàu 3
I.
Tinh
cà'p thiét cùa
de
tài 3
IL Nhiem vu cùa

de
tài 3
III,
Pham vi nghièn cùu cùa
de
tài 4
IV. Phuang phàp nghièn cùu 4
Phàn
nói dung 5
Chirang
I.
Xung quanh
vàn
de
chuàn
va chuàn hoa tièng
Viet hién dai. 5
1.
Càc quan
niém
khàc nhau
ve
chuàn va chuàn hoà
ngón
ngù 5
1.
Chuàn ngòn ngù. 5
2.
Chuàn hoà duói càch
nhìn

cùa càc nhà Viét ngù hoc.
13
II.
Qua trinh bién dói
va
su diéu tiét ngòn ngù dói vói chuàn.
16
1 .Su
bién dói cùa ngòn ngù
va
su thay doi cùa chuàn.
16
2.Qua
trinh diéu tiét càc bién dói ngón ngù
va
20
Chirang
IL
Vàn bàn luat phàp
va dac diém ngòn ngù cùa
vàn
bàn
luàt
phàp.
24
I. Vàn bàn luat phàp trong mói quan
he
vói phong càch chùc
nàng. 24
l.Phàn

biet càc
vàn
bàn luat phàp
va
càc vàn bàn duói luat. 24
2.Mói
quan he giùa vàn bàn luat phàp
va
phong càch chùc nàng 26
II.
Dac diém ngòn ngù cùa vàn bàn luat phàp. 28
1.
Nhin tu góc dò phong càch chùc nàng. 33
2.
Nhin tu góc dò quan
ly
Nhà nuóc. 33
Chirong IIL Tình hình
chuàn
hoà
ngòn ngù trong càc vàn bàn
luat phàp thài ky Dói mai. 35
I.
Tinh
dói mai ve ngón ngù
va
xu huóng tiép can chuàn. 35
1.
Dói
mai càch dièn dal. 35

2.
Xu huóng chuàn hoà. 39
II.
Mot
so
vi pham chuàn muc ngòn ngù cùa càc vàn bàn
luat phàp 54
1.
Tinh
thiéu thóng nhàt
ve chinh
tà
va
cach phàt àm. 54
2.
Tinh
thiéu chuàn muc trong dùng tu, thuàt
nnu.
5S
3.
Tinh
thiéu chuàn muc
ve
cu phàp. 64
Phàn két
luàn.
70
Tài
liéu
tham khào

71
7
PHAN
MÒ
DAU.
I. Tình
càp
thiét cùa de tài.
Dal nuóc ta hién
dan?
buóc trén con
duóng
Dói mai
mot
càch toàn dièn va
vùng chàc trén tà't cà càc màt kinh té
va
xà hòi. Mot trong nhùng nhiém vu quan
trong cùa su nghiép Dói mai giai doan càch mang hién nay
chinh
là vàn
de
Dói
mói phuang phàp quan ly hành chinh Nhà nuóc. Trong
do,
Dói mai càc vàn bàn
luàt phàp
co
y
nghia

cuc ky quan trong. Bòi nò góp phàn
tich
cuc vào còng cuòc
cài càch hành chinh Nhà nuóc nói riéng
va
quàn ly Nhà nuóc nói chung. Khi xà
hòi phàt trién ngày càng cao thi he thóng càc vàn bàn hành
chfnh,
trong dò
co
vàn
bàn phàp luàt sé ngày càng nhiéu. Ngoài viéc bó sung,
sua
dói càc bò luat dà
co,
vice
bién soan càc bó luat mói
cQng
là mot nhu càu
luòn luòn
càn dat ra nhàm dàp
ùng nhùng nhu càu mói cùa phàt trién khoa hoc ky
thuat,
san xuàt, kinh doanh
Co thè
nói, trong moi boat dòng cùa dói
song,
vàn bàn phàp luat luòn là sgi day
nói
lién

giùa Nhà nuóc
va
nhàn
dàn,
giùa càc co quan chinh quyén càc càp vói
nhau, tao thành mot khói thóng nhàt. Khòng
co
vàn bàn luàt phàp, moi boat dòng
xà hòi sé thiéu su dinh huàng
va
trong nhùng hoàn cành cu
thè co thè
mal di
tinh
né nép, trat tu. Vi vay,
vàn
bàn luàt phàp ngoài noi dung truyén bà thóng tin
con
dòng vai tró
là
trong tài cho moi hành vi ùng xù xà hòi. Ngòn ngù cùa vàn bàn
luàt phàp vi
thè
tu nò dà mang
tinh
hieu
lue
trong diéu hành moi boat dòng cùa tàp
thè cùng nhu cà nhàn.
Muón nàng cao tinh hiéu

lue
cùa vàn bàn luat phàp thi viéc chuàn hoà ngòn
ngù càc vàn bàn là mot trong càc nhu càu
cà'p
thiét. Vi ràng, su chuàn hoà vàn bàn
phàp luat sé
co
tàc dung
tich
cuc lai viéc tuyén truyén sàu rgng
va co
hiéu qua moi
duàng
lò'i
chinh sàch cùa Dàng
va
Nhà nuóc tói toàn thè nhàn dàn, dóng
thói co
tàc dung khuyén
khich
còng dàn thuc hién càc tràch nhiém xà hòi
va
thuc thi
nghièm minh phàp
luàt.
Chon
de
tài nghièn cùu này, chùng tói hy vong nhùng két qua nghièn cùu se
góp mot phàn nhò bé vào su nghiép nói trén. Mat khàc,
de

tài cung
co
y nghTa ly
luan
trong viéc nghièn cùu phong càch tièng Viét
va
chuàn hoà tièng Viét hién dai
trong giai doan hién nay.
IL Nhiém vu cùa de tài.
Nhiém vu nghièn cùu cùa chùng tòi tàp trung vào viéc tim hiéu, tòng két
nhùng ly luan bàn
ve
chuàn hoà ngòn ngù va chuàn hoà
vàn
bàn hành
chinh
Tu
dò,
xày dung ca sa
de
phàn
tich
nhùng dàc trung ngòn ngù
co
lién quan dén vàn
bàn luat phàp
va
qua trinh chuàn hoà
loai
vàn

bàn
này. Trén càc
cu
liéu khào sàt
ve
tinh hinh thuc té cùa viéc su dung ngòn ngù trong càc vàn bàn phàp luàt thói ky
Dói mói, chùng tòi dua ra nhùng dành già
ve
muc dò chuàn hoà cùa càc vàn bàn
phàp luat hién hành, dóng thài dua ra mot
so tièu chi de
xàc
lap
chuàn.
Trén
nhùng tièu
chi va
mot
so
mò hinh phàn
tich
thù nghiem, nguòi bién soan
co
thè
vàn dung de thuc hién chuàn hoà trong qua trinh sua dói
va
bó sung mot
so
bó luat
cùng nhu viéc bién soan càc bò luat mói, khi

co
chù truang cùa Dàng
va
Nhà
nuóc.
IIL Pham vi nghièn
cihi
cùa de tài.
Càc vàn bàn luat phàp
co so lugng
khà
lon va
da dang. Do diéu kién
va
khuòn khó cùa
de
tài chùng tòi chi chon mot so vàn bàn luat tièu bièu
co
lién quan
tói cuòc
song
hàng ngày cùa nhiéu
tàng lóp
khàc nhau trong quàng dai quàn
chùng nhàn dàn
de làm
tu liéu khào sàt.
Dò
là vàn bàn
ve

càc Bò luat dugc in
thành sàch riéng do càc Nhà xuàt bàn trung uang àn hành hoac dugc in trong càc
sàch huóng dàn
ve
luàt. Cu thè là càc vàn bàn sau day:
1.
Bò Luàt Hinh su cùa nuóc Còng hoà Xà hòi Chù
nghla
Viét Nam.
2.
Bò
luàt
Dàn su cùa nuóc Còng hoà Xà hòi Chù nghTa Viét Nam.
3.
Luat Ciao thóng duàng bò.
4.
Luàt Ciào due.
5.
Luat
lao
dòng.
6. Luat Doanh nghiép.
7.
Luat hòn nhàn
va già
dinh
va
càc
che
dinh dàn su

co
lién quan.
8.Nhùng
quy dinh phàp luat
ve
Moi
truóng
dò thi.
9. Càc vàn bàn phàp luat
ve
thué.
10.
Quy dinh phàp luat
ve
Dàu tu ra nuóc ngoài cùa doanh nghiép,
tó
chùc
kinh té Viét Nam.
IV. Phuang phàp nghièn
culi.
Phuang phàp nghièn cùu dugc su dung khi thuc hién
de
tài chù yéu là
phuang phàp tòng hgp phàn
tich,
phuang phàp mièu tà, so sành
va
phuang phàp
thóng kè.
PHÀN NOI DUNG

