ư tưởng Phật giáo về nhân quả và một số ý nghĩa nhân văn của nó.PDF

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN



VŨ NGỌC HÀ





TƯ TƯỞNG PHẬT GIÁO VỀ NHÂN QUẢ
VÀ MỘT SỐ Ý NGHĨA NHÂN VĂN CỦA NÓ

Chuyên ngành : Triết học
Mã số: 602280







TÓM TẮT LUẬN VĂN THẠC SĨ TRIẾT HỌC

Hà Nội – 2012
1



Công trình được hoàn thành tại: ĐH KHXHNV, ĐH Quốc gia Hà Nội




Người hướng dẫn khoa học: PGS. TS. Hoàng Thị Thơ





Phản biện 1: GS. TS. Nguyễn Hùng Hậu


Phản biện 2: TS. Phạm Quỳnh

Luận văn sẽ được bảo vệ trước Hội đồng chấm luận văn thạc sĩ họp tại:
khoa Triết học, ĐH KHXH NV, ĐH Quốc gia Hà Nội vào hồi 14h ngày 16 tháng 2 năm 2012

Có thể tìm hiểu luận văn tại:
- Trung tâm thư viện Đại học quốc gia Hà Nội.




105

MỤC LỤC


Trang
A.
MỞ ĐẦU
1
B.
NỘI DUNG
12
Chương1:
Lịch sử tư tưởng Ấn Độ về vấn đề nhân quả
12
1.1.
Tiền đề tư tưởng Ấn Độ về vấn đề nhân quả trong thời kỳ cổ
- trung đại
12
1.1.1.
Quan niệm nhân quả trong các trường phái chính thống của Ấn
Độ
12
1.1.2.

Quan niệm nhân quả trong các trường phái không chính thống
của Ấn Độ
35
1.2.
Phật giáo Ấn Độ tiếp thu và phát triển nhân quả trên tinh
thần nhân văn mới
42
1.2.1.
Nhân quả Phật giáo từ lập trường tôn giáo có tính vô thần
43
1.2.2.
Nhân quả Phật giáo từ lập trường tôn giáo nhân văn
47
Chương2:
Một số nội dung trong tư tưởng nhân quả Phật giáo và một
số ý nghĩa nhân văn của tư tưởng nhân quả Phật giáo
59
2.1.
Một số khái niệm, phạm trù cơ bản trong tư tưởng nhân quả
Phật giáo
59
2.1.1.
Khái niệm nhân quả của Phật giáo
59
2.1.2.
Các phạm trù cơ bản của tư tưởng nhân quả Phật giáo
62
2.2.
Một số ý nghĩa nhân văn của tư tưởng nhân quả Phật giáo
75

2.2.1.
Ý nghĩa của tư tưởng nhân quả Phật giáo từ góc độ tôn giáo
76
2.2.2.
Một số ý nghĩa của tư tưởng nhân quả Phật giáo ở Việt Nam từ khía
cạnh văn hóa, giáo dục, nghệ thuật
79
C.
KẾT LUẬN
104
D.
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO
110


1. 




 




 thì












. 




Tư tưởng
Phật giáo về nhân quả và một số ý nghĩa nhân văn của nó.
2. 
i



tác 
 
- - có
; ; Kinh
; 
;  .

1

- 
và ; 
; ; .
- 
; p; ; ;
     ;    ;      
.

- 


- :


 

- 
-  



- 












- 

- 



.

2



1.1. Tiền đề tư tưởng Ấn Độ về vấn đề nhân quả trong thời kỳ cổ - trung đại
1.2 . Phật giáo Ấn Độ tiếp thu và phát triển nhân quả trên tinh thần nhân văn mới


2.1. Một số khái niệm, phạm trù cơ bản trong tư tưởng nhân quả Phật giáo
2.2. Một số ý nghĩa nhân văn của tư tưởng nhân quả Phật giáo

3


: 

1.1. Tiền đề tư tưởng Ấn Độ về vấn đề nhân quả trong thời kỳ cổ - trung đại
1.1.1. Quan niệm nhân quả trong các trường phái chính thống của Ấn Độ
.
,


.

bi-

 , 
 Q





.

