Trách nhiệm bồi thường thiệt hại do người chưa thành niên gây ra theo pháp luật Việt Nam

Đại học quốc gia hà nội
Khoa luật




Vũ Ngọc Chuẩn





Trách nhiệm bồi thường thiệt hại
do người chưa thành niên gây ra
theo pháp luật việt nam




Luận văn thạc sĩ luật học








Hà nội – 2010

Đại học quốc gia hà nội
Khoa luật



Vũ Ngọc Chuẩn




Trách nhiệm bồi thường thiệt hại
do người chưa thành niên gây ra
theo pháp luật việt nam

Chuyên ngành : Luật dân sự
Mã số : 60 38 30


Luận văn thạc sĩ luật học



Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS Hà Thị Mai Hiên


Hà nội - 2011

MỤC LỤC



Trang

Trang phụ bìa


Lời cam đoan


Mục lục


MƠ
̉
ĐÂ
̀
U
1

Chương 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ TRÁCH NHIỆM BỒI THƯỜNG
THIỆT HẠI DO NGƯỜI CHƯA THÀNH NIÊN GÂY RA
7

1.1.
Khái niệm, đặc điểm và ý nghĩa của chế định trách nhiệm
bồi thường thiệt hại do người chưa thành niên gây ra
7
1.1.1.
Khái niệm người chưa thành niên, trẻ em
7
1.1.2.
Khái niệm về trách nhiệm bồi thường thiệt hại
11
1.1.2.1.
Khái quát về quá trình phát triển của trách nhiệm bồi thường
thiệt hại
11
1.1.2.2.
Khái niệm bồi thường thiệt hại và trách nhiệm bồi thường
thiệt hại
13
1.1.2.3.
Năng lực chủ thể và năng lực chịu trách nhiệm bồi thường
thiệt hại của người chưa thành niên
21
1.1.2.4.
Ý nghĩa của chế định trách nhiệm bồi thường thiệt hại do
người chưa thành niên gây ra
28
1.2.
Mục tiêu điều chỉnh pháp luật về trách nhiệm bồi thường
thiệt hại do người chưa thành niên gây ra
30

1.3.
Nnội dung và năng lực chịu trách nhiệm bồi thường thiệt hại
của người chưa thành niên
32
1.4.
Khái quát về chế định bồi thường thiệt hại do người chưa
thành niên gây ra ở việt nam
35
1.4.1.
Trách nhiệm bồi thường thiệt hại do người chưa thành niên
gây ra theo Luật Hồng Đức
36
1.4.2.
Trách nhiệm bồi thường thiệt hại do người chưa thành niên
gây ra theo Luật Gia Long
37
1.4.3.
Trách nhiệm bồi thường thiệt hại do người chưa thành niên
gây ra theo quy định của các Bộ Dân luật
37
1.4.4.
Trách nhiệm bồi thường thiệt hại do người chưa thành niên
gây ra theo quy định của Pháp luật Việt Nam hiện đại
38

Chương 2: PHÁP LUẬT HIỆN HÀNH CỦA VIỆT NAM VỀ TRÁCH
NHIỆM BỒI THƯỜNG THIỆT HẠI DO NGƯỜI CHƯA
THÀNH NIÊN GÂY RA
43
2.1.

Quy định về căn cứ xác định trách nhiệm bồi thường thiệt
hại do người chưa thành niên gây ra
43
2.1.1.
Có thiệt hại xảy ra
44
2.1.2.
Có hành vi trái pháp luật gây thiệt hại
49
2.1.3.
Có mối quan hệ nhân quả
52
2.1.4.
Có lỗi
56
2.2.
Năng lực bồi thường thiệt hại của người chưa thành niên
60
2.2.1.
Người chưa thành niên dưới mười lăm (15) tuổi gây thiệt hại
60
2.2.2.
Người từ đủ mười lăm tuổi (15) đến chưa đủ mười tám (18)
tuổi gây thiệt hại
60
2.2.3.
Người chưa thành niên có người giám hộ gây thiệt hại
61
2.2.4.
Bồi thường thiệt hại do người dưới mười lăm tuổi gây ra

trong thời gian trường học, bệnh viện, tổ chức khác trực tiếp
quản lý
61
2.3.
Quy định về nguyên tắc bồi thường thiệt hại, xác định thiệt
hại và mức bồi thường thiệt hại
61
2.3.1.
Nguyên tắc bồi thường thiệt hại trong pháp luật Việt Nam
61
2.3.1.1.
Nguyên tắc thỏa thuận bồi thường thiệt hại
62
2.3.1.2.
Nguyên tắc bồi thường toàn bộ
63
2.3.1.3.
Nguyên tắc bồi thường kịp thời
64
2.3.1.4.
Nguyên tắc giảm trách nhiệm bồi thường
65
2.3.1.5.
Nguyên tắc thay đổi mức bồi thường thiệt hại
66
2.3.2.
Xác định thiệt hại
67
2.3.2.1.
Thiệt hại về tài sản

