skkn DẠY HỌC PHÁT HUY TÍNH TÍCH CỰC CHỦ ĐỘNG CỦA HỌC SINH TRONG MÔN SINH HỌC TRUNG HỌC CƠ SỞ

Dạy học phát huy tính tích cực – chủ động của học sinh trong môn sinh học THCS
DẠY HỌC PHÁT HUY TÍNH TÍCH CỰC – CHỦ ĐỘNG
CỦA HỌC SINH TRONG MÔN SINH HỌC TRUNG HỌC CƠ
SỞ
I. Đặt vấn đề:
- Dạy học là một hoạt động khoa học và phức tạp, vì quá trình
dạy học có rất nhiều yếu tố cùng đồng thời tác động, trong đó
phương pháp dạy học đóng vai trò quan trọng và chỉ đạo mọi hoạt
động dạy và học của thầy và trò.
- Việc đổi mới phương pháp dạy học là trọng tâm của đổi mới
giáo dục, phương pháp dạy học được đổi mới theo hướng phát huy
tính tích cực, tính chủ động, sáng tạo của học sinh, nhằm thích ứng
với các kĩ năng sống, vận dụng kiến thức vào thực tiễn và phát triển
năng lực của học sinh. Đổi mới phương pháp dạy học là hướng học
sinh hoạt động học tập theo tính chủ động, chống lại cách học tập
thụ động, hình thành các năng lực và kĩ năng tự học tập cho học
sinh.
- Theo chương trình nội dung đổi mới, nhằm kích thích học
sinh tự tìm tòi ra kiến thức để vận dụng vào thực tiễn, vì vậy
Trang 1
Dạy học phát huy tính tích cực – chủ động của học sinh trong môn sinh học THCS
phương pháp dạy học cũng đổi mới theo để phát huy tính tích cực
của học sinh đưa học sinh từ cách học tập thụ động sang cách học
tập tích cực, tự học và phát triển năng lực. Cho nên quá trình dạy và
học cũng có sự thay đổi để có sự thu hút toàn bộ học sinh tập trung
vào giờ học, chú ý vào bài giảng của giáo viên, từ đó giúp học sinh
tiếp thu bài và hiểu bài nhanh hơn, nắm được nội dung kiến thức bài
học, gây một cảm giác thoải mái thích thú trong giờ học.
- Còn ngược lại thì gây cho học sinh có tính thụ động, phụ
thuộc vào giáo viên, dựa vào giáo viên ghi nội dung lên bảng thì
mới có nội dung bài học, không chủ động tự học, tìm tòi kiến thức

mới, cho nên không theo kịp những kiến thức cơ bản, vẫn đến từ đó
gây ra sự chán nản, không hiểu bài. Như vậy dạy học phát huy tính
cực – chủ động góp phần giúp học sinh học tập theo hướng tích cực
và tự phát triển năng lực của chính mình, nhằm khắc sâu kiến thức
sâu lâu hơn, vận dụng những kiến thức đã học vào thực tiễn một
cách phù hợp.
II. Nội dung:
- Trong giảng dạy sinh học có nhiều phương pháp, mỗi
phương pháp đều có ưu điểm và nhược điểm nhất định, không có
Trang 2
Dạy học phát huy tính tích cực – chủ động của học sinh trong môn sinh học THCS
phương pháp nào ưu việt tuyệt đối. Vì thế, phải căn cứ vào từng nội
dung kiến thức bài học để lựa chọn phương pháp phù hợp và thích
hợp với từng đối tượng học sinh.
- Dạy học theo hướng tích cực là lấy học sinh làm trung tâm, ở
toàn bộ quá trình dạy – học đều hướng vào nhu cầu, khả năng, hứng
thú của học sinh. Mục đích là nhằm phát triển ở học sinh năng lực
độc lập và tự giải quyết các vấn đề. Vai trò người giáo viên chủ yếu
là người thiết kế, tạo ra các tình huống có vấn đề, giúp học sinh
nhận biết các vấn đề, lập giả thiết, tự chứng minh và rút kết luận nên
yêu cầu tất cả học sinh đều phải tham gia tích cực các hoạt động
trên lớp và tập trung vào bài học.
Học sinh học tập tích cực bằng hành động của chính mình, tự
mình tìm ra các nội dung kiến thức chưa biết, tự khám phá, tự tìm ra
kiến thức mới. Muốn tổ chức hoạt động dạy học như vậy, giáo viên
cần chuẩn bị trước cho học sinh những tình huống học tập, hệ thống
câu hỏi để học sinh tự đặt mình vào các tình huống đó, tự quan sát,
suy nghỉ, tra cứu, làm thí nghiệm, đặt giả thuyết, phán đoán, làm
thử, tự giải quyết vấn đề để tìm ra kiến thức mới, tham gia làm việc
hợp tác theo nhóm, tự học thông qua việc tham khảo thông tin từ