C


                












4







nhâ

 
 và 




Vedanta.
                


 


Có th thy du vt thuyt t nhân qu t ngay trong Rig-Veda [tham kho 30,
tr.8]. Ngay thi k khi thi  ng v s sn sinh trong
 t nhng chu tiên, vn có. Có th nói nó có giá tr rt ln cho vic nghiên
cu ngun gng nhân qu b coi là nhân qu lun v .
Mt vài chu tiên khi sinh lên các s vt
hi.
Trong thi Upanisad các nhà trit hc tp trung vào chng minh và chng t s
ng hng c bt dit ca Brahman nên s 
góp ca Upanisad vào thuyt nhân qu , nó ging vi thuyt t nhân
qu cg k nht là quan nim v a Uddalaka cho rng lúc
u th gii này ch có hu, ch mt thôi, không có cái th hai. Hu là r t sinh ra
cái khác là sc nóng, sc nóng li là r c là r sinh ra thc phm
ng vim cng phái Samkhya [tham kho 30, tr.13  14].


có   mà thành.
             




Veda và Brahmanas 

5





Upanisad 


 

        




heo th

. 
quá trìn 
   
 









giáo .30 - 
                
          
       

luân lý.
1.1.2. Quan niệm nhân quả trong các trường phái không chính thống của Ấn Độ



theo 
              
 



6



 [tham
233].
P







 

 .73 - 74].
1.2. 
1.2.1. Nhân quả Phật giáo từ lập trường tôn giáo có tính vô thần


1





.

 



mang 






.






1
 kinh II; ti 2, 85ª), Kinh Pht t thuyt (Tiu b kinh I, bn
dch ci bng b i dng b kinh III) là các kinh
bàn rõ v giáo lý duyên khi
7


.
1.2.2. Nhân quả Phật giáo từ lập trường tôn giáo nhân văn
Khi gii thích v  i Pht giáo không cho r    ng
hng bt bii là sn phm sáng to ca mt th lc siêu
nhiên nào c  gii
hình thành do s kt hp ca các yu t  m kt hp
này không còn.
o Ph n chân lý cao c) gm kh ,
t, di 
i.

. Kh chng
t qu do s kt hp các nhân duyên mà thành.
, kh


. Vì Vô minh là mê hoc, tm ln, ngu dt, là
trng thái trí tu i không nhn thc thng
bn cht ca th gii và ci, cho nên sinh ra vng tâm, chp ngã,
cho rng tn và trên ht. T inh ra v k, tham lam, dc
vng và có nhng.


minh chu


.




p
 

h trên. 







8


















.
* * *


  





là 

, Jaina).



-), và




.





9

: MT S NI DUNG TRONG 
MT S NHÂN  NG NHÂN QU
PHT GIÁO
2.1. Mt s khái nim, phn trong ng nhân qu Pht giáo
2.1.1. Khái niệm nhân quả của Phật giáo
. Mi s vt, hic ny sinh
t nhng s vt, hii sn sinh ra cái khác gi là nguyên
c sinh ra t  là kt qu



--
.
2.1.2. Các phạm trù cơ bản của tư tưởng nhân quả Phật giáo
nhân

.





:
nhân duyên, , 

.





 .


. T



 .




10






) .-





. .282 - 283].
2.2. Mt s  a ng nhân qu Pht giáo

2.2.1. Ý nghĩa của tư tưởng nhân quả Phật giáo từ góc độ tôn giáo









, không c


                 
 [tham kho 49, tr.23].




     
 




 [tham kho 49, tr.23].

          




11





 [tham kho 49, tr.24].
                





               

 [tham kho 49,
tr.24 - 25].
2.2.2 Ý nghĩa của tư tưởng nhân quả Phật giáo từ góc độ văn hóa, giáo dục, nghệ
thuật







.





.




các : 
; [5, tr.24];
hay cho 



   
 [tham kho 4, tr.453  
; [tham kho 4, tr.465  466].
12



  

.


t,  
.


. 




