Vấn đề viết sa-pô cho báo điện tử Việt Nam (Khảo sát ba báo Vnexpress.vn, Vietnamnet.net, Tuoitre.vn ba tháng đầu năm 2013

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN



NGUYỄN THỊ BÍCH NGỌC


VẤN ĐỀ VIẾT SA-PÔ
CHO BÁO ĐIỆN TỬ VIỆT NAM
(Khảo sát ba báo Vnexpress.vn, Vietnamnet.net, Tuoitre.vn ba tháng đầu năm
2013)


LUẬN VĂN THẠC SĨ
Chuyên ngành: Báo chí học



Hà Nội-2013



ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN



NGUYỄN THỊ BÍCH NGỌC

VẤN ĐỀ VIẾT SA-PÔ
CHO BÁO ĐIỆN TỬ VIỆT NAM
(Khảo sát ba báo Vnexpress.vn, Vietnamnet.net, Tuoitre.vn ba tháng đầu năm 2013)

LUẬN VĂN THẠC SĨ
Chuyên ngành: Báo chí học
Mã số : 60.32.01

Người hướng dẫn khoa học: TS. Nguyễn Thị Thanh Huyền



Hà Nội-2013

1
MỤC LỤC
Phần mở đầu 6
1. Tính cấp thiết của đề tài 6
2. Lịch sử vấn đề 8
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 9
4. Mục đích và nhiệm vụ của đề tài 10
5. Phương pháp nghiên cứu 10
6. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài 11
7. Kết cấu luận văn 11
Chương 1: Lý luận chung về sa-pô trên báo chí 12
1.1 Khái niệm chung về sa-pô 12
1.1.1 Định nghĩa sa-pô 12
1.1.2 Đặc trưng, đặc điểm của sa-pô theo từng loại hình báo chí 15

1.1.2.1 Báo in 15
1.1.2.2 Phát thanh 16
1.1.2.3 Truyền hình 17
1.1.3 Chức năng của sa-pô 18
1.1.4 Phân loại Sa-pô 20
1.2 Báo điện tử và vai trò của Sa-pô với báo điện tử 24
1.2.1 Khái niệm báo điện tử 24
1.2.1.1 Định nghĩa báo điện tử 24
1.2.1.2 Đặc trưng của báo điện tử và độc giả của báo điện tử 25
1.2.2 Tầm quan trọng của sa-pô trên báo điện tử 29

2
1.3 Nguyên tắc viết sa-pô cho báo điện tử 33
1.4 Sa-pô lỗi 36
Tiểu kết chương 1 38
Chương 2: Khảo sát việc viết sa-pô trên báo điện tử Việt Nam
hiện nay 39
2.1 Khái quát về ba tờ báo Vnexpress.net, Vietnamnet.vn,
Tuoitre.vn 39
2.1.1 Báo điện tửVnexpress.net 39
2.1.2 Báo điện tử Vietnamnet.vn 40
2.1.3 Báo điện tử Tuoitre.vn 41
2.2 Khảo sát kỹ năng viết sa-pô trên ba báo Vnexpress, Vietnamnet
và Tuổi trẻ online 42
2.2.1 Dung lượng của sa-pô trên ba báo Vnexpress, Vietnamnet và Tuổi
trẻ online 42
2.2.2. Vấn đề sử dụng câu trong sa-pô trên ba báo Vnexpress,
Vietnamnet và Tuổi trẻ online 47
2.2.3 Cấu trúc sa-pô trên ba báo Vnexpress, Vietnamnet và Tuổi trẻ
online 48

2.2.4 Cách xử lý số liệu trong sa-pô trên ba báo Vnexpress,
Vietnamnet và Tuổi trẻ online 51
2.3 Khảo sát tính hiệu quả của sa-pô trên ba báo Vnexpress,
Vietnamnet, Tuổi trẻ online 53
2.2.1 Tính thời sự của sa-pô trên ba báo Vnexpress, Vietnamnet, Tuổi
trẻ online 53
2.3.1.1 Tính thời sự của sa-pô trên báo Vietnamnet 53
2.3.1.2 Tính thời sự của sa-pô trên báo Vnexpress 54

3
2.3.1.3 Tính thời sự của sa-pô trên báo Tuổi trẻ online 56
2.3.2 Tính hấp dẫn của sa-pô trên ba báo Vnexpress, Vietnamnet và
Tuổi trẻ online 57
2.3.2.1 Tính hấp dẫn của sa-pô trên báo Vietnamnet 58
2.3.2.2 Tính hấp dẫn của sa-pô trên báoVnexpress 60
2.3.2.3 Tính hấp dẫn của sa-pô trên báo Tuổi trẻ online 62
2.4 Sa-pô lỗi trên ba báo Vnexpress, Vietnamnet và Tuổi trẻ online 64
2.4.1 Sa-pô lỗi trên báo Vietnamnet 64
2.4.2 Sa-pô lỗi trên báo Vnexpress 66
2.4.2 Sa-pô lỗi trên báo Tuổi trẻ online 67
Tiểu kết chương 2 67
Chương 3: Kinh nghiệm và nghệ thuật viết sa-pô cho báo điện tử
Việt Nam 69
3.1 Ưu nhược điểm của sa-pô trên báo điện tử Việt Nam hiện nay 69
3.1.1.Ưu điểm của sa-pô báo điện tử Việt Nam hiện nay 69
3.1.1.1 Người làm báo nhận thức tầm quan trọng của sa-pô đối với
báo điện tử 69
3.1.1.2 Sa-pô trên báo điện tử Việt Nam bước đầu đã có hiệu quả 71
3.1.2 Nhược điểm của sa-pô trên báo điện tử Việt Nam 75
3.1.2.1 Sa-pô quá dài 75

3.1.2.2 Sa-pô giật gân câu khách 77
3.1.2.3 Sa-pô chung chung 78
3.1.2.4 Sa-pô không có sự liên kết với tít và bài viết 80
3.2 Kinh nghiệm viết sa-pô cho báo điện tử ở Việt Nam 82
3.2.1 Thời điểm viết sa-pô 82

