Trước tác của Phan Mạnh Danh trong bối cảnh hiện đại hóa văn học Việt Nam

1
I HC QUC GIA HÀ NI
I HC KHOA HC XÃ H





TRƯƠNG THỊ HẢI




TRƯỚC TÁC CỦA PHAN MẠNH DANH TRONG
BỐI CẢNH HIỆN ĐẠI HÓA VĂN HỌC VIỆT NAM


LU
c Vit Nam






Hà Nội-2012



2

I HC QUC GIA HÀ NI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN



TRƯƠNG THỊ HẢI




TRƯỚC TÁC CỦA PHAN MẠNH DANH TRONG
BỐI CẢNH HIỆN ĐẠI HÓA VĂN HỌC VIỆT NAM



Luận văn Thạc sĩ chuyên ngành: Văn học Việt Nam
Mã số: 60220121



Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS Trần Ngọc Vương







Hà Nội-2012

3
Chú thích
-Trong luận văn chúng tôi trích dẫn nguyên văn các tư liệu về tác giả và
tác phẩm của Phan Mạnh Danh và để trong ngoặc kép. Song, có tài liệu
chúng tôi đã sửa lại một số lỗi chính tả cho phù hợp với quy ước chính tả hiện
thời.
- Do tư liệu thu thập được đã cũ, có nhiều chỗ khó đọc mà không có văn
bản khác để đối chiếu nên chúng tôi trích dẫn nguyên văn nhưng để ở dạng
nghi vấn bằng cách đánh dấu (?) ngay sau chữ nghi vấn. Ví dụ: vậng (?)
trong bài Liễu âm tống biệt trang 50.


4
MỤC LỤC

A. Phần mở đầu 6
1. Lí do ch tài 6
2. Lch s v 8
3. Nhim v c tài 11
4. Phm vi nghiên cu c tài 11
5. u 12
6. a lu 12
7. Cu trúc ca lu 12
B. Phần nội dung 13
Chương 1: TIỂU SỬ VÀ HÀNH TRẠNG 13
1.1. n 1 (T  14
1.2. n 2 (T  16
1.3. n 3 (T  20
Chương 2: TRƯỚC TÁC CỦA PHAN MẠNH DANH 26
2.1.  30

i sng xã hc 30
2.1.2. Nhc tác tiêu biu ca Phan M 33
n t  50
i sng xã hc 50
c tác tiêu biu ca Phan Mnh Danh t n  55
2.3. n t  80
i sng xã hc 80
c tác tiêu biu ca Phan Mnh Danh t  85
Chương 3: PHAN MẠNH DANH – NHÀ NHO TÀI TỬ 95

5
TRONG BỐI CẢNH HIỆN ĐẠI HÓA VĂN HỌC VIỆT NAM 95
3.1. Nhìn chung v m ca lp nhà nho tài t c Vit Nam 95
3.1.1. Nhà nho tài t và s phát trin cc th k XVIII - XIX 95
3.1.2. T Nhà nho tài t u mng vi môi
ng hic Viu th k XX. 97
3.2. Phan Mnh Danh  Nhà nho tài t  kháng
vng hic Viu th k XX, nhng cng hin
ca ông trong vic phn thng 101
3.2.1. Phan Mnh Danh  Nhà nho tài t  kháng
vng hii hóa vc Viu th k XX 102
3.2.2. Nhng cng hin ca Phan Mnh Danh trong vic phc
n thng 111
C. Phần kết luận 116
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO
PHỤ LỤC