67
2.3.2.2.
Thiệt hại do sức khoẻ bị xâm phạm
68
2.3.2.3.
Thiệt hại do tính mạng bị xâm phạm
72
2.3.2.4.
Thiệt hại do danh dự, nhân phẩm, uy tín bị xâm phạm
74
2.3.3.
Quy định về mức bồi thường
75
2.3.3.1.
Đối với thiệt hại về tài sản
75
2.3.3.2.
Đối với trường hợp xâm phạm sức khỏe
76
2.3.3.3.
Đối với trường hợp xâm phạm tính mạng
78
2.3.3.4.
Đối với trường hợp xâm phạm danh dự, nhân phẩm và uy
tín của cá nhân
80
2.4.
Quy định về những trường hợp được miễn hoặc giảm trách
nhiệm bồi thường
81

2.4.1.
Trường hợp được miễn trách nhiệm bồi thường thiệt hại
81
2.4.1.1.
Gây thiệt hại trong trường hợp phòng vệ chính đáng
81
2.4.1.2.
Gây thiệt hại trong trường hợp tình thế cấp thiết
83
2.4.1.3.
Thiệt hại xảy ra hoàn toàn do lỗi của người bị hại
84
2.4.1.4.
Thiệt hại xảy ra trong trường hợp sự kiện bất ngờ
84
2.4.2.
Trường hợp được giảm trách nhiệm bồi thường thiệt hại
85
2.5.
Quy định về trách nhiệm của cha, mẹ, người quản lý hoặc
người giám hộ hợp pháp của người chưa thành niên gây ra
thiệt hại
86

Chương 3: THỰC TIỄN ÁP DỤNG VÀ HƯỚNG HOÀN THIỆN
PHÁP LUẬT VIỆT NAM VỀ VẤN ĐỀ TRÁCH NHIỆM
BỒI THƯỜNG THIỆT HẠI DO NGƯỜI CHƯA THÀNH
NIÊN GÂY RA
92
3.1.

Thực tiễn áp dụng pháp luật về trách nhiệm bồi thường thiệt
hại do người chưa thành niên gây ra ở Việt Nam
92
3.1.1.
Trách nhiệm bồi thường thiệt hại của người dưới 15 tuổi
94
3.1.2.
Trách nhiệm bồi thường thiệt hại của người từ đủ 15 tuổi
đến dưới 18 tuổi
100
3.1.3.
Mô
̣
t số thiếu so
́
t trong qua
́
trinh a
́
p du
̣
ng ca
́
c quy đi
̣
nh cu
̉
a
pháp luật khi giải quyết việc bồi thường thiệt hại do người
chưa tha

̀
nh niên gây ra
106
3.2.
Phương hướng và một số giải pháp hoàn thiện các quy định
pháp luật về trách nhiệm bồi thường thiệt hại do người chưa
thành niên gây ra
109
3.2.1.
Nên đánh giá lại quan điểm về khái niệm "lỗi" trong dân sự
110
3.2.2.
Cần xây dựng cơ sở pháp lý cho khái niệm trách nhiệm bồi
thường thiệt hại cho người chưa thành niên gây ra để làm
căn cứ cho việc nghiên cứu và áp dụng luật
111
3.2.3.
Xác định trách nhiệm bồi thường thiệt hại do tài sản của
người chưa thành niên dưới 15 tuổi gây thiệt hại
111
3.2.4.
Thống nhất va
̀
quy đi
̣
nh cu
̣
thê
̉
hơn trong quy đi

̣
nh xa
́
c đi
̣
nh
trách nhiệm bồi thường thiệt hại của người chưa thành ni ên
113
3.2.5.
Thành lập Tòa án cho người chưa thành niên
113

KẾT LUẬN
115

DANH MỤC TA
̀
I LIÊ
̣
U THAM KHA
̉
O
117


1
MƠ
̉
ĐÂ
̀

U

1. Tính cấp thiết của việc nghiên cứu đề tài

     .       

 
      .




