4
3.2.2 Sa-pô tóm tắt – loại sa-pô cơ bản cho mọi trường hợp 83
3.2.3 Kỹ năng viết sa-pô ngắn 85
3.2.4 Kỹ năng viết sa-pô thời sự 89
3.2.5 Kinh nghiệm viết sa-pô hấp dẫn 91
Tiểu kết chương 3 93
Phần kết luận 94
TÀI LIỆU THAM KHẢO 97
PHỤ LỤC

5

DANH MỤC BẢNG BIỂU

Bảng 2.1 Kết quả khảo sát dung lượng của báo điện tử Vnexpress,
Vietnamnet, Tuổi trẻ online 43
Bảng 2.3: Kết quả khảo sát tỷ lệ sử dụng sa-pô có yếu tố thời gian trong
mục Xã hội của ba báo Vnexpress, Vietnamnet, Tuổi trẻ online 53
Bảng 2.4: Kết quả khảo sát vấn đề sa-pô lặp lại tít trên báo Vietnamnet 64
Bảng 3.1: Kết quả khảo sát nguyên nhân hài lòng của độc giả trên 30 tuổi
với việc sử dụng sa-pô trên báo điện tử Việt Nam 71
Bảng 3.2: Kết quả khảo sát nguyên nhân hài lòng của độc giả dưới 30 tuổi
với việc sử dụng sa-pô trên báo điện tử Việt Nam 73

6
Phần mở đầu
1. Tính cấp thiết của đề tài
Trong tiến trình phát triển của nền báo chí Việt Nam, sự ra đời của báo
điện tử là một bước tiến quan trọng, đưa nền báo chí Việt Nam tiệm cận
hơn với nền báo chí thế giới. Loại hình báo điện tử cũng là loại hình báo
chí phù hợp và đáp ứng nhu cầu của độc giả trong thời đại công nghệ thông
tin. Nhờ có báo điện tử, độc giả đọc báo dễ dàng hơn, nhanh chóng và thu
thập được nhiều thông tin hơn.
Ở Việt Nam, báo điện tử cũng đã và đang cho thấy, nó là loại hình báo
chí có xu hướng gia tăng độc giả cao nhất và vẫn sẽ còn rất nhiều tiềm năng
trong việc mở rộng độc giả. Theo thống kê của Trung tâm số liệu Internet
quốc tế, Việt Nam xếp hạng 18 trên 20 quốc gia có số người dùng Internet
lớn nhất thế giới trong quý I/2012. Cụ thể, tính tới thời điểm ngày
31/3/2012, Việt Nam có 30.858.742 người dùng Internet, chiếm tỉ lệ 34,1%
dân số Việt Nam và bằng 1,4% dân số thế giới. So với các quốc gia khác,
Việt Nam có số lượng người dùng Internet nhiều thứ 8 trong khu vực Châu
Á và đứng vị trí thứ 3 ở khu vực Đông Nam Á (sau Indonesia và
Philippines). Nếu so với lượng người dùng Internet ở Việt Nam vào trước
năm 2000 chỉ ở mức 200.000 người, sau 12 năm, số lượng người dùng
Internet Việt Nam đã tăng khoảng hơn 15 lần [45]. Với cơ hội phát triển
mạnh mẽ như thế, chúng ta vẫn sẽ cần thêm rất nhiều công trình nghiên cứu
về loại hình báo điện tử.
Sự ra đời của hàng loạt báo điện tử, các trang tin điện tử, các diễn đàn
trên internet khiến cho báo điện tử trở thành một kho thông tin khổng lồ
nhưng cũng từ đó dẫn đến một “trận chiến” khốc liệt trong việc thu hút độc
giả. Hầu hết các báo điện tử ở Việt Nam đều phát triển theo xu hướng
thương mại hóa nên áp lực tin bài, áp lực độc giả trở thành yêu cầu sống

7

còn đối với báo điện tử. Để có được chỗ đứng và sự phát triển trong làng
báo, mỗi báo điện tử đều cần thu hút độc giả theo cách của riêng mình,
trong đó việc tiến tới một cách làm báo hiện đại, chuyên nghiệp là yếu tố
tiên quyết.
Một trong những yếu tố quan trọng làm nên thành công của một bài báo
là sa-pô. Trong cuốn “Viết cho độc giả”. Loic Hervouet –Tổng giám đốc
trường đại học báo chí Lille đã nói: “Sa-pô chính là vũ khí thứ hai sau đầu
đề trong cuộc chiến giành độc giả”. [21,tr83]
Sa-pô cũng là một phần không thể thiếu trên báo điện tử và là một trong
những yếu tố dễ thu hút độc giả nhất. Chúng ta biết rằng, với kho thông tin
khổng lồ từ báo từ các website, độc giả có nhiều lựa chọn hơn trong việc
tìm kiếm thông tin. Trong khi đó, quỹ thời gian dành cho việc đọc báo của
họ chỉ có giới hạn, thậm chí ngày càng giảm xuống. Nếu không có những
điểm nhấn mang tính thu hút độc giả, họ sẽ không lựa chọn tin bài của bạn
giữa một lượng thông tin khổng lồ. Bởi vậy, người làm báo cần phải níu
mắt người đọc bằng cách phát huy triệt để hiệu quả của những yếu tố quan
trọng như tít và sa-pô.
Với việc lạm dụng giật tít trên báo điện tử Việt Nam hiện nay, độc giả
rất khó để lựa chọn chính xác những bài báo hữu ích. Có những cái tít nghe
rất hấp dẫn nhưng nội dung bài lại không có gì mới lạ, thậm chí có những
cái tít rất hút mắt người xem nhưng khi đọc toàn bộ bài báo lại thấy một nội
dung khác hoàn toàn. Điều đó khiến cho độc giả báo điện tử ngày nay đôi
khi hoài nghi vào cách đặt tít câu khách. Họ đòi hỏi những nội dung được
thể hiện một cách cụ thể, đáng tin cậy hơn để nhận diện được những thông
tin mới, thông tin hữu ích đối với họ. Đó chính là khi sa-pô phát huy tác
dụng của mình.