6




A. Phần mở đầu
1. Lí do chọn đề tài
1.1.  nhn din nhu ca m c
i nghiên cn cách tip cn các tác gi li din cho mt
t chc, mng, mCách tip cn này s
i nghiên cu nhn dic nhm ln nht
ca mc th hin trong mt hoc mi din tiêu biu.
Tuy nhiên, i s  c vn vô cùng phc tp và phong phú, bên cnh
nhng cá nhân kit xut, ni b   u vn còn tn ti
nhng hin vào tin trình
v ng c  c Vit Nam thì ít hoc h   c nghiên cu.
Nghiên cu nhng hp này là m tr li cho h v trí x
trong ncng th khnh hay 
mt hay mm cc mà tác gi n ti. Cng có
khi nghiên cu nhng tác gi  b  s là s b khuyt  mt
ng công trình nghiên ci thn
nhi m luôn là nhim v ca ni

nghiên cu khoa hc.
1.2. T lâu trong gii nghiên c u tha nhn trong tin
c Vit Nam t c hii có mt s t
gy sâu sc. Mc dù, gii nghiên cu vc này mt
c ci, song vic nghiên cu các tác gi i din thuc

7
n này ch yng tcm
 m ni bt cn
này. Bên cn có nhng nhà nho âm thm gi gìn, bo tn v
truyn thng ca dân tc bng các sáng tác ca mình. Và rt có th chính nhng
tác gi này là nhng viên gch ly vt gn tn ti gia hai
c. Nghiên cng hp Phan Mnh Danh, chúng tôi thy ông
có nhiu kh  b khuyt vào ch t gy này.
1.3. T cui th k XIX, c truyn bá và gây ng
rc ta. Nhiu nho sinh ca ca Kh thành
l trong vic bài xích nn cu hc truyn thng và ch 
khoa c li thi. H n mt li l vi ngôn ng tài,
cm hng, th loi khác xa vc truyn thng. Tiêu biu phi k n các
u tranh cách mng và chính
tr ng Hin, Phan Bi Châu, Hunh Thúc Kháng, Phan Châu
  c K   , Trn Quý Cáp, Nguyn L Trch,
Nguyng T  thành làn gió mi m bao trùm lên
i sng xã hc lúc by ging ngoài s  Phan
Mnh Danh vn tìm v vi l, dc tâm huy làm mi nó. Thc t s
c gng c.
1.4. Ba thu th k XX, trong các thành th Vit Nam xut hin
b phc mi phân bit rõ rt vi b phc truyn thng  nông
c thành th i c quan nic
phng cn, hii ca th gii; thay vì thói quen ding

tình cm bng 
gn vi ting nói thông t phn ánh chân thc hin thc cuc sng. Nhng
i có tính chc ngoc Vit Nam tin nhanh vào qu

8
o hii ca th gic truyn thng ngày càng b thu hp, mt v
i sc nhi chóng m, mt
s   nui tic nhng giá tr i ca dân tc, h
vn sáng tác bng th ngôn ng n nhng l thnh
phnh nhng thành tu ca mt n
hc mi thì nhng sáng tác ca h không phc làm
nên tinh hoa ca mc. Chúng tôi mun minh ch
qua nghiên cng hp Phan Mnh Danh.
T nhng lí do trên, chúng tôi la ch tài lu Trước tác của
Phan Mạnh Danh trong bối cảnh hiện đại hóa văn học Việt Nam.
2. Lịch sử vấn đề
Qua kho sát,  n nay, chúng tôi thy nghiên cu v tác gi Phan
Mc tác ca ông vn còn nhiu khong trc gii
nghiên cng chn. Ngoài các tc xut bn, v tác gi
Phan Ma ông mi ch có mt s nhà nghiên cu, phê bình
quan tâm. Có th k 
2.1. Trong Từ điển văn học Bộ mới (NXB Thế giới) và trong cun Các tác
giả văn chương Việt Nam, tập 2, NXB Văn hóa thông tin nhà nghiên cng
Th Ho và Trn Mu  cn Phan Mt tác
gi c ln. Trong mc t ca mình, c hai nhà nghiên cu  có cái nhìn
toàn din v cup sáng tác ca Phan Mnh Danh mt cách
  t tác gi có tm x trong
nc Vit Nam. Bài nghiên ct s nhn xét ca cá nhân
i vit và trích dn nhnh ca các nhà nghiên ci
v mt s tác phm c   Bút hoa thơ tập cổ, Hà Giang nhật trình,