Trang 3
Dạy học phát huy tính tích cực – chủ động của học sinh trong môn sinh học THCS
sách giáo khoa và các tài liệu tham khảo, các phương tiện thông tin
và từ thực tiễn cuộc sống hàng ngày.
Giáo viên vẫn không thể thiếu trong hoạt động dạy và học,
nhưng người thầy không phải đại diện cho kiến thức như trước,
luôn luôn giảng dạy nội dung kiến mình đã biết, luôn đứng trước
một tập thể lớp ngồi ngay ngắn nhìn lên bảng chỉ nghe và ghi. Mà
bây giờ người thầy là người đạo diễn, chỉ đạo tổ chức các hoạt động
học tập cho học sinh để học sinh tự khám phá ra các nội dung kiến
thức, ứng dụng các kiến thức vào trong cuộc sống, mục đích duy
nhất của hoạt động dạy học của thầy là: hình thành, phát triển nhân
cách con người lao động tự chủ, năng động sáng tạo và tự năng lực
hình thành các tri thức cho chính mình. Cho nên giáo viên phải luôn
duy trì và khuyến khích sự tồn tại mối quan hệ giữa thầy – trò và trò
– trò, mối quan hệ hợp tác giữa các cá nhân trên con đường chiếm
lĩnh nội dung kiến thức học tập, người học nâng cao mình lên một
trình độ mới, vận dụng được những hiểu biết và kinh nghiệm vào
trong thực tiễn.
- Khi giảng dạy bộ môn sinh học theo hướng tích cực và chủ
động thì người giáo viên phải luôn trang bị cho mình những kiến
Trang 4
Dạy học phát huy tính tích cực – chủ động của học sinh trong môn sinh học THCS
thức bộ môn vững vàng, luôn nâng cao kiến thức bộ môn để hướng
dẫn học sinh phân tích, so sánh, giải thích từng nội dung rõ ràng và
cụ thể hơn. Vì sinh học là một ngành khoa học nghiên cứu về thế
giới tự nhiên, cung cấp những kiến thức về thực tiễn và có nội dung
thực nghiệm, trong nội dung chương tình sinh học rất phong phú và
đa dạng, có sự liên hệ chặt chẽ giữa sinh vật với môi trường sinh
thái, giữa sinh vật với sinh vật, giữa sinh vật với cuộc sống con

người…
Ngoài ra trong giảng dạy người giáo viên còn chuẩn bị
phương tiện trực quan (tranh ảnh, mô hình, vật mẫu, phim hình…)
cho học sinh quan sát và minh họa cụ thể cho từng đối tựơng sinh
vật trong thực tế và từng nội dung kiến thức bài học. Mặt khác còn
hướng dẫn học sinh làm thí nghiệm, quan sát thí nghiệm để học sinh
tự nhận biết các hiện tượng và rút ra các tri thức mới. Ở đây vai trò
của giáo viên chỉ là theo dõi, uốn nắn sửa sai cho học sinh.
Trong giảng dạy giáo viên cần chuẩn bị hệ thống câu hỏi theo
hướng từ câu hỏi có nội dung kiến thức dễ đến câu hỏi có nội dung
kiến thức khó, từ câu hỏi có nội dung kiến thức đơn giản đến câu
hỏi có nội dung kiến thức phức tạp, để tất cả học sinh có thể trả lời
Trang 5
Dạy học phát huy tính tích cực – chủ động của học sinh trong môn sinh học THCS
được câu hỏi của giáo viên đưa ra nhằm kích thích học sinh suy
nghỉ, có tính tư duy, phân tích và giải thích.
Tuy nhiên trong lớp học trình độ học sinh không đều nhau,
nên giáo viên rất khó trong giảng dạy theo phương pháp tích cực. Vì
có những học sinh hiểu bài nhanh, nắm bắt thông tin nhanh, trong
khi đó còn có những học sinh hiểu bài chậm do những học sinh này
có tính tư duy kém, trong giờ học không tập trung chú ý vào bài
giảng của thầy cô, không chịu khó đọc thông tin trước ở sách giáo
khoa. Trong việc tổ chức các hoạt động dạy và học cho học sinh
không đều, vẫn đến có nhiều khó khăn cho giáo viên trong giảng
dạy nên hiệu quả và kết quả chưa được theo ý muốn.
Muốn cho học sinh hoạt động tích cực hơn giáo viên còn tổ
chức thêm cho học sinh cách tự học, học theo nhóm và đôi bạn cùng
học, học sinh trong lớp tự kiểm tra bài nhau… để các em học sinh
có thể kiềm cặp lẫn nhau, cùng nhau tiến bộ, phát huy tính tự học
của học sinh cao hơn.