[tham kho 33      


, 
 , 
   :       ;   
 

. 
, mi 
.
 bt gp trit lý nhân qu trong ni dung ca mt s tác ph
, 

            

.
.
T         
. Trong các t chng hc Pht giáo thì nhân qu Pht
giáo là mt ni dung nm trong ni dung giáo dc Phc ging dy
mt cách h thp thu mt cách t giác. Còn  ng
hng thì không có môn hc ging dy v c Ph
quá trình lch s nhng giá tr cc Pht giáo nói chung và nhân qu nói riêng
p và tr thành nhng chun mc truyn thng Vit Nam do vy
vic giáo dc Phng nhân quc lng vào ni
dung ca môn hc hay mt s môn hc khác.

Có th i hình thc các bui hc hoc các bài thuyt gio
c Phng nhân qu c các thii lc truyn ging
13



cho các th h c Ph cao vic gi gi
ng v p thi c hi na làm
chun mi bao gm: không sát sinh, không trm cp, không
tà dâm, không nói di, không uu. Bên c
quan nim v Thp thiu lành) gm: không sát sinh, không trm cp, không
tà dâm, không nói di, không nói thêu dt, không
tham dc, không nóng gin, không tà kin. Có th nói Thp thin rt gn v
giiu tiên thuc v thân nghiu tip theo thuc
v khu nghiu còn li thuc v ý nghip. Vy nng trên khía cnh
nhân qu  xem xét thì có th thy các v có mi quan h vi nhau, là nhân qu
ca nhau. Các gii và các vic thin  trên thu hin ca vi
nga, xóa b   hu qu xu không xy ra.
Ngoài ra Pht giáo còn r cao vic giáo dc c trong x th và trong
quan h gii vi nhau chính vì vu có
nhng quy chu nh rõ quan h
và quyn hn ca m i x vi nhau sao cho hp
tình, hp lý trong mt np sa cha m vi con cái,
gia thy và trò, v và chng, bn bè, ch th i giúp vii
i có trách nhim riêng và trong các mi quan h  ng vi
 y ngoài xã hi Ph 
nguyên tc hòa hp). 1. Thân hòa chung sng hòa hyêu và bình
 cùng xây dng và và duy trì mt xã hi tin b u hòa không
tranh chp và tôn trng t do ngôn lut, hòa hp, làm vic
 duy trì nhng truyn thng tp, bo v thành qu và s sng còn ca xã

h tn ti ca mi. 4. Lut pháp và gii lut cùng phi t giác
chp hành nghiêm chc mi có k n phi hòa
h gii quyt các v chung. 6. Quyn li và hnh phúc cn phi
phân ng và hòa hp [tham kho 71, tr.38 -43]. Ngoài vic giáo do
ng Phc Pht giáo nói chung và nhân qu Pht
giáo nói riêng còn có mt sc mnh thâm nhp và giáo hóa mnh m trong nhân dân
thông qua vai trò ca nhng v thing vua uyên bác trong lch s. Pht
giáo vào Vit Nam ngay t  hin tinh thn nhp th cao chính vì th mà
n. Các quan nic ca Ph
nhanh chóng có sc lan ta trong nhân dân. Qua các thi kì lch s c bit là thi kì
Lí  Trc Pht giáo phát huy tác dng to ln. Mt ph các v
vua anh minh, nhng v s li lng giá tr c Pht giáo
i sng tinh thn dân tc. Chính vì vc Ph
ng nhân qu c giáo dc thông qua các tác phng hành
ng vic làm ca nhi này. Trong thi Lí  Trn hio lý uyên
sâu ca Pht giáo mà các vua Lí và vua Trn là nht giáo
lên v c tôn, tr thành qut nhiu nhi ting
không ch có công phò tá các vua mà còn có nhic, cho
14



vic truyn bá nc Phc bit là thi nhà Trc coi là
thi k nh cao ca Pht giáo Vit Nam, Phng  v th là quc giáo vi s
phát trin rc r, vi tm n.
Vua TrT  (Bài k bn núi):
t tri bn núi ngp cây xanh
Vn vu không, hiu rõ rành
Nm khnh la con ba vó gác
nh cao thng ti nh  [tham kho 46, tr.158 - 160].

