Làm gì để khai thác và phát huy hiệu quả của hệ thông thư viện trường đại học Việt Nam

LÀM GÌ ĐỂ KHAI THÁC VÀ PHÁT HUY HIỆU QUẢ CỦA
HỆ THỐNG THƯ VIỆN TRƯỜNG ĐẠI HỌC Ở VIỆT NAM
Đỗ Xuân Đán
4

1. Từ thực trạng của giáo dục đại học Việt am
Hiện nay, ở Việt Nam đã có hàng trăm trường đại học khác nhau, thuộc tất cả
các chuyên ngành và lĩnh vực của đời sống xã hội. Nhưng người ta vẫn băn khoăn
tự hỏi, tại sao trong rất nhiều trường đại học đó, kể cả các trường có bề dày kinh
nghiệm đào tạo, từ các trường thành lập lâu năm cho đến các trường mới được
thành lập, vẫn không có trường đại học nào được xếp hạng quốc tế? Đây là câu hỏi
mà chắc chắn nhiều học giả và những nhà quản lý của Việt Nam quan tâm và
muốn có câu trả lời xác đáng. Có nhiều nguyên nhân cả khách quan và chủ quan
dẫn đến thực trạng trên. Nhưng sau đây, chỉ xin đề cập đến một vấn đề nhỏ, nhưng
lại được các trường đại học trên thế giới hết sức quan tâm và coi trọng: đó là thư
viện trường đại học.
Trước hết xin giới thiệu những điều chúng ta dễ dàng nhận thấy khi giao
lưu, tiếp xúc với người nước ngoài, hoặc tham quan trường đại học và hợp tác
về giáo dục với họ.
- Khi tham quan hoặc khảo sát về bất cứ trường nào, người ta đều yêu cầu cho
tham quan hệ thống thư viện (hoặc các phòng thực hành).
- Tòa nhà dành cho thư viện luôn được đặt ở vị trí đẹp nhất, trang trọng nhất,
thuận tiện nhất trong khuân viên của trường đại học, và gần như được coi là biểu
tượng kiến trúc của trường đó.
- Trang thiết bị đồng bộ và nguồn tài liệu phong phú luôn là niềm mơ ước của
chúng ta khi tham quan hệ thống thư viện của họ, ngay cả những nước không giàu
có hơn ta là mấy.
- Chất lượng phục vụ chuyên nghiệp và khả năng đáp ứng nhu cầu của người
học luôn là tiêu chí hàng đầu đối với hệ thống thư viện đại học nước ngoài.

4
ThS. GĐ Trung tâm TT-TV Trường Đại học Lao động -Xã hội
- Thư viện trường đại học nước ngoài thật sự là trung tâm văn hóa, trung tâm
nghiên cứu khoa học của mỗi trường.
Và thực trạng của hệ thống thư viện đại học Việt am
Trong mấy năm gần đây, một số trường đại học có được một số nguồn kinh
phí từ các dự án khác nhau, và đã đầu tư, cải tạo cho thư viện một cách nghiêm túc
và bài hơn. Tuy nhiên, so với nhu cầu đặt ra, vẫn còn quá nhiều bất cập và hạn chế.
Thực tế cho thấy, qua khảo sát và công bố trên các phương tiện truyền thông, vẫn
có khoảng 80% hệ thống thư viện đại học chưa đáp ứng được yêu cầu. Nhiều đầu
sách giáo trình thậm chí được xuất bản cách đây hai, ba chục năm vẫn bê nguyên
ra giảng dạy, hoặc nhiều trường các giảng viên chỉ có mỗi tập bài giảng viết tay
hoặc đánh máy, đến lớp thầy đọc, trò ghi. Khi tham quan, khảo sát thư viện các
trường đại học của Việt Nam, dễ dàng nhận thấy:
- Về vị trí của thư viện: nhiều trường được sắp đặt hoặc tận dụng ở những chỗ
không (chưa) dùng cho các công việc khác của trường. Đó có thể là các phòng học
hoặc hội trường, thậm chí có thể là nhà kho, căng tin không thuận tiện cho bạn đọc
lui tới.
- Về đội ngũ cán bộ: nhiều thư viện không được tuyển dụng những cán bộ
được đào tạo về chuyên môn nghiệp vụ, mà thực tế phải tiếp nhận những người
chưa qua trường lớp nào, thậm chí học trái ngành, hoặc bị sa thải hoặc luân chuyển
từ tác vị trí khác của trường, sau khi không phát huy được tác dụng ở những bộ
phận khác. Trên thực tế, hầu như cán bộ không thể xin vào làm ở những vị trí khác
trong trường, họ mới phải chấp nhận làm ở thư viện, và khi có có hội là họ xin
chuyển ngay công tác khác, và những người tâm huyết với ngành thư viện không
nhiều. Nguyên nhân là do nhận thức và đánh giá cho nghề nghiệp này chưa được
đúng mức. Bên cạnh đó là nguồn thu nhập của cán bộ làm công tác thư viện
thường khó khăn hơn các vị trí công việc khác.
- Về nguồn kinh phí, cơ sở vật chất và trang thiết bị: Cho đến nay, mặc dù đã
trải qua một thời kỳ dài trong quá trình phát triển của nền của giáo dục nước nhà