8
Một trong những lý do quan trọng khiến chúng tôi lựa chọn nghiên cứu
về vấn đề sa-pô trên báo điện tử là bởi trên báo điện tử, các yếu tố tít, sa-

pô, text mang tính độc lập cao vì chúng không phải lúc nào cũng đi liền với
nhau mà chủ yếu là tách rời do đặc trưng hiển thị của màn hình vi tính. Bởi
vậy, để tạo sự hấp dẫn, đủ sức lôi kéo công chúng ngay từ trang chủ, trang
chuyên mục thì mỗi tít, mỗi sa-pô phải đảm nhận vai trò như một bài báo
đặc biệt, đủ khả năng truyền tải thông tin nhưng đồng thời phải đủ sức lôi
kéo bạn đọc vào trang trong. Như vậy, có thể thấy, sa-pô là yếu tố vô cùng
quan trọng đối với báo điện tử và nó cũng đặt ra những yêu cầu khắt khe
trong quá trình viết.
Vấn đề viết tít cho báo điện tử đã là đề tài quen thuộc nhưng đề tài về
sa-pô trên báo điện tử lại chưa được sự quan tâm của nhiều nhà nghiên cứu
báo chí Việt Nam. Những người làm báo điện tử khó có thể tìm kiếm một
tài liệu nghiên cứu sâu về vấn đề sa-pô trên báo điện tử và điều đó khiến họ
ít nhiều gặp trở ngại trong việc viết sa-pô. Bởi vậy, luận văn này đã tổng
hợp, sàng lọc, phân tích và đưa ra những kinh nghiệm viết sa-pô cho báo
điện tử Việt Nam dựa trên những tìm hiểu nghiên cứu từ nhiều nguồn tài
liệu trong và ngoài nước.
2. Lịch sử vấn đề
Vấn đề viết sa-pô cho báo điện tử Việt Nam là một vấn đề tương đối
mới, ít được các nhà nghiên cứu đề cập. Cho tới thời điểm này, hiện chỉ
mới có một số tài liệu dưới đây đề cập tới một phần nhỏ của vấn đề này:
“Những kỹ năng về sử dụng ngôn ngữ truyền thông đại chúng” của
PGS.TS Hoàng Anh: nghiên cứu về ngôn ngữ truyền thông đại chúng nói
chung trong đó có đề cập một phần nhỏ tới sa-pô trên báo điện tử ở khía
cạnh sử dụng ngôn ngữ [2].

9
Luận văn thạc sĩ của Phạm Thu An (2001), “Ngôn ngữ báo chí
internet” nghiên cứu về ngôn ngữ của báo điện tử nói chung trong đó chỉ
bàn một phần rất nhỏ về ngôn ngữ được sử dụng trong sa-pô báo điện tử [31].
Luận văn thạc sĩ “Thể loại tin trên báo điện tử Việt Nam” của thạc sĩ

Phạm Thị Mai (2010) bàn một phần nhỏ về sa-pô của báo điện tử nhưng
khu biệt về sa-pô của tin trên báo điện tử [34].
Khóa luận “Sa-pô báo điện tử, một số vấn đề lý luận và thực tiễn” của
cử nhân Ngô Thị Hậu (2010) đã đưa được ra một số kiến thức cơ bản về sa-
pô trên báo điện tử nhưng chưa đầy đủ cũng như chưa đề xuất được giải
pháp, kinh nghiệm viết sa-pô cho báo điện tử Việt Nam hiện nay [31].
Khóa luận “Sa-pô – yếu tố tăng cường tính hiệu quả của tác phẩm báo
chí Việt Nam hiện đại, Khóa luận tốt nghiệp, Đại học Khoa học xã hội và
nhân văn Hà Nội: nghiên cứu về vai trò của sa-pô trên báo chí nói chung
trong đó có khảo sát việc sử dụng sa-pô trên báo điện tử Vnexpress từ năm
1997 đến 2001 [35].
Trong luận văn này, chúng tôi tổng hợp, chắt lọc những nội dung hữu
ích và phù hợp từ những tài liệu có liên quan kể trên đồng thời phát triển,
mở rộng thêm những khía cạnh mới, tập trung vào kinh nghiệm viết sa-pô
cho báo điện tử.
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu chính của luận văn là sa-pô các tin bài trên các
báo điện tử Việt Nam (không tính các trang thông tin điện tử).
Phạm vi nghiên cứu của luận văn tập trung vào ba báo điện tử là
Vnexpress.net, Vietnamnet.vn và Tuổi trẻ online trong ba tháng đầu năm
2013.


10
4. Mục đích và nhiệm vụ của đề tài
Mục đích của đề tài “Vấn đề viết sa-pô cho báo điện tử Việt Nam” hiện
nay là xây dựng một khung lý thuyết đầy đủ về sa-pô cho báo điện tử đồng
thời tập hợp kinh nghiệm, kỹ năng viết sa-pô cho báo điện tử Việt Nam.
Hiện nay, trong các tài liệu chuyên ngành báo chí chưa có một tài liệu nào
đầy đủ về sa-pô, đặc biệt là sa-pô cho báo điện tử. Vì vậy, các sinh viên báo

chí cũng như những người làm báo chưa nhận thức được tầm quan trọng
của sa-pô đối với báo điện tử cũng họ chưa có kiến thức đầy đủ về sa-pô.
Hầu hết, họ đang viết sa-pô theo lối quen tay chứ không dựa trên những kỹ
năng nghiệp vụ căn bản. Bởi vậy mục đích của luận văn này là tạo ra một
nền tảng kiến thức đầy đủ để làm cơ sở cho các sinh viên báo chí và những
người làm báo đồng thời giúp họ có những kinh nghiệm cơ bản nhất trong
quá trình tác nghiệp viết sa-pô cho báo điện tử.
Nhiệm vụ đầu tiên và quan trọng nhất của luận văn này là khảo sát sát
thực trạng sử dụng sa-pô trên báo điện tử Việt Nam hiện nay. Từ việc khảo
sát thực tiễn đó, người viết khái quát thành những lý thuyết, kỹ năng mang
tính nghiệp vụ trong quá trình viết báo, đó là kỹ năng viết sa-pô cho báo
điện tử ở Việt Nam.
5. Phương pháp nghiên cứu
Phương pháp luận: Luận văn được thực hiện dựa trên nền tảng khoa học
duy vật biện chứng, duy vật lịch sử, chủ trương của Đảng, Nhà nước ta về
báo chí.
Phương pháp cụ thể:
+ Tổng hợp: Từ các tài liệu để lựa chọn, sàng lọc và phân tích những
khía cạnh lý luận và thực tiễn liên quan đến đề tài
+ Khảo sát: Khảo sát thực trạng sử dụng sa-pô trên các báo điện tử Việt
Nam, tập trung vào ba báo Vnexpress.net, Vietnamnet.vn và Tuoitre.vn
trong 3 tháng đầu năm 2013.