- Học sinh muốn dễ dàng hiểu bài, nắm được nội dung bài thì
học sinh phải chuẩn bị bài trước ở nhà, đọc những nội dung thông
tin và tìm hiểu thông tin trước ở nhà, học sinh tự tư duy những khái
Trang 6
Dạy học phát huy tính tích cực – chủ động của học sinh trong môn sinh học THCS
niệm mới giải quyết những vấn đề khó, tham khảo thêm một số tài
liệu có liên quan đến môn học….
- Giáo viên phải chú ý những nội dung kiến thức đưa ra cho
học sinh phải phù hợp với từng đối tượng học sinh, mang tính vừa
sức với học sinh và có sự phân hoá đối tượng học sinh, nội dung
kiến thức vừa dễ và vừa nâng cao nhằm không tạo ra sự nhàm chán
cho học sinh trong giờ học, gây tính thích thú cho từng học sinh
trong học tập, các em sẽ cùng phấn đấu học tập nhiều hơn.
- Giáo viên cần phải thiết kế bài học, tổ chức các hoạt động
trên lớp để học sinh hoạt động cá nhân hoặc hoạt động theo nhóm,
định hướng và điều chỉnh các hoạt động của học sinh. Tạo điều kiện
cho học sinh được rèn luyện học tập, phát triển năng lực tự học, vận
dụng được nhiều kiến thức để giải quyết một số vấn đề có liên quan
đến sinh học vào trong cuộc sống thực tiễn và trong sản xuất.
Soạn bài theo hướng phát huy tính tích cực, chủ động của học
sinh:
- Những dự kiến của giáo viên phải tập trung vào các hoạt
động của học sinh, trên cơ sở đó giáo viên hình dung phải tổ chức
các hoạt động học tập của học sinh.
Trang 7
Dạy học phát huy tính tích cực – chủ động của học sinh trong môn sinh học THCS
- Giáo viên phải suy nghĩ về những khả năng diễn biến của các
hoạt động đề ra cho học sinh, dự kiến những giải pháp điều chỉnh
hoạt động dạy và học.
Bài soạn theo phương pháp dạy học tích cực có những điểm

khác cơ bản với bài soạn theo dạy học truyền thống như sau:
Điểm so
sánh
Bài soạn theo cách dạy
học thụ động
Bài soạn theo phương pháp
dạy học tích cực
Mục tiêu - Giáo viên cần dạy nội
dung gì, tổ chức hoạt
động nào trên lớp
- Học sinh phải thuộc
những nội dung kiến thức
gì của môn học
- Những kiến thức, kỷ năng
nào học sinh cần biết, cần
đạt được
- Tiếp cận kiến thức như
thế nào
- Vận dụng kiến thức như
thế nào
Vai trò
của giáo
viên
Là người phát thông tin.
Là người hoạt động chủ
yếu ở trên lớp
Là người tổ chức, hướng
dẫn, và là trọng tài
Vai trò
của học

