Sử dụng phóng sự ngắn truyền hình trong chương trình thời sự của đài truyền hình Thành phố Hồ Chí Minh ( Khảo sát từ tháng 7 2010 đến tháng 02 2011

1

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN





PHAN TƢ DOÃN




SỬ DỤNG PHÓNG SỰ NGẮN TRUYỀN HÌNH TRONG
CHƢƠNG TRÌNH THỜI SỰ CỦA ĐÀI TRUYỀN HÌNH
THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH
(Khảo sát từ tháng 07/2010 đến tháng 02/2011)




LUẬN VĂN THẠC SĨ BÁO CHÍ

Thành phố Hồ Chí Minh, 2011


2
ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN
LỚP CAO HỌC 2008 – 2011


PHAN TƢ DOÃN

SỬ DỤNG PHÓNG SỰ NGẮN TRUYỀN HÌNH TRONG
CHƢƠNG TRÌNH THỜI SỰ CỦA ĐÀI TRUYỀN HÌNH
THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH
(Khảo sát từ tháng 07/2010 đến tháng 02/2011)


Chuyên ngành Báo chí học
Mã số: 60.32.01

LUẬN VĂN THẠC SĨ BÁO CHÍ

Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: PGS-TS.NGUYỄN VĂN DỮNG

Thành phố Hồ Chí Minh, 2011


3

MỤC LỤC

Trang
PHẦN MỞ ĐẦU: 3
1. Lý do chọn đề tài: 3
2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề: 5
3. Nhiệm vụ nghiên cứu: 5
4. Đối tƣợng, phạm vi nghiên cứu: 8
5. Phƣơng pháp luận: 8
6. Ý nghĩa: 9
7. Bố cục luận văn: 10
Chƣơng 1: MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ PHÓNG SỰ NGẮN TRUYỀN
HÌNH 12
1.1. Phóng sự ngắn truyền hình: 12
1.1.1. Khái niệm phóng sự và phóng sự ngắn truyền hình: 12
1.1.2. Sự ra đời và phát triển của phóng sự ngắn truyền hình: 15
1.1.3. Các quan niệm về phóng sự ngắn truyền hình: 18
1.2. Phân biệt phóng sự ngắn với một số thể loại tƣơng đồng: 24
1.2.1. Phóng sự ngắn với tin truyền hình: 24
1.2.1. Phóng sự ngắn với phóng sự chuyên đề: 25
1.2.3. Tính giao thoa giữa các thể loại: 26
1.3. Đặc trƣng của phóng sự ngắn truyền hình: 27
1.3.1. Đặc trƣng về thời lƣợng và độ nén thông tin: 27
1.3.2. Đặc trƣng về lời bình: 29
1.3.3. Đặc trƣng về hình ảnh: 31
1.3.4. Đặc trƣng về âm thanh: 33
1.3.5. Đặc trƣng về phỏng vấn: 35
Tiểu kết chƣơng 1: 36
Chƣơng 2: THỰC TRẠNG SỬ DỤNG PHÓNG SỰ NGẮN TRUYỀN HÌNH
TRONG CHƢƠNG TRÌNH THỜI SỰ CỦA HTV 39
2.1. Vị trí của phóng sự ngắn trong chƣơng trình thời sự của HTV: 39

2.1.1. Chƣơng trình thời sự trong tổng thể các chƣơng trình của HTV: 39
2.1.2. Tần suất xuất hiện phóng sự ngắn trong chƣơng trình thời sự
của HTV: 42
2.2. Dụng ý sử dụng phóng sự ngắn trong chƣơng trình thời sự của HTV: 47
2.2.1. Các phóng sự ngắn đƣợc sử dụng liên tục với nhau 47
2.2.2. HTV sử dụng những phóng sự có tính thời sự 53
2.2.3. Phóng sự ngắn thƣờng đƣợc “nuôi” để phát vào thời điểm thích hợp
2.3. Thủ pháp của phóng sự ngắn trong chƣơng trình thời sự của HTV: 59
2.3.1. Hình ảnh: 59
2.3.2. Lời dẫn: 61
2.3.3. Dẫn hiện trƣờng: 64


4
Tiểu kết chƣơng 2: 67
Chƣơng 3: MỘT SỐ GIẢI PHÁP NÂNG CAO CHẤT LƢỢNG SỰ DỤNG
PHÓNG SỰ NGẮN TRUYỀN HÌNH TRONG CHƢƠNG TRÌNH THỜI SỰ 68
3.1. Việc sử dụng phóng sự ngắn trong chƣơng trình thời sự của HTV: 68
3.1.1. Thành công: 68
3.1.2. Hạn chế: 73
3.1.3. Những vấn đề đặt ra: 74
3.2. Giải pháp nâng cao hiệu quả sử dụng phóng sự ngắn truyền hình trong chƣơng
trình thời sự 77
3.2.1. Nâng cao nhận thức về lý luận phóng sự ngắn cho đội ngũ
phóng viên, biên tập viên: 77
3.2.2. Phát huy lợi thế đặc trƣng của phóng sự ngắn: 78
3.2.3. Sử dụng nhiều phóng sự ngắn có tính thời sự: 79
3.2.4. Mở rộng đối tƣợng khán giả: 81
Tiểu kết chƣơng 3: 83
KẾT LUẬN: 85

5

PHẦN MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Năm 1997, lần đầu tiên tại Liên hoan truyền hình toàn quốc lần thứ 17,
một phóng sự có độ dài gần 6 phút mang tên: “Khi cả xóm tập đi xe đạp” của
Đài Phát thanh - Truyền hình Phú Yên tạo đƣợc ấn tƣợng mạnh và đạt huy
chƣơng vàng.
Việc một phóng sự có độ dài gần 6 phút đạt giải cao nhất giành cho thể
loại phóng sự là chƣa từng có tiền lệ. Thành công của phóng sự mang đến
những cách nhìn mới về thể loại. Một phần từ thành công này mà trong kỳ
Liên hoan tiếp theo Ban tổ chức chính thức đƣa vào điều lệ một nội dung thi
mới giành cho thể loại phóng sự có thời lƣợng không quá 5 phút. Đó là
“Phóng sự ngắn”.
Tên gọi phóng sự ngắn chính thức đƣợc thể lệ hóa tại Liên hoan truyền
hình toàn quốc lấn thứ 18, năm 1998. Những năm tiếp sau đó và cho đến hiện
nay, trong các kỳ Liên hoan truyền hình toàn quốc hàng năm, phóng sự ngắn
luôn chiếm số lƣợng lớn trong tất cả các tác phẩm dự thi liên hoan.
Truyền hình tuy ra đời muộn hơn so với các loại hình báo chí khác,
song với những ƣu thế nổi trội trong khả năng chuyển tải thông tin, truyền
hình đã nhanh chóng chiếm đƣợc vị trí đặc biệt quan trọng trong lòng khán
giả. Truyền hình đã tác động sâu sắc đến tất cả các lĩnh vực của đời sống xã
hội một cách sinh động, hấp dẫn và lôi cuốn.
Hiện nay, cả nƣớc ta có 67 đài Phát thanh - Truyền hình, trong đó có 3
đài phủ sóng toàn quốc là Đài Tiếng nói Việt Nam, Đài Truyền hình Việt
Nam và Đài Truyền hình kỹ thuật số VTC. 64 đài Phát thanh - Truyền hình
địa phƣơng gồm 62 đài Phát thanh - Truyền hình của các tỉnh, thành phố trực

