Cơ sở xã hội của hoạt động lập pháp ở nước ta

1
ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
KHOA LUẬT






PHAN THANH HÀ



CƠ SỞ XÃ HỘI CỦA HOẠT ĐỘNG
LẬP PHÁP Ở NƯỚC TA


CHUYÊN NGÀNH: LÝ LUẬN VÀ LỊCH SỬ NHÀ NƯỚC
VÀ PHÁP LUẬT
MÃ SỐ: 6 038 01



LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC


NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: GS, TS. VÕ KHÁNH VINH

HÀ NỘI - NĂM 2007


3
MỤC LỤC



Trang
Trang phụ bìa
1
Lời cam đoan
2
Mục lục
3
Danh mục các chữ viết tắt
6

MỞ ĐẦU
7

CHƯƠNG 1

KHÁI QUÁT CHUNG VỀ HOẠT ĐỘNG LẬP PHÁP VÀ
CƠ SỞ XÃ HỘI CỦA HOẠT ĐỘNG LẬP PHÁP
12
1.1.
Khái niệm hoạt động lập pháp và cơ sở xã hội của nó
12
1.1.1.
Khái niệm hoạt động lập pháp
12
1.1.2.
Khái niệm cơ sở xã hội của hoạt động lập pháp
15
1.1.3.
Mối quan hệ giữa hoạt động lập pháp và cơ sở xã hội của hoạt
động lập pháp
20
1.2.
Đặc điểm cơ sở xã hội của hoạt động lập pháp
26
1.2.1.
Yếu tố kinh tế
26
1.2.2.
Yếu tố chính trị
28
1.2.3.
Yếu tố văn hóa
31
1.2.4.
Yếu tố xã hội

34
1.2.5
Các yếu tố khác
35

CHƯƠNG 2
NỘI DUNG CƠ SỞ XÃ HỘI CỦA HOẠT ĐỘNG
LẬP PHÁP Ở NƯỚC TA
37
2.1.
Đặc điểm của hoạt động lập pháp ở Việt Nam và cơ sở xã
hội của nó
37


4
2.1.1.
Đặc điểm của hoạt động lập pháp ở Việt Nam
37
2.1.2.
Đặc điểm cơ sở xã hội của hoạt động lập pháp ở Việt Nam
41
2.2.
Cơ chế bảo đảm cơ sở xã hội của hoạt động lập pháp ở Việt
Nam
54
2.2.1.
Quy trình lập pháp chặt chẽ trong cơ chế bảo đảm cơ sở xã hội
của hoạt động lập pháp
55

2.2.2.
Đa dạng hóa sự tham gia của nhân dân trong hoạt động xây
dựng luật
60
2.2.3.
Các hình thức giúp việc và hỗ trợ kỹ thuật cho hoạt động lập
pháp
64
2.2.4.
Vai trò lãnh đạo của Đảng trong việc bảo đảm cơ sở xã hội cho
hoạt động lập pháp
68

CHƯƠNG 3
THỰC TRẠNG VÀ MỘT SỐ GIẢI PHÁP BẢO ĐẢM CƠ
SỞ XÃ HỘI CỦA HOẠT ĐỘNG LẬP PHÁP Ở NƯỚC TA
71
3.1.
Thực trạng bảo đảm cơ sở xã hội của hoạt động lập pháp ở
nước ta
71
3.1.1.
Thành tựu trong việc bảo đảm cơ sở xã hội của hoạt động lập
pháp ở nước ta
71
3.1.2
Hạn chế trong việc bảo đảm cơ sở xã hội của hoạt động lập
pháp ở nước ta
76
3.2.

Nguyên nhân của những thành tựu và hạn chế trong việc
bảo đảm cơ sở xã hội trong hoạt động lập pháp
79
3.2.1.
Nguyên nhân khách quan
79
3.2.2.
Nguyên nhân chủ quan
81
3.3.
Giải pháp đổi mới, hoàn thiện hoạt động lập pháp nhằm bảo
đảm các cơ sở xã hội trong hoạt động lập pháp
91


5
3.3.1.
Hoàn thiện cơ sở pháp lý bảo đảm cơ sở xã hội của hoạt động
lập pháp
91
3.3.2.
Củng cố và hoàn thiện tổ chức bảo đảm cơ sở xã hội của hoạt
động lập pháp
96
3.3.3.
Tăng cường điều kiện bảo đảm cơ sở xã hội của hoạt động lập
pháp
98
3.3.4.
Đổi mới sự lãnh đạo của Đảng đối với hoạt động lập pháp để

bảo đảm cơ sở xã hội của hoạt động lập pháp
102

KẾT LUẬN
104

DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC
106

TÀI LIỆU THAM KHẢO
107

6
CÁC CHỮ VIẾT TẮT


- Đại biểu Quốc hội
ĐBQH
- Nhà nước pháp quyền
NNPQ
- Quốc hội
QH
- Ủy ban
UB
- Ủy ban Thường vụ Quốc hội
UBTVQH
- Văn phòng Quốc hội
VPQH
- Xã hội chủ nghĩa
XHCN