Trong bài k i ý ông mui và muôn vu nm trong quy lut
ng, chuyng qua bn mt: sinh, lão, bnh, t và tin trình theo hai chiu:
ng và vu kin thun li (thun duyên) thì tin
lên, gu kin tr ngi (nghch duyên) thì lùi xung. Tuy nhiên, dù tin lên hay
lùi xuu phng trc chuyi và vn vu
u và ch do s kt hp nhu kin (nhân duyên) mà
thành cái có gi, không tht th. Dù vy mu có Pht tính chung (con la
ba chân) cho nên ai nu phi tích cng  t tnh cao giác
ng và gii thoát, hnh phúc và t do. Xuyên qua bài k có th thy Trn Thái Tông
thm nhung nhân qu ca Pht giáo, tt c u do s kt hp nhân duyên do
 ng thi Tr
rng vào kh o và ch ng ci, con
i có th tin b c tt c i là trung tâm c, khôn
ngoan và tích c vn v tr v vi Pht tính sn có ca mi,
Trng thân tâm bng nghi thc sám hi sáu
i d ginh, tu. (Ông có tác phm Lc thi sám hi
khóa nghi). Vì ông cho rng nguyên nhân chính t cho mình và cho
y theo sáu trn. Vy mun dit tr kh 
mi ngày chúng ta phi thành tâm sám hi tr sáu tr
cho sáu giác quan tip xúc vi ngoi cnh). Ông vit các bài sám hi vi ng ý không
gây ra các nhân thuc v thân nghip, khu nghip, ý nghip là cách tt nh 
không phi chu các qu t các nghii tt, sám hi t
do tai, sám hi ti ti, sám hi tám
hi ty ông bit rõ theo quy lut nhân qu có nguyên nhân  
s tip xúc ca các giác quan vi cnh trí bên ngoài sinh ra các cm giác t 
nt kh   nguyên nhân khi sinh to
thành kt qu. Vua Trn Thái Tông còn sáng tác rt nhiu nhi tên
gi khác nhau nhm qung bá tinh thn khuyn thin, tr 
m cp (vi ý nu trm cp thì s b qu i làm kip trâu nga),
 ham sc (ca nhà tan nát, phá hoc, sói mòn k 

ng b khinh r, cht phi chu nghiu (hi mình,
u ác thm chí có th dc mt nhà tan [tham kho 17, tr.399  414].
N Tri am hiu Phng hiu
bit Pht hc ca mình ging dy cho nhân dân thì vua Trn Nhân Tông li
15



th hin s am hiu Pht pháp bng cách chuyng, vic làm c
th và thông qua chính vic làm ca mình mà giáo dn muôn dân. Chính vua
Trn Nhân Tông khi nói v thuyt nhân qu co Pht tha nhn rng ni dung
thuynh rõ: ta làm ta chu ch không ti ai c, không ti tri, ti Pht
vì vy phc, bng tài [tham kho 32, tr.243]. Hay 
1304 sách Tam T Thc Lc Trp các chn thôn quê tr b các
dâm t n miu th các tà thn) và dy dân thc hành Thp thi[46, tr. 
vm nhân bn Pht giáo, nhà vua mun ci ti và xã hi
Vit Nam thành nhng mn, và mt quc gia phn thnh, hòa bình,
an lc. Muy ai nc ht phi có tinh thn t giác, t hành và t
nhim, bng cách tích cng bn thân, lng. Có th 
ng ca vua Trng ca Tu  bt
gp s nhp th  cng Pht giáo Vit Nam.
Có th nói không ch riêng thi Lí  Trn mà ngay t khi du nhp vào Vit
Nam nhân qu Ph th hic mi, vô thn, bin chng ca nhân
qu Pht giáo v mt n b  so vi các tôn giáo khác cùng thi
hay tôn giáo ba  ng chú trng
nhin vic thc hành các nghi l th hii vng giáo
ch  nh s có s ng pht
hay ban phát mt chiu t ng giáo ch i vi nh t. Mi
phi t chu trách nhim v nhng hành vi ca mình trong vic tuân th hay không
tuân th nhu giáo ch dy boy ng nhân qu là mang tính