CHirONG
L
XUNG QUANH VÀN DE CHUAN VA CHUAN HOÀ
TIÈNG VIÉT HIÉN DAL
I. Càc quan niém khàc nhau ve chuàn
va
chuàn hoà ngòn ngù.
1.Chuàn
ngòn ngù.
Chuàn ngón ngù là mot khài niém dà dugc càc nhà nghièn cùu ngòn ngù
hoc trén thè giói quan tàm tu
làu.
Khòng phài
chi co
trong tièng Viét
ma
trong tà't
cà càc ngòn ngù khàc nhau, vàn
de
chuàn luòn luòn duac dàt ra
va
thu hùt su chù
y cùa nhiéu nhà ngòn ngù hoc, dàc bièt là càc nhà ngòn ngù hoc xà hòi
va
càc nhà
phong càch hoc.
Trong thuc té, khi bàn tói vàn
de
chuàn
va

chuàn hoà ngòn ngù nguòi ta
thuòng
dung cham dén nhiéu
ITnh
vuc nhu: vàn hoà, vàn hoc, xà hòi hoc, tàm ly
hoc Nói
chung, chuàn là mot khài niém khòng dugc hiéu mot càch hoàn toàn
chat che, vi thè trong su dung nò thuàng
co
dò co giàn nhàt dinh. Su co giàn này
phàn nào phàn ành su phùc tap cùa vàn
de
trong nghièn cùu cùng nhu trong
qua
trinh hién thuc hoà nò trén càc phuang tien giao tiép
va
trong càc phong càch chùc
nàng khàc nhau. Cho
nèn,
trong cuón "nhap mòn ngón ngù hoc ly
thuyét"
Joln
Lyons khi bàn tói vàn
de
này dà khòng dùng thuat ngù "chuàn ngòn ngù'
ma
dién
dat theo mot càch riéng. Ong nói, vàn
de
dàu

tièn
phài bàn là
'tinh
trong
sàng"
va
"tmh dùng".
Nhung
òng cung nhàn
manh:"
Hién nhién là khòng thè co tièu chuàn
tuyét dói
ve "tinh
trong
sàng"
va "tinh
dùng" trong ngòn ngù. Nhùng tu nhu thè
chi dugc giai
thich
trong mói quan he vói mot tièu chuàn dà chon
truóc"/i5 /•
Khi bàn tói chuàn, ngay trong càc nhà ngòn ngù cùng
co
su phàn hoà tuy
theo huàng quan tàm.
Co
nhà nghièn cùu thi thièn
ve
huóng ngòn ngù hoc thuàn
tuy. Khi dò, chuàn dugc hiéu là mot he thóng càc phuang tien ngòn ngù

va
là tóng
thè càc khà nàng
co
thè dugc hién thuc hoà bài càc yéu tó cùa he thóng này/ 6 /.
Trong càch tiép can nhu vay, chuàn phài là cài
co tinh
truyén thóng, dugc xà hòi
chàp nhàn
va co tinh ben
vùng.
Nhung
tinh ben
vùng hoàn toàn khàc vói tinh
bài
bién. Nói mot càch khàc,
tinh
ben
vùng cùa chuàn cùng
chi
mang
tinh
chat tuang dói. Nhin theo truc
lich
dai
thi
chuàn vàn là cài
co tinh
bién dói. Do vay, YU. X. Xtépanov thuàng nhàn manh
tói ba khài niém ca bàn làm lién

de
cho chuàn
mire
là khà nàng bién dói, ly tuàng
va
truyén thóng. Ba khài niém này lién quan chat che vói nhau. Trong dò, "khà
nàng bién dói xuàt phàt tu
tinh
da dang
va
khà nàng bién dói khòng ngùng cùa
ngòn ngù khié'n cho con nguòi luòn phài dùng truóc mot tinh trang phài
lua
chon
"cài gì
tòt
han ? Cài gi càn phài
de
lai
va
cài gì càn phài vùt bó"
/^§^
/. Khi lua
chon càc phuang tien hay càc dang thùc ngòn ngù, mói nguòi déu phài dua vào
nhùng qui tàc nhàt dinh dà dugc hoc tap qua con duàng sàch va hoac qua thuc té
giao tiép. Nhùng qui tàc này dugc lap lai qua thài gian, dugc cùng
co
trong y thùc
còng dóng va dugc truyén dat cho nhiéu thè he tra thành truyén thóng. Do dò, nói
tói chuàn muc khòng thè khòng nói tói

tinh
truyén thóng
va
su lua chon. Chuàn
muc khòng chi co nghla là lua chon
va
giù lai nhùng gì dà dugc lua chon
ma con
bao góm cà viéc huy bò cà nhùng cài dà vùt di. Muón xày dung dugc nhùng qui
tàc ca bàn
de
tién hành
lue
chon thi càn phài phàn biet dugc cài "dùng"
va
cài "
khòng dùng". Do dò, viéc
dira
ra càc tièu
chi
nhàm cu thè hoà khài niém
lira
chon
cùng là mot vàn
de
rat quan trong trong khi nghièn cùu
ve
chuàn. Theo
lU.V.Rozdextvenxki
viéc

lira
chon càc yéu tó ngón ngù trong xày dung chuàn dua
trén càc tièu
chi
sau:
- Dan vi ngòn ngù dugc chon phài dugc moi nguòi chàp nhàn.
- Dan vi ngòn ngù dugc chon phài là dan vi ngòn ngù co trién vong. nghTa
là nò phài dugc dành già là mot dan vi
co
khà nàng su dung trong tuang lai. Diéu
dò
co
thè xàc dinh dugc nhò
tinh
thuan tien cùa nò vói tu càch là phuang tién giao
tiép.
- Dan vi ngón ngù dugc chon phài
co tinh
he thóng: nò phài
de
dàng nhap
vào he thóng ngón ngù.
lU.V.Rozdextvenxki coi tièu
chi
này là tièu
chi
quan trong nhàt bòi vi
nò
xàc dinh sue
song

cho dan vi ngòn ngù dugc
lira
chon trong tuang lai. Vói nhà tao
chuàn, thi viéc dành già chù quan
ve
khà nàng bièu nghTa
va
my hoc cùa dan vi
dugc
lira
chon cùng là mot vàn
de
vò cùng càn thiét./
3
3 /.
Muón dành già mot hién tugng ngón ngù nào dò
co
thè dugc coi là chuàn
hay khòng càn phài chù y xem nò dà thuc hién càc chùc nàng cùa minh nhu thè
nào.
NghTa là, muón dành già bàt cu
mot
hién tugng nào dugc coi là chuàn hay
khòng chuàn déu phài can cu vào hiéu
qua
cùa no trong viéc thuc hién y
dò
giao
tiép khi
co

su tiép xùc giùa càc thành
vièn
cùa mot còng dóng ngòn ngù. Cu thè,
càn phài quan sàt xem nò trong tùng truóng hgp
su
dung ngòn ngù co dat dugc
muc
dich va
y dò giao tiép giùa nguòi phàt
va
nguòi nhàn hay khòng? Bòi vi, mói
boat dóng giao tiép là mot qua trinh phùc tap bao góm nhùng vàn
de
co lién quan
dén tu duy, ngòn ngù, tàm ly này sinh mot càch dóng thài khi hinh thành ra
lai
nói,
phàt ngòn. Theo R.A. Tarasov, qua trinh san sinh phàt ngòn khòng chi bao
góm viéc thành lap chuang trinh
va
su hién thuc hoà chuang trinh
ma con
bao
góm cà viéc phàn dinh nhùng diéu kién
ben
ngoài cùa hành dóng, dành già két
qua, dói chièu vai"mò hinh
chò
dgi"( a day dugc hiéu
là

y
dò
giao tiép). Nói càch
khàc,
viéc san sinh ra phàt ngòn vói tu càch là mot
qua
trinh tàm ly, là boat dòng
ben
trong
va ben
ngoài cùa càc thành vièn giao tiép. Mac dù hành dòng ngòn ngù
bao góm càc thành tó tàm ly nhung lai dugc thuc hién
bang
qui luàt xà hòi chù
khòng phài qui luat tàm ly"/
6
/.
7
Khi xem xét chuàn tà't nhién phài coi trong cài he thóng ngòn ngù
ma
chuàn
tón tai. Trén thuc té, khòng phài càc ngòn ngù déu
co
chuàn gióng nhau. Diéu này
do dàc diém loai hinh ngòn ngù qui dinh, cùng vói nhùng thói quen, tap quàn cùa
mèi dàn toc. Do dò, coi trong he thóng ngòn ngù chinh là tòn trong nhùng qui tàc
ca bàn khi dành già chuàn. Vi co mot diéu hién nhién là, con nguòi khi thuc hién
càc hành dòng giao tiép bao già cùng phài su dung dén he thóng ngòn ngù. Khòng
co
he thóng ngòn ngù,