 , 


















 . Ti Nht, s v yêu cng thit hi do hành vi
sai trái (bng thit hi ngoài hng) chim 61% trong tng s v
vic tranh chp dân s. Con s này nói lên m quan trng ca quyn yêu
cu bng thit hi sng dân s.
 , v m nht quán trong vic
bo v 




 y vic hoàn thin h thng pháp
lut bo v quy





 , 





c xác






trách nhim  

 










,
 c bing là nhng hi








 u này càng th hin mi
quan tâm sâu sc ci v



. Chính
vì th, 





pháp lut 






c i
v, giáo d  thành niên
nhn ra sai lm t a cha nhng sai lm ca mình, tu ki các
em có kh p cuc sng. , 




 , 















 .
n hoàn thin v
tâm và sinh lí, thiu bm sng, d b ng, d

2
d  ho ch trong mi tình hung. Do vy, 









































, .
















































 .

  . 





















































, t 
 , 










 , 
































 .
Trong quá 

Trên t

, khá 
do  
 khi . N

  









 gây ra.
 





3
2. Tình hình nghiên cứu đề tài có liên quan
V trách nhim bng thit hi nói chung và trách nhim bi
ng thit hc quan tâm nhm
bo v quyn li ích hi b xâm hi. 
vic xnh trách nhim bng thit h
   ng này b   c hành vi dân s
.
Trên thc t, pháp lut nói chung và pháp lut dân s Vit Nam nói
nh v vinh trách nhim bng thit hi
n còn mt s ng mc.
M  nh trách nhim bng thit h 
thành niên gây ra tuy không phi là v quá mi m  khó
phc t nên nhng bài vit xut hin trên các tp chí ch dng li 
mt m nhnh  t công
trình nào mang tính khái quát.
   khoa hc pháp lý, ch nh 





 ngoài
hc nhiu nhà khoa hc quan tâm
nghiên cu  các c khác nhau.
 Vin  thLut hc ca Phm Kim
Anh v  tài "Trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng"; Lun án

tit hc ca Lê Mai Anh v  tài "Những vấn đề cơ bản về trách
nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng trong Bộ luật Dân sự"; Lun 
th  Lut hc ca Trn Th Thu Hin v  tài "Những nguyên tắc bồi
thường thiệt hại trong luật dân sự Việt Nam"; Lut hc ca
Lê Kim Loan v  tài "Trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng
theo Bộ luật Dân sự Việt Nam", mt s bài vit ca Nguyc Giao, v
trách nhim bng thit hi ngoài hng, Th Nguy
"Người giám hộ và trách nhiệm bồi thường thiệt hại do người chưa thành

4
niên gây ra" p chí Tòa án nhân dân, Tp chí Dân ch và pháp
lut dân s  cp v này.  t
s  "Xc đnh trch nhiê
̣
m bồi thươ
̀
ng cu
̉
a cha , m b co
đối vơ
́
i thiê
̣
t ha
̣
i do bi
̣
ca
́
o thư

̣
c hiê
̣
n ha
̀
nh vi pha
̣
m tô
̣
i la
̀
ngươ
̀
i chưa tha
̀
nh
niên gây ra va
̀
tư ca
́
ch tố tu
̣
ng cu
̉
a ho
̣
". c bit là cun sách chuyên kho:
Bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng về tài sản, sức khỏe và tính mạng ca
Tip - Nhà xut bn Hà Ni 2009 Tuy nhiên, các công
trình nghiên cu này mi dng li  m chung nht hoc ch  cp  phm

vi hp trong ni dung nghiên cu v các v c gi
nào nghiên c có h thng  ngoài hp
  u mng hp c th ca loi trách nhim
này -  .
3. Mục đích, nhiệm vụ và đối tƣợng nghiên cứu
Trách nhim bng thit h



 ,
nh ca B lut Dân s là loi trách nhim bng
thit hi ngoài hng hay còn gi là trách nhim bng thit hi do có
hành vi trái pháp lut. Trong phm vi nghiên cu c tài này, tác gi không
nghiên cu toàn b nhng v thuc ch nh bng thit hi ngoài
hng mà ch tp trung nghiên cu v  








 





 ng th

s kt qu nghiên cu t  tài này và  thc tin áp dng pháp lut
ca mt s v vic gii quyt bc có thm quyn,
tác gi mnh dt s kin ngh, gii pháp hoàn thin pháp lut.
 c các mm vi nghiên c tài
tp trung vào mt s ni dung sau:
Thứ nhất: Nghiên cu làm sáng t khái nim chung v 




 ng thi phân tích bn cht pháp lý và nh phát
sinh trách nhim bng.