mt chit. Có l vì th mà Pht giáo chung sng hòa bình và có ng
lan ta trong lòng nhân dân qua các thi kì và tác dng khuyn thin, tr ác ca Pht
giáo vn luôn có sc mnh lan ta trong các th h i dân Vit Nam.
i vi giáo dc  ng thì các chun mc
Pht giáo và c ng nhân qu Phng d
c lng ghép vào ni dung ca các môn hc bit là môn hc chính vì
vy không th tách bch các phc Ph thy
c Phc truyn thng dân tc. Các môn hc trong
ng t c cho các th h hc trò rt nhiu phm cho
c, yêu thiên nhiên, yêu
cái thin nhng giá tr p Không ch th còn ch ra
cho các em thy nc, yêu thiên
nhiên, yêu cái thin nhng giá tr p thì li
vi là gì và nc li nng, không yêu
i, khônc, không yêu thiên nhiên, không bit phân bit
thin ác thì hu qu s ra sao. Tt c nh thành nhng giá tr mang tính
chun mu chn xã hi, và tr thành
lut b i nên sc. Có l chính vì vy mà qua
i Vit Nam bit t ng cho
mình gia hai b thin  c Phn b o
16



c ci Vit Nam nhng khái nim, nhng phm trù, nhng ni dung mi.
Nhng giá tr khuyn thing thin không ch phát huy tác d
 mà còn ng rn các tng lp nhân dân và thông qua các môn
hc các nhà giáo dc vn lt ni dung giáo dc quan trng cho các th h
i hc.
 thu

 hay các công trình kin trúc, hi ha,
i tinh thn tôn vinh và khuyn khích cái thing thi bài tr
cái ác trong qu. T i nay ngôi chùa là bing ca làng
quê Vi thành mt b phn không th thiu trong sinh hot cng
ci dân Vii Vit Nam rt t hào v ngôi chùa ca mình,  a
ng mt phn tâm linh, mt pha dân tc. Nhin chúa vi
mc tin, mi g ng m    n
i ta tìm thy s thanh thn, nh
ng ch cho tâm linh thánh thin. Chính vì vy mà ngôi chùa có tác
dng giáo dc rt ln viu
thin, tránh và b u ác. Trong bt k t gp ng
ông thing hai bên b thi b mt và dáng v


 bt gp các tác ph
khc, hi ha mô phng các hình thc trng phi vi sau
khi cht  a ngi ca ngc nu nhi phm phu ác,
u xi ng ý
r
y 
mt m nhnh thì các hình thc này có tác dng thc tnh báo
i vi t , vi
h.


-











17





.












.

18









ng nhân qu


           

              i giáo lý
Duyên khi làm nn t c tính khách quan, tt yu, vô tn ca
chui nhân qu. Giáo lý Duyên khi cho thy nhân qu là chui chuyn hóa bt tn,
i t ng vào vòng vô minh, không do thn thánh nào ban cho
hay st. mun chm dt nhân qu thì phi chm dt chui chuyn hóa ci
hai nhân duyên này. ng thng nhân qu Ph

, tt c u th hin tính nhân bn và tinh th
. Cùng vi khái nim th nào là nhân qu thì h thng các phm trù nhân
qu Pht giáo n hóa p
quan nhân - duyên - qu thông qua ba phm trù nhân, duyên, qu
yu t ng chính y to ra quc hiu là các nhân ph tr cho
 to qu. Duyên có nhiu loi vi m mnh y
chính duyên là yu t khin cho nhân to ra qu không ging nhau. Qu c hình
thành t ng, có th gi khác
nhân tùy vào duyên phân loi qu theo các tiêu chí khác nhau tùy theo
không gian và thng. Nhân qu Pht giáo ch i thy
không có thn thánh hay lng hay chi phn cuc sng
ci. Hnh phúc hay kh t c i to ra. Tuy nhiên, con
 c nghip nc, làm
vic thin, tránh vi
hc gii thoát khi kh, Pht nim tin vào kh 
n này ci, m