tue
là khòng co càc phuang tién ngón ngù cùng vói nhùng
bò qui tàc su dung thi nguòi ta khòng thè thuc hién dugc qua trinh giao té. Càc
phuang tién ngòn ngù này khòng phài trong mot lue dà dugc dinh hinh òn dinh
duói càc chuàn
mire
nhàt dinh
ma
phài dugc thù thàch qua thòi gian. NghTa là,
chuàn xét trén mot phuang dién nào dò luòn gàn chat vói mal lich su phàt trién
cùa mói mot hién tugng ngón ngù nhàt dinh. Mot yéu tó ngón ngù nào dò a thòi
diém lich su này co thè dugc coi là chuàn nhung dén giai doan sau dò co thè bi
dào thài va khòng dugc coi là chuàn nùa. Ngugc lai, co nhùng yéu tó ngòn ngù
trong giai doan này chua tham
già
vào chuàn, nhung dén giai doan sau dò lai tham
già
vào chuàn mot càch
tich
cuc
ma
xét
ve
nguyèn
nhàn thi
co thè
de
càp tói nhiéu
su tàc dòng khàc nhau can thiép vào
qua

trinh này. Trong
dò
bao góm cà càc
nguyèn nhàn
ben
trong
va
nguyèn nhàn
ben
ngoài. Nguyèn nhàn
ben
trong là
nguyèn nhàn dugc tao ra trong chinh he thóng ngòn ngù trong
qua
trinh tu dào
thài
va
hoàn thién nhàm làm cho viéc giao tiép ngày càng tra nèn hiéu qua han.
Nguyèn nhàn
ben
ngoài là nguyèn nhàn do con nguòi tao ra trong qua trinh su
dung he thóng ngòn ngù,
tue qua
trinh he thóng ngón ngù hành chùc nhàm thuc
hién càc chùc nàng ca bàn cùa minh. Nguyèn nhàn này bao già cùng gàn vói su
tàc dòng cùa xà bòi, cùa lich su tói càc hién tugng ngòn ngù. Trong dò bao góm
càc yéu tó tàm ly, dia ly
v Chinh
vi thè,
co

khi cùng dùng truóc mot hién tugng
ngón ngù nhung nguòi ta lai
co
nhùng già thuyét khàc nhau do chò chù y tói
phuang dién nào cùa su bién dói
va
phàt trién. Trén thè giói dà tùng
co
nhùn^
cuòc tranh luan
ve
nguón góc hinh thành ngòn ngù BlackEnglish. Mot so nguòi
8
cho ràng con duàng hình thành BlackEnglish là do két
qua
phàn hoà ngòn ngù cùa
nhùng nguòi da tràng tu càc tièng Anh, Phàp
va
Bó Dào Nha.
Co
mot
so
nguòi lai
cho ràng, BlackEnglish dugc hinh thành trén ca sa mot
so
ngòn ngù chàu Phi dugc
Creole phàt trién
lèn.
Diéu này cho thày, su bién dói ngòn ngù hay su thay dói
ve

chuàn là mot
qua
trinh phùc tap duói su tàc dòng cùa nhiéu nguyèn nhàn, nhung
khòng phài
lue
nào cùng
co
thè tàch chùng ra mot càch rò ràng.
Xét
mot
càch bién chùng thi moi bién dói trong
he
thóng càu trùc ngòn ngù
déu
co
nguyèn nhàn sàu xa tu xà bòi, nói cu thè là
tu
nhùng con nguòi trong còng
dóng ngòn ngù nhàt dinh. Diéu dò hoàn toàn
co
thè giai
thich
dugc, bòi vi, con
nguòi chinh là chù thè sàng tao ra ngòn ngù thi chinh ho lai co khà nàng làm bién
dói ngòn ngù. Tinh qui
iróc,
hay tmh vò doan cùa ngón ngù cho phép con nguòi
thay dói chuàn
mire
mot khi thày càn thiét

de
tao ra nhùng khà nàng mai cho mot
so
hién
tueyng
ngòn ngù ma
minh
dang su dung. Viéc làm
bién
dói ngòn ngù hay
thay dói chuàn muc khòng chi xày ra a ngòn ngù me de
ma
còm xày ra cà vói thù
ngòn ngù khàc khi du nhap vào he thóng cùa
minh.
Chàng han, trong kho tu
virng
tièng Viét chùng ta
co
thè tim thày rat nhiéu yéu tó hay càc dan vi tu
virng
vón
co
nguón góc
tu
tièng Hàn, nhung khi vào tièng Viét, chùng khòng
con
giù nguyèn
nhu khi boat dòng cùa he thóng tièng Hàn. Tu "dào
de"

trong tièng Hàn eó rat
nhiéu nghTa, trong dò cài nghTa góc là"dèn tan day" nhung sang tièng Viét nò
khòng
con
cài nghTa này. Thành ngù góc Hàn"chàn dàm dà chàn chièu" khi vào
tièng Viét, duói su tàc dóng cùa càc yéu tó ngù àm, nhiéu dia phuang dà bién dói
thành"chàn nam dà chàn chièu"
Su bién dói cùa xà bòi trong nhiéu
truóng
hgp dà làm bién dói càc yéu tó
cùa he thóng ngòn ngù
va
kéo theo là nhùng su thay dói
ve
chuàn. VV Labov là
mot trong càc nhà ngòn ngù hoc xà bòi quan tàm nhiéu dén "su bién dói trong
hành chùc" cùa ngòn ngù, khi nghièn cùu càc bién tugng ngù àm a Massachusetts,
dà giài thich ràng, su bién dói càc nguyèn àm trong mot so tu nhu: house, wife,
right, out là do tàc dòng cùa su thay dói
ve
ca càu kinh tè. Trong truyén
thóng.
dàn trén dào này vón ehi song
bang
nghé ngu nghiép
va
chàn
nuòi,
nhung tu sau
Dai chién Thè giói thù II hòn dào này tra thành nói tièng là hòn dào du lich, hàng

nam thu hùt hàng van khàch tham quan. Su phàt trién cùa kinh té du lich dà tàc
dòng tói phuang thùc làm àn truyén thóng, gay ra nhiéu khó
khan
do thi truóng
ngày càng dàt dò khién cho nhùng nguòi
song
trén dào
co
thài dò bàt
binh.
Ho co
phàn ùng vói mot
so
hién tugng ngòn ngù
bang
càch khuyéeh truang tu giàc hay
khòng
tu
giàc mot
so
dàc diém ngù àm cùa tièng dia phuang
ma
gay ra càc hién
tugng trén./
Nèu
nhin nhàn con nguòi là nguyèn nhàn sàu xa, là yéu tó quyèt dinh cùa
su bién dói ngòn ngù nói chung
va
su bién dói
ve

chuàn nói riéng chùng ta khòng
thè chù y tói vai tró cà nhàn trong nhùng bòi cành lich su nhàt dinh. Nhà tha
vT
dai
Puskin dugc coi là nguòi dat nén móng
va
tao ra ngón ngù chuàn
mire
vàn hoc
Nga hién dai. Cùng nhu vay,
a
Viét Nam dai thi hào
Nguyèn
Du dugc coi là nguòi
dà tao ra nhùng chuàn
mire
ngòn ngù vàn hoc Viét Nam thè ky thù XVIII
va
là
nguòi dal nén móng cho ngòn ngù vàn hocViet Nam hién dai.
Vai tró cùa cà nhàn tàc dòng dén ngòn ngù
va
dén chuàn dugc thè hién rò
nhàt qua nhùng sàng tàc cùa mot
so
nhà vàn, nhà tha
lón
cùa mòi dàn toc. Ngoài
ra
con

phài kè dén vai tró cùa càc nhà
lành
dao quóc
già
mòi khi ho co nhùng chù
truang, duòng
lói va
chinh sàch dói vói ngòn ngù. Chàng han,
a
Thó NhT ky,
nguòi ta thuàng nhàc dén vai trò cùa vi tóng thóng dàu tièn cùa quóc
già
khi òng
này
co
nhùng bién phàp
tich
cuc nhàm chàm dùt mói quan he cùa nuóc òng vói
thè giói A Rap
bang
càch loai bò chù viét Nam Tu
va
thay vào dò
bang
he chù cài
La Tinh. Dóng thài, chinh òng cùng ra
lénh
loai bò càc tu ngoai lai du nhàp vào
tièng me de tu càc ngòn ngù A Rap, Nam Tu ( chi giù lai càc tu góc Phàp là ngòn
ngù cùa mot nuóc dà phàt trién) nhàm làm trong sach hoà, thuàn khièt hoà vón