6
thuộc Trung ƣơng. Riêng Thành phố Hồ Chí Minh có 2 đài: Đài Truyền hình
TP Hồ Chí Minh (HTV) và Đài Tiếng nói nhân dân TP Hồ Chí Minh (VOH).
Các đài truyền hình, trong quá trình hình thành và phát triển đều cố
gắng xây dựng nên những phong cách bản sắc riêng của mình nhằm thu hút
khán giả. Trong đó, việc một Bản tin hay Chƣơng trình có chất lƣợng đƣợc
xem nhƣ lợi thế cạnh tranh hàng đầu. Trong các Bản tin hay Chƣơng trình
thời sự này phóng sự ngắn đƣợc xem nhƣ một “món ăn đặc sản” để tạo nên
bản sắc riêng và thƣơng hiệu riêng cho mỗi đài truyền hình.
Đóng trên địa bàn của một Thành phố lớn nhất cả nƣớc, Đài truyền
hình Thành phố Hồ Chí Minh (HTV) đã và đang giữ một vai trò là đầu mối
thông tin quan trọng không chỉ cho Thành phố Hồ Chí Minh mà còn cả khu
vực miền Nam và Nam Trung Bộ. Các Bản tin - Chƣơng trình thời sự của
HTV luôn đƣợc Ban lãnh đạo Đài truyền hình Thành phố Hồ Chí Minh dành
sự quan tâm, chú ý đầu tƣ nhất bởi đây là chƣơng trình thu hút sự theo dõi của
đông đảo ngƣời dân, không chỉ tại Thành phố Hồ Chí Minh mà các vùng lân
cận. Một Trung tâm tin tức đƣợc thành lập để chuyên thực hiện các Bản tin –
Chƣơng trình thời sự hàng ngày, thực hiện các chuyên mục, chuyên đề mang
tính thời sự.
Khi diện phủ sóng của HTV ngày càng lan rộng thì sự theo dõi của
khán giả với các chƣơng trình của HTV, đặc biệt là Bản tin – Chƣơng trình
thời sự ngày càng nhiều hơn. Chính vì vậy, việc nhìn nhận và đánh giá đúng
vai trò, vị trí, tầm vóc, điểm mạnh, điểm yếu và tiềm năng phát triển của HTV
qua các chƣơng trình, đặc biệt qua các Bản tin – Chƣơng trình thời sự hàng
ngày là một vấn đề có ý nghĩa quan trọng.
Vì vậy, việc tìm hiểu các Phóng sự ngắn truyền hình trong các Bản tin
thời sự - Chƣơng trình thời sự của HTV, đặc biệt là Chƣơng trình thời sự
19h50 hàng ngày trên kênh của HTV9 là một việc làm thật sự lý thú và bổ

7
ích. Không chỉ tìm hiểu về quy trình sản xuất các Phóng sự ngắn mà còn cách
sử dụng Phóng sự ngắn đó trên sóng truyền hình sao cho có hiệu quả tác động
đến khán giả, đến xã hội một cách cao nhất.
Công việc này sẽ góp phần làm phong phú thêm kho tƣ liệu thực tiễn
về báo hình; cũng cố, bổ sung những kiến thức về nghiệp vụ, đồng thời cung
cấp thêm nhiều kinh nghiệm quý báu không chỉ cho những ngƣời mới vào
nghề mà cả những ngƣời trong nghề. Với bản thân tác giả, ngƣời đang trực
tiếp công tác trong lĩnh vực truyền hình ở một đài truyền hình địa phƣơng sẽ
có những đúc kết kinh nghiệm, hay dỡ để từ đó áp dụng vào công việc thực
tiễn của mình.
Xuất phát từ những lý do trên, chúng tôi đã chọn đề tài “Sử dụng phóng
sự ngắn trong chƣơng trình thời sự của đài truyền hình Thành phố Hồ Chí
Minh” làm đề tài luận văn Thạc sỹ của mình.
2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề
Trong khi các thể loại báo chí khác nhƣ báo in, báo nói, báo mạng điện
tử đã đƣợc nghiên cứu khá kỷ lƣỡng với nhiều gốc độ khác nhau thì những
công trình nghiên cứu về báo chí truyền hình chƣa thực sự nhiều.
Ở cấp độ sách giáo khoa, cuốn “Giáo trình báo chí truyền hình” của
PGS.TS Dƣơng Xuân Sơn đƣợc xem là giáo trình đầu tiên của Việt Nam về
môn truyền hình. Trên cơ sở tập hợp các bài giảng của giảng viên về môn học
này từ năm 1991, giáo trình đã trình bày một cách hệ thống các vấn đề của
báo chí truyền hình nhƣ: vị trí, vai trò, lịch sử ra đời và phát triển của truyền
hình; khái niệm, đặc trƣng, nguyên lý của truyền hình; các thể loại truyền
hình… Đây là tài liệu bổ ích đối với chúng tôi khi đã cung cấp một cách nhìn
khái quát về mặt lý luận của loại hình báo chí truyền hình. Tuy nhiên, giáo
trình chƣa đi vào cụ thể dạng thể loại Phóng sự ngắn truyền hình mà chỉ dừng
lại ở thể loại Phóng sự truyền hình chung.

8
Với tủ sách nghiệp vụ báo chí, có các cuốn “Ký giả chuyên nghiệp”
của John Hohenberg do Hội bảo trợ Việt – Mỹ ấn hành; cuốn “Sổ tay phóng
viên: Tin – Phóng sự truyền hình” của tác giả Neil Everton do Quỹ Rueter
xuất bản; Cuốn “Một ngày thời sự truyền hình” của tác giả Lê Hồng Quang
do Hội nhà báo Việt Nam xuất bản; đặc biệt cuốn “Phóng sự truyền hình”
của hai tác giả Brigitte Besse và Didier Desormeaux do Nhà xuất bản thông
tấn phát hành…Đây là những tài liệu đƣợc trình bày từ kinh nghiệm của các
nhà báo và giảng viên phát thanh, truyền hình tầm cỡ trên thế giới. Vì vậy
cung cấp cho chúng tôi những góc nhìn mới về lý luận, thực tiễn trong hoạt
động sản xuất và sử dụng Phóng sự ngắn truyền hình.
Gần đây một số sinh viên và học viên cao học của các cơ sở đào tạo
nhƣ Học viện báo chí tuyên truyền, Trƣờng Đại học KHXH&NV Hà Nội
cũng đã chọn Phóng sự ngắn làm đối tƣợng nghiên cứu cho luận văn, khóa
luận tốt nghiệp. Mỗi luận văn, khóa luận xác định một hƣớng nghiên cứu
riêng nhƣ: tính độc đáo của phóng sự ngắn truyền hình, chi tiết phóng sự ngắn
truyền hình, kết cấu phóng sự ngắn truyền hình, ngôn ngữ phóng sự truyền
hình…Cuốn “Kết cấu phóng sự ngắn truyền hình” của tác giả Trần Văn
Long, luận văn Thạc sỹ khoa học báo chí 2008 của Trƣờng Đại học
KHXH&NV Hà Nội cũng giúp chúng tôi có một cách tiếp cận gần gủi hơn
với thể loại Phóng sự ngắn mà trƣớc đó chƣa có một công trình nào nghiên
cứu chi tiết.
Riêng tại khu vực phía Nam nói chung và tại Thành phố Hồ Chí Minh
nói riêng, mảng Phóng sự ngắn truyền hình cũng chƣa có một công trình nào
nghiên cứu một cách khái quát, cả về quy trình sản xuất cũng nhƣ cách sử
dụng trong các chƣơng trình.
Với Đài truyền hình Thành phố Hồ Chí Minh, mặc dù là một đài truyền
hình có bề dày lịch sử và hiện là một trong những đài lớn trong cả nƣớc, song