Nguyệt hồ bát vịnh, Xuân mộng, Tuồng Hoa tiên… Không ch 

9
Mnh Danh  n sáng tác, các tác gi còn ghi nh
ca ông trong vic dch thut các tác phm Trung Quc sang quc ng, biên
son Thực dụng thành ngữ (gm 4 t dy h Tuy nhiên, c hai công
trình nghiên cu này u ch dng li  s tng thut mn nht
cuc tác ca Phan Mnh Danh, bi m ra
nhiu cánh ci nghiên cu tip theo ch c
mt s tip cn chân giá tr ca tác pha tác gi mt cách c
th.
2.2. Cùng thi vi Phan Mnh Danh, Phm Qunh có th c coi va là
i bn vong niên, va là nhà nghiên cu bài
vit gii thim cha ông. Tiêu biu là li ta
m u cho cun Bút hoa gii thi ca cun Bút hoa. Tip
 ài ding ting Pháp Một nhà thơ cổ điển Việt Nam c ti
phòng Hi ngh Hu ngày 3/5/1943 do Nguyn Tin Lãng dch ra ting Vit in
trong cun Xuân mộng. Bài virt rõ ràng, mch lc v phm cht
ca mng ý mun cao c
 phc truyn thng thi thuy
nét v cái ái tình cc gi o KhXuân mộng, v l
u kì hin Bút hoa. Tt c nhc li
Phm Qunh mun gii thiu vi m ng sng
gic Á Âu. Tri tài này là chúng tôi tip tc con
a Phm Qu mt phm vi rng l c
tác ca Phan Mnh Danh.
2.3. Trên mt s báo và tp chí lúc by gi t s bài trích dn,
a Phan Mnh Danh Hải Phòng tuần báo, Tứ dân tạp chí Trên
t hin mt s bài phê bình, tiêu biu là bài vit Thi văn tập của cụ

10
Phan Mạnh Danh ca tác gi Song Ci in trên tp chí Tri Tân. Sau khi k ra
nha Phan Mnh Danh ch
, Song Ci  ra c nhng hn chm và cho r
gi là mt tay th  nào chúng tôi xin góp ý kin
trong công trình nghiên cu ca mình.
2.4. Tp chí Hán Nôm tp 1 s       t ca
PGS.TS Trn Th     Sức hấp dẫn của Truyện Kiều với
danh sĩ Bắc Hà – Trường hợp Phan Mạnh Danh, tác gi bài vic li s
mn m cc Hà dành cho Truyện Kiều t c nh
n khi cun Bút hoa c xut bn. Quan tr c
gii thiu li chân dung Phan Mnh Danh - mt tác gi c vô tình b quên
lãng trong khong m dành phn ln bài vit ca mình gii
thiu v cun Bút hoa thơ tập cổ, la chn nhng bài hay biên dch l gii
thiu vi bc v la my,
bài vit mi ch chm ti b sâu ca mt trong s nhc tác ca tác gi h
   trí ca ông trong tin trình vng phát
trin cc Vit Nam.
y, nhìn chung các công trình nghiên c mi dng li
 phi, hoc li h thng các sáng tác,
hoc gii thiu, phm bình mc tác ca Phan Mt ông
vào trong tin trình vng ca nn c. Thi t tác gi vào
trong tin trình hiu th k XX mi có th ch ra
c nhn ch ca ông. Tri tài Trước tác
của Phan Mạnh Danh trong bối cảnh hiện đại hóa văn học Việt Nam”, chúng
tôi s c gng to dng mt cái nhìn toàn diu v c
tác ca Phan Mnh Danh trong tin trình vc Vit Nam nhng thp

11
u th k XX.