nói chung và giáo dục đại học nói riêng; có biết bao hội thảo và các công trình
nghiên cứu, nhưng các cơ quan quản lý vẫn chưa xây dựng đưc mt quy chuNn
chung cho hot ng ca thư vin trưng i hc. Các trưng i hc by lâu nay
vn không bit áp dng bao nhiêu sinh viên phi có mt cán b thư vin, cùng vi
ó là s u sách tương ng; mt bng din tích, trang thit b làm vic, quy chuNn
nghip v, cách thc phc v bn c. S u tư và phát trin cho thư vin tùy
thuc vào s quan tâm và ý thích ca b máy lãnh o ca mi trưng. Thm chí,
ngay tên gi cũng chưa có s thng nht: (thư vin, trung tâm thông tin - thư vin,
thông tin tư liu, tư liu thư vin… nơi thì gi là trung tâm, nơi thì t, nơi thì ban,
nơi thì phòng; nơi trc thuc giám hiu, nơi trc thuc phòng, ban…) nhiu trưng
mi thành lp cũng chng có thư vin, trong khi mi năm ào to hàng chc ngàn
sinh viên, nhưng bn năm hc tp, sinh viên  ó không h có khái nim và bit
n thư vin ca trưng là gì.
- V hiu qu áp ng yêu cu ào to: Chính vì nhng khó khăn, tn ti
như phân tích nêu trên, ã làm cho hiu qu và cht lưng phc v ca thư vin
không cao. Căn bnh trm kha ca giáo dc Vit N am là ging dy theo li
mòn, xa ri thc t, truyn t mt chiu, ging viên không yêu cu sinh viên
phi tìm tòi tài liu c thêm, thm chí nhiu ging viên cũng không bao gi
bit n thư vin; cùng vi ó là nhng tn ti hn ch ca h thng thư vin
các trưng, ã to cho sinh viên thói quen ch quan tâm n kt qu im thi sau
khi kt thúc mi môn hc, mà không mun tip cn thư vin  nghiên cu và
ào sâu kin thc. Chính vì vy, chúng ta không h ngc nhiên khi các doanh
nghip tuyn dng sinh viên Vit N am mi ra trưng, c bit là các doanh
nghip có vn u tư nưc ngoài, h u kêu ca là có ti 70% s nhân s ưc
tuyn dng phi ào to li.
2. Làm gì để phát huy hiệu quả của hệ thống thư viện trường đại học.
- Thay đổi về mặt nhận thức.
Rõ ràng là ngành thư vin nói chung và thư vin trưng i hc by lâu nay
chưa ưc quan tâm mt cách úng mc. N gưi ta vn còn suy nghĩ, cán b, nhân
viên không b trí ưc  âu thì xp vào làm thư vin, hoc ai mà chng làm ưc