9
cũng chƣa có nhiều tác giả chọn các chƣơng trình của Đài HTV để làm đối
tƣợng khảo sát, nghiên cứu. Mới đây có một khóa luận của sinh viên Tôn Nữ
Ngọc Hân, sinh viên lớp Báo chí K99 (Trƣờng Đài học KHXH&NV
TPHCM) với đề tài “Sự phát triển của hệ thống chuyên mục trên HTV”. Lớp
Báo chí K2003 cũng có một khóa luận của sinh viên Nguyễn Viên An với đề
tài “Các chƣơng trình thiếu nhi trên HTV hiện nay”; Khóa luận của sinh viên
Nguyễn Thị Thảo Nhân “Hiệu ứng xã hội của các chƣơng trình Talk Show
trên HTV”. Nhƣ vậy, chƣa có một công trình nghiên cứu nào về Chƣơng trình
thời sự, đặc biệt là mảng Phóng sự ngắn truyền hình trong Chƣơng trình thời
sự của HTV.
3. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu
- Mục đích nghiên cứu
Trên cơ sở hệ thống hóa những vấn đề lý luận về Phóng sự ngắn truyền
hình và khảo sát thực trạng sản xuất, sử dụng thể loại này trên sóng truyền
hình HTV, luận văn góp phần làm rõ những đặc trƣng nổi trội của thể loại
này. Đồng thời tổng kết kinh nghiệm thực tiễn hoạt động sáng tạo, sử dụng
Phóng sự ngắn truyền hình trong Chƣơng trình thời sự sao cho đạt hiệu quả
cao nhất. Từ đó góp phần hình thành về mặt lý luận của việc sản xuất và sử
dụng Phóng sự ngắn truyền hình trong Chƣơng trình thời sự cũng nhƣ các
chƣơng trình khác.
- Nhiệm vụ nghiên cứu
Luận văn sẽ đi tìm một khái niệm cơ bản cho tên gọi Phóng sự ngắn
truyền hình. Đồng thời phân tích những dấu hiệu đặc trƣng nhƣ: về thời
lƣợng, lời bình, hình ảnh, âm thanh, phỏng vấn, dẫn hiện trƣờng ….để nhận
diện Phóng sự ngắn truyền hình. So sánh sự giống, khác nhau giữa Phóng sự
ngắn truyền hình với những thể loại tƣơng đồng, để từ đó ngƣời làm nghề có
thể phân biệt thể loại và áp dụng trong quá trình sản xuất Phóng sự ngắn.

10
Vận dụng lý luận Phóng sự ngắn vào thực tiễn sáng tạo và sử dụng tác
phẩm Phóng sự ngắn trong Chƣơng trình thời sự 19h50 của HTV9. Đánh giá
vai trò, vị trí của Phóng sự ngắn trong các chƣơng trình thời sự của HTV,
VTV và các đài truyền hình địa phƣơng ở Việt Nam hiện nay. Từ đó đƣa ra
một số khuyến nghị về cách sử dụng Phóng sự ngắn truyền hình trong
Chƣơng trình thời sự sao cho có hiệu quả cao nhất.
4. Đối tƣợng, phạm vi nghiên cứu
- Đối tƣợng nghiên cứu
Luận văn tập trung nghiên cứu, phân tích những Phóng sự ngắn đã
đƣợc phát sóng trong Chƣơng trình thời sự 19h50 trên kênh HTV9 của Đài
truyền hình Thành phố Hồ Chí Minh trong thời gian từ tháng 7/2010 đến
tháng 2/2011.
- Phạm vi nghiên cứu
Hiện tại trên kênh HTV9 của Đài truyền hình Thành phố Hồ Chí Minh
có 6 Bản tin - Chƣơng trình thời sự mỗi ngày, gồm: Bản tin buổi sáng (6h00);
Chƣơng trình 12G (12h00); Tin thế giới (15h); Tin trong nƣớc (17h45);
Chƣơng trình thời sự (19h50); Tin cuối ngày (23h).
Trong tất cả các Bản tin - Chƣơng trình thời sự nêu trên thì Chƣơng
trình thời sự lúc 19h50 đƣợc đầu tƣ công phu nhất, có chọn lọc thông tin cao
nhất, số lƣợng Phóng sự ngắn nhiều nhất và nội dung tin tức, phóng sự cũng
phong phú nhất.
Xuất phát từ thực tế trên, luận văn xác định phạm vi nghiên cứu là các
Phóng sự ngắn đƣợc sử dụng trong chƣơng trình thời sự 19h50 trên kênh
HTV9 – Đài truyền hình Tp.HCM.
5. Phƣơng pháp luận
- Cơ sở lý luận:

11
Đề tài của luận văn đƣợc nghiên cứu trên cơ sở nền tảng lý luận chủ
nghĩa Mác – Lênin, tƣ tƣởng Hồ Chí Minh. Chủ nghĩa Mác – Lênin, tƣ tƣởng
Hồ Chí Minh và quan điểm duy vật biện chứng, duy vật lịch sử vừa là thế giới
quan vừa là phƣơng pháp luận cho hoạt động nghiên cứu. Việc nghiên cứu
còn phải dựa trên cơ sở chủ trƣơng, đƣờng lối của Đảng, chính sách pháp luật
của Nhà nƣớc Cộng hòa XHCN Việt Nam.
Đề tài luận văn kế thừa và phát huy sáng tạo thành quả nghiên cứu từ
các công trình lý luận cơ sở về báo chí nhƣ: lý luận báo chí truyền thông, lý
luận báo chí truyền hình, lý luận về hoạt động sáng tạo tác phẩm truyền hình,
lý luận về phóng sự truyền hình…
- Phƣơng pháp nghiên cứu:
Để thực hiện đề tài, tác giả sử dụng các phƣơng pháp nghiên cứu cụ thể
nhƣ:
- Phân tích: đọc tài liệu, văn bản các tác phẩm, phân tích những mặt
đƣợc, hạn chế của các tác phẩm Phóng sự ngắn đã sử dụng trong Chƣơng
trình thời sự 19h50 trên kênh HTV9.
- Phỏng vấn sâu: dùng để phỏng vấn các biên tập viên về cách sử dụng
các phóng sự ngắn truyền hình trong Chƣơng trình thời sự 19h50 của HTV9;
Phỏng vấn các nhà báo truyền hình, những ngƣời trực tiếp làm truyền hình để
xây dựng nên khái niệm Phóng sự ngắn truyền hình, những đặc trƣng của
Phóng sự ngắn truyền hình…
- Phƣơng pháp điều tra bảng hỏi: phỏng vấn công chúng về tiếp nhận
Phóng sự ngắn truyền hình nhƣ thế nào, thích hay không, đánh giá về chất
lƣợng của các Phóng sự ngắn truyền hình đƣợc sử dụng trong Chƣơng trình
thời sự trên kênh HTV9 đài truyền hình Thành phố Hồ Chí Minh.
6. Ý nghĩa
- Đóng góp về mặt lý luận:

12
Qua việc thu thập ý kiến của các chuyên gia, các nhà báo truyền hình,
những quan niệm, đặc trƣng của thể loại Phóng sự ngắn truyền hình, tác giả
hy vọng luận văn sẽ góp phần bổ sung vào hệ thống công trình nghiên cứu về
Phóng sự ngắn truyền hình nói riêng và lĩnh vực truyền hình nói chung.
Qua việc hệ thống hóa và có quan điểm rõ ràng về Phóng sự ngắn
truyền hình trong Chƣơng trình thời sự, luận văn sẽ rút ra những kỹ năng và
kinh nghiệm giúp cho ngƣời làm báo, đặc biệt là những ngƣời làm truyền hình
có thể nhận diện và tiếp cận Phóng sự ngắn một cách cơ bản nhất.
- Đóng góp về mặt thực tiễn:
Bằng việc đƣa ra khái niệm về Phóng sự ngắn truyền hình, chỉ ra những
đặc trƣng của Phóng sự ngắn, cách sử dụng Phóng sự ngắn trong Bản tin -
Chƣơng trình thời sự tác giả hi vọng luận văn sẽ cung cấp thêm những cơ sở
khoa học cho hoạt động thực tiễn. Ngƣời làm Phóng sự ngắn sẽ có thêm
những nguyên tắc trong phát hiện đề tài, sự kiện, chi tiết, những đặc trƣng về
âm thanh, hình ảnh, ngôn ngữ, cách sử dụng…Phóng sự ngắn trong Bản tin -
Chƣơng trình thời sự
Ngoài ra, luận văn còn có thể đƣợc sử dụng làm tài liệu tham khảo cho
hoạt động giảng dạy, hoạt động quản lý, biên tập, tổ chức sản xuất Bản tin -
Chƣơng trình thời sự truyền hình.
Riêng đối với cá nhân tác giả, đề tài nghiên cứu của luận văn có ý nghĩa
hết sức quan trọng trong việc cũng cố cho mình về mặt lý luận về dạng thể
loại Phóng sự ngắn truyền hình. Từ đó rút ra những bài học thực tiễn trong
việc sản xuất và sử dụng Phóng sự ngắn truyền hình trong các Bản tin -
Chƣơng trình thời sự hàng ngày ở đài truyền hình địa phƣơng mà tác giả đang
công tác.
7. Bố cục của luận văn
Luận văn ngoà i phần Mở đầ u , Kế t luậ n, gồm có 3 chƣơng. Cụ thể:

13
Chƣơng 1: Một số vấn đề về lý luận Phóng sự ngắn truyền hình
Trong chƣơng 1 chúng tôi hệ thống hoá về lý luận phóng sự ngắn
truyền hình, đƣa ra một định nghĩa về phóng sự ngắn. Chúng tôi cũng chỉ ra
ra những đặc trƣng của phóng sự ngắn để từ đó có thể nhận diện và phân biệt
với một số thể loại tƣơng đồng.
Chƣơng 2: Thực trạng sử dụng Phóng sự ngắn truyền hình trong
Chƣơng trình thời sự của HTV
Chúng tôi tiến hành phân tích thực trang sử dụng phóng sự ngắn truyền
hình trong chƣờng trình thời sự của HTV, cụ thể là chƣơng trình thời sự
19h50 trên kênh HTV9. Bằng việc thống kê số lƣợng tác phẩm phóng sự ngắn
đƣợc sử dụng, chúng tôi xác định vai trò, vị trí của phóng sự ngắn trong
chƣơng trình thời sự. Đồng thời chỉ ra dụng ý sử dụng phóng sự ngắn truyền
hình trong chƣơng trình thời sự của HTV.
Chƣơng 3: Một số khuyến nghị về sử dụng Phóng sự ngắn truyền hình
trong các Chƣơng trình thời sự
Từ việc phân tích các phóng sự ngắn truyền hình đƣợc sử dụng trong
chƣơng trình thời sự, chúng tôi chỉ ra những thành công, hạn chế, những vấn
đề cần đặt ra. Từ đó đề xuất một số giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả sự
dụng phóng sự ngắn trong chƣơng trình thời sự.
Ngoài ba chƣơng nhƣ trên, luận văn còn có phần danh mụ c tà i li ệu
tham khả o và phần phụ lục .


14
CHƢƠNG 1:
MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ PHÓNG SỰ NGẮN TRUYỀN HÌNH
1.1. Phóng sự ngắn truyền hình
1.1.1. Khái niệm phóng sự và phóng sự truyền hình
Thuật ngữ phóng sự trong tiếng Anh là Report, tiếng Latin là Reportage

– có nghĩa là truyền đạt, báo tin, thông báo. Theo các nhà nghiên cứu về báo
chí và truyền thông, khái niệm “phóng sự” lần đầu tiên đƣợc ngƣời Anh sử
dụng để chỉ những mô tả về các đám cháy, những trận lụt, những kỳ họp quốc
hội…Sau đó trên báo Pháp cũng xuất hiện phóng sự với tƣ cách là các bài viết
về quá trình điều tra của phóng viên về những con ngƣời
Theo ý kiến của nhà nghiên cứu ngƣời Tiệp Khắp Karel Storkan - đƣợc
tác giả Đức Dũng dẫn trích trong tác phẩm “Các thể ký báo chí” thì phóng sự
bắt đầu khẳng định vị trí của nó trên báo chí từ sau chiến tranh thế giới thứ
nhất, bởi sự tham gia của các nhà văn nổi tiếng thế giới vào thể loại này.
Thời kỳ ban đầu, thể loại phóng sự đƣợc khai thác từ nhiều góc độ theo
những quan điểm khác nhau. Ngƣời Đức coi phóng sự chỉ đơn giản là sự đƣa
tin và nó không khác Tin là mấy. Ngƣời Mỹ chú ý đến khả năng diễn tả
những gì đang diễn ra. Còn ngƣời Pháp quan tâm đến kết quả điều tra đối với
những sự việc, con ngƣời tiềm chứa những bí ẩn đằng sau đó.
Trải qua quá trình phát triển, phóng sự đã dần ổn định với tƣ cách là
một chỉnh thể. Phóng sự không chỉ dừng lại ở việc mô tả mà đã đề cập đến
những sự kiện, những biến cố chấn động toàn cầu nhƣ: “Mƣời ngày rung
chuyển thế giới” của nhà báo Mỹ John Reed, viết về sự kiện Cách mạng
Tháng Mƣời Nga vĩ đại; hoặc thiên phóng sự của nhà báo, nhà cách mạng
Tiệp Khắc Julius Fucik “Dƣới giá treo cổ”; các phóng sự chiến tranh của các
tác giả Xô Viết I.Erenbourg, B. Polevoi, K.Simonov…Phóng sự không chỉ
dừng lại ở dạng đƣa tin mà nó dần dần kết hợp giữa thông tin sự kiện với
thông tin lý lẽ và đƣợc sử dụng bởi một bút pháp đầy tính nghệ thuật.