3. Nhiệm vụ của đề tài
Lun làm rõ các v sau:
- Nhìn nhn m     toàn b cu   
nghip ca Phan Mnh Danh.
- Ch rõ th ng x ca Phan Mnh Danh trong bi cnh hi
hc Vit Nam. Hon sách c
u nhm mo tn nhng giá tr  truyn, nó khác
xa vi xu th thi cuc lúc by gi. Chính s khác bi thành
mt trong s ít i nhi ng n lc xóa m t gy sâu sc
gin c.
-  lí thuyt v loi hình hc tác gi tin hành nhnh loi hình
tác gi i vi Phan Mnh Danh.
- ng công lao ca Phan Mnh Danh trong vic gi gìn, bo
tn, phc nhà.
4. Phạm vi nghiên cứu của đề tài
  tài Trước tác của Phan Mạnh Danh trong bối cảnh hiện đại
hóa văn học Việt Nam t mc tiêu kho sát toàn b nhng tài liu do
c biên tp, phiên dch bao gm: các tác ph
tp c; kch bn tung do chính Phan Mnh Danh ch; biên
tc và thc dng thành ng. Ngoài ra, n hành
tip thu và nhnh li mt s ý kin ca các nhà nghiên cu, phê bình t c
n nay vit v      uy nhiên, sinh thi Phan Mnh Danh
không coi vi t ngh, không ly s ni ting làm mc
t c g  (ch
không phi toàn b) nhu v tác gi và tác phmt phn hn

12
ch   nghiên cu trong khuôn kh mt lu
5. Phương pháp nghiên cứu
 nghiên cu tri tài lu, chúng tôi s dng mt s

     i chi      i;
 pháp thng hch s
c th. Tùy tng v mà chúng tôi có s la chn hay phi kt hp nhiu

6. Đóng góp của luận văn
Trong dòng chy ca công cuc hic Viu th k
XX, bên cnh nhng nhà nho thun theo xu th ca th
góp khá nhiu vào tin trình vng hic; bên cnh nhng nhà
nho nng lòng vi nghip khoa c vc nho gia, không thích
c vi vic mt v c tôn ca h ng nho giáo chính thng, do
v cuc, t  bàng quan vi th s nhân sinh; vn có nhng cá nhân
c chiu tin trình hic mt cách lng l 
tìm v vi nhng giá tr c c truy m. Phan
Mnh Danh thung hp th ba. Ông tr thành mt trong s ít i nhng nhà
nho - tác gi xóa m vt gy gic, là mt tác gi quan
trng trong tin trình vng cc Vit Nam.
Chúng tôi mong mun vi quá trình nghiên cu và làm vic nghiêm túc
lu là mt ting nói tr tác gi Phan Mnh Danh v  trí ca mình
trong nc; ng thi tu kin cho nhi nghiên cu sau tìm
hi nhng cng hin ca ông cho nc nhà.
7. Cấu trúc của luận văn
Lu a chúng tôi g i các ni dung c th s
 .

13

B. Phần nội dung
Chương 1:
TIỂU SỬ VÀ HÀNH TRẠNG
Xã Phù ng, huyn Ân Thi, t
ng Ph 1320)  n
trong vic giúp nhà Tri gic Nguyên Mông. V ng di
tích lch s n th Ph nhng
chng tích v ngi anh hùng cc thu nào còn có nhiu nhng di tích ca
mt nn nay v và bo tt
ng v làng là cng làng Phù ng cao to sng sng, tin Mu,
n n hòa vi cnh quan thiên
nhiên to nên mt này. Gn mt th

14
k  t khi kì thi Hán hc cui cùng  Bc Kì chm dt (1915), dù
tra ching chng tích ca mt nn Hán
hc vc bo tn khá nguyên va m
. Trên các bng làng, Tam quan còn khc
in khá nhic hoành phi bng ch c
bin, khi hi v ngun gc, tác gi ca nhng câu ch 
ng nhn cái tên Phan Mnh Danh vi nim t hào, kính trng.
Phan Mnh Danh sinh ra t làng Phù ng, ph
Ân Thi (nay là xã Phù ng, huyn Ân Thi), tu tài liu,
ông còn có tên bút danh là Phan Phù Giang. Cui tác gi là nhng chng

 git này, và dù   li nhng du n khó phai
 nghiên cu Tiu s hành
trng ca Phan Mnh Danh, chúng tôi s n ng vi các
mc thi gian quan trng và s kin ni bt trong cui tác gi.