5
Thứ hai: Nghiên c  nh trách nhim b ng 





















.
Thứ bac trng xét x ca m quyn trong
vic áp dng pháp lut khi gii quyt  








 . Thông qng mc,
tn t xut các gii pháp khc phc.
4. Phƣơng pháp luận và phƣơng pháp nghiên cứu của đề tài
 tài nghiên cu d      n ca ch 
Mác - ng H Chí Minh v c và pháp lut. Kt hp gia
m ca Ch t bin chng và Ch t lch s.
Quá trình nghiên c tài tác gi  dng nhiu
ng h
chng minh.
5. Những điểm mới và ý nghĩa của luận văn
 
  




 



 
  



 .  



g tác áp
  
         

 
 







6
 là 
 

L 







.
6. Kết cấu của luận văn
             

Chương 1:  lý lun v trách nhim bng thit hi

Chương 2: Pháp lut hin hành ca Vit Nam v trách nhim bng
thit hi 
Chương 3: Thc tin áp dng hoàn thin pháp lut Vit Nam
v v trách nhim bng thit h

7
Chương 1
CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ TRÁCH NHIỆM BỒI THƢỜNG THIỆT HẠI
DO NGƢỜI CHƢA THÀNH NIÊN GÂY RA

1.1. KHÁI NIỆM, ĐẶC ĐIỂM VÀ Ý NGHĨA CỦA CHẾ ĐỊNH TRÁCH NHIỆM
BỒI THƢỜNG THIỆT HẠI DO NGƢỜI CHƢA THÀNH NIÊN GÂY RA
1.1.1. Khái niệm ngƣời chƣa thành niên, trẻ em
"" là khái nim không xa l i vi các nhà lut
hc trên th gi Vit Nam. Tuy nhiên, s khác nhau gia ngôn
ng ng và ngôn ng lut hu

i khi tìm hiu. Tng chúng ta gi là "v thành niên", còn lut
hc gi là "". Thc t c hai cách gu là mt, nó ch khác
nhau  bit cách nói, cách vit mà thôi.
Có th nói rng, hu ht ni  thành niên là nhng i 
hoàn toàn phát tri v nhân cách,   quyn l
v ca mt công dân. Pháp lut  mi qu tui c th ca
i  thành niên.
c quc t v quyn tr i hng Liên hp
quc thông qua ngày 20/11/1989 có ghi: "Trong phc này, tr
i i 18 tui, tr ng hp lut pháp áp di vi
tr nh tui thành niên s".
"Nữ thập tam, nam thập lục",         

     "người lớn". 




8
- .
khác 
i
             








        
 



 


iên.
        
    







9
               








3






 

nhân dân 

Tóm li, khái nim i  thành niên c xây dng da trên s
phát trin v mt th cht và tinh thn ca con i c c th hóa bng
gii h  tu    n pháp lut ca tng qu   
i nh nhng quy c th ca i  thành niên.
n ca chúng ta là: Người chưa thành niên là
người dưới 18 tuổi, chưa phát triển hoàn thiện về thể chất và tinh thần, chưa
có đầy đủ các quyền và nghĩa vụ php lý như người đã thành niên.
Khái nim i  thành niên khác vi khái nim tr em. Trong
cuc si ta vn ng hiu cái tu coi là tr em có v mang mt
chút tr ng nht.   i 12 tui
c coi là tr i i 13, 14, tha.

10
V mt khoa hc thì tr em là:
Gn phát trin ci t n tui
m ni bt là s ng và phát trin liên
tc v th cht và tâm thn. Quá trình phát trin ca tr em tri qua
các thc và tui dy thì. 
mi thi kì, có nhm sinh hc khác nhau nên vic nuôi
ng, giáo dc khe p vi
nhm ca mi thi kì [29].
 hiu thng nh nào là tr  vào

nh trong h thng pháp lut hin hành c nh hình
mt cách rõ rt, ch bn thân khoa hc pháp lý ca Vi
 nào là tr em c.
Trong h thng pháp lut hin hành cc ta, có rt nhio lut
 cp ti tr em nhm  m bo quyn và li ích h 
nh cho các em trong mt s 
 o lu   tui ca tr em l    vênh nhau khá nhiu.
Thm chí cùng mt tu   lut này là tr em,  lu   
i ln
Tg



q
và 

cho 

 em, và

11






 thành niên

Tu trung li, da trên các quam ph bin  Vi

trên th gii, khái nim v  
i (nam và n i tám (18) tuh niên.
1.1.2. Khái niệm về trách nhiệm bồi thƣờng thiệt hại
1.1.2.1. Khái quát về quá trình phát triển của trách nhiệm bồi thƣờn
g
thiệt hại
             
  


  [11]:
Giai đoạn thứ nhất: 



ù.
Trong giai đoạn thứ hai



12
  



 



Giai đoạn thứ ba

. 