15
Ở Việt Nam, cùng với sự du nhập của văn hóa phƣơng Tây, báo chí
tiếng Pháp và tiếng Việt đã xuất hiện vào cuối thế kỷ XIX đầu thế kỷ XX.
Tuy nhiên, thể loại phóng sự đƣợc biết đến nhiều bởi sự xuất hiện của nó trên
các báo tiếng Việt vào những năm 1930 của thế kỷ XX. Các phóng sự đề cập

đến những vấn đề của cuộc sống, đi vào những mặt trái của xã hội nữa thuộc
địa nữa phong kiến. Những cái tên nhƣ Vũ Trọng Phụng, Ngô Tất Tố, Tam
Lang…gắn liền với các phóng sự “Cơm Thầy cơm cô”, “Tôi kéo xe”, “Kỷ
nghệ lấy Tây”, “Hà Nội lầm than”…
Về khái niệm phóng sự, trong cuốn “Ngƣời phóng viên toàn năng”, tác
giả Tennesse và Jolian Narit cho rằng: phóng sự là một bài tƣờng thuật hoặc
một bài báo đƣợc phát triển và xử lý một cách có tính văn học. Còn cuốn
“Giáo trình nghiệp vụ báo chí” tập 2 - Khoa Báo chí trƣờng Tuyên huấn
Trung ƣơng lại quan niệm: phóng sự là một trong những thể tài quan trọng
của báo chí, có ít nhiều đặc trƣng văn học, phản ánh sự kiện xảy ra có sự kết
hợp nghị luận, nhằm nêu lên phẩm chất tinh thần của con ngƣời và toàn xã
hội theo một hệ thống quan điểm và đƣờng lối chính trị nhất định.
Tác giả Đức Dũng trong tác phẩm “Các thể ký báo chí” nhận định:
phóng sự là một thể ký báo chí có khả năng thông tin thời sự về ngƣời thật,
việc thật một cách sâu sắc…Vừa thông tin sự kiện, phóng sự còn có khả năng
thông tin lý lẽ, thông tin thẩm mỹ. Thông qua vai trò của cái tôi trần thuật –
tác giả - nhân chứng, tác phẩm phóng sự ngoài việc trình bày hiện thực còn
nhằm giải đáp những vấn đề mà hiện thực đặt ra.
Trong từ điển văn học, phóng sự đƣợc định nghĩa: “Phóng sự là một
thể loại thuộc loại hình ký. Phóng sự ghi chép kịp thời những vụ việc nhằm
làm sáng tỏ trƣớc công luận một sự kiện, một vấn đề có liên quan đến hoạt
động và số phận của một hoặc nhiều ngƣời và có ý nghĩa thời sự đối với địa
phƣơng hay toàn xã hội”.


16
Nhƣ vậy, dù cách định nghĩa có nhiều quan điểm khác nhau, nhƣng tựu
trung lại đều thống nhất với nhau: phóng sự thuộc thể loại ký báo chí, đề cập
đến những hoạt động của con ngƣời mang ý nghĩa xã hội. Phóng sự sử dụng
bút pháp linh hoạt, sinh động kết hợp miêu tả, tƣờng thuật và nghị luận ở mức

độ nhất định. Trong phóng sự, cái tôi đóng vai trò quan trọng, đó là cái tôi
trần thuật – nhân chứng khách quan.
Truyền hình ra đời sau rất nhiều so với báo in. Vì vậy, thể loại phóng
sự truyền hình cũng xuất hiện muộn hơn nhiều so với phóng sự trên báo in.
Mặc dù có sự khác nhau về phƣơng thức chuyển tải, nhƣng về mặt thể loại
phóng sự truyền hình đƣợc xem là một dạng của phóng sự báo chí, vì vậy
trƣớc hết nó phải thể hiện đầy đủ các đặc điểm của một phóng sự.
Trong cuốn “Sản xuất chƣơng trình truyền hình” của tác giả Trần Bảo
Khanh, NXB Văn hóa - Thông tin 2003 định nghĩa: “Phóng sự truyền hình là
thể loại báo chí phản ánh sự kiện, hiện tƣợng, vấn đề theo logic khách quan
trong quá trình phát sinh, phát triển bằng ngôn ngữ hình ảnh và âm thanh”.
Tác giả Dƣơng Xuân Sơn trong cuốn “Giáo trình báo chí truyền hình”
đề cập một cách rõ hơn: “Phóng sự truyền hình là một thể loại báo truyền
hình thuộc nhóm chính luận nghệ thuật, phản ánh các sự kiện, con ngƣời, tình
huống, hoàn cảnh điển hình trong quá trình phát sinh, phát triển, đồng thời
thẩm định hiện thực đó qua cái tôi trần thuật vừa tỉnh táo lý trí, vừa cảm xúc
bằng phƣơng tiện kỹ thuật truyền hình”.
Nhƣ vậy, điểm khác biệt của phóng sự truyền hình với các thể loại báo
chí khác là phƣơng tiện thông tin của nó. Phóng sự truyền hình sử dụng
phƣơng tiện chuyển tải thông tin bằng ngôn ngữ hình ảnh, âm thanh tác động
tới ngƣời xem theo nguyên tắc hình tuyến.
Nội dung thông tin của phóng sự đƣợc tiếp nhận theo thứ tự mà phóng
viên sắp xếp. Đặc điểm hình tuyến của truyền hình là ngƣời xem không thể
quay ngƣợc lại để xem lại những gì vừa diễn ra. Nghĩa là họ không có sự lựa


17
chọn theo ý của mình nhƣ đọc báo. Vì vậy, điều quan trọng của phóng viên là
làm sao để ngƣời xem hiểu ngay nội dung của phóng sự khi đang phát trên
truyền hình. Mỗi hình ảnh, âm thanh phải có nội dung rõ ràng, cụ thể, hấp

dẫn, làm cho ngƣời xem bị cuốn hút. Chỉ cần vài thông tin khó hiểu sẽ làm
ảnh hƣởng tới sự chú ý của khán giả, và nhƣ vậy hiệu quả tác động của phóng
sự đến ngƣời xem có thể biến mất.
Hiện nay, trong lý luận báo chí có nhiều cách quan niệm và cách phân
chia phóng sự truyền hình dựa trên những tiêu chí khác nhau. Cụ thể:
- Dựa trên tiêu chí đối tƣợng phản ánh ngƣời ta chia phóng sự truyền
hình thành: Phóng sự sự kiện, phóng sự vấn đề, phóng sự chân dung, phóng
sự điều tra, phóng sự tài liệu (có ý kiến cho rằng đây là một dạng của phim tài
liệu truyền hình).
- Dựa trên phƣơng pháp phản ánh ngƣời ta chia phóng sự thành: Phóng
sự trực tiếp và phóng sự có xử lý hậu kỳ.
- Dựa trên tiêu chí thời lƣợng: Phóng sự ngắn và phóng sự dài (thời
lƣợng từ 10 đến 15 phút)…
1.1.2. Sự ra đời và phát triển của Phóng sự ngắn truyền hình
Năm 1997, lần đầu tiên tại Liên hoan truyền hình toàn quốc lần thứ 17,
một phóng sự có độ dài gần 6 phút mang tên: “Khi cả xóm tập đi xe đạp” của
Đài Phát thanh - Truyền hình Phú Yên tạo đƣợc ấn tƣợng mạnh và đạt huy
chƣơng vàng.
Việc một phóng sự có độ dài gần 6 phút đạt giải cao nhất giành cho thể
loại phóng sự là chƣa từng có tiền lệ. Thành công của phóng sự này mang đến
những cách nhìn mới về thể loại. Một phần từ thành công này mà trong kỳ
Liên hoan tiếp theo Ban tổ chức chính thức đƣa vào điều lệ một nội dung thi
mới giành cho thể loại phóng sự có thời lƣợng không quá 5 phút. Đó là
“Phóng sự ngắn”. Tên gọi phóng sự ngắn chính thức đƣợc thể lệ hóa tại Liên
hoan truyền hình toàn quốc lấn thứ 18, năm 1998.