11
+ Thống kê: Trong quá trình khảo sát, luận văn thống kê các số liệu để lập
nên các bảng số liệu, từ đó phân tích các số liệu phục vụ cho các phân tích
của luận văn.
+ Phỏng vấn: Thực hiện phỏng vấn sâu các phóng viên, biên tập viên làm
báo và các độc giả của báo điện tử về nội dung liên quan đến kinh nghiệm,
phương pháp viết sa-pô đáp ứng nhu cầu của công chúng.

6. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài
Luận văn này mong muốn đóng góp vào số tài liệu ít ỏi về sa-pô của
báo điện tử để giúp các sinh viên báo chí, những người làm báo nhận thức
rõ ràng, cặn kẽ hơn về tầm quan trọng của sa-pô đối với báo điện tử để từ
đó, có cái nhìn xác đáng hơn, có phương pháp phù hợp hơn trong việc viết
sa-pô cho báo điện tử Việt Nam.
Trên phương diện thực tiễn, luận văn đã khảo sát thực trạng sử dụng sa-
pô trên báo điện tử Việt Nam hiện nay với những ưu điểm và hạn chế để
những người làm báo có thể phát huy ưu điểm, khắc phục nhược điểm
trong quá trình tác nghiệp. Đồng thời luận văn cũng đưa ra những kinh
nghiệm trong việc viết sa-pô cho báo điện tử. Những kinh nghiệm này được
chắt lọc, sắp xếp từ việc phỏng vấn nhiều phóng viên, biên tập viên cũng
như nhiều độc giả.
7. Kết cấu luận văn
Ngoài phần mở đầu và kết luận, luận văn gồm có ba chương:
Chương 1: Lý luận chung về sa-pô trên báo chí
Chương 2: Khảo sát việc sử dụng sa-pô trên báo điện tử Việt Nam hiện nay
(Khảo sát ba báo điện tử Vnexpress.net, Vietnamnet.vn và Tuoitre.vn trong
3 tháng đầu năm 2013)
Chương 3: Kinh nghiệm và nghệ thuật viết sa-pô cho báo điện tử Việt
Nam.


12
Chương 1: Lý luận chung về sa-pô trên báo chí
1.1 Khái niệm chung về sa-pô
1.1.1 Định nghĩa sa-pô
Sa-pô là cách gọi phiên âm từ chapeau trong tiếng Pháp.Đây là thuật
ngữ được sử dụng thường xuyên nhất khi giới thiệu một đoạn văn giới
thiệu một bài báo. Trong tiếng Pháp, sa-pô được viết là “chapeau”, nghĩa là

cái mũ. Cái mũ là vật dùng để đội trên đầu, nó nằm trên phần cao nhất của
một con người. Quả thực, sa-pô giống như cái mũ của bài báo nó nằm ở
phía trên và tạo cho bài báo sự chỉn chu khi xuất hiện trước công chúng.
Theo Wikipedia, “chapeau” là một văn bản ngắn đứng trước phần
nội dung chính của một bài báo khuyến khích người đọc bằng cách tóm tắt
những nội dung sẽ được triển khai trong phần chính của bài báo. Chapeau
một bài báo sẽ trình bày các nội dung: “cái gì”, “ai”, “ở đâu”, “khi nào”,
làm thế nào và đôi khi có thể thêm “tại sao”.Trong một bài báo, chapeau
được được in đậm, đặc biệt sử dụng phông chữ khác, hoặc có thể chèn
thêm một đồ họa, hình ảnh trong đó để tập trung sự chú ý của người đọc.
Trong tiếng Anh, sa-pô được gọi là lead hoặc intro. Theo nghĩa đen,
lead được hiểu là dẫn đầu, hướng dẫn. Khi được sử dụng trong báo chí, nó
cũng được coi là phần đầu của một bài báo và dẫn dắt người đọc vào bài
báo. Theo Wikipedia, lead là phần mở đầu một bài báo, một câu chuyện,
một chương sách. Nó xuất hiện sau tiêu đề, đứng trước phần nội dung
chính của bài viết và giúp người đọc nhận biết được nội dung chính của bài
báo, câu chuyện hoặc chương sách.
Trong các tài liệu tham khảo nước ngoài, có rất nhiều nhà nghiên
cứu đã đưa ra định nghĩa về sa-pô. Line Rose trong cuốn “Nghệ thuật thông
tin” có trình bày: “Sa-pô là hạt nhân của tin tức, bản thân nó là thành phần
cơ bản của thông tin báo chí” [24]. Trong cuốn “Kỹ năng viết bài”,

13
Fabience Gérault quan niệm sa-pô: “là yếu tố đập vào mắt độc giả, nằm
giữa tít và bài báo”. [19, tr31].
Mặc dù sa-pô xuất hiện rất sớm trên báo chí Việt Nam nhưng tài liệu
nghiên cứu về nó lại không được phong phú. Rất ít tài liệu đưa ra được
định nghĩa rõ ràng về sa-pô. Các nhà nghiên cứu báo chí Việt Nam thường
không định nghĩa sa-pô về mặt hình thức của nó mà tập trung định nghĩa nó
trên cơ sở đặc trưng và chức năng của nó.