thư vin. Chúng ta thưng phi chu cnh nu còn tin thì u tư cho thư vin, ht
thì thôi. Trong các nhà trưng, thư vin không ưc coi như mt khâu u tư bt
buc. sinh viên cũng không coi thư vin là mt nơi  nâng cao kin thc ngoài
ging ưng. Vì vy, vic nâng cao nhn thc t các cơ quan qun lý, n cán b,
ging viên và sinh viên trong vic khai thác và phát huy vai trò ca thư vin là mt
yêu cu quan trng và cp thit.
- Cần có những chính sách kịp thời, tạo điều kiện cho các nhà trường và
cán bộ quản lý có cơ sở đầu tư và phát triển hệ thống thư viện trường đại học.
Thc t, thư vin ưc coi là mt trong các thit ch ca ngành văn hóa.
N hưng nm trong các trưng i hc, nó li chu s chi phi và qun lý ca
ngành giáo dc, hoc các b ngành ch qun khác (nu trưng nào ó trc
thuc b ngành khác). Chính vì s chung chung này mà by lâu nay, công tác
thông tin thư vin trong các trưng i hc gp phi không ít nhng khó khăn.
Trong rt nhiu cuc hp và hi tho, nhiu ý kin cho rng  giáo dc i
hc có cht lưng hơn, rt cn các b ngành liên quan, c bit là B Giáo dc
và ào to cn xây dng ưc mt quy chuNn chung v h thng thư vin cho
các nhà trưng áp dng. Có th t ra mt s nhng tiêu chuNn chung và thng
nht áp dng như:
+ Tiêu chuNn v nh mc cán b so vi s lưng sinh viên hin có ca trưng.
+ Tiêu chuNn v trình  bt buc cán b phi qua ào to v nghip v
chuyên môn.
+ nh mc v phân b % ngân sách hàng năm phi u tư cho thư vin.
Thc t có nhng trưng tha tin ngân sách, không gii ngân ht hàng năm,
nhưng lãnh o thư vin lên xin cũng không ưc duyt chi.
+ Các nh mc v din tích mt bng thư vin, cơ s vt cht, trang thit b,
ngun tài liu phc v cho hc tp và nghiên cu.
+ Tiêu chuNn chung v nghip v và cơ ch, phương thc hot ng. Ví d
nhà nưc u tư  tt c các trưng i hc s dng chung mt sn phNm phn
mm, va không tn kém, li va hiu qu trong khai thác và s dng.
+ xây dng cơ ch, chính sách dch v thông tin, vic tra cu tài liu và phc

v liên thông gia các thư vin. N u làm ưc iu này, s phát huy hiu qu
ngun u tư t các trưng, phc v cho mc ích chung là nâng cao cht lưng
ào to ngun nhân lc cho t nưc.
- Sự chủ động của các trường và trung tâm thông tin- thư viện
Trưc mt, trong khi chưa có ưc s quan tâm và chính sách phù hp t các
cơ quan qun lý, mi trung tâm thông tin - thư vin trưng i hc cn phát huy và
khai thác ti a cơ s vt cht, trang thit b và ngun tài liu hin có ca mình
theo các hưng sau:
Thứ nhất, tranh th s quan tâm t phía lãnh o nhà trưng, u tư cơ s vt
cht, thit b và ngun tài liu phong phú hơn  thu hút ging viên và sinh viên
n vi thư vin  hc tp và nghiên cu.
Th hai, cn tăng cưng i mi phương thc phc v, phi hp cht ch
vi các ơn v chc năng trong trưng, c bit là các ơn v ging dy, to
cho sinh viên thói quen và hng thú tìm n thư vin và coi thư vin là mt
công c không th thiu trong vic nâng cao kin thc chuyên môn và tri thc
ca mi ngưi.
Thứ ba, có chính sách cán b phù hp, c gng to thêm nhiu dch v mt
cách hp lý  có thêm các ngun thu và ph cp cho cán b, nhm ng viên và
phát huy tính tích cc làm vic ca h.
Thứ tư, cp nht và vn dng các tiêu chuNn nghip v mi, tăng cưng mi
quan h và có s tha thun liên thông, liên kt gia các thư vin, nhm khai thác
ti a ngun lc hin có ca mi thư vin thành viên trong liên hip.
Thứ năm, i vi Liên hip Thư vin, cn tăng cưng s ch ng trong vic
tham gia nghiên cu thc t, tp hp các kin ngh,  xut ca các thư vin thành
viên  trình lên các cơ quan qun lý nhà nưc có thNm quyn, nhm nhanh chóng
xây dng và ban hành các cơ ch, chính sách và tiêu chuNn chung áp dng cho thư
vin trưng i hc.
Hy vng trương tương lai, vi s quyt tâm ca các cơ quan qun lý nhà
nưc, s u tư có hiu qu t các trưng và c bit là s ch ng, c gng t
nhng ngưi tâm huyt vi ngh thư vin, công tác thông tin - thư vin trong

trưng i hc s phát huy tính hiu qu và vai trò ca nó. Thư vin phi tht s
ưc coi là trái tim và linh hồn ca trưng i hc, góp phn quan trng vào vic
nâng cao cht lưng ào to trong mi nhà trưng.