18
Quay trở lại thời kỳ trƣớc đó, vào những năm đầu 1990 Chƣơng trình
thời sự của Đài truyền hình Việt Nam vẫn còn sử dụng kết cấu theo công

thức: 15 phút tin liên tục, tiếp đó là một hoặc hai phóng sự ngắn có thời lƣợng
từ 5 đến 10 phút, sau đó là bản tin quốc tế. Nhiều phóng sự trong chƣơng
trình thời sự kéo dài lê thê với mục đích đƣợc tính nhuận bút nhƣng nội dung
nhạt nhẽo khiến chƣơng trình thời sự nhàm chán.
Cùng với sự phát triển kinh tế xã hội, cuộc sống hối hả khiến ngƣời
xem không có nhiều thời gian ngồi trƣớc màn hình để xem những chƣơng
trình dài lê thê. Khán giả không còn muốn xem những phóng sự mang tính
tuyên truyền một chiều mà đòi hỏi phải có những phóng sự phân tích, lý giải
những vấn để đặt ra trong cuộc sống. Khán giả không chỉ đòi hỏi nhà báo
thông tin mà còn phải có chính kiến, quan điểm rõ ràng về vấn đề đó…
Những yêu cầu trên của khán giả đòi hỏi những ngƣời làm truyền hình
phải có sự thay đổi trong tƣ duy và thói quen tác nghiệp. Công cuộc thay đổi
này phải mất một thời gian khá dài và công phu.
Cũng vào thời điểm đầu những năm 1990, một số dự án đào tạo hỗ trợ
của Thụy Điển, Austraylia, Pháp…đã góp phần quan trọng trong việc nâng
cao chất lƣợng chƣơng trình thời sự của Đài truyền hình Việt Nam. Chƣơng
trình thời sự đã dần thay đổi theo hƣớng tinh gọn, nhiều tin, phóng sự với
nhiều góc độ khác nhau đƣợc đƣa vào trong chƣơng trình thời sự. Những
phóng sự kiểu “con gà con kê” dần bị loại bỏ, thay vào đó là những phóng sự
phản ánh những vấn đề “nóng” trong cuộc sống. Tất nhiên thời điểm này,
những phóng sự ngắn đúng nghĩa vẫn chƣa xuất hiện nhiều trong chƣơng
trình thời sự cũng nhƣ trên sóng truyền hình. Tuy nhiên, đây có thể xem là
thời kỳ manh nha cho sự ra đời của một dạng thể loại Phóng sự ngắn hoàn
chỉnh nhƣ hiện nay.


19
Ngày nay, Phóng sự ngắn truyền hình đƣợc sử dụng rất nhiều trong các
chƣơng trình thời sự, không chỉ của đài truyền hình Việt Nam mà còn ở các
đài truyền hình địa phƣơng và càng khẳng định vai trò của nó.

Nhà báo Hoàng Minh, nguyên Trƣởng phòng thời sự Đài PT-TH Đồng
Nai cho biết, vai trò của thể loại Phóng sự ngắn trong Bản tin – chƣơng trình
thời sự là rất quan trọng. “Quan trọng đến mức nếu không có thể loại hay
dạng thức này thì bản tin khó có bản sắc riêng của cơ quan thực hiện nó. Bởi
Phóng sự ngắn là nơi những ngƣời làm Bản tin có điều kiện thể hiện rõ nhất
quan điểm trƣớc một sự kiện, vấn đề mà dƣ luận đang quan tâm”.
Ở góc độ khán giả, ngoài nhu cầu nắm bắt thông tin, việc hiểu rõ bản
chất đằng sau một sự kiện, vấn đề thời sự là nhu cầu có thật. Việc làm rõ bản
chất (tới một mức nào đó) của một sự kiện, vấn đề thời sự trong một bản tin
thông thƣờng đƣợc chuyển tải bằng thể loại phỏng vấn (độc lập) và dài hơn
tin mà ta thƣờng gọi là Phóng sự ngắn. “Nhƣ vậy, ở góc độ nào đó việc ra đời
Phóng sự ngắn trong bản tin là sự gặp gỡ mang tính tự thân của 2 thực thể
liên quan: Nhà sản xuất và khán giả”, nhà báo Hoàng Minh nhận định.
Đồng quan điểm trên, nhà báo Trần Đăng Mậu – Trƣởng Ban thời sự
Đài PT – TH Quảng Trị nhấn mạnh: “Phóng sự ngắn đƣợc xem là thể loại
xung kích của các chƣơng trình thời sự. Phóng sự ngắn ngày càng khẳng định
tiêu chí đặc thù về mặt thể loại”.
Không chỉ sử dụng trong các Bản tin – chƣơng trình thời sự, Phóng sự
ngắn còn đƣợc sử dụng nhiều trong các chƣơng trình, chuyên mục nhƣ là các
“linh kiện” để tăng tính hấp dẫn hơn của chƣơng trình, chuyên mục đó. Sự
xuất hiện của Phóng sự ngắn làm cho các chƣơng trình, chuyên mục đƣợc thể
hiện một cách linh động hơn, nhẹ nhàng hơn và hấp dẫn hơn.
Qua gần 15 năm hình thành và phát triển, Phóng sự ngắn truyền hình đã
không ngừng hoàn thiện cả về hình thức lẫn nội dung. Phóng sự ngắn truyền
hình đã trở thành vũ khí xung kích trong tất cả các vấn đề mang tính thời sự.


20
Những ngƣời trực tiếp sản xuất các phóng sự ngắn ngày càng chuyên nghiệp
hơn trong cách thể hiện. Những ngƣời làm công tác lý luận về báo chí cũng

bắt đầu có cái nhìn khác hơn về sự ra đời và phát triển của một dạng thể loại
mới. Tuy vậy, với sự xuất hiện trong một thời gian chƣa phải là dài, vẫn có
những quan niệm khác nhau về thể loại mới này.
1.1.3. Các quan niệm Phóng sự ngắn truyền hình
Trong tất cả các dạng phóng sự truyền hình đƣợc phân chia nhƣ trên,
thì “Phóng sự ngắn” chia theo tiêu chí thời lƣợng đang đƣợc tranh luận, bàn
cải nhiều nhất.
Với thời lƣợng tối đa là hai phút rƣỡi, thƣờng đƣợc sử dụng trong các
chƣơng trình thời sự, hoặc dùng làm phóng sự “linh kiện” trong các chƣơng
trình giao lƣu, tọa đàm, chuyên đề…Phóng sự ngắn là thể tài khá thú vị cả về
tên gọi, quan niệm lẫn phƣơng pháp thực hiện.
Nhiều câu hỏi đặt ra là có nên xem phóng sự ngắn nhƣ một thể loại độc
lập không? Nếu không thì đặt nó vào thể loại nào? Tên gọi Phóng sự ngắn đã
phù hợp với nội dung và hình thức của nó chƣa?
Thực tế thì cái tên “Phóng sự ngắn truyền hình” đã đƣợc “Việt hóa”.
Bởi trong hoạt động sáng tạo truyền hình trên thế giới không có khái niệm
“Phóng sự ngắn truyền hình”.
Phóng sự là Report, tin tức là News, Interview là phỏng vấn, Comment
– bình luận, Documentary – phim tài liệu…Không hề có thể loại nào gọi là
“Short reoprt”.
Trong các Bản tin của truyền hình nƣớc ngoài, tất cả các mục xuất hiện
đều gọi là tin tức (News). Khái niệm “News” bao gồm cả những tin tức thuần
túy – News in brief, và những câu chuyện - News story hoặc những tin sâu,
tin có phỏng vấn, có bình luận – News package. Với những ngƣời làm truyền
hình nƣớc ngoài, “News story” là những sản phẩm thời sự đƣợc sản xuất tốt
hơn, công phu hơn nhƣng vẫn chỉ là News - tin tức.