1.1. Giai đoạn 1 (Từ năm 1866 đến năm 1887)
n Phan Mnh Danh còn n khi ng thành,
ch yu sng tnh.
Phan Mnh Danh sinh ngày 12/12/1866 (tc mùng 6 tháng 11 
Dn), tng Th c Phan Trác Hot, lp nghip  Nam
 H i th X: con th sáu ca Phan Trác Miên
là Phan Trác Hoàng dnh, nay nhà t ng h  s 224, ph Hàn
Thuyên , thành ph nh)
1
. Ông là cháu ni ca c Phan Tr  Hoàng
Giáp (1832) triu Minh Mn Tun ph Khánh Hòa. Thu nh,
ông có tên ch i thành Mnh Danh, hiu là Th V

1 Giaphahophan.com

15
lên sáu tui, c  vn
i cu bé Trung theo hc cu là c c Tr
huyn Tin Hi ti tui li theo hc anh h là c c 
Cn, làm Giám lâm Ninh Bình. Lúc by gi u bc danh
v khoa Nguy cun Ngọc Kiều Lê din ca)
1
,
c nhân Nguyc theo h
vn có n np. Sau Phan Mn theo hc ông Nghè Hành thin

ng Xuân Bng  nh.  o ra nhiu b
i (1883) Phan
Mc vào n tam.
Ngoài tài hc, Phan Mnh Danh còn ni ting bi tài hi ha. Lúc by gi,
ti Qui quán ti ta hay t chc cuc thi hi ha, trong
m  n Phan M  u chim gii nh    a ông
c  n v tranh t cnh, ng tình mà
ông còn v  ng c v Học họa hồ chính là ng ý cho bài
Chuyết đề trang 46 cun Bút hoa:
Muc thì xu d th ,
u cung nô.
Khuy ban t chy vô toàn báo,
Tp dch do lai ph nht h.
Tân ging tranh cu gii,
C ngô hoàng h vn kim ngô.
Thiên him san hu vong nan b,
Tio huy mao hc ha h.
D

1
Theo T t Nhã. Cn phân bit Ngọc Kiều Lê diễn ca ca Nguyh Khanh vi Ngọc Kiều Lê tân
truyện cc.

16
Không li di,
Còn có th làm k ng, li là k cui sai khin.
Nhòm qua chic ng tt không thc toàn vn nét vn trên mình con báo.
Chp nht min chng phi c b da con chn.
Gii mi mng vi gi
Cái  cht vn vi cái ta hôm nay.

Ch ngi rng sau khi in ri, khó có dp sa sang, b khuyt,
 i ngt vung bút mà tp tành hc v.
(PGS.TS Trần Thị Băng Thanh dịch nghĩa)
i (1885), Phan Mnh Danh có gp mt n s con nhà th phit,
tài sc gm hai. Tri âm gp g, tình cm g. Thi
gian này, ông vit tôm Mấy bức tiên hoa theo li lc bát và song tht
lc bát. Tio s    i tri âm nên cui
cùng k Bi Nam.
1.2. Giai đoạn 2 (Từ năm 1888 đến năm 1915)
Sau khi lp gia tht, ây là thi gian dài nht ông ng ti tnh l 
n ông tham gia nhiu nht các hong o và sáng
c.
i (1888), ông kt duyên vi con gái c kép Trn Xuân Luyn
 là mt nhà thi l trong làng và ng ti quê t t là làng Phù ng, ph
Ân Thi, ti v 
   nh Danh có nhi    chuyên tâm vào thú vui 
 ng dy hc ít lâu, Tiên Thái Công t th, ông
v nh cha dp t
c hc là Hoàng giáp Nguyn Vit Bình và các quan Ph, Huyn, Hun,
u là nhng bc danh nhân (Th ng Trn V, Nguyn Tn Cnh,
Lê Thnh Chu, Nguynh Trinh m i khoa

17
(Nhâm Thìn 1892) v m ng dy hc. Bn bè thân hu v  
c và tính tình ca Phan Mu khuyên mi Phan v theo
hc thy Hoàng giáp Nguyn. Ông bèn dt gia quy cùng bn
bè hc tp.
Tuy vn nhà thanh b nhà li có lòng hiu khách, mà phu
 i ng chút ch , hc thc nhiu nên
 n chn Nguyt h p,

ch 
i (1896), i Kiều tập thơ cổ ng
cc mt t
l là Bút hoa thi thảo. Ngay t hi mi
son xong tc nhi tn Tn Cnh, Chu
Mnh Trinh, Phc nhi 
trong Nam ngoài Bc. Sau Phan Mnh Danh  u ln sa cha li,
thêm tht vào, la chn thành mt bn tinh t c khi in thành sách vào
 t s bài tp Kiu cbáo Tứ dân tạp
chí, Hải Phòng tuần báo…
i (1897), ông ph m
Hà Giang làm Thông phán tòa s  y. Nhân dp này, ông vit mt t
Nôm song tht l là Hà Giang nhật trình (Nhật kí hành trình đi Hà
Giang).
 u Tut (1898), nhân có h ng Thái Hu 
mt tòa c miu trên b Nguyt h tc Ph
m cuNguyệt hồ bát vịnh. Cuc thi thu hút nhic k tham
gia. Yêu cu bài làm ch trong mt bui ti trên nhng chic thuyn có kt hoa
nh qua li trên mc Nguyt h. Cuc thi này Phan Mnh Danh

18
m gii nht do tám bài lut thi tp c tám bài này sau
c tinh tuyn trong cun Bút hoa.
Là mt khách tài hoa li giàu tình cm nên câu chuyn tình thu 
gii quc sc, k  Phan Mnh Danh không d 
c:
Vì đâu nên nỗi dở dang
Dẫu lìa ngó ý còn vương tơ lòng
Vào hi tháng ba nhuu Tut (1898) trong mt gic m
xuân  trên tnh Lng, ông li thn 

n hc m mc cho t Hán là Xuân mộng
 30 vn bng. Tc nhing thc
n su ca c 
 i ti  n   

1
, y vy mà kì thi khoa Canh Tý (1900) Phan Mnh Danh có tham gia nhng
mong s tr c n bút nghiên, nào ng vì b nên b hng oan.
V vic này Tôn Thng thi là mt s 
 i, li vì bn mà ht vic r39]. Ut gin
thành bng thuê thuyn v i trong thuyn Phan Mnh
 gii bun:


NG THI B TRUT BÃO BNH QUY CHU
Trp ti trn ai ng tích du
Phù trm thân th tr
Ln hi ân thành oán,

1
Xem ph lc 1

19
Su bnh hu su.
T suyn khí,
Kh lân nhan hu th hàm tu.
Giai âm trng mai tín

 ng Hùng dc
Ứng thi bị truất…

ng trn nhm nh m
Thân th ng chic thuyn.
B l oán,
i bnh thêm phin.
 nên rung b,
Thn mt gi
Tin tc Hng mai ngày nhng i,

c Lê Hoan có t chc cu
Thanh Tâm Tài Nhân lc, mt ln na Phan li cùng vc kì d thi.
Trong bài thi, Phan Mnh Danh t bài ta ch  Hán,
ng theo nhng bài ch [ý ch ch Hán  TTH]. Gi
n tXuân mộng. Tuy không giành gii nht
a v rt cao. C  và c Gii
t thích nh


Có mộng tìm đâu cho thấy bạn
Đứt hồn thương lắm biết chăng ai?

20
Hoc câu:
Mộng tàn gối gió khi hơi lạnh
Hồn đứt chuông sương lúc tiếng rền.
Sau cuĐề Thanh Tâm Tài Nhân lục, danh tin xa, nhiu
n xin cho con em hc. Ngôi  nào li tr thành
ng chuyên dy ch  i: thy giáo Tr
t ng tuy mi m n h
nhing.
i (1908), sau kng t thc c làm giáo

h nht cp ca tnh l c hc. Vic
dy hc, ông rt chuyên tâm, ông son ra nhi Việt Nam
danh nhân diễn ca và quyn Vật lí học bng ch Nôm (1909), quyn Vạn vật học
và Ngũ đại châu địa dư bng ch Hán (1910); sách có rt nhiu h do chính
ông v ra. Hc trò nh sách  rt nhiu. Sau my lc khen ngi,
khuyn khích, ông lng hàm.
1.3. Giai đoạn 3 (Từ năm 1916 đến năm 1942)
ây là thi gian ông sng ch yu tnh nhi.
 i, ông cáo v. Nhân lúc nhàn ri ông v
nh sng vng là Phan Th Roanh. Nhng lúc ri rãi, ông li
nghiên cu v y h kinh doanh, h xa gn có ai cn là ông sn
. Vì th, trong mi ni ting là mt v 
a vào Truyện Nôm Hoa tiên  mt truy bi
hoan ly hc din ca thành mt tác, có th sánh vi Truyện
Kiềun thành mt v tung c, va Nôm va ch là
Tuồng Hoa tiên.
 bên Tàu lúc y li truyc mt quyn tiu thuyt ca T Chm Á
 là Đa tình hận. Tác phm nói v cái ha t do trong n gic Tàu.

21
T y có th c nhng si nam oán n c mng
ch Nu bn d mt
bài ta bng qui bin ngu rt mc tài tình. Rt tic chúng tôi ch
tìm thy phn Lời tựa và chương thứ nhất ca bn dch Đa tình hận. Vì th phm
vi nghiên c ch dng li  gii hu cho phép.
Dch xong Đa tình hận ông tip tc dch b Tình sử ca Tàu. Tình sử ghi
chép nhii chuyn li có nhi ca nhng danh
nhân tài t  làm khuôn mi ht
u dch và hoàn thành b Tình sử 
i (1924), trong làng có nhiu vic sa sang, vn c nhiu

i yêu mn kính trng, li rt sành v hi ha và kin trúc nên Phan Mnh
Danh phm nhn chc  (th ch cùng vi c Tiên ch là quan
Tun ph n lo xây dng trong làng và c
u kin cho ông cng hin nhiu nhng di s
hóa, tinh thn góp phn tôn to và d
c làng Phù ng ghi nhn:
c phn t ra công bp,
c, vi
(Văn tế của đại biểu làng Phù Ủng – Hưng Yên)
1

Chính vì th, ngày nay tr v vi làng Phù ng, dù bao th h i
ng di tích ca ông vn in du trên mi dân
n dành cho ông tm lòng cm t chân thành.
Bn rn vi ving bun không
th thii sng c
ca nhii: cùng mng thi
làm mt bài Nôm và mc t y.

1
Xem ph lc 1

22
Theo li các bn trong làng nho, ông làm mt tp Xuân mộng bng qu
gm có mt bài Tình trường kí, mt bài Thoại mộng hành và 30 bài lu
30 vn b p ch  
i tài tp c vy.
i (1927), nh công khó nhc lo toan vic nhà, nuôi n
con ca phu nhân, cng thêm vi tính nghiêm khc trong giáo dc con cái ca
ông, trong bi con trai là Phan Th Roanh, Phan Bng Trình, Phan Phong

t. T 
ông bu ng
cây, chp núi, un cnh v    i chu ông là mt bc tài hoa.
       i (1930) phu nhân t th. T  
nguyn ca ông ch t vào s các bc tin nhân vn quan nim:
Văn phi sơn thủy vô kì khí,
Nhân bất phong sương vị lão tài
Va lúc công vi      b     
ngon các danh thc nhà: khi vnh H Long, núi Yên T, khi h Ba b,
c Champa, khi bãi Cng
HuyTui già xem chng li di chuyn du ngon.
c bi vnh. Nhy có trích in trong
Thi văn tập của Phan Mạnh Danh, và mt s c trích dn trong cun Thắng
cảnh Việt Nam qua thi ca ca con trai th ba là Phan Phong Linh.
T n 75 tui (1935  1940), ông la chn nhiu t và
mch ra quu, tp hp trong cun Cổ thi
trích dịch.
76 tui (1941), làn gió phc c khin thic nhà li chú ý
n sách v cc, ông li cm ci v
phòng nh tc tìm và chép li nhng bài