sinh
Thụ độngtrên lớp, chỉ
dựa vào nội dung ghi trên
bảng
Chủ động, tích cực, sáng
tạo, tự tìm tòi kiến thức
Hình thức Tất cả học sinh Theo cặp, theo nhóm, cá
Trang 8
Dạy học phát huy tính tích cực – chủ động của học sinh trong môn sinh học THCS
học tập nhân, cả lớp
Thái độ,
tinh thần
học tập
Thi đua cá nhân Cộng tác, giúp đỡ, thi đua
theo nhóm và cá nhân
Hoạt động
dạy - Học
- Giáo viên truyền đạt nội
dung kiến thức bài học.
Học sinh nghe giảng và
ghi chép nội dung trên
bảng
Học sinh thảo luận để tự
chiếm lấy kiến thức.
Giáo viên giám sát, hướng
dẫn các hoạt động của học
sinh.
Đánh giá Giáo viên đánh giá học
sinh
Học sinh tự đánh giá. Học

sinh đánh giá lẫn nhau.
Giáo viên đánh giá học
sinh.
Quy trình soạn bài:
Xác định mục tiêu bài học
Chuẩn bị của giáo viên và học sinh
Trang 9

Nội dung
bài học.
Cơ sở vật
chất phục
vụ bài
học.
Trình độ
học sinh.
Thời
lượng bài
học.
Dạy học phát huy tính tích cực – chủ động của học sinh trong môn sinh học THCS
Các hoạt động dạy học
Đánh giá
Ta có thể so sánh đặc trưng của dạy học truyền thống và dạy học
tích cực
Các đặc
trưng cơ
bản
Phương pháp dạy học
truyền thống
Các mô hình dạy học tích

cực
Quan niệm
Học là qúa trình tiếp thu
và lĩnh hội, qua đó hình
thành kiến thức, kĩ năng,
tư tưởng, tình cảm.
Học là quá trình kiến tạo,
tìm tòi, khám phá, phát
hiện, luyện tập, khai thác
và xử lý thông tin tự hình
thành hiểu biết kiến thức,
năng lực và phẩm chất.
Bản chất
Truyền thụ tri thức,
truyền thụ và chứng
minh chân lí của giáo
viên.
Tổ chức hoạt động nhận
thức cho học sinh. Dạy học
sinh cách tìm ra chân lí.
Mục tiêu Chú trọng cung cấp tri Chú trọng hình thành các
Trang 10
Dạy học phát huy tính tích cực – chủ động của học sinh trong môn sinh học THCS
thức, kĩ năng cho học
sinh, học sinh mau quên
những kiến thức đã tiếp
thu
năng lực, những kiến thức
đã học cần thiết, bổ ích cho
bản thân được học sinh

khắc sâu
Nội dung
Từ sách giáo khoa +
giáo viên



Từ nhiều nguồn khác nhau:
SGK, SGV, các tài liệu
khoa học phù hợp, thí
nghiệm, thực tế…
- Vốn hiểu biết, kinh
nghiệm và nhu cầu của HS.
- Tình huống thực tế và
môi trường địa phương…
Phương
pháp
Các phương pháp diễn
giảng, truyền thụ kiến
thức một chiều.
Các phương pháp tìm tòi,
điều tra, giải quyết vấn đề;
dạy học tương tác.
III. Kết luận:
Dạy học phát huy tính tích cực – chủ động của học sinh trong
môn sinh học THCS theo chiều hướng khuyến khích học sinh học
tập, phát huy tính tích cực của học sinh với nội dung sách giáo khoa
Trang 11
Dạy học phát huy tính tích cực – chủ động của học sinh trong môn sinh học THCS
gợi mở nhiều câu hỏi giúp học sinh trao đổi để dễ hiểu bài. Giáo

viên thực hiện phương pháp trao đổi thảo luận, chỉ đạo và người cố
vấn giúp học sinh phân giải các vấn đề sinh học và tổng hợp các
kiến thức cho học sinh, còn ngược lại học sinh là người giữ vai trò
chủ yếu trong hoạt động học, vì học sinh đóng vai trò trung tâm
trong học và hoạt động chủ yếu. Theo tôi việc đổi mới nội dung
sách giáo khoa và phương pháp dạy học mới này phù hợp với môn
học, giúp học sinh gần gũi với thiên nhiên và môi trường sinh thái
nhiều hơn, từ đó giúp học sinh vận dụng những tri thức đã học vào
thực tiễn một cách tốt hơn và tự mình biết sáng tạo, nắm nội dung
sâu sắc hơn.

Người viết

Nguyễn Thái Cường
Trang 12
Dạy học phát huy tính tích cực – chủ động của học sinh trong môn sinh học THCS
Trang 13