7

MỞ ĐẦU


1. Tính cấp thiết của đề tài
Nâng cao chất lượng và hiệu quả hoạt động lập pháp là một trong
những yêu cầu quan trọng của quá trình xây dựng và hoàn thiện hệ thống
pháp luật của mỗi quốc gia nói chung và của Việt Nam nói riêng. Điều chỉnh

pháp luật cũng như hoạt động lập pháp không có mục đích tự thân mà luôn
hướng tới đối tượng tác động của chúng là các quan hệ xã hội nhằm bảo vệ
các giá trị xã hội, các chuẩn mực và lợi ích xã hội thể hiện trong mỗi cá nhân,
mỗi cộng đồng. Trên cơ sở đó, pháp luật mới thực sự trở thành công cụ đảm
bảo cho xã hội ổn định và phát triển.
Theo quy định của Hiến pháp Việt Nam, Quốc hội là cơ quan duy nhất
có quyền lập hiến và lập pháp (Điều 84 Hiến pháp 1992). Qua chặng đường
60 năm phát triển, hoạt động lập pháp ở nước ta ngày càng được tăng cường,
hệ thống pháp luật Việt Nam ngày càng hoàn thiện, ngày càng đáp ứng được
yêu cầu của xã hội. Tuy nhiên, vẫn còn không ít các văn bản pháp luật chưa
đảm bảo chất lượng, hiệu quả điều chỉnh của nó còn thấp. Nhiều văn bản luật
chậm đi vào cuộc sống, tính khả thi không cao. Một trong những nguyên nhân
chủ yếu dẫn đến tình trạng đó, theo chúng tôi, là hoạt động lập pháp ở nước ta
chưa được bảo đảm đầy cơ sở xã hội của nó. Chính việc tôn trọng và bảo đảm
thích đángnhững yếu tố làm nên cơ sở xã hội sẽ góp phần khiến cho hoạt
động lập pháp ngày càng chất lượng hơn, làm cho Quốc hội nước ta ngày
càng bảo đảm vai trò là cơ quan đại biểu cao nhất của nhân dân, cơ quan
quyền lực nhà nước cao nhất ở nước ta. Tuy nhiên, vấn đề xã hội học pháp
luật nói chung và cơ sở xã hội của hoạt động lập pháp nói riêng ở nước ta
trong thời gian vừa qua vẫn chưa được quan tâm thích đáng. Những nghiên


8
cứu trong lĩnh vực này vẫn còn rời rạc, chưa toàn diện và chưa có tính hệ
thống. Hành lang pháp lý cho các hoạt động thuộc lĩnh vực xã hội học pháp
luật vẫn còn trống vắng, việc triển khai trong thực tiễn vẫn còn ít ỏi, lẻ tẻ.
Có thể thấy, trong điều kiện xây dựng Nhà nước pháp quyền, đẩy mạnh
dân chủ và phát huy vai trò xã hội của Nhà nước hiện nay, việc nghiên cứu và
làm rõ hơn cơ sở xã hội của hoạt động lập pháp ở nước ta là vô cùng cần thiết.
2. Tình hình nghiên cứu

Cho đến nay, hầu như chưa có một công trình khoa học nào nghiên cứu
một cách có hệ thống về vấn đề này. Các tài liệu tham khảo trong nước về cơ
sở xã hội của hoạt động lập pháp mới chỉ tìm thấy ở một số công trình của
GS, TSKH. Đào Trí Úc, GS, TS. Võ Khánh Vinh và của một số nhà nghiên
cứu khác đề cập đến xã hội học pháp luật cũng như vai trò của xã hội học
trong các lĩnh vực lập pháp, hành pháp, tư pháp
Gần đây, Văn phòng quốc hội cũng tổ chức một số hội thảo và chuyên
đề có liên quan như: cải tiến quy trình xây dựng luật, pháp lệnh; dư luận xã
hội Vấn đề phản biện xã hội, Quy chế lấy ý kiến nhân dân cũng đang được
bàn thảo sôi nổi. Tuy vậy, việc nghiên cứu và tìm hiểu về cơ sở xã hội học
của hoạt động lập pháp ở Việt Nam là vẫn còn rất mới, cần được quan tâm,
chú ý thích đáng hơn nữa.
Một số công trình nghiên cứu liên quan trực tiếp đến đề tài gồm có:
1. Võ Khánh Vinh, Một số vấn đề về dự báo hoạt động xây dựng pháp
luật, Nhà nước và Pháp luật, số 2/1995; Về kế hoạch hóa hoạt động xây dựng
pháp luật ở nước ta, Nhà nước và Pháp luật, số 5/1997; Một số vấn đề về xã
hội học xây dựng pháp luật, Nhà nước và Pháp luật, số 8/1997; Lợi ích xã hội
và pháp luật. NXB CAND. HN. 2003; PGS, TS. Võ Khánh Vinh cb. Giáo
trình Nhập môn Xã hội học pháp luật. NXB CAND. HN. 2003.