Trong sách Ngôn ngữ báo chí, PGS.TS Vũ Quang Hào đã trích dẫn
một số cách hiểu như: Sa-pô “là bức thông điệp ngắn gọn từ bài báo”,“Lời
mào đầu nằm ngay sau tít dẫn chính”, “một điểm nhấn cần thiết, nêu vắn
tắt đầu đề bài báo đặt ra để lôi cuốn người đọc”, “Cánh cửa mở ra để
người đọc liếc vào và mời gọi họ vào”, “phần quảng cáo nghiêm túc cho
bài báo”, “những thông tin chắt lọc nhất từ bài báo, ý tưởng chủ đạo mà
người viết muốn gửi gắm”….[5, tr141]
Và PGS.TS Vũ Quang Hào rút gọn lại về sa-pô bằng nhận định: “Dù
hiểu thế nào cũng phải thừa nhận sa-pô là cái thần của bài báo hoặc là
được viết ra từ một vài câu nguyên văn trong bài báo hoặc là được tác
giả/tòa soạn sinh thành từ cái thần đó bằng một hoặc vài câu có sức hấp
dẫn” [5,tr141]
Còn trong cuốn sách “Thể loại chính luận”, tác giả Trần Quang quan
niệm: sa-pô hay lời mở đầu của bái bào „được dùng để giới thiệu xuất xứ,
bối cảnh chính trị - xã hội của tác phẩm, đồng thời nêu những nội dung cơ
bản nhất mà tác phẩm sẽ trình bày chi tiết” [12].
Trong “Từ giảng đường đến trang viết “nhà báo Huỳnh Dũng Nhân
có viết: Sa-pô (chapeau) trong tiếng Pháp có nghĩa là “cái mũ”. Những
người làm báo Việt Nam quen với cách gọi phiên âm sa-pô hay mào đầu,
lời dẫn với tư cách là một thuật ngữ‟ [10]

14
Lời mào đầu: Người ta thường nói đến mào đầu câu chuyện như một
cách mở đầu, bắt đầu một câu chuyên. Bởi vậy, lời mào đầu của một bài
báo là phần đứng trước tiêu đề, đứng trước nội dung của bài báo. Nó là một
văn bản hoàn chỉnh có thể là một câu hoặc nhiều câu. Song sự quan trọng
của nó không phụ thuộc vào độ dài của nó. Trong xu hướng báo chí hiện
đại, lời mào đầu thường ngắn gọn, xúc tích.
Lời dẫn (hay một số tài liệu gọi là tít dẫn): Trong cuộc sống, người ta
hay nói „dẫn dắt câu chuyện”, “dẫn dắt vấn đề” cũng có nghĩa là đưa người

khác tham gia vào vấn đề của mình. Thuật ngữ lời dẫn dắt cũng mang nội
dung tương tự như vậy, có nghĩa là thu hút sự chú ý của người đọc để lôi
kéo họ quan tâm, tiếp thu nội dung của bài báo.
Tổng hợp từ những tài liệu, ý kiến trên, chúng tôi xin được đưa một
định nghĩa về sau-pô: Sa-pô là một đoặn văn bản hoàn chỉnh nằm dưới tít
và trước phần chính văn có vai trò tóm tắt, giới thiệu nội dung chính của
bài viết hoặc thu hút độc giả. Sa-pô gồm khoảng một vài câu với dung
lượng ngắn.
Xét về tính lịch sử ra đời của sa-pô, do chỗ nền báo chí nước ta có
„duyên” được tiếp xúc và chịu ảnh hưởng của nền báo chí lâu đời Pháp nên
đã tiếp thu được khá nhiều kỹ năng làm báo chuyên nghiệp của người
Pháp, trong đó có sa-pô. Vì vậy, rất có khả năng, giả thuyết báo Nhân dân
đưa ra khi nói rằng: sa-pô ra đời từ ngày có báo là đúng với trường hợp báo
chí Việt Nam. Thông qua sự khảo sát trên các tờ báo lớn của Việt Nam
xuất bản cuối thế kỷ XIX, đầu thế kỷ XX như Nam Phong, Tân Thanh tạp
chí, Phụ nữ tân văn… chúng tôi đã phát hiện thấy những dấu vết tồn tại của
sa-pô trong thời kỳ mới hình thành của nền báo chí Việt Nam. Chẳng hạn
một vài sa-pô trên tờ Nam Phong do Phạm Quỳnh làm chủ bút mà chúng
tôi sưu tầm được:

15
“Bản báo mới tiếp được cái thư ngỏ sau này của ông NG.V người Nam Kỳ,
trong thư hết sức bài bác cái lôi văn của bản báo, bài bác cả Hán học cũ
của nước ta. Tuy lời lẽ có chỗ quá đáng – nôm na cha mách qué- song bản
báo cũng vui mà đăng, để cho các bạn đọc báo biết cái dư luận của người
Nam Kỳ thế nào”. (PH.Q ,“Thư ngỏ của chủ biết Nam Phong”, Nam Phong,
số 81, 1931)[44].
Hay một sa-pô khác:“Phật Giáo nguyên khởi phát ở Ấn Độ rồi
truyền sang nước Tàu, sau truyền sang nước ta. Nhưng cũng có người nói
Phật Giáo từ Ấn Độ truyền sang nước ta trước, rồi mới truyền sang Tàu.

Song cái thuyết ấy chưa lấy gì làm bằng chứng mà cứ xét cho tường được.
Gần đây… đêm dịch thuật ra đây để hiến các độc giả, hoặc có bổ ích về sự
chấn hưng Phật Giáo được chút đỉnh nào chăng”. (“Lịch sử Phật giáo nước
Tàu”, Nam Phong, số 165, 1932) [43].
1.1.2 Đặc trưng, đặc điểm của sa-pô theo từng loại hình báo chí
Sa-pô xuất hiện trong mọi loại hình báo chí đang tồn tại ngày nay,
tuy nhiên thuật ngữ có sự khác nhau một chút về tên gọi. Với báo trực
tuyến, sa-pô nói chung tương đồng với báo in. Trong phát thanh, truyền
hình, sa-pô khác đi một chút bởi nó là sự nhấn mạnh về mặt âm thanh, hình
ảnh. Nhưng về mục đích, nguyên tắc thì cơ bản vẫn giống thì sa-pô của
phát thanh, truyền hình cũng giống như sa-pô của báo in, báo trực tuyến.
1.1.2.1 Báo in
Sa-pô trên báo in là phần văn bản ngắn ngắn được phân biệt với phần
chính văn bằng một số khác biệt trong cách trình bày. Sa-pô có thể được in
nghiêng, in đậm hoặc sử dụng một co chữ khác để nổi bật so với phần
chính văn.
Sa-pô trong báo in là thành tố được khuyến khích nhưng không bắt
buộc trong báo in. Trên báo in, các bài viết dài thường có sa-pô đi kèm còn
các tin ngắn, tin sâu thường không sử dụng sa-pô.

16
Sa-pô trên báo in thường dài. Theo nghiên cứu của cử nhân Ngô Thị
Cẩm Tú trong khóa luận, “Sapô – yếu tố tăng cường tính hiệu quả của tác
phẩm báo chí Việt Nam hiện đại”, dung lượng một sa-pô báo in nên dưới
70 từ [37, tr.68].
Sa-pô trên báo in thiên về tính gợi mở hơn tính thời sự: Trên báo in,
sa-pô thường dùng cho những dạng bài dài như phỏng vấn, tường thuật, ký
sự, phóng sự… Ở những dạng bài này, tác giả tập trung vào viết sa-pô để
tạo sức gợi cho độc giả, cuốn hút họ vào đề tài mà mình đang triển khai.
Đôi khi, sa-pô trong những bài viết phóng sự, ký sự hay phỏng vấn còn

mang cái tôi của tác giả.
1.1.2.2 Phát thanh
Trong phát thanh sa-pô được gọi là lời dẫn. Thính giả phát thanh tiếp
nhận thông tin qua thính giác. Ngôn ngữ của âm thanh bao gồm lời nói, âm
nhạc, tiếng động. Trong đó, lời nói đóng vai trò quan trọng nhất, nhưng sự
ảnh hưởng của yếu tố âm thanh, âm nhạc cũng rất quan trọng. Người nghe
phát thanh thường nghe radio trong lúc họ đang làm một công việc gì đó.
Sự tập trung vào công việc của chính của họ có thể khiến họ xao nhãng khi
nghe lời dẫn của phát thanh viên. Nhưng trong rất nhiều trường hợp, sự tác
động của âm nhạc, âm thanh gây chú ý sẽ khiến họ tập trung hơn vào
chương trình họ đang nghe. Lời dẫn trong phát thanh cần sự kết hợp hài
hòa và hiệu quả của ba yếu tố nêu trên.
Không phải 100% chương trình phát thanh có lời dẫn. Có nhiều chương
trình bắt đầu bằng lời chào, lời giới thiệu của phát thanh viên. Ví dụ: “Xin
chào các bạn, các bạn đang nghe chương trình A. Hôm nay chúng ta sẽ
cùng nhau bàn về vấn đề”. Và sau đó, chương trình phát thanh bắt đầu vào
nội dung chính.

17
Khảo sát 30 chương trình phát thanh có lời dẫn trên kênh VOV2 và
VOV giao thông Hà Nội (từ ngày 1/3 đến 3/3) chúng tôi thu được kết quả sau:
Thời lượng cho lời dẫn phát thanh từ 15 đến 30 giây. Thời lượng này
phụ thuộc vào thời lượng của toàn bộ chương trình. Chương trình dài hơn
thì lời dẫn cũng có thể dài hơn với nhiều thông tin cụ thể hơn.
Lời dẫn chương trình phát thanh thường đi theo một công thức chung là
nêu vấn đề và tầm quan trọng của vấn đề đối với xã hội để làm lý do bắt
đầu cho chương trình.
Ngôn ngữ lời nói trong lời dẫn của phát thanh thường thân mật, dễ hiểu,
phổ thông và giàu hình ảnh. Thính giả của phát thanh chỉ được tiếp xúc với
thông tin qua thính giác nên ngôn ngữ lời dẫn phát thanh cần phải tạo cảm

giác cho họ thấy họ đang được nghe một người bạn tâm sự đồng thời phải
vẽ ra những hình ảnh bằng ngôn từ để họ tưởng tưởng được sự việc, sự vật.
1.1.2.3 Truyền hình
Lời dẫn truyền hình là một đoạn văn nói diễn đạt, mô tả ngắn gọn về
vấn đề nội dung được nêu trong vài bài viết (phóng sự, tin…). Trong truyền
hình, lời dẫn tương tự như sa-pô của bài báo, ngắn gọn, đủ ý, ấn tượng đề
chào mời mọi người đọc đến với những thông tin được cụ thể hóa hơn
trong tác phẩm.
Khán giả truyền hình tiếp xúc với chương trình truyền hình bằng thính
giác, thị giác. Họ thường xem chương trình truyền hình trong lúc rỗi rãi nên
sự tập trung vào chương trình lớn hơn khi họ nghe phát thanh và đọc báo
điện tử.
Đặc trưng của chương trình truyền hình là nó diễn ra theo trật tự tuyến
tính. Các chương trình truyền hình lần lượt được trình bày theo sự sắp xếp
của nhà đài. Xem một kênh truyền hình, trong một thời điểm nhất định,

18
người xem không có quyền lựa chọn chương trình. Bởi vậy, khán giả
truyền hình thường thụ động trong việc lựa chọn chương trình truyền hình.
Vì những lý do nêu trên, lời dẫn trong chương trình truyền hình không
bắt buộc phải có và tầm quan trọng của nó không mạnh mẽ như đối với báo
in và đặc biệt là báo điện tử. Lời dẫn không phải là một trong những yếu tố
tiên quyết làm nên sự sống – còn của một chương trình truyền hình.
Trong thời điểm hiện nay, lời dẫn ngày càng có xu hướng ngắn đi, cô
đọng hơn và nhất thiết phải hấp dẫn. Nó là điểm khởi đầu của câu chuyện,
quảng cáo cho câu chuyện ấy, dẫn dắt khán giả nghe và xem câu chuyện
ấy. Đồng thời, lời dẫn giúp định hình tâm trạng người xem. Lời dẫn là thời
gian cho người xem chuẩn bị cho những nội dung chi tiết và tạo sự liên tục,
liên kết của chương trình.
Lời dẫn trong chương trình truyền hình thường là lời của một người dẫn

chương trình. Khán giả tiếp nhận thông tin này trên cả khía cạnh thính giác
(nghe người dẫn chương trình nói) và yếu tố thị giác (xem người dẫn). Về
khía cạnh nghe, sự hấp dẫn sẽ đến từ nội dung lời nói, giọng nói và cách
thức nói. Như vậy, lời dẫn người dẫn chương trình thành công hay không
phụ thuộc vào rất nhiều yếu tố. Tuy nhiên, với sự thụ động trong các tiếp
nhận thông tin của khán giả truyền hình, do chưa bị áp lực từ khách hàng
(người xem), những người thực hiện thường chưa đầu tư kỹ càng cho lời
dẫn chương trình và những lời dẫn này thường chưa đạt chất lượng tốt.
1.1.3 Chức năng của sa-pô
Bàn về vai trò của sa-pô đối với báo chí nói chung, rất nhiều tác giả
đã đưa ra chính kiến của mình. Fabienne Gérault, Đại học báo chí Lille
Pháp có tóm tắt 6 chức năng của sa-pô là: tóm tắt nội dung chính của bài
báo; nêu chủ đề của bài báo: góc độ xử lý thông tin; giải thích bài báo bằng
cách chỉ ra tại sao tác giữa chọn viết về sự kiện, hiện tượng này; nêu hoàn

19
cảnh đặc biệt với thể loại điều tra, phỏng vấn; thông báo bố cục bài báo: là
cách phát triển thông tin cốt lõi mà tít đã nhắc tới; mời đọc: lựa chọn ngôn
ngữ, cấu trúc câu để sa-pô bớt khô khan, tạo hứng thú cho người đọc.
Leonard Ray Tell, Ron Tayler trong “Bước vào nghề báo” [19] đánh giá
vai trò của sa-pô là “cung cấp cho độc giả thông tin tổng hợp đồng thời lại
phải thúc đẩy họ muốn tìm hiểu nhiều thông tin hơn nữa, cho phép họ đọc
đến đó là đủ nhưng đồng thời lại thúc đẩy họ đọc hết bài báo” [23, tr.196].
Loic Hervouet quan niệm chức năng của sa-pô là “giúp đỡ người đọc xác
định chủ đề và góc độ. Cung cấp thông tin chính.Gợi ý về dàn bài. Làm cho
độc giả muốn đọc”[21].
Ở Việt Nam, PGS.TS Hoàng Anh trong cuốn “Những kỹ năng về sử
dụng ngôn nữ trong Truyền thông đại chúng” [2] trình bày vai trò của sa-pô
như sau:
+ Xác định chủ đề bài báo: Đây là chức năng quan trọng nhất của sa-pô.

Sa-pô phải mang đến cho người đọc khái niệm chung về đề tài của bài viết.
Trong thời đại bùng nổ thông tin, độc giả sẵn sàng bỏ qua bài viết nếu như
họ không tìm thấy ở lời mào đầu một điều gì đáng quan tâm.
+ Chứng minh tính thời sự, tức thời của thông tin: Độc giả thường quan
tâm tới những đề tài nóng hổi ảnh hưởng tới cuộc sống của họ. Bởi thế,
sapo phải thể hiện được tính thời sự, tức thời để người đọc bị kích thích và
thấy tầm quan trọng của thông tin.
+ Nêu những ý chính trong nội dung bài viết: Sa-pô có thể nêu khung nội
dung bài viết để độc giả hiểu được bài viết gồm những nội dung gì, triển
khai ra sao mặc dù họ không đọc hết bài báo. Tuy nhiên chức năng này của
sa-pô là không bắt buộc bởi nó dễ dẫn tới tình trạng sa-pô dài, khuôn sáo và
khiến độc giả mất hứng đọc nội dung bài cụ thể.

20
+ Thu hút sự chú ý của độc giả: Nếu tít báo là đốm lửa đầu tiên của sự đam
mê trong lòng người thì sa-pô phải thổi bùng đốm lửa ấy thành một ngọn
lửa. Sa-pô cần tạo một thứ ma lực khiến người đọc không thể cưỡng lại.
Bởi vậy, sa-pô cần được viết một cách ấn tượng, hấp dẫn, thể hiện được
thần thái của vấn đề hay sự kiện.
Như vậy, mỗi tác giả có một cách phân chia chức năng của sa-pô
khác nhau nhưng về cơ bản đều thống nhất các ý: thể hiện tính thời sự của
bài viết, tính hấp dẫn của bài viết và chức năng tóm tắt vấn đề của bài báo.
Đây là những chức năng cơ bản nhất của sa-pô. Đó cũng là những yêu cầu
chung của sa-pô trên mọi loại hình báo chí.
1.1.4 Phân loại Sa-pô
Trong cuốn “Nhà báo hiện đại”, NXB Trẻ phân loại5 loại sa-pô là:
sa-pô đích danh (sử dụng khi bài viết liên quan đến nhân vật nổi tiếng), sa-
pô ẩn danh (sử dụng khi viết bài liên quan đến tổ chức, cá nhân không
được nhiều người biết đến trong giới bạn đọc), sa-pô tóm tắt, sa-pô phức
tạp và sa-pô gay cấn [25].

Trong cuốn “Ký giả chuyên nghiệp” [20], GS. John Hohenbeg chia
“phần mở” (trong sách này sa-pô được dịch là “phần mở”) ra thành 6 loại
như sau:
Phần mở cho tin trực thuật: Thường mở đầu cho những câu chuyện
quan trọng như các tấn thảm kịch, tai nạn thảm khốc… được nhiều cơ quan
thông tấn Mỹ khai thác, được dùng như một phương tiện hữu hiệu để tóm
lược tin tức. Phần mở đầu nhấn mạnh vào hành động đưa đến tai hại, có thể
bắt đầu bằng tổng số thiệt hại do tai nạn gây ra kèm theo nguồn tin, đồng
thời miêu tả hành động, nơi chốn và ý nghĩa của câu chuyện, nếu không
phần mở đầu này sẽ không có tác dụng.

21
Phần mở cá nhân: Sử dung “ngôi thứ nhất số ít”, không nên dùng
trong việc tường thuật tin tức, trừ khi có nhân chứng mục kích thường được
các nhà báo danh tiếng hoặc người viết bài muốn chứng tỏ mình đã mắt
thấy tai nghe sự việc. Báo chí dùng loại này để tăng sức hấp dẫn và thuyết
phục cho bài báo.
Phần mở tương phản: tạo ra một sự vô lý, tương phản hoặc một cái
gì đó gây ngạc nhiên, phẫn nộ trong phần mở. Tuy nhiên, cần thận trong
khi sử dụng kiểu sa-pô này vì dễ gây nhàm chán, không tạo được sự bất
ngờ như mong muốn.
Phần mở trì hoãn: được gọi là kiểu phần mở “bồi đắp câu chuyện”,
dùng lối nói có nhiều chi tiết giật gân để đi dần đến, làm nổi bật một sự
kiện thông thường, có thể làm cho độc giả nhức đầu nếu viết không đúng
cách.
Phần mở giai thoại: Thường các tạp chí ưa dùng loại này. Nếu viết
theo lề thói thông thường thì không thể thu hút sự chú ý của độc giả vào
những nhân vật không hề nổi tiếng, thậm chí là tầm thường được đề cập
trong bài báo. Một câu chuyện giai thoại ngắn gọn, sáng sủa về một nhân
vật bình thường của cuộc sống cso thể gây chú ý của độc giả.