23
y ch c, và biên son thêm nhiu bài mi.
Sau cun sách c Nhà in Nguyn Trung Khác in tnh vi tên Thi văn
tập trích lục. Văn tập y có nhiu th , ta
bin ngm nhiu sách Tàu có truyn l 
n trong nh ch và
biên tp thành b Điển cố, nhng mong có th giúp ích cho ving thc li
 c nhà. Tu  c nhiu khin ông
không th tip tc hoàn thành tp sách. Sau này Phan Th Roanh hoàn thành b

sách v Điển cố truyện và thơ thường dùng làm văn liệu.
Cuc sinh phong Phng ngh i phu
1
, Hàn
lâm Th c
2
n tháng tri tit quá lnh, bu
phát. Tuy nhiên, tranh th nh, ông vn c làm Thơ cổ tập Kiều (cui
1941) và Thơ cổ tập truyện Nôm  b sung thêm vào quyn Bút hoa.
   n Bút hoa c in xong có l  ta ca Phm
Qunh. Cun s      B i th 17  c chun
ng cho tác gi           
thích cui t.
Vài tháng sau bnh càng trm trng, t bit mình không qua ni ông bo
 nh v nhà riêng ti tnh l  t 
27 tui. Ti hôm mi v c thuc thang vi my môn sinh.
Hôm sau vào hi gn sáng, ông thy r  t
chút, ông dng vài li v sách v 

ìn qua mt
ng quanh mình, t t nhm hai mt, th mt liu
cuch gi sáng, ngày

1
Phng ngh i phu: T n chc quan VIt Nam trang 513 gii Nguyt thy hiu ban cho các
y hiu ban cho các quan trm vng chc quan này thung


2
Hàn lâm Th i tham gia ging dy sách s

24
  77 tui.
S a ông khin cho nhic khóc than cho cuc
m ni truân chuyên:
m kì thi ha rt mc thông minh

a sách, túi kinh luân tng sánh gót Âu Tô
B
Hc c tii nho
Tài kinh t vn ôm lòng Gi thái phó
Phun châu nh ngc gi
Dt ngang tr
(Văn tế của môn sinh Vũ Mộng Hùng)
1

Ngm trong mt kip nhân sinh, dnh Danh chng
       t s      n là
bun, bi bi y n ra nht h6, tr.16].
Lp bui Á Âu hi mi, hc hành theo v
n gi màu thi l np n nghiêm khc dy b
quy cng nay con tr thành danh / Tr  i phúc
h
2
. Sinh thi, ông ch kp chng kin s i ca cun Bút hoa (1942), khi
t hu, may thay trong s nhi con ca ông i ni nghip
bút nghiên, nh n Thi văn tập trích lục, Hồng Kiều, Cổ thi trích
dịch có dp ra mt bc. Mt s cun sách khác, tuy ông không trc tip biên
so    ng khá ln v i biên t   n Điển tích
truyện và thơ thường dùng làm văn liệu, Hán văn lược khảo ca Phan Th

Roanh.

1
Xem ph lc 2
2
Xem ph lc 2

25
Tiểu kết chương 1: y,  n hành dng li bc
i ca Phan Mnh Danh trên  nguu v tiu s
ng s kin chính trong cui tác gi. Nhng thông tin này
cung cp mt cái nhìn logic, ngn ngun v nhng yu t cu thành, ng và
n vic hình thành th ging ca Phan Mnh Danh sau
này. , n theo mc thi gian tái hin li nhng
s kin quan trng trong cui tác gi và nhng hong c tiêu biu
dn s i ca m S tái hi có tính cht
c tác, còn vic thnh giá giá tr ca tác phm s
c trin khai c th  