9
2. Bùi Thị Đào (1998), Luận văn thạc sĩ luật học "Xã hội học hoạt động
xây dựng pháp luật". Đại học Luật Hà Nội. Hà Nội. 1998.
3. Mục đích nghiên cứu của đề tài
Nghiên cứu bước đầu những vấn đề lý luận cơ bản về cơ sở xã hội của
hoạt động lập pháp và tìm hiểu, đánh giá thực tiễn về cơ chế bảo đảm cơ sở xã
hội của hoạt động lập pháp ở nước ta; trên cơ sở những hiểu biết đó, đề xuất
một số giải pháp, góp phần làm cho hoạt động lập pháp có hiệu quả hơn với
mục đích xây dựng được những văn bản pháp luật phù hợp với thực tiễn, có

chất lượng và khả thi.
4. Phạm vi nghiên cứu của đề tài
Tập trung nghiên cứu những vấn đề lý luận cơ bản và thực tế về cơ sở
xã hội của hoạt động lập pháp ở nước ta, các ví dụ liên hệ được mở rộng
phạm vi về thời gian và không gian trong lịch sử trong và ngoài nước;
Những yếu tố làm nên cơ sở xã hội của hoạt động lập pháp là rất rộng,
tuy nhiên, luận văn chỉ tập trung nghiên cứu một số yếu tố cơ bản và quan
trọng nhất làm nên cơ sở xã hội của hoạt động lập pháp, đó là: yếu tố kinh tế,
yếu tố chính trị, yếu tố văn hoá, yếu tố xã hội.
5. Cơ sở nghiên cứu
Luận văn có thể dùng làm tài liệu nghiên cứu, tham khảo cho sinh viên
trong trường đại học, cho các nhà nghiên cứu… về các vấn đề lý luận cũng
như thực tiễn liên quan đến cơ sở xã hội và những bảo đảm cho cơ sở xã hội
của hoạt động lập pháp ở nước ta.
6. Phương pháp nghiên cứu
Các phương pháp nghiên cứu được sử dụng trong luận văn này là
phương pháp: trình bày, phân tích, so sánh, thống kê


10
Cụ thể: khi trình bày, phân tích các vấn đề, có sử dụng phương pháp so
sánh lịch sử, so sánh về mặt lý luận và thực tiễn trong nước với nước ngoài,
đưa ra các con số thống kê để củng cố cho các luận cứ của mình.
Các số liệu minh họa sử dụng trong luận văn chủ yếu được lấy từ các
báo cáo từ các cơ quan nhà nước trong các kỳ họp của Quốc hội, liên quan
đến: Dự kiến Chương trình xây dựng luật, pháp lệnh của Quốc hội nhiệm kỳ
khoá XII (2007 - 2011) và năm 2008; Kỷ yếu (2007) tổng kết nhiệm kỳ Quốc
hội khóa XI (tại kỳ họp thứ 11, Quốc hội khóa XI); Báo cáo tổng hợp ý kiến
nhân dân về một số dự án luật. Các số liệu này tương đối đáng tin cậy và
chính xác.

7. Điểm mới của luận văn
Vấn đề cơ sở xã hội của hoạt động lập pháp là một vấn đề khá mới và
còn ít được khai thác nghiên cứu về lý luận cũng như thực tiễn. Do vậy, đây là
một khó khăn cơ bản cho tác giả trong việc sưa tầm tài liệu nghiên cứu tham
khảo cũng như tìm ra hướng đi đúng đắn cho các nghiên cứu của mình.
Một số điểm mới của luận văn:
- Khẳng định và góp phần củng cố luận điểm "Quốc hội là cơ quan làm
luật (hay lập pháp) chứ không phải chỉ là cơ quan thảo luận và thông qua
luật";
- Góp phần bổ sung lý luận về cơ sở xã hội của hoạt động lập pháp nói
chung cũng như cơ sở xã hội của hoạt động lập pháp ở Việt Nam nói riêng;
- Xây dựng nội hàm của "cơ chế bảo đảm cơ sở xã hội của hoạt động
lập pháp ở nước ta";
- Chỉ ra thực trạng và nguyên nhân của những bất cập của cơ chế bảo
đảm cơ sở xã hội của hoạt động lập pháp ở nước ta;