21
News story hoặc News package đƣợc hiểu là một câu chuyện, một vấn

đề đƣợc phóng viên kể lại có phỏng vấn, biểu thị chính kiến và quan điểm.
Theo cách hiểu này thì phóng sự ngắn chỉ là một dạng của tin tức, trong đó
phải đảm bảo công thức 5W+1H, đồng thời phải ngắn gọn, phản ánh trực diện
vấn đề và mang tính thời sự cao.
Trong quan niệm của những ngƣời làm truyền hình Việt Nam, Phóng
sự ngắn hoàn toàn phân biệt với Tin. Cách gọi Phóng sự ngắn là cách gọi của
giới làm nghề, gọi theo thói quen, bởi đến nay trong lý luận tác phẩm báo chí
chƣa xuất hiện khái niệm này. Tên gọi Phóng sự ngắn chỉ đƣợc thể lệ hóa tại
các kỳ Liên hoan truyền hình toàn quốc hàng năm, bắt đầu từ năm 1998.
Nhà báo Nguyễn Thanh Lâm, nguyên Phó trƣởng Ban thời sự - Đài
truyền hình Việt Nam, cho rằng tên gọi “Phóng sự ngắn” không phải chỉ dành
riêng cho phóng sự trong chƣơng trình thời sự. Nếu gọi “Phóng sự ngắn” thì
vô hình trung sẽ khiến cho ngƣời ta nghĩ đến có “Phóng sự dài”. Tên gọi
Phóng sự ngắn đƣợc sử dụng tại các kỳ Liên hoan truyền hình toàn quốc, một
cách hiểu ngầm rằng đó là những cuộc thi dành cho những ngƣời làm thời sự
thi với nhau.
Thực tế, vẫn có những xu hƣớng làm phóng sự dài 5 - 7 phút nhƣng
không phải dành cho các chƣơng trình thời sự. Tiêu chí của các Phóng sự
ngắn dự thi là dƣới 5 phút, nhƣng hầu hết các phóng sự đƣợc sử dụng trong
các chƣơng trình thời sự chỉ cho phép dƣới 3 phút. Nhà báo Thanh Lâm còn
cho biết, việc dùng tiêu chí thời lƣợng nhằm phân biệt các thành phần và đối
tƣợng tham gia dự thi nhƣ: phóng sự của những ngƣời làm thời sự, phóng sự
chuyên đề hay phim tài liệu.
Nhƣ thế, ngay cả những ngƣời trực tiếp đề ra thể lệ cho Liên hoan
truyền hình toàn quốc hàng năm với thể loại phóng sự ngắn cũng chƣa có một
sự khẳng định chắc chắn về sự tồn tại của một thể loại mới mẻ này.


22
Thạc sỹ Thái Kim Chung – Ban thời sự Đài truyền hình Việt Nam,

trong bài viết “Nhận diện phóng sự trong chƣơng trình thời sự truyền hình”,
đăng trên Tạp chí truyền hình số tháng 6/2005 đã đề xuất nên gọi dạng phóng
sự này là “Phóng sự thời sự”. Bởi theo tác giả, có hai lý do:
- Thứ nhất là thực tế hiện nay trong các Bản tin – Chƣơng trình thời sự,
khái niệm về thể loại tồn tại một cách mờ nhạt. Nhiều tác phẩm đƣợc sử dụng
nhƣng khó có thể phân tách rạch ròi nó thuộc thể loại nào, Tin hay Phóng sự
hay Ghi nhanh, Tƣờng thuật…Tuy nhiên, điều đó đối với một Chƣơng trình
hay Bản tin thời sự chỉ có thời lƣợng 30 phút là không quan trọng. Cái mà
công chúng khán giả cần là thông tin, càng đƣợc đáp ứng một cách đầy đủ và
sâu sắc thì càng tốt. Nếu nhƣ hình thức thể hiện sinh động, hấp dẫn thì hiệu
quả tác động thông tin càng đƣợc nhân lên gấp bội.
- Thứ hai, việc sản xuất các Phóng sự hay Tin để phục vụ cho các Bản
tin trong Chƣơng trình thời sự hàng ngày trên sóng Đài truyền hình Việt Nam
cũng nhƣ các đài địa phƣơng trong nƣớc từ lâu đã chịu ảnh hƣởng những yếu
tố hợp lý từ nhiều phong cách làm phóng sự thời sự của các kênh truyền hình
nổi tiếng trên thế giới nhƣ: CNN, BBC, Reuters, CFI (Pháp), ABC (Öc)…Tại
các nƣớc này, ngƣời ta không hề phân biệt rạch ròi giữa tin hay phóng sự mà
đều gọi chung một thể loại, đó là “News” – tin tức để chỉ sự kiện, cái mới, cái
lạ.
Ngoài ra, gọi phóng sự thời sự vì nếu xét ở mức độ chức năng thể loại
thì dạng phóng sự trong chƣơng trình thời sự chủ yếu thực hiện chức năng
thông tin – thông báo sự kiện, chứ không quá thiên về chức năng giáo dục,
tuyên truyền, giải trí nhƣ các dạng phóng sự truyền hình khác. Về tần suất sử
dụng, thông thƣờng mỗi phóng sự có tính chất cập nhật của thông tin nên chỉ
đƣợc sử dụng một lần. Đối với các phóng sự mà những thông tin chứa đựng
trong đó có liên quan đến lợi ích thiết thực của đông đảo công chúng nhƣng