tu
vung cùa ngón ngù Thó NhT Ky.
0 Viét Nam, nhùng nguòi
co
còng lon trong viéc làm bién dói ngòn ngù
cQng
nhu bién dói chuàn cùa tièng Viét hién dai là chù tich Ho
Chf
Minh, Pham
10
Vàn
Dóng De
thuc hién duac viéc thóng nhàt ngòn ngù
va
chuàn hoà tièng Viét
hién dai, ngay tu nhùng ngày dàu mai thành lap nuóc, chù tich
Ho
Chf Minh dà
quan tàm tói viéc xoà nan mù chù trong nhàn dàn. Tai phién hgp dàu tién cùa Hòi
dóng Chinh phù dién ra ngày 3/9/1945, Nguòi dà
de
ra nhùng nhiém vu càp bàch
trong do co nhiém vu "diet giàc
dot".
Dói vói Nguòi do là nhiém vu chàng nhùng
càp bàch
ma con
eó y nghTa chién
luge
làu

dai
vi
"
Muón giù vùng dòc lap, muón
làm cho dàn giàu nuóc manh, moi nguòi Viét Nam
phài co
kién thùc
de
tham
già
vào viéc xày dung nuóc nhà,
va
truóc hét phài bièt dgc bièt viét chù Quóc
ngu .
Cung nhu chù tich
Ho Chi
Minh, thù tuóng Pham Vàn Dóng là nguòi rat
quan tàm chù y dén su chuàn muc cùa tièng Viét tuy co càch dién dat khàc. Thù
tuóng nói:" khòng thè
de
màt di
mot
cài gì vò cùng qui
bau,
mot
cài gì khién cho
tièng Viét là tièng Viét, thù tièng ma cha òng ta dà xày dung
va
bào ve trong lich
su rat làu dai cùa dàn toc. Nhung nói nhu vay khòng

co
nghTa là chi nhìn
ve
qua
khù,
trai
lai
con
phài nhìn
ve
tuang lai." Theo thù tuóng, nói dén su trong sàng cùa
tièng Viét thi phài"nhìn thày chat cùa nò, già tri, bàn sàe, tinh hoa cùa nò, nhan rò
hai dac
tinh
cùa nò là giàu
va
dep, nhin thày khà nang phàt trién cùa nò.
Nhu vay, nhin mot càch khài quàt thi khi xem xét
ve
chuàn phài chù y cà
hai phuang dién:
- Chuàn là cài eó
tinh he
thóng càu trùc ngòn ngù. Dò là nhùng phuang tién,
nhùng qui tàc dà tra thành né nép eó
tinh
bàt buòc dói vói nguòi su dung ngòn
ngù. Chàng han, mot nguòi nói
va
viét tièng Nga, tièng Phàp

va
càc ngòn ngù co
bién dói hinh thành thi phài su dung càc dang thùc ngòn ngù nhu: chia danh tu,
dòng
tu,
tinh tu theo ngòi, theo
so,
theo
gióng.Khi
tó chùc càu phài chù y dén su
hgp dang giùa
tinh tu
vói danh tu, giùa dai tu vói dòng tu. giùa danh tu vói dòng
tu
Vi
du trong tièng Nga muón nói mot càu "tòi dà doc cuón sàch
rat
hay " thi
phài nói:
11
- Ja chitaju ochen ineheressnyuju knigu.
Su hgp dang giùa dai
tu va
dòng tu dugc thè hién qua két hgp giùa tu " Ja"
là ngòi thù nhàt cùa dai tu phài phù hgp vói dòng tu "chi tal" (doc)dugc chia a
ngòi thù nhàt, thòi hién tai.
Su hgp dang giùa
tinh tu va
danh tu dugc thè hién qua két hgp giùa dang
thùc cùa tinh

tu "inehessnui"(
hay) dugc càu tao theo
so
it,
càch 4 phù hgp vói
dang thùc cùa danh
tu
"kniga" (sàch ) cùng dugc càu tao theo
so
it,
càch 4.
Su hgp dang giùa danh
tu va
dòng tu tièng Nga dugc thè hién qua mói quan
he giùa danh
tu va
dòng tu chi phói nò. Trong truang hgp trén. danh tu
co
duói là
"u" (knigu) vi nò bi chi phói bòi dòng
tu
"ehitat" (doc) là
dóng
tu dói hòi danh tu
càch 4. Hình thùc này khàc vói hình thùc cùa danh tu "sàch" a càch 1 là "kniga", a
càch 3 là " knige", a càch 5 là "knigam" a càch 6 là " knigax"
Tuang tu nhu vay trong tièng Anh, nèu nói" tói dang doc cuón sàch này thi
phài chù y dén su hgp dang giùa dóng tu
va
dai tu, giùa (dai tu chi dinh )tmh

tu va
danh
tu:
I reeding this book.
Su khàc biet giùa tièng Anh
va
tièng Nga ò day dugc thè hién: trong tièng
Anh khòng
co
pham trù "càch" nén danh tu dùng
phia
sau dòng tu khòng bi bién
dói dang thùc do su tàc dòng cùa dòng tu.
- Chuàn là cài dugc
lira
chon cùa còng dóng. Nhin tu pbung dién này, chuàn
là cài chung, cài dugc moi nguòi
va
mòi cà nhàn chàp nhàn làm cài thuóc do
de
kièm dinh hiéu qua cùa viéc su dung ngòn ngù. Bòi vi, trong
qua
trinh thuc hién
càc boat dòng giao tiép, nhùng nguòi tham
già
luòn luòn phài dùng truóc rat nhiéu
su
lira
chon. Trong dò càc vai giao tiép thuòng xuyén phài càn nhàc giùa nhùng
cài dang dugc hién thuc hoà trong

lòi
nói
va
nhùng cài mang
tinh
khà nàng/ cài eó
thè xày ra
de
tim ra cài chia khoa lap ma
va
giài ma thóng tin.
Mot cuóc
giao tiép,
dù là dói thoai hay bòi thoai sé khòng thè thuc hién dugc nèu co dò vènh trong su
lua chon này. NghTa là, nói tói chuàn, nguòi ta thuàng nói nhùng thè dói lap giùa
12
mot
ben
là cài dang duac su dung vói
mot
ben là
nhùns
cài bién thè tòn tai trong
he thóng. Chinh vi thè,
co
nguòi quan niém chuàn dugc coi là cài eó
tinh
dói lap
vói càc bién thè là cài eó thè eó trong
he

thóng ngòn ngù. Chuàn chinh là cài
o
.
oc
e
dugc nguòi ta tuyén chon trong he thóng
va
dugc da
so
chàp nhàn
15 ^\
/.
2.
Chuàn trong càch nhìn cùa càc nhà Viét ngù hoc.
Trong khi thuc hién còng cuòc " giù gin
va
bào ve su trong sàng cùa tièng
Viét", càc nhà nghièn cùu thuòc giói Viét ngù hoc luòn luòn chù y tói vàn
de
chuàn hoà.
Co
thè nói, trong vài
chiic
nam tra lai day, vàn
de
chuàn hoà tièng
Viét luòn là
mot de
tài eó
tinh

thòi su. No dugc bàn dén khà nhiéu trong càc Hòi
nghi nghièn cùu khoa hoc mang tinh chuyén
de
cùng nhu trong càc Hòi nghi
nghièn cùu
ve
tièng Viét nói chung.
Tliàm
chi,
nò
con
tra thành
mot
chù truang,
e e
.
o
.
^
•
e
duòng lói chinh sàch
ve
ngòn ngù cùa Dàng
va
Nhà nuóc. Chàng han, do là nhùng
chù truang
ve
viéc cài tièn chù Quóc ngù,
ve

viéc chuàn hoà càc thuat ngù khoa
hoc,
chuàn hoà cac tu ngù phién àm tu tièng nuóc ngoài Trong mot bòi cành
nhu vay thi viéc xàc dinh khài niém chuàn là mot trong nhùng nhiém vu
co
tinh
.
j
, . .
.oc
quan trong buóc dàu. Nhiéu nhà nghièn cùu dà néu ra nhùng dinh nghTa khàc
nhau
ve
chuàn
tu
nhùng góc dò khàc nhau, tuy thuòc vào viéc xem xét chuàn
tu
góc dò nào.
Co
nhà nghièn cùu xem xét chuàn thién
ve
góc dò ngòn ngù hoc,
chàng han nhu Hoàng Trong Phién,
Ha
Quang Nàng, /
6 /J 34
/. Theo huóng
này, chuàn dugc xàc dinh là cài bàt buòc tón tai a mot thòi diém cu thè, trong mot
còng dóng ngón ngù cu thè/ H QNàng/ .
Co

nhà
nghièn
cùu lai xem xét chuàn
thièn
ve
huóng ngòn ngù hoc xà bòi, chàng han nhu Nguyèn Kim Thàn, Hoàng
Tue,
Diep Quang Ban, Nguyèn Nhu Y, Nguyèn Vàn Khang, Hùu Dat/
'^ f
/4 /,
/, / 5 /, /9
/ Day
là xu huóng tiép tue phuang phàp nghièn cùu cùa Conteanu,
D.E. Rozental, R.A. Budagov. Xu huóng nghièn cùu này thuàng dat chuàn trong
quan he vói phong càch chùc nàng
va
trong su tàc dòng cùa xà hòi. Nói mot càch
khàc,
dò
là xu huóng xem xét chuàn vugt ra khòi khuòn khó cùa he thóng càu trùc
ngòn ngù
de
xem xét nò trong pham vi su dung thuc tién. Nò chù y khai thàc
va
13
phàn tich càc chùc nàng chuvèn bièt cùa ngòn ngù de xàc dinh chuàn, trong dò
chù y tói vai trò cùa còng dóng nguòi su dung ngón ngù
va
tàc dòng cùa chinh
^

•
cj
ì^
o
.oc*—
.<-
sàch tói viéc hinh thành
va
cùng
co
chuàn ngòn ngù trong
qua
trinh phàt trién cùa
ngòn ngù dàn toc. Xu huóng này cùng rat eoi trong mat xà bòi,
Ijch
su cùa càc yéu
tó dugc coi là chuàn. Hùu Dat viét:" Nhu vay, thuc chat, chuàn
là
nhùng qui uóc
dugc dinh hinh
ve
mat xà bòi sau mot
qua
trinh phàt trién cùa càc hình thùc ngòn
ngù tu nhién. No luòn van dòng
va
phàt trién
dira
trén nhùng nhàn tó ngòn ngù
va

nhùng diéu kién khàch quan cùa
luch
su xà bòi. Do dò xem xét vàn
de
chuàn
mire
nhàt thiét phài chù y cà dén tinh thòi dai
va
tinh lich su cùa
no"./*/
5
/. Trong
"Tu
dièn giài thich thuat ngù ngòn ngù hoc"/
b^
/ càc tàc già
Nguyèn
Nhu Y, Dò
Viét Hùng cùng quan niém: " Chuàn
mire,
nói
mot
càch khài quàt, là cài dùng.
Dò
là cài dùng co tmh
chat
chung,
tinh
chat binh thuòng dugc moi nguòi trong mot
còng dóng ngòn ngù chàp nhan, ò

mot
giai doan nhàt dinh trong
qua
trinh phàt
trién lich su cùa ngòn ngù. Cài dùng ày dugc xàc dinh theo mot tàp hgp nhùng qui
tàc nhàt dinh thuòc càc pham vi phàt àm, viét chù, dùng tu
va
càu tao
tu
mói,
va
dàt càu".
Nói tói chuàn là nói tói nhiéu phuang dién cùa ngón ngù, trong dò
qua
trinh
dàn chù hoà ngòn ngù là mot khàu rat quan trong. Diep Quang Ban quan niém:"
Chuàn ngòn ngù bié'n dói theo huóng dàn chù hoà, nghTa là càch nói cùa nhàn dàn
ngày càng dugc coi trong, nhàn dàn là nguòi sàng tao dóng thòi tàc dòng dén
chuàn ngòn ngù".
Nhu vay, chuàn là mot khài niém vùa thuòc
ve
pham trù ngòn ngù lai vùa
thuòc
ve
pham trù lich su xà bòi. Chuàn phài dàm bào nhùng nguyèn tàc ma he
thóng càu trùc cùa mot ngòn ngù cho phép, nhung lai phài dugc còng dóng chàp
nhan. Diéu này tao diéu kién cho su sàng tao cùa nguòi su dung ngòn ngù, tièu
bièu là càc nhà vàn, nhà tha, càc nhà boat dòng chinh tri xà bòi trong
qua
trinh tim

tòi
va
phàt trién nhùng khà nàng tiém tàng cùa ngón ngù nhàm tao ra cho ngòn
ngù nhùng chuàn mai. Tàt nhién, viéc hình thành càc chuàn mói cùng phài tuàn
14
theo phuang thùc ké thùa
va
bién dói
tu
tu chù khòng thè lién
tue
va dot bién. Bòi
vi,
nèu chuàn ngòn ngù thay dói lién
tue
thi viéc giao tiép giùa càc thành vièn se
gap vò vàn khó khan. Mal khàc, nò sé
gay
ra chùng rói
loan ve
ngòn ngù, làm dào
lón su òn dinh
va
tinh
ben
vùng tuang dói cùa càc vèu tó ngòn ngù. Su
dot
bién
ve
* -

ce
^
e
^
•
•
chuàn thóng thuàng khòng xày ra khi xà bòi dang phàt trién theo qui luàt binh
thuàng
ma
nò thuòng xày ra khi
co
nhùng cuòc càch mang xà bòi, trong
dò
eó su
can thiép cùa chinh sàch ngòn ngù dugc hình thành bòi Nhà nuóc nàm chinh
quyén. Chàng han, sau nàm 1945, khi Nhà nuóc dàn chù nhàn dàn cùa chinh
quyén càch mang dugc thành lap, mot
loat
càc chuàn mói dùng trong phong càch
hành chinh còng vu dà dugc hình thành thay thè cho càc chuàn cu dugc àp dung
truóc dò. Dò là càc qui dinh mói ve viéc soan thào vàn bàn dùng trong giao tiép
hành chinh tu Trung uang xuóng dia phuang nhu vàn
de ve
Quóc hiéu ( Dòng trén
cùng cùa van bàn), tèn goi cùa càc tó chùc, ca quan chinh
quyén Cùng
nhu vay,
trong thòi ky Dói mai nhiéu qui dinh mang tfnh phàp luàt déu dugc thay dói. Su
thay dói manh me cùa ca càu kinh tè cùng nhu phuang thùc quàn ly Nhà nuóc dà
tàc dòng truc tiép hoac giàn tiép dén chuàn muc ngòn ngù trén nhiéu phuang dién,

trong dò su bién dói nhanh nhàt là chuàn trong ngòn ngù hành chfnh.
Trong giai doan hién nay, viéc xày dung chuàn ngòn ngù dà tièn sang
mot
giai doan mói vói càc chùc nàng chuyén biet cao han. Nguòi ta thuòng nhàn manh
tói vàn
de
chuàn trong mot pham vi cu thè. Chàng han, vàn
de ve
chuàn chinh tà,
chuàn ngù àm, chuàn tu vung, chuàn ngù
phàp Nói
chung, chuàn bao già cung
dugc xem xét gàn vói
mot
cành huóng giao tiép,
mot
chùc nàng cu thè. Vi du, khi
bàn
ve
chuàn ngù phàp, chùng ta sé thày
co
mot su khàc biet dàng kè giùa phong
càch khoa hoc
va
phong càch nghé thuat, giùa phong càch nghé thuat va phong
càch hành chinh. Nói cho dùng, khòng eó cài chuàn chung cho tàt cà moi phong
càch chùc nàng. Chinh vi thè, cùng là
mot
phàt ngòn, nhung
co

thè nò dat tói
chuàn ò phong càch này nhung lai vi pham chuàn ò phong càch khàc/
7^.
/.
15
Nhu vay, nói tói chuàn khòng phài là nói tói cài gi bàt bién màc dù xét nò
ngay trong mot giai doan cu thè,
tue
là theo truc dóng dai. Nhin theo huóng lich
dai thi chuàn là cài bién dói khòng ngùng
va
luòn dugc sàng
loc
qua thòi gian. Chi
eó nhùng cài chuàn nào dugc moi thòi dai chàp nhan mói làm nèn dac trung riéng
cùa ngòn ngù
va
bàn sàe vàn hoà
dàn
toc.
Xét
ve
bàn
chat,
chuàn bao già cùng mang trong nò hai khà nàng: khà nàng
bié'n dói
va
khà nàng diéu tiét. Khà nàng bién dói tao cho chuàn nhùng huóng di
co
khà nàng tiép can vói su phàt trién khòng ngùng cùa tu duy trong viéc nhan

thùc
va
phàn ành thè giói. Khà nàng diéu tiét giùp cho viéc hình thành ra càc
chuàn mói
som
di vào ón dinh
de
nàng cao hiéu
qua
su dung. Hai khà nàng này
luòn nàm trong mói quan he bién chùng, tàc dóng qua lai vói nhau." Chuàn bao
góm nhùng bò qui tàc dà dugc dinh hình
va
cà nhùng cài dang xuàt hién. Do dò,
"chuàn" khòng phài là cài bàt bién
ma
van dòng theo thòi gian, vùa
co
su ón dinh
lai vùa
co
su bié'n dói nhung là bién dói tu tu"/
'^ 3
/.
Chinh su diéu tiét cùa he thóng ngòn ngù dà làm cho chuàn dù eó nhùng dot
bién( sau càc cuòc càch mang xà hòi) vàn
co
thè tham
già
vào càc boat dóng giao

V
.
•C-'^
e
CO
tiép mai mot càch tich cuc
de
nhanh chóng dugc cùng co va ón dinh. Ngugc lai,
nhùng
qua
trinh bién dói cùa chuàn lai eó tàc dòng ngugc tra lai tói su diéu tiét
làm cho nò eó khà nàng sàng
Igc
nhanh chóng nhùng cài
cu,
nhùng cài lòi thòi va
dua vào he thóng nhùng cài mói
de
làm hién dai hoà càc phuang tién ngón ngù
cùng nhu càc càch thùc bièu hién cùa chùng.
IL
Qua
trinh bién dói
va
su diéu tiét cùa ngòn ngù dói vói chuàn.
1.
Su bién dói cùa ngòn ngù
va
su thay dói cùa chuàn.
He thóng ngòn ngù khòng phài là

mot
he thóng khép kfn
ma
luòn luòn là
mot he thóng ma. Nò luòn vàn dòng
va
phàt trién khòng ngùng. Dòng lue tao ra
su van
dóng va
phàt trién khòng ngùng này chfnh là khà
nàng
bién dói cùa ngón
ngù. Su bién dói cùa he thóng ngòn ngù co tàc dung làm cho ngòn ngù luòn dói
mai
de
thoàt khòi tình trang bào thù, tri tré. Nhiéu nhà ngòn ngù cho ràng. su bién
dói cùa ngòn ngù phàn ành su bién dói cùa xà hòi. Bòi "ngòn ngù là chièc
girang
phàn ành xà bòi","ngòn ngù là chièc hàn thù bièu dòc dào cùa xà hòi" (xem thém
Su bién dói cùa ngòn ngù nhin trén dai thè là mot
qua
trinh eó
tinh
lién tue.
Nhung nhu thè khòng eó nghTa là, trong moi giai doan. trong moi thòi dai, ngòn
ngù déu bién dói nhu nhau.
Co
nhùng thài diém ngón ngù bién dói nhanh han,
ngugc lai eó nhùng thòi diém su bié'n dói lai dién ra chàm
chap.

Diéu này xày ra là
do tàc dòng cùa xà bòi, mot nhàn tó khàch quan dói vói he thóng cùa ngòn ngù.
Mòi mot bién dói, tfnh
tu lue
bàt dàu cho tói
lue
két thùc bao giò cùng
co
nhùng diém hay nhùng giai doan giao nhau giùa cài cu
va
cài mói cùng tón lai.
Chùng dugc su dung dan xen
va
phàn bó vói nhau. "Muón xàc dinh
sir
bié'n dói
nào là bién dói trong hành chùc thi nhàt thiét phài quan sàt cành huóng phàn bó xà
hòi cùa chùng. Nói chung, su bién dói trong hành chùc déu
co
mot kièu xà hòi
e e
^
.
e
phàn bó khòng càn
bang.
Su phàn bó khòng càn bang này tuy chua eó thè tao dugc
diéu kién
day
dù dói vói su bién dói trong hành chùc nhung lai cùng co thè hình

thành mot xu huóng chung thóng nhàt"/
^"^
/
Chùng ta eó thè thày ràng, ngòn ngù dù eó bién dói theo càch nào
thi
nò
cùng phài dàm bào cho nhu càu giao tiép trong xà hòi. Moi su bié'n dói sé tra nèn
khòng eó y nghTa nèu chùng chi mang tinh hoàn toàn tu phàt, khòng co qui luat
va
khòng
co
y nghTa xà bòi. Dac diém này là cho su bién dói trong ngòn ngù
co
nhùng
net
dàc trung riéng so vói nhùng bién dói trong giói tu nhién. Dò là tfnh
chat
xà bòi cùa càc hién tugng ngón ngù. Chàng han, giói nghièn cùu thuàng vièn
dàn vf du
ve
viéc thay dói càch phàt àm khòng co
"
r " a cuoi tu sang càch phàt
àm co
tu
" r
"
a cuòi trong xà bòi My dà phàn ành su thay dói
ve
dia vi cùa nguòi

nói . Hién tugng này néu chi dugc hinh thành
mot
càch ròi rac, tu phàt hàn sé
khòng phàn ành
mot
cài gì. Nhung mot khi chùng tao ra mot qui luat
va
làm thành
17
K ; >
.:'^^ •
vv;.:Hj
:
Dl/^^/^
mot he thóng thi su bién dói dà tra nèn eó tinh xà bòi va là mot bién dói trong qua
trinh hành chùc cùa ngón ngù.
Su bié'n dói, xét theo mot phuang dièn nào dò là eó tinh lién tue. Nhung su
bién dói này là
co
tinh tuang dói. Diéu dò eó nghTa là, ngòn ngù tón tai vói tu càch
là mot he thóng, nò
luòn
eó su bién dói nhung khòng phài cùng mot
lue
bién dói
toàn bò càc khu vuc, càc yéu tó. Su bién dói eó khi chi dién ra trong mot bò phàn,
mot khu vuc hoac mot
so
yéu tó
con

càc bò phàn khàc, càc khu vuc
va
càc yéu tó
khàc vàn co su ón dinh. Nhin trén toàn cuc thi tfnh ón dinh vàn là tuyét dói.
Co
nhu vay thi ngòn ngù mói thuc hién dugc càc chùc nàng ca bàn cùa minh là chùc
nàng giao tè, chùc nàng tu duy, "là hién thuc truc tiép cùa tu
tuòng".
Dóng thòi,
ngòn ngù mói giù dugc vai trò là còng cu truyén tin
va luu
giù thóng tin tu dói này
này sang
dòi
khàc.
Nhiéu nhà ngón ngù trén thè giói dà dal càu hòi, liéu ngòn ngù
co
nhùng
bié'n dói dot bién hay khòng? Thóng thuàng, khài niém "dot bién" dugc dùng
de
chi tinh
dot
bié'n
ve
hình thài xà bòi. Ai cùng bièt, trong
qua
trinh tién lèn cùa lich
su
loài
nguòi, xà bòi luòn bién dói. Nhung su bién dói giùa càc giai doan tham chf

trong cùng mot giai doan ò mòi xà bòi cùng khàc nhau. Càc nhà ngòn ngù hoc xà
bòi,
càc nhà nghièn cùu
ve
chuàn ngòn ngù khòng thè
va
khòng càn quan tàm dén
moi su bién dói xà hòi
ma
chi quan tàm tói nhùng bién dói xà bòi eó tàc dòng
va
ành
huong
tói su bién dói cùa ngòn ngù.
Co
bón nguyèn nhàn chù yéu thuòng
dugc quan tàm ( 1 ) dia ly, ( 2 ) nhàn khàu, ( 3 ) vàn hoà, ( 4 ) màu thuàn xà hòi /
/ (ké hoach hoà ). Trong bón nguyèn nhàn này thi nguyèn nhàn thù tu là nguyèn
nhàn
co
tàc dòng nhanh nhàt
va
manh nhàt dén su bién dói cùa ngòn ngù. Bòi vi,
nhùng màu thuàn xà bòi gay gàt dén mot mùc nào do thi sé dàn dén nhùng cuòc
càch mang xà bòi. Khi càch mang xày ra, xà bòi thuàng làm dào lón dia vi xà bòi
cùa càc giai càp dói dich nhau, kéo theo nhùng su bié'n dói" dot bién" cùa mot
so
hién tugng ngón ngù. Cuòc Càch mang tu san
1789
dién ra ò Phàp dà tao ra cuòc

dot bién
ve
ngòn ngù, làm thay dói hàn bó mat cua tièng Phàp tu tièng Phàp
salon
18
thành tièng Phàp binh dàn. Cuòc càch mang thàng Tàm nàm
1945
thành còng dà
làm cho tièng Viét
tu
dia vi phu thuòc tra thành dia vi chfnh thóng trong giao tiép
hành chinh
va
giao tiép nói chung. Su bié'n dói eó tfnh dot bién này làm cho chuàn
ngòn ngù cùng thay dói mau le trén nhiéu phuang dién, dàc biet là ò
ITnh
vuc
tu
vung, phong càch
Khòng
con
nghi
ngò
gi
ve
viéc khi xày ra su bién dói cùa ngòn ngù thi lap
tue
dàn dén su bié'n dói
ve
chuàn. Nhung su

dot
bién
ve
chuàn lai eó nhùng
net
khàc bièt vói nhùng dot bién cùa ngòn ngù ò chò, su
dot
bién cùa ngòn ngù
e
.
<^
c>
'
. .
ce
thuàng gàn lién vói nhùng cuòc càch mang xà bòi.
Con dot
bién
ve
chuàn
thi
di
sau mot buóc khi dà xày ra
dot
bién
ve
ngòn ngù. Mat khàc, dot bién
ve
chuàn
con

eó thè xày ra khi
co
nhùng chfnh sàch ngòn ngù dugc dua ra
va
àp dung
co
tfnh
hành chfnh. Chàng han, vào nhùng nàm cuòi cùa thè ky XX, do co
mot
so thay dói
ve
quan niém giào
due,
khi tièn hành cài tièn chù viét. càc chù nhu
iTi,n,l dugc
qui dinh viét theo lói mai là bò bót
net
cong chi giù
net
thàng. Qui dinh này dàn
dén
mot
cuòc
dot
bién
ve
chuàn chfnh tà trong giói hoc sinh
gay
ra nhiéu cuóc
e

<w^
.
e
^
tranh luan sòi nói trén bào chf. Cuòi cùng, do nhàn thày su bàt tién cùa lói viét
này, mot qui dinh mai lai dugc ban hành
va
hoc sinh lai hoc viét theo phuang
phàp dà tùng dugc àp dung truóc day. Dò là càch viét càc chù trén theo kièu viét
co net
cong.
Nhu vay, nói tói su bién dói cùa ngòn ngù hay bién dói
ve
chuàn, nguòi ta
thuàng nhàc tói hai con duòng:
- Con duòng bié'n dói xày ra
tu
càc nhàn tó
ben
trong. Do là su bién dói
trong noi bò cùa he thóng càu trùc ngòn ngù.
Day
là su bién dói dugc càc nhà
ngòn ngù hoc truyén thóng dac biet quan tàm. Tuy nhién, nói dung nghièn cùu
cùa ho khòng vugt qua dugc giói han này.
- Con duàng bién dói hình thành
tu
càc nhàn tó
ben
ngoài.

Day
là
sir
bién
dói dugc su quan tàm cùa nhiéu nhà ngón ngù hoc xà bòi. Theo quan diém cùa ho,
ngòn ngù khòng chi dan thuàn là mot he thóng càc tfn hiéu dugc tó chùc vói
miic
19
dich truyén dat
va
trao dói thòng tin,
ma
ngòn ngù
con
là
mot
chuàn
mire
xà hòi.
Do
dò
moi bién dói cùa ngòn ngù ngoài nhàn tó
ben
trong
con co
nhàn tó xà hòi.
Dò là su tàc dòng cùa xà bòi tói ngòn ngù.
Theo U. Weinreich, khi nói dén su bién dói cùa ngòn ngù càn phài chù y 5
vàn
de:

1/
Vàn
de
che uóc( khóng che/ diéu chinh) dói vói su bié'n dói.
2/
Vàn
de
qua dò cùa su bié'n dói.
3/
Vàn
de
tham nhap cùa su bié'n dói.
4/
Vàn
de
binh già dói vói su bié'n dói.
5/
Vàn
de
khòi dóng cùa su bién dói.
Tàc già nhàn manh ràng, dói vói nhàn tó
che
uóc, càn phài làm rò xem nhàn
tó nào (nhan tó
ben
trong hay nhàn tó
ben
ngoài) là nhàn tó
che
uóc tói su bién dói

ngòn ngù. Bòi
vi
mòi mot bién tugng ngòn ngù xuàt hién déu là két qua cùa su tàc
dòng
làn
nhau giùa càc nhàn tó trén nhiéu mal, Nèu chi chù y tói mot nhàn tó nào
dò thi su giài thich sé khóng toàn dién.
Nói tói nhàn tó qua dò là nói tói mot
qua
trinh chuyén hoà
tu
nhàn tó này
thành mot nhàn tó khàc, trong do eó su tiép nói giùa càc thè bé su dung ngòn ngù.
Con
nói tói nhàn tó tham nhap là nói tói viéc càc bién dói ngòn ngù sé tham
già
nhap vào he thóng càu trùc va hoàn cành xà bòi nhu thè nào.
Tàt cà nhùng diéu vùa nói ò trén cho thày, bién dói ngón ngù cùng nhu bién
dói
ve
chuàn ngòn ngù là diéu thuòng xuyén xày ra. Khòng phài sg bién dói nào
cùa ngòn ngù cùng dàn dén su bién dói
ve
chuàn. Nhung nhin chung, khi
co
su
bién dói ngòn ngù thi dù muón hay khóng nò cùng tàc dòng dén bién dói
ve
chuàn. Tàt cà moi su bién dói này lai luòn dugc diéu chinh, nghTa là luòn eó mot
qua

trinh diéu tiét
de
tao ra su càn
bang
dóng cho moi su bién dói, dàm bào cho
ngòn ngù phàt trién nhung khòng bi phà va
ma
tón tai trong thè ón dinh.
2.
Qua
trinh diéu tiét càc bién dói ngòn ngù
va
diéu tiét bién dói
ve
chuàn.
20
Su bié'n dói khóng ngùng cùa càc yéu tó trong he thóng ngòn ngù là nhàm
dàp ùng càc nhu càu cùa chinh bàn thàn he thóng trong
qua
trinh tu hoàn thién,
mat khàc cùng dàp ùng nhu càu cùa con nguòi
ve
viéc nhàn thùc va kbàm phà thè
giói.
Su hiéu bièt cùa con nguòi ngày càng tàng lèn, tàt nhién sé ma ra nhùng khà
nàng cho ngòn ngù phàt trién. Ngugc lai, ngòn ngù phàt trién sé tàc dòng tfch cuc
tra lai làm cho su bièu bièt cùa con nguòi ngày càng tàng nhanh. Dò là hai
qua
trinh eó tàc dòng qua lai trong su tuang
ho,

thùc
day
làn nhau. Bién dói ngón ngù
dugc xem nhu là mot trang thài co tfnh phó bién trong tàt cà moi ngòn ngù.
Nhung thù binh dung, nèu ngòn ngù ehi lién
tue
bién dói
ma
khòng eó su diéu tiét
thi
he thóng càu trùc cùa nò sé chàng mày choc
ma
bi phà va do tình trang thiéu
càn
bang.
Do
dò,
diéu tiét ngòn ngù là nhu càu tàt yéu tón tai song song cùng vói
su bién dói. Bòi vi, nói tói su bién dói là nguòi ta nói tói su xuàt hién cua càc yéu
tó mói trong he thóng vói càc già tri thay thè hay bó sung. Theo nguyèn tàc, mòi
khi eó càc yéu tó mói xuàt hién thi càc quan he trong he thóng cùng thay dói,
dóng thòi càc già tri mói cùng dugc xàc lap. De cho càc già tri này co thè nhap
vào he thóng
va
nhap vào càc bòi cành giao tiép
thi
su diéu tiét
co
tàc dung diéu
chinh nhàm tao ra tinh hiéu

lue
cùa càc yéu tó này. Nói mot càch khàc. su diéu
tiét eó tàc dung làm thoà
man
nhu càu càn
bang
dòng giùa nhu càu giao tiép
va
nói bò he thóng càu trùc ngòn ngù. Su diéu tiét co két qua sé phàt huy tói da càc
chùc nàng cùa ngòn ngù
va
làm cho nhùng cài mói trong ngòn ngù nhanh chóng
eó dugc vi trf cùa minh trong he thóng.
Khi nói dén bién dói
va
diéu tiét nguòi ta thuòng nói dén khà nàng tu thàn
va
khà nàng tàc dòng tu
ben
ngoài.
Co
tàc già
de
nghi phàn biet hai khà nàng này
bànt>
càc thuàt ngù: tu bién dói
va
tha bién dói, tu diéu tiét
va
tha diéu tiét. " Nói

dén su tu diéu tiét va tfnh tu bién dói là nói dén su vàn dóng cùa bàn thàn ngòn
n^ìx
chi su tu diéu chinh(diéu tiét)
va
su bién dói giùa càc bién tugng ngòn ngù,
giùa càc yéu tó cùa ngòn ngù
va
mói quan bé cùa chùng làm cho ngòn ngù thfch
21
ùng vói su phàt trién cùa
xà
bòi va yéu càu cùa nguòi su
dung'."
Nói dén tha diéu
tiét
va
tha bié'n dói là nói dén su van dòng ngoài ngón ngù,
tue
su van dòng cùa xà
bòi tàc dóng dén ngón ngù. Anh huong xà bòi, già tri xà bòi, thài dò ngòn
ngù,„dàn
dén su bién dói
va
diéu chinh quyén lue
va Igi feb
su dung cùa ngòn
ngù: su lua chon, sua dói hoac qui dinh cùa con nguòi dói vói mot ngòn ngù cu thè
trong bòi cành xà bòi cu thè nhàm giùp cho ngòn ngù
co
thè dàp ùng, thoà man

nhu càu giao tiép"/
t ^
j.
Vói càch hiéu nhu vay thi chuàn ngòn ngù là cài bao già cùng lién quan tói
cà
tu
diéu tiét va tha diéu tiét. NghTa là, mot màt chuàn phài là cài
ma
khi xuàt
hién dà
co
su tham
già
tich cuc cùa he thóng trong viéc diéu chinh nò
de
nò eó thè
già
nhap vào he thóng mot càch
de
dàng. Mat khàc, chuàn
con
bi chi phói bòi tha
diéu tiét, nghTa là no
chiù
su chi phói
va chiù
su can thiép cùa con nguòi. Mot vf
du khà dièn hình cho su can thiép này là
truóng
hgp vua Tu

Due
dà
tir
can thiép
vào vàn bàn Truyén Kiéu
bang
càch trong
mot
dém òng dà thay thè tàt cà chù
"thi"
co trong vàn bàn vói ly do dò là chù "pham huy" theo nhu lòi cùa bon xièm
ninh. Hành dòng bóng bòt này dà làm thay dói hàn chuàn ngòn ngù dugc Nguyèn
Du hinh thành trong tàc phàm kiét tàc cùa òng. Su tàc dòng cùa tha diéu tiét vào
chuàn dà xày ra trong
rat
nhiéu truóng hgp cùa tièng Viét. Dàc biet là su can
thiép cùa chinh sàch ngòn ngù dói vói he thóng càc
tu
ngoai lai. Trong diéu kién
cùa nén kinh té ma cùa, càc
tu
ngù nuóc ngoài ngày càng dugc su dung nhiéu
trong moi
ITnh
vuc cùa boat dòng xà bòi. Càn phài phién àm càc
tu
ngù dò nhu thè
nào cho hgp ly rò ràng càn dén su can thiép cùa tha diéu tiét vi bàn thàn tu diéu
tiét khòng thè diéu chinh dugc he thóng càc tu phién àm eó
so

lugng ngày càng
lón này.
S\l
diéu chinh cùa tha diéu tiét dói vói càc bién tugng ngòn ngù
va
chuàn
con de
dàng nhan thày trong nhiéu truóng hgp khi xuàt hién càc tinh thè mai làm
thay dói boi cành giao tiép. Trong tièng Viét, truóc nhùng nàm 1990, tu
"
dóng
chf" là
tu
dugc
su
dung róng rài, tham chf
tran lan
trong nhiéu mòi truóng giao
22
tiép khàc nhau. Trong càc cupe bop, trong ca quan, tham chf trén duòng
phó tu
này déu dugc dùng
de
xung goi giùa càc thành vièn
ma
khòng vàp phài su phan
ùng ngón ngù nào. Nhung sau nhùng nàm 1990. càc nuóc xà hòi chù nghTa
Au
chàu
Slip

do,
tu
" dóng chi" khòng
con
là
tu
dugc dùng phó thòng nhu truóc nùa.
Hién tugng thu hep nghTa cùa tu này tao nén su phàn bó
tu
vung cùa mot loat càc
tu
xung goi cùa tièng Viét nhu: òng, bà, eó, chù, anh
chi
Nhùng phàn tich a trén cho thày, trong xà bòi ngòn ngù, diéu tiét va bién
dói ngòn ngù là hai màt cùa mot vàn
de
cùng song song tón tai tao nén xu huóng
van dòng
va
phàt trién cùa ngòn ngù. Khòng
co
bién dói
thi
khòng
co
diéu tiét.
Nguac lai khòng co diéu tiét
thi
bién dói sé nhanh chóng rai vào tình trang rói
*—'•••—' e .e

loan, màt phuang huóng. Do vay,
nghièn
cùu bién dói ngòn ngù co mot y nghTa
rat quan trong trong nghièn cùu diéu tièt nói chung
va
nghièn cùu chuàn ngòn ngù
i.ct_c
co
ce
nói riéng. Xét cho cùng, viéc hình thành chuàn ngón ngù ò mòi giai doan chfnh là
két qua cuòi cùng cùa boat dòng diéu tièt dói vói bién dói ngòn ngù.
Tàc dòng hai chièu giùa bié'n dói ngòn ngù
va
diéu tièt ngòn ngù bao giò
o o
CJ
CD
eco
cùng eó hai mat: mal tich cuc va mal tièu cuc. Cùng nhu vay, quan he giùa bién
dói ngòn ngù
va
chuàn
mire
là mói quan he
co
tfnh bién chùng. Bién dói ngòn ngù
tao ra dugc chuàn chfnh xàc sé co tàc dung thùc day su bién dói nhanh han.
Ngugc lai viéc xàc lap chuàn ma khòng
dira
trén ca sa cùa su bién dói sé dàn dén

tình trang cùng nhàc
gay
càn tra cho
sir
phàt trién.
Chàng han, sang thòi ky Dói mai, ngón ngù trong phong càch hành chfnh
còng vu dà dién ra nhiéu su bié'n dói khòng ngùng. Nèu khòng eó su can thiép cùa
tha diéu tiét
ma
chi chò dgi vào tu diéu tièt thi
bue
tranh
ve
su bién dói sé dién
bién vò cùng phùc tap. Vàn
de
chuàn hoà phong càch hành chfnh còng vu, trong
do
co
vàn
de
chuàn hoà càc van bàn luat phàp sé
co
y nghTa rat lón dói vói con
duòng hién dai hoà ngòn ngù làm cho nò tra thành còng cu dàc
lue
góp phàn vào
cài càch bò mày quàn ly Nhà nuóc
va
phàt trién kinh tè quóc dàn.

23
CHirONG
H.
VÀN BÀN LUÀT PHÀP
VA
NHÙNG DÀC
DIEM
NGÓN
NGtjrCUA
VÀN BÀN LUÀT PHÀP.
L Vàn
bàn
luat phàp trong mòi quan he vói phong càch chùc nàng.
1.
Phàn bièt càc vàn bàn luat phàp va càc vàn bàn duói luat.
Theo càch bièu chung, van bàn luat phàp, goi tàt là vàn bàn luàt, là loai vàn
bàn thuòc nhóm vàn bàn quy pham phàp luat, do Quóc bòi, ca quan quyén lue
cao nhàt cùa mot Nhà nuóc ban hành theo trinh tu, thù
tue,
va
hình thùc dugc qui
dinh trong Hién phàp.
Tà't
cà càc loai
vàn
bàn khàc bao góm càc vàn bàn duói luàt, càc vàn bàn quàn ly
hành
chinh déu
phài dugc soan thào
dira

trén nguyèn tàc va nhùng qui dinh
co
tfnh luat phàp dugc thè hién trong vàn bàn luat.
Vàn bàn luat
co
bai hinh thùc tón tai là Hién phàp va càc bó luàt ( hay dao
luat).
Trong dò
"
Hién phàp ( bao góm Hién phàp
va
càc dao luàt bó sung
ve
Hién
phàp hay sua dói Hién phàp) qui dinh nhùng vàn
de
ca bàn nhàt cùa Nhà nuóc
nhu: Hinh thùc
va
bàn
chat
cùa Nhà nuóc,
che
do chinh tri,
che
dò kinh tè, vàn
hoà, xà bòi, quyén
va
nghTa vu ca bàn cùa còng dàn, bé thóng tó chùc, nguyèn tàc
boat dòng

va
tham quyén cùa càc ca quan Nhà nuóc";
con
" bò luat là
vàn
bàn quy
pham phàp luat do Quóc
bòi,
ca quan cao nhàt cùa quyén lue Nhà nuóc ban hành
de cu thè hoà Hién phàp, nhàm diéu chinh càc loai quan he xà bòi trong càc
ITnh
vuc boat dòng cùa Nhà nuóc" I i1
I,
24