11
- Kiến nghị một số phương hướng và giải pháp nhằm bảo đảm cơ sở xã
hội của hoạt động lập pháp ở nước ta; đưa ra một số kiến nghị liên quan đến
hoàn thiện cơ sở pháp lý bảo đảm cơ sở xã hội cho hoạt động lập pháp
8. Bố cục của luận văn
Cơ cấu của luận văn gồm:
Mở đầu; Nội dung: gồm 3 chương: Chương 1. Khái quát chung về
hoạt động lập pháp và cơ sở xã hội của hoạt động lập pháp; Chương 2. Nội
dung cơ sở xã hội của hoạt động lập pháp ở nước ta; Chương 3. Những giải
pháp bảo đảm cơ sở xã hội của hoạt động lập pháp ở nước ta trong giai đoạn
hiện nay; và Kết luận.

12
CHƯƠNG 1
KHÁI QUÁT CHUNG VỀ HOẠT ĐỘNG LẬP PHÁP VÀ CƠ SỞ
XÃ HỘI CỦA HOẠT ĐỘNG LẬP PHÁP


1.1. Khái niệm hoạt động lập pháp và cơ sở xã hội của hoạt động lập
pháp
1.1.1. Khái niệm hoạt động lập pháp
Các nhà kinh điển của chủ nghĩa Mác đã chỉ ra rằng: nguồn trực tiếp
của các hoạt động có ý chí của con người là các nhu cầu, lợi ích đã được nhận
thức dưới dạng động cơ thúc đẩy sự thể hiện ý chí bên ngoài, trong hoạt động
sống của họ. Do đó, hoạt động lập pháp - một hoạt động đưa ý chí của giai

cấp thống trị lên thành luật là một quá trình nhận thức các lợi ích nhất định
của giai cấp đó.
Là một phạm trù mang tính giai cấp, nên vấn đề lập pháp luôn là tâm
điểm của sự chú ý trong lịch sử các học thuyết chính trị Đông - Tây từ cổ chí
kim,. Bước ngoặt trong tư tưởng về hoạt động lập pháp được đánh dấu bởi
C.L. Montesquieu (1689 - 1775) - nhà Khai sáng người Pháp - khi ông cho ra
đời thuyết "tam quyền phân lập" - học thuyết có mục đích hạn chế sự lạm
quyền bằng cách phân chia quyền lực nhà nước thành các nhánh quyền có tác
dụng kiềm chế, đối trọng lẫn nhau. Trong đó, quyền lập pháp được giao cho
nghị viện, hành pháp cho chính phủ và tư pháp cho tòa án.
Cho đến nay, tuy được tiếp thu và vận dụng ở những mức độ khác nhau
tại mỗi quốc gia, nhưng học thuyết này vẫn còn tiếp tục có giá trị về phương
diện tổ chức quyền lực nhà nước, ở đó, ý tưởng lập pháp phải là chức năng cơ
bản và tiêu biểu trong hoạt động của nghị viện (hoặc QH) mỗi nước là điều
đến nay đã được thừa nhận và khẳng định.


13
Bàn về khái niệm "lập pháp", người ta hay nhắc đến nó với ý nghĩa như
một chức năng hay một quyền hoặc một nhánh quyền lực. Trong khi đó, thuật
ngữ "hoạt động lập pháp" được sử dụng đến không phải ít nhưng lại chưa có
ai làm rõ nội hàm của nó cũng như tìm cách phân biệt nó với các thuật ngữ
khác như "chức năng lập pháp", hoặc "quyền lập pháp".
Để làm rõ vấn đề này, trước hết cần xem xét nó dưới nhiều phương
diện. Dưới phương diện triết học, hoạt động lập pháp là một hoạt động thuộc
kiến trúc thượng tầng, thuộc ý thức xã hội, phản ánh tồn tại xã hội trong
những giai đoạn phát triển lịch sử xã hội nhất định, do đó nó vừa chịu sự
quyết định của tồn tại xã hội, vừa có mối quan hệ độc lập tương đối với phạm
trù này. Đồng thời, nó cũng có mối quan hệ biện chứng, chặt chẽ với các yếu
tố, hiện tượng xã hội khác.

Dưới góc độ lý luận, "hoạt động lập pháp là một quá trình nhận thức
hiện thực khách quan trