Nghiên cứu tồn lưu metyl thủy ngân trong ngao (loài Meretrix Lyrata thuộc họ Veneridae ) ở môi trường nước lợ

ĐA
̣
I HO
̣
C QUÔ
́
C GIA HA
̀
NÔ
̣
I
TRƯƠ
̀
NG ĐA
̣
I HO
̣
C KHOA HO
̣
C TƯ
̣
NHIÊN


Nguyễn Thị Vân Anh

NGHIÊN CỨU TỒN LƯU METYL THỦY NGÂN TRONG NGAO

(LOÀI MERETRIX LYRATA THUỘC HỌ VENERIDAE)
Ở MÔI TRƯỜNG NƯỚC LỢ

Chuyên nga
̀
nh: Khoa học môi trường
M s: 60 85 02

LUÂ
̣
N VĂN THA
̣
C SI
̃
KHOA HO
̣
C

Người hướng dẫn: PGS.TS. Đỗ Quang Huy



Hà Nội, 2012





MỤC LỤC
 1

 3
 3
1.1.  3
1.2.  5
1.2.1.  5
1.2.2.  7
1.2.3.   9
1.3.  17
1.3.1.  17
1.3.2.  20
1.4.  ngao 21
1.4.1. m sinh hc ca ngao 21
1.4.2. S  ca ngao 23
1.4.3. Ch  ng 23
 25
 25
2.1.  25
2.1.1.  25
2.1.1.1. nu 25
2.1.1.2. Khu vu 25
2.1.2.  29
2.2.  30
2.3.  32
2.3.1.   32
2.3.2.  32
2.3.3.  33
2.3.4.  34
2.3.5.  34

2.4.  38
2.4.1.  38
2.4.2.  39
2.4.2.1. X u 39
2.4.2.2. La cht 40
2.4.2.3. nh th t 41
2.4.2.4. u 41
2.4.2.5. nh  thu hi ch LOD, LOQ 41
2.5.  42
 45
 45
3.1.  45
3.2.  45
3.3.  46
3.4.  48
3.4.1.  48
3.4.2.   49
3.4.3.  50
3.4.4.  50
3.5.  53
3.5.1.  53
3.5.2. 
 54
3.5.2.1. Kt qu nh metyl th 54
3.5.2.2. 
 57
3.6. M
 63
3.7.  

 66



 70
  72
 78




DANH MC BNG
Ba thp cht c 9
Bng 2. M gia n ng
i metyl th  13
Bng hp th hng s p cht
ca thm
th 14
Bng hp th h i nhiu mc metyl
thc hp th  15
Bng 5. Gii hm ca thc phm,
a B Y t, 2011 16
Bng 6. Kt qu 
Krka 19
Bng 7. Pha dung dch chun metyl th 39
Bng 8. S ph thuc ca s m ding methyl th 47
Bng 9. Kt qu kh  chit mu 49
Bng 10. Kt qu kha chn th ch L- 
u 50
Bng 11. Kt qu kh thu hi m lp li 51

Bng 12. T l ng m 53
Bng 13. N metyl thu ngao ly to
nh Qung Ninh 56
Bng 14. N metyl thu ngao ly tin,
tnh Qung Ninh 57
Bng 15. T l n metyl thi tng th
ly  khu vnh Qung Ninh 58
Bng 16. Kt qu ng thu  n 59
Bng ngao ti hai khu vc ly mu 64
Bng 18. N metyl thn 64



Bng 19. Tng cht h
tra hai khu vu 67




DANH MỤC HÌNH
  4
c 6
u to v  phn ca ngao 21
 c ly mu ngu thu H Long, 27
  28
 n n
 46
ng ngoi chun metyl th 47
 n n  48
 t chun

n 0,10 mg/kg 52
 n b m trong ngao 53
 l n metyl thng th trong ngao 61
 n metyl thi tng
n th 62
a n metyl thi tng
ng TOC trong tr 68
a n metyl thi tng
ng TN trong trch 68
 th 78
ng dung dch L-cystein 78
t metyl thng toluene 79
i Qung Ninh 79
 u ngao 11- 80
 u ngao 5- 80
 u ngao 11-HT6 81
 kit 81
DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT

AAS: Ph hp th t



(Atomic Absorption Spectrometry)
AES: Ph  
(Atomic Emission Spectrometry)
CVAAS: Ph hp th  nh
(Cold vapor  Atomic Absorption Spectrometry)
EDC: ng kn t
(Electron capture detector)

GC: S 
(Gas chromatography)
Hg: Th
ICP-MS: Ph khng plasma cp ion
(Inductively coupled plasma  mass spectrometry)
ISQG: ng dn tm thi v chng tr
(Interim Sediment Quality Guidelines)
LOD: Gii hng
(Limit of detection)
LOQ: Gii h
(Limit of quantitation)
MeHg
+
: Metyl th
MS: Ph khng
(Mass spectrometry)




PTWI: 
(Provisional Tolerable Weekly Intake)
TN: T
TOC: Tng cacbon h
RHg
+
: p ch
WHO: T chc Y t th gii
(World Health Organization

1
MỞ ĐẦU
m tht v u do thn ti  rt nhiu trng
  i
u dy
c chuyh
nhiu di, hp cht th, metyl thy
  Vit Nam, th i r 
 dp
t nu, sn xun
 do vi sinh vt c, thc chuyy
. c bit hp cht  
nhi i v metyl th. Metyl th
mt chc thn kinh, ngay  mc n th u chng bt li
v phn xa, vng ca h thn kinh, khi  n cao dn t vong.
Metyl th kh  khui sinh hc qua chui th
 c cao trong chui th metyl tht ln,
 gn so vi n c.  m metyl
th y thc phc bit vng
   m  nhng m  i trong chui th .  u yu t 
ng n s  metyl th trong ng 
  i th   Vit Nam vi thc trng sn xu  n nay,
metyl thng t nhiu ngun , 
h    trong chui thc bic
u ng nhiu nht, dn ti m cao i
t. ng metyl th  sinh

vt nh, c ppb. Vng nh metyl thnh



2
a ra c 
kit ch metyl tht cn thit.
Hi ginh metyl thc
, ch y kt hp k thut  chn lc
(ph hp th , ph  , ph khng, ph plasma cp ion)
hoc bng k thuc th
 ng ln, c ppm.  Vin nay v v
tu metyl thng. Do vy vi
nh metyl th
ng vt thy sinh  ng c t cn thit. V a ch
n cu ca lu“Nghiên cứu tồn lƣu metyl thủy ngân trong ngao
(loài Meretrix Lyrata thuộc họ Veneridae) ở môi trƣờng nƣớc lợ”.
Mu ca lu t t
metyl th   ngao v  ng vt     t b s   
ng kn t.  c s d  kh 
ng metyl thn
thuc tnh Qung Ninh. Nu  nh ng thng
sng tng cacbon h i m
quan ging metyl th ngao vu t 




3
CHƢƠNG 1.

TỔNG QUAN
1.1. Nguồn gốc và chuyển hóa của thủy ngân
  
 
27, 35, 37]. 
  
5   2000  ].
Thc t ng ca coc kia, thy
c to ra trc tip trong mt s 
d n xut acetaldehyde. Hit s ngu
thi tht thi cha th
u c bih chim mt phn rt
nh trong nhi ra mt
ph   th      ng. T ng th   
i to ra th kh 3000 tn m14
ng thng tn tc bit c  c m
n hoc vh
n rt thp, thii hn c
i th
- p s du thng thn nht;
-  sn xut clo, , phosphate  ;
-  luyn kim;
-  sn xua cht b n t;
- t hop cht th;
- Cng dng y hc, k c n xuo qu
p m phm;



4

 Vin nay,  m th 
n xu





 . Song, 

c bi
n ra mu quy hong b 
h

 , 



 c sinh ho
t cao.  Vit Nam hin nay c
sn xun s dng ch y
 thy ri th ho
th ch s .
Th c 
hbao gm:

Hình 1. Chu trình thủy ngân trong tự nhiên
- S th c mt, hoi t 
lng ci.
- S di chuyn  d  n: Th
quyn ch yu  dng th  d

0
hn ti
trong mt thi gian r n mt  kh ng.



5
- Lng thc mhn tri
ht hp v
 li mt.
- Chuyh
- Chuyng d 
h
 meth Hg
2+

0

0

2+
ng
ch vt s chuyHg
2+
ng hp cht h
- Quay tr li bn hoc trong chui th
Ti Vit Nam, thng ch y
liu.  u ca lun
a mng thng khon
c tng loi than.  thu nhing, th

trong than s  yu i dng metyl thm
mt ph thi [13]. 
 t chuyng ng tn ti 
i sinh hc li vng vt.
1.2. Metyl thủy ngân
1.2.1. Nguồn gốc và chuyển hóa của metyl thủy ngân
Metyl tht tt ca monometh
monomethylmercury,      yl (CH
3
-
  i m  
thetyl th
3
Hg
+
n
 kt hp v
-
, OH
-
, hoc NO
3
-
.
c ca metyl th




6

Metyl thi von chnh,
 
protein cha cysteine s tt c vi metyl th
S chuy th etyl th
ng h
0

2+

Hg
2+
hc g [14].

Hình 2. Chuyển hóa thủy ngân trong môi trƣờng nƣớc
Metyl thng d  
dc hi nhi vi. Metyl th  th
ng ca vi sinh vt yn kh sulfate Desulfuromonas, vi
khung tht, trm
u kith
metyl th gnh metmetyl th,
i by s  metyy ra hoc xy ra r].
Hing  trong trc gii
 metyl th  hp th bn ca tr



7
 gii hi thc gii hp ca metyl th t
bt c dng tr n 1000 ln so vi th ]. S
 met       ng ca mt s vi sinh v    

Pseudomonas [42]. Metyl th c tnh trong trc s c
hp th bt, t i n c ca
chui th
1.2.2. Tính chất lý, hóa học, sinh học của metyl thủy ngân
a hp cht metyl th  thi
 59, to t c vt m cacbon.
 nhi etyl th  dng tinh th rn, d 
h.
Metyl thu  clorua   c,   0,100 g
/L   Dimetyl thrt c hi sn phm ca ng hp 
hc ca metyl th,  t kh  c  i thp (1,0 g /L
  c tan theo th t: Hg
2
Cl; Hg; CH
3
Hg-Cl; HgCl
2
.  hp
cht cc mnh v [50].
Metyl th m nhi  p cht v      
nhau, i cao  nhi a CH
3
,13 Pa
(0,0085 mmHg),  a dimethyl thgn.
 s ng ca thm
ng thng nh
2+
ng
i vlfhydryl trong crotein
 n dn theo thi gian.

Metyl thc  t  hp th p tc
 s lan truyn gi, t ng vng vn
i. Khi chng vt, thc vt, mt phn s c loi thi
  sinh vt. Theo chui th



8
quy lut vt ch - con mc chc t t c chuyn t sinh
vt c t c
   i gian sinh s    c g      
khui sinh hc cc ch sinh vt.
ng tn ta th   trong chui
thyl thc hp th nhanh nh
khuch i sinh hc ln nhc  i ra kh chm nht. Khi
th  hp th    t  t c  v 
n v giyl th
khi mt tht qu  
yl th bng ng k tip.
 di chuyn ca metyl th trong chui thc
 :
- Metyl th sinh v
- nh  s ng l sinh v theo thi gian.
- Nhng loln  th nhi nh ,   metyl thu 
t  c.  nh  s ng th cao trong
 c.
-  c     i   ng vt, qua m  ng
metyl thp tc 
    bi hu ht
 sinh vt thy sinh  t nng  cao nht trong a   u ca chui

th thy sn.  metyl th ng bu t
k  tui, hong vi sinh vm
ng hng humic) hou kin thi ti
lc b ng vi s hin din c



9
chc [44]. Vi nhng y, s c ca metyl
th    thay i  
1.2.3. Độc tính và tác động của metyl thủy ngân đối với con ngƣời



Bảng 1. Đặc tính hóa học, sinh hóa, độc tính của thủy ngân và các hợp chất của nó
Loại
Đặc tính hóa học và sinh
học
Độc tính
Hg
    y
i rc.
          
y hoi h th
Hg
2
2+
T c hp ch 
tan vi clorua (Hg
2

Cl
2
 
 c thp.
c.
Hg
2+





    
chuyc.
Hg
2+
kt hp v      
hunh ca protein. Hg
2+
    

hai chSH. Song Hg
2+

        
 c.
RHg
+
R   ng 
dng CH

3
Hg
+
.
Nguy him cho h th di chuyn
 .
R
2
Hg
 chuy
+

trong ng axit trung

p.
HgS
t.
c.



10
- -C

a t 
 


 
   


 
[15]. 



 Ảnh hƣởng của metyl thủy ngân tới sức khỏe con ngƣời
Metyl thc bit nguy hii v  nh.
m nh a RH
+

Metyl thgia  n kinh t lp t i
 trong v , c ch s n ca   thai to ra nhi 
vi m kh  nhn thc  c, do methyl th ng thi can
thip     tng hp protein ca t n kinh. n
ti thiu hng trong t ng ri lon trong vic truyn phn x
th  gi c sinh ra t nh
b nhim metyl thu  chu nh hi phc ca h thn
m s pt thn kinh, s n v  ng
co git. Ng    bng chng    ng vt ti  i metyl thy
     ng ph  h thng tim mch  tr     ng



11
, biu hihuy bt n, t l  tim, nh tim, ch
tu.
nhic metyl thu n ti s p nhim sc
th nhim sc th n s  Mt s u 
 chng minh ng ph ca thth t c nh

nhi c thu  u x    ng thy      
CH
3
Hg
+
[36].
i vi ln, metyl th 
c hp th m  yy khi kt hp vi cysteine,
v a amino acid. Phc h metyl th 
cysteine bn vn chuy
 mt acid amin thit yu. Do vy, c vn chuyn t do kh
th k c p chng cho s n ca
 kt hp bn vng v
  loi b kh . Th   y ca metyl th   
kho a v ng c metyl th
ti Minamata (Nht Bn) cho thy ng ca metyl th ca con
u ti. Ban u,  nn  mt  s phi hp gia  
bp,  lp bp,  tay b lit hoc run ry, suy  v   khu  tai  hoc
c, mt m, hay   th yu t, mt mi. Nhiu bnh  u   Minamata
 b  bt tnh  cht mt  sau khi b mc bnh.  nghim t thi cho
thy:  mt s ng hp, tiu  b  hu gn   . Ti Irac nh
metyl thc s dt bo qu t ging
ng vi s dng trc tic triu chng thn
kinh xut hi p, vng, gim kh  
khit.  cu ca WHO  ch ra rng:  i ng 
nu ng hp th metyl thy  hng  c 0,48  trng ng  th s



12

  bt c biu hin  ca s  ng.  nu nng  nm trong khong
3  7  trng ng  th hoc cao  s bt u xut hin  triu chng v
thn kinh.   nng  trong  s   khong 50  125  [53].
Cng chng minh cho thy metyl th 
thu  Phy mt
ma vi metyl th 
40]. Mnh v 
c n h
y tim, nh
 n 3 ln.
Thn tn.
m t thi ca bt sau khi ung alkyl thy biu
hing thn [15ng v ra rng
metyl tht hi ng thn [33]. Trong thp k 
 u  ng ca metyl th  n ch  n d   
Thc him cho chut m tii metyl thng s
n th a metyl thi s  chut
ng vi s a n th1].
 Sự phân bố metyl thủy ngân trong cơ thể ngƣời
metyl th ng c 90% metyl
tht vi hemoglobin ca hng cu [25
cng s u s  p cht th
khe mc ting miy thn
xut hit cn 6 gi. N trong hng
cu cao gp 10 ln trong huyt vi protein huyt
3ng metyl th m vi
mt ng ln metyl thy, phng th

13
c tiu l, 16-
73% [23ng s m t thi ca mt s n
nhim metyl thy i Nht Bt qu, th thy
ng s         
kho  ng th     dng metyl th 9   i
 ting metyl th
 l n gi n 250 l
s 
Bảng 2. Mối liên hệ giữa nồng độ trong máu và trong tóc trên các đối tƣợng phơi
nhiễm lâu dài với metyl thủy ngân từ cá [50]
Quốc gia
Số thí
nghiệm
Trong máu
(x)
(µg/ lit)
Trong tóc
(y)
(mg/ kg)
Hồi quy tuyến tính

Canada
339
1 - 60
1 - 150
y = 0,30x + 0,5
Nht Bn
45
2 - 800

20 - 325
y = 0,25x + 0

47
1 - 40
0 - 13
y = 0,26x + 0
Thn
12
4 - 650
1 - 180
y = 0,28x  1,3
51
4 - 110
1 - 30
y = 0,23x + 0,6
50
5 - 270
1 - 56
y = 0,14x + 1,5
60
44 - 550
1 - 142
y = 0,23x  3,6
Anh
173
0,4 - 26
0,1 - 11
y = 0,25x + 0,6
98

1,1 - 42
0,2 - 21
y = 0,37x + 0,7
Yugoslavia
38
1,2 - 9,6
0,4 - 3,0
y = 0,34x - 22

Hi khc dng tn ta metyl th
. Khong metyl th  y  
di mett chm thmetyl thy



14
  , phn ch
kt ca metyl th kh b  c gi li trong th
 Đánh giá lƣợng hấp thụ hằng ngày của con ngƣời
S hp th ci vi ba da th 
t trong bng 3ng thp th t 
n b nh n tng ca th
3

h  dp cht th
metyl thng hp th h mi dng ca th
   h
3
ng hp
th n bng gi p cht th metyl

th c hp th i [50].
Thp th t c ung gi c ung
trong m t c thu  dng
Metyl th n trong mt s mc t n
 metyl th c ung.
Bảng 3. Ƣớc tính lƣợng hấp thụ hằng ngày thủy ngân tổng số và các hợp chất của
thủy ngân của con ngƣời (không tham gia các công việc phơi nhiễm thủy ngân)
Nguồn phơi
nhiễm
Nguyên tố thủy
ngân ở dạng hơi
Các hợp chất
thủy ngân vô cơ
Metyl thủy ngân

0,300 (0,024)
0,002 (0,001)
0,008 (0,0064)

0
0,600 (0,042)
2,4 (2,3)

0
3,6 (0,25)
0
c ung
0
0,050 (0,0035)
0

Hn h
3,8  21 (3  17)
0
0
Tng s
3,9  21 (3,1  17)
4,3 (0,3)
2,41 (2,31)




15
S hp th cng tht. M
d i B (1978), tng thp th t tt c n th
  i Bng
s ng hp th trong m tt c n th5
21ng thp th trong mt
cuc kh 1986) bi Cc Quc phc phm Hoa K (U.S
FDA) ti M (Shibko, 1988). Kt qu khng thp th mt
31 (6  ,90 (2 tui), 1,76 (n, 16
tui), 1,84 (nam, 14  16 tui), 2,32 (n, 25  30 tui), 3,01 (nam, 25  30 tui), 2,29
(n, 60  65 tui), 2,53 (nam, 60  65 tui t l hp th 
i kg tr quy v khong ht nhiu, 0,04 
0,09.
Bảng 4. Lƣợng hấp thụ hằng ngày metyl thủy ngân từ cá với nhiều mức metyl
thủy ngân và các mức hấp thụ khác nhau
Số lƣợng tiêu thụ (WHO,
1980)
[42]

(g/ngày)
Mức độ metyl thủy ngân trong cá

(µg/kg khối lƣợng ƣớt)
200
500
1000
2000
5000
5
1
2,5
5
10
25
20
4
10
20
40
100
100
20
50
100
200
500
300
60

150
300
600
1000
1000

(GESAMP, 1986)
[12]

200
500
1000
2000
5000

Ti Phng hp th ha th08
i vi 1  6 tui, 5,i vi la tui 6  18 tu
15,  i v    4]. D       76
 thi th ng hp



16
th  34ng hp th b
 gii t hi sg vi vi 20g hi sn vi nng
 0,1 mg/kg m]. Con s p vp
quc [21]. Bng 4  ng hp th hmetyl th 
vi nhiu mc metyl th  
Bảng 5. Giới hạn ô nhiễm của thủy ngân và metyl thủy ngân trong thực phẩm,
theo thông tƣ của Bộ Y tế, 2011

Tên thực phẩm
Mức tối đa
(mg/kg hoặc mg/L)
Thủy ngân
n phm sa dng bt, dng lng
0,05
Cn phm phomat, sn phm ch sa, sn
phm s
0,05
n ph
0,05
Mu
0,1

0,001
c u
0,006

i ngc
lt nh
c n bi
rm
1,0
Thy sn phm thy s
0,5
Metyl thủy ngân
i ct)
0,5

lo

1,0