23
những thông báo về chính sách mới, những thông tin có tác dụng cảnh

báo…thì có thể sử dụng lại ở Bản tin – Chƣơng trình thời sự tiếp theo.
Một số ý kiến khác còn chỉ rõ yếu tố chƣa hợp lý của tên gọi Phóng sự
ngắn. Bởi, nhiều phóng sự trong chƣơng trình thời sự chỉ có thời lƣợng
khoảng 1 phút, tƣơng đƣơng với một tin nhƣng vẫn là phóng sự. Ngƣợc lại,
nhiều tin có độ dài đến 3 – 4 phút, thậm chí có cả phỏng vấn hẵn hoi nhƣng
vẫn chỉ là một tin, không phải là phóng sự. Rõ ràng tiêu chí của một phóng sự
thời sự không quyết định bởi thời lƣợng mà chính những đặc điểm riêng ở thể
loại báo chí này.
Trong khi đó, với những ngƣời trực tiếp làm nghề thì vấn đề thể loại,
tên gọi xem ra ít đƣợc quan tâm. Cái họ quan tâm là hiệu quả trong việc
chuyển tải vấn đề và tác động của nó đến ngƣời xem. Nhà báo Hoàng Minh
thẳng thắn bày tỏ quan điểm của mình: “Tôi không quan tâm lắm những
tranh luận về học thuật. Cái mà tôi quan tâm là dạng thức nào có thể chuyển
tải tốt nhất nội dung cần truyền thông trong phạm vi bản tin. Với tôi, đã là
phóng sự thì nội dung phải có một thông điệp cụ thể mà thông điệp đó cần
có quan điểm, bản sắc của ngƣời/nhóm thực hiện”.
Đồng quan điểm trên, nhà báo Trần Đăng Mậu, Trƣởng ban thời sự Đài
PT-TH Quảng Trị cho rằng, việc đặt Phóng sự ngắn vào thể loại nào không
thực sự quan trọng, vấn đề là trong cách chuyển tải thông tin của nó có gì
khác với các thể loại khác không, nếu khác thì nó có thể hình thành một thể
loại độc lập. “Tôi ủng hộ cách gọi Phóng sự ngắn vì nó đơn giản, dễ hiểu”.
Thạc sỹ Trần Văn Long – Đài PT-TH, trong Luận văn thạc sỹ về đề tài
“Kết cấu Phóng sự ngắn truyền hình” – (trƣờng Đại học KHXH&NV Hà Nội
2008) cũng cho rằng “tên gọi phóng sự ngắn là phù hợp nhất cho dạng phóng
sự độc đáo này.
Nhƣ vậy, tựu trung lại vấn đề tên gọi cho dạng phóng sự độc đáo này
vẫn chƣa đi đến một sự thống nhất. Có lẽ, do nhu cầu cần đƣa thật nhiều


24

thông tin vào một chƣơng trình thời sự đã quy định cách thức làm tin phải hết
sức ngắn gọn nên mới xuất hiện khái niệm “Phóng sự ngắn”. Suy cho cùng,
tên gọi Phóng sự ngắn nhằm khẳng định một xu hƣớng làm thời sự hiện đại là
ngắn gọn, súc tích, đi thẳng vào vấn đề.
Từ những quan điểm của các nhà nghiên cứu, những ngƣời trong nghề
trực tiếp thực hiện các tác phẩm báo chí truyền hình hàng ngày nhƣ trên,
chúng tôi mạnh dạn rút ra quan điểm riêng của mình về “thể loại” độc đáo
này.
Trƣớc hết, về mặt thể loại, theo chúng tôi Phóng sự ngắn là một dạng
của phóng sự truyền hình (không phải Tin). Nó chƣa hội tụ đƣợc các yếu tố
để trở thành một thể loại độc lập là “Phóng sự ngắn” bởi những nguyên tắc
sáng tạo của nó vẫn nằm trong nguyên tắc sáng tạo của phóng sự truyền hình.
Thêm vào đó, Phóng sự ngắn truyền hình chỉ phát huy vai trò khi đặt nó trong
cấu trúc của một chƣơng trình tổng thể chứ nó không thể tồn tại thành một
chƣơng trình độc lập kiểu nhƣ phóng sự chuyên đề, hay chuyên mục Phóng
sự ngắn…
Khi trả lời phỏng vấn Tạp chí truyền hình nhân Liên hoan truyền hình
toàn quốc tháng 1 năm 2000, với tiêu đề: “Phóng sự ngắn – Những điều nhìn
nhận và hƣớng tới”, ông Trần Bình Minh, nguyên Trƣởng Ban thời sự Đài
truyền hình Việt Nam – Trƣởng Ban giám khảo Phóng sự ngắn cho rằng:
“Trong xu hƣớng của sự phát triển công nghệ làm truyền hình trực tiếp, các
Phóng sự ngắn càng giữ một vai trò đặc biệt quan trọng nhƣng cũng chỉ là
những mắt xích trong cả một chƣơng trình truyền hình mà chúng ta phải đem
đến cho ngƣời xem với một ấn tƣợng, một tác động lớn lao hơn nữa”.
Nhƣ vậy, để thấy rằng, dù đóng một vai trò quan trọng nhƣng Phóng sự
ngắn cũng chỉ mới là một dạng của thể loại phóng sự chứ chƣa thể tách ra để
thành một thể loại độc lập.


25

Về tên gọi, trong khi chƣa có một sự thống nhất về tên gọi chung, quan
điểm của chúng tôi là có thể sử dụng tên gọi “Phóng sự ngắn” cho dạng
phóng sự độc đáo này. Điều này có hai lý do:
- Thứ nhất, mặc dù nhƣ phân tích ở trên, yếu tố thời lƣợng không thể
dùng để đặt tên cho thể loại, song yếu tố thời lƣợng là đặc trƣng quan trọng
nhất và đầu tiên chi phối các yếu tố khác cũng nhƣ kết cấu của phóng sự. Khi
một thể loại bị giới hạn bởi thời lƣợng 5 phút, thậm chí là 2 phút rƣỡi thì rõ
ràng các thủ pháp sáng tạo phải tuân theo những nguyên tắc nhất định, để sự
rút ngắn là sự sáng tạo chứ không phải rút ngắn theo cơ học là “cắt ngắn”.
- Thứ hai, Phóng sự ngắn không chỉ đƣợc sử dụng trong các Bản tin –
Chƣơng trình thời sự mà còn đóng vai trò “linh kiện” trong nhiều chƣơng
trình khác. Ngƣợc lại những phóng sự phát trong Chƣơng trình thời sự cũng
có thể sử dụng làm “linh kiện” trong các chƣơng trình, chuyên mục, chuyên
đề…Với các chƣơng trình vừa có cả phóng sự trên 10 phút ta gọi là phóng sự,
nhƣng vừa có những phóng sự “linh kiện” dƣới hai phút rƣỡi thì ta gọi là gì?
Trong khi về cấu trúc, thời lƣợng, tiết tấu, chi tiết…có thể khác nhau. Do đó,
tên gọi “Phóng sự ngắn” là phù hợp về cả nội hàm khái niệm lẫn cách thức sử
dụng, đặc biệt là đơn giản, dễ hiểu đối với cả những ngƣời không đƣợc đào
tào chuyên môn nghiệp vụ về báo chí nhƣng qua thực tiễn cũng có thể học hỏi
và thực hiện đƣợc.
Từ việc phân tích và phỏng vấn ý kiến của các chuyên gia, các nhà báo
truyền hình - những ngƣời trực tiếp thực hiện các phóng sự ngắn, chúng tôi
mạnh dạn đƣa ra một định nghĩa về Phóng sự ngắn truyền hình nhƣ sau:
“Phóng sự ngắn truyền hình là một dạng của phóng sự truyền hình, thông tin,
phản ánh, phân tích, lý giải một vấn đề nào đó có tính thời sự mà xã hội đang
quan tâm. Mỗi phóng sự ngắn có thời lƣợng không quá 5 phút, trong đó sử
dụng những đặc trƣng về thời lƣợng, hình ảnh, lời bình, âm thanh, phỏng
vấn…tạo nên thế mạnh của Phóng sự ngắn”.