      

                







 
 t

, H:
Súc vật và chó có tính hay húc, đ và cắn người mà làm
hiệu buộc tròng không đúng phép - (đúng phép vật nào hay húc
người thì phải cắt hai sừng, đ người thì phải buộc hai chân, cắn

13
người thì phải cắt hai tai)- hay có chó hóa dại mà không giết thì
đều phải phạt 60 trượng. Nếu vì thế mà làm cho người chết hay b
thương thì xử theo tội lầm lỡ. Nếu cố ý thả rong làm cho người chết
hay b thương thì xử nh hơn tội tội đnh người b thương hay đnh
chết người một bậc. Người được thuê đến để chữa bệnh cho súc vật,
hay là vô cớ trêu gho những vật kia, mà b thương hay chết, thì
người chủ không phải tội [32].






          


 

 


1.1.2.2. Khái niệm bồi thường thiệt hại và trách nhiệm bồi thường
thiệt hại
 thì

 
* Khái niệm
" " 
        

14




               




       
"Người gây thiệt hại phải bồi thường thiệt hại".
 "Bất cứ hành vi nào của một
người gây thiệt hại cho người khc thì người đã gây thiệt hại do lỗi của mình
phải bồi thường thiệt hại" Phá
"Mỗi người phải chu trch nhiệm về thiệt hại do mình gây ra, không những
do hành vi mà còn do sự cẩu thả hoặc không thận trọng" [4].
 "Một người cố tình hay
vô tình làm tổn thương một cch tri php luật đến đời sống thân thể, sức
khỏe, tự do, tài sản hoặc bất cứ quyền nào của người khc thì b coi là phạm
một hành vi sai tri và có nghĩa vụ bồi thường tổn thương đó" [5].
 
Yêu cầu bồi thường thiệt hại sẽ có gi tr đối với việc bồi
thường cc thiệt hại mà bình thường sẽ xảy ra do việc không thực
hiện tri vụ. Tri chủ có quyền được bồi thường cả những thiệt hại
xảy ra trong những tình huống đặc biệt, nếu cc bên biết trước hoặc
phải biết trước những tình huống đó [3].
Trong    
            
"người nào do lỗi cố ý hoặc vô ý xâm phạm

15
đến tính mạng, sức khỏe, danh dự, nhân phẩm, uy tín, tài sản, cc quyền, lợi
ích hợp php khc của c nhân, xâm phạm đến danh dự, uy tín, tài sản của
php nhân hoặc cc chủ thể khc mà gây thiệt hại thì phải bồi thường" [21].

Vi





 và t



* Đặc điểm pháp lý của trách nhiệm bồi thường thiệt hại

 

- Trch nhiệm bồi thường thiệt hại là một loại trch nhiệm dân sự.

 

- Cơ sở pht sinh trch nhiệm bồi thường thiệt hại là sự vi phạm nghĩa
vụ 

 
phát sinh   


16
- ;
- Có hành vi 
- C
- C


 



- Trch nhiệm bồi thường thiệt hại có thể do luật đnh hoặc do cc
bên tự thỏa thuận p dụng.
"
 " 
 

 
 
- Trch nhiệm bồi thường thiệt hại có thể được thực hiện bởi người
gây thiệt hại nhưng cũng có thể được thực hiện bởi người khc.

 
- ( 
             
).


" " mà 
anh 

17



 


 





             
 

              


- Trch nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng là trch nhiệm tài sản.




* Phân loại trách nhiệm bồi thường thiệt hại
Căn cứ vào nguồn gốc pht sinh, trch nhiệm bồi thường thiệt hại
được phân thành trch nhiệm bồi thường thiệt hại theo hợp đồng và trch
nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng.



18


* 
 

mà mình gây ra.





            

       


 


Căn cứ vào lợi ích b b xâm phạm và những thiệt hại xảy ra mà trch
nhiệm bồi thường thiệt hại được phân thành trch nhiệm bồi thường thiệt hại
về vật chất và trch nhiệm bù đắp tổn thất về tinh thần.
            

 

       
gây , danh
               

19



 



l              
 





Căn cứ vào nguyên nhân gây ra thiệt hại, trch nhiệm bồi thường thiệt
hại được phân chia thành trch nhiệm bồi thường thiệt hại do hành vi của
con người gây ra và trch nhiệm bồi thường thiệt hại do tài sản gây ra.
             




 


 

: 
 i