Phần mở khôi hài: không khí vui vẻ, thân mật và thoải mái ngay từ
đầu bài báo luôn giúp công chúng dễ dàng tiếp nhận thông tin hơn. Tuy
nhiên cũng cần phải có giới hạn với sự đùa giỡn. Nên pha trò tự nhiên, sẽ
có hiệu quả.
Loic Hervouet, tác giả cuốn “Viết cho độc giả” [21], chia sa-pô làm
6 loại. Trong sách này sa-pô được gọi là lời mở đầu:
+ Lời mào đầu nêu thông tin chính: Kể lại nội dung toàn bộ bài báo trong
vài ba dòng.

22
+ Lời mở đầu bổ sung cho đầu đề: Nếu đầu đề mang tính kích thích thì lời
mào đầu phải nêu được chủ đề bài báo. Và nước lại, nếu đầu đề đã nêu
được chủ đề thì lời mào đầu phải có tính kích thích người đọc.
+ Lời mào đầu hoàn cảnh: Nhắc lại hoàn cảnh diễn ra sự kiện và nêu lên
góc độ đề cập bài báo.
+ Lời mào đầu giới thiệu: Chứng minh rằng bài báo mang tính thời sự, giới
thiệu về người được phỏng vấn hoặc tác giả bài báo.
+ Lời mào đầu nghi vấn: Đặt ra câu hỏi về chủ đề sẽ xử lý trong bài báo.
Mục đích kích thích người đọc và t hông báo cho họ biết những gì sẽ đề
cập trong bài.
+ Lời mào đầu độc giả: Không phải là lời mào đầu mà đây là một đoàn đầu
của bài báo được in theo kiểu chữ khác. Cách làm này khá mạo hiểm, dễ gây
nhầm lẫn vì đoạn đầu của bài báo chưa chắc đã bao quát được vấn đề. Loại sa-
pô này cũng thường gặp trên báo chí Việt Nam, đặc biệt là báo điện tử.
Theo Fabienne Gérault [19], sa-pô chia thành 9 loại thông dụng: sa-
pô gọi tên (gọi tên vấn đề, sự việc, hiện tượng được trình bày trong bài kèm
theo bình luận ngắn); sa-pô tóm tắt (nắm bắt thông tin cốt lõi nhất, từ đó
khái quát vấn đề); sa-pô nguyên cớ (kể lại sự việc khiến tác giả viết bài
báo), sa-pô chân dung (phác thảo một nét nào đó về nhân vật trong tác
phẩm: ngoại hình, thân thế, sự nghiệp, tính cách…), sa-pô nêu luận cứ

(đưa ra các con số, dữ liệu có khả năng thu hút người đọc); sa-pô kể
chuyện (người đọc có cảm giác tác giả đang kể một câu chuyện nào đó),
sa-pô nêu cảm xúc (dùng để phát biểu cảm nghĩ, suy nghĩ riêng của tác
giả) và sa-pô tiếp nối tiêu đề (mở rộng nội dung chính ở tiêu đề một cách
vừa phải, kiệm lời, buộc người đọc phải đọc tiếp).
Line Ross trong “Nghệ thuật thông tin” [24], phân chia đơn giản
thành sa-pô tổng hợp và sa-pô chọn lọc.

23
Theo như nhà báo Duy Hoàng trong Tạp chí Người làm báo Thanh
Hóa [40], có đưa ra 6 cách viết mào đầu hấp dẫn:
+ Mào đầu dẫn dắt: Mở đầu có tính chất giai thoại với lối dẫn dắt có đôi
chút hư cấu. Cách viết sapo này rất phù hợp với những chủ đề khô khan
hoặc các vấn đề khoa học có tính lý thuyết cao bởi nó làm cho nội dung bài
báo trở nên mềm mại, dễ đọc và thú vị hơn.
+ Mào đầu bằng một nhân vật: Dẫn dắt bằng một nhân vật điển hình cho
đối tượng mà mình nói đến trong bài viết. Đây là một dạng sa-pô đưa thông
tin là tư liệu sống (nhân vật) rất sinh động và hấp dẫn.
+ Mào đầu dựng cảnh: miêu tả lại bối cảnh của sự việc ở sa-pô.
+ Mào đầu gây sốc: Có thể bắt đầu bài báo bằng một hình ảnh, một lời phát
biểu gây sốc. Mào đầu này đặc biệt hiệu quả với những bài viết mang tính
cảnh báo.
+ Đưa ra câu hỏi: Đưa ra lời phát biểu , trích dẫn của một nhân vật nào đó
kèm theo giới thiệu về xuất xứ, chuyên môn của người đó hoặc bối cảnh
phát ngôn.
+ Dùng đoạn hội thoại: mào đầu này phù hợp với những chủ đề mang tính
kịch tính.
Trên thực tiễn, mỗi tòa soạn báo Việt Nam lại có những quan điểm
riêng trong việc phân loại sa-pô. Điều này có lợi thế là tạo ra phong cách
chung cho sa-pô của riêng tờ báo nhưng cũng ẩn chứa nhiều rủi ro. Nếu

như tòa soạn nhận thức đúng về tầm quan trọng của sa-pô và chọn được
cách viết tốt thì sẽ đạt hiệu quả cao và ngược lại, nếu cách lựa chọn sa-pô
sai, có thể làm giảm hiệu quả của chúng.
Khảo sát trong khóa luận “Sa-pô – yếu tố tăng cường tính hiệu quả
của tác phẩm báo chí Việt Nam hiện đại” [35] cho thấy thực trạng sử dụng
sa-pô ở Việt Nam trên một số báo như sau: Báo Đầu Tư chia theo thể loại