. Ca
dao tc ng, truyn c i phi bic
ng vì gieo nhân nào gt qu y nu làm vic thin s ng tt lành,
làm vic ác s b qu ng Pht giáo thì dy Pht t phi bit th nào là
i, Thp thin, cách x th trong các mi quan h khác nhau y chính là
giáo dc tinh thn nhân qu thông qua các phc Ph
19



pht tng Pht giáo không ch i hii
 và truyn dy li nhng phm trù cho nhân dân chính vì vy mà qua thi
    là nh u ging dy cho riêng       thành
nhng bài hi dân Vit Nam hc và tin theo. ng
thì di hc bit phân bithi phm,
lng vào ni dung ca môn hc và các môn hc khác. Lch s dân tc thì cho
th thii lc có công truyng Pht
giáo, giáo hóa chúng sinh tích thin, tr ác. Và nu so sánh vi các tôn giáo khác thì
nhân qu Pht giáo ch i thy s thng vào kh
 gii thoát khi kh i. 

                







.


ng cái h do
mình to ra, kh.



















20

D. DANH MC TÀI LIU THAM KHO

1.  (1972), (
), Nxb.An Tiêm, Sài gòn.
2. P.V. Bapat (ch biên) (2002), t giáo, (i dch: Nguy
Hu Song)i.
3. Paul Brunton (1993),  -  -bí, (     ),

4. (2002), (nh, ),
Nxb..
5. Ca dao tc ng Vit Nam (2004 ), ( m và biên so  ),
Nxb.Thanh niên.
6. (1897),  .
7. Chí Tôn Ca (Bhagavad Gita) (1971), Gòn. 

8. Chandrdhar Sharma (2005),    , (   ),

9. Nguy  (1976), Nhng v   n trong Pht hc, Hi Pht giáo
thng nht Vit Nam xut bn.
10. ính (1998), 

11.     ,
Nxb.
12. Edwara Cone (1968), , Nxb.Khai Trí, Sài
gòn.
13. Edward Conze (2007),      , (   ),

14. Darchani Deane, 


15. 1996), , Nxb..
16. Nguy), , Nxb.Hà Ni.
17. Nguy, Pht giáo vt Nam, Nxb.Hà Ni.
18. Thích Mãn Giác (1968), , 
hành, Sài Gòn.
19. Thích Mãn Giác (1968), , Nxb.
gòn.
20. Thích Mãn Giác (2002), , Nxb.TP.HCM.
21. , Nxb.
22. Giáo hi Pht giáo Vit Nam (2001), Pht hn (tp 4), Nxb.TP.HCM.
21



23. (2000), , Nhà sách GN.
24. , , Nxb.
25.  (2009), , Nxb.Tôn giáo, Hà N.
26. 
Thái Tông
27. , , Nxb.
28. , , Nxb.

29.    ),         ,
Nxb.
30. Kalupahana (2007), Nhân qu trit lý trung tâm Pht giáo, (i dch: ng
Loi - Trn Nguyên Trung), Nxb.Tng hp, TP.HCM.
31. (1994), (tr
), Nxb.,.
32. Phm K (1996), Cm nho Pht, Nxb.Hà Ni.
33. Kho tàng truyn c tích Vit Nam (2009), (Nguy Xuân Tùng tuyn

chn), Nxb.Thanh niên.
34. (1966), .
35. Thích Thanh Kim (1989), c s Pht giáo  , Thành hi Pht giáo
TP.HCM n hành.
36. 1958), ,( 
Quang), Nxb. (1996) 

37. Krishnamurti, u(2010) (),

38. Kimura Taiken (1969),       , (  
)
39. Kimura Taiken (1969), (
)
40.    (2006),           ,
Nxb.
41. , , Nxb.
42. Mahabharata (1976), (), Nxb.

43. Hà Thúc Minh (2002), , Nxb.
44. Mahabharata cùng  (2004), (
 ), Nxb.
45. Narada Thera, c Pht và Pht pháp (Phm Kim Khánh dch), Nxb.Tôn giáo,
2008.
46. c Nghip (1995), o Pht Vit Nam, Thành hi Pht giáo TP.HCM.
47. Chân Quang (2005), Nghip và kt qu, Nxb.Tôn giáo.
48. Lun v nhân qu, Nxb.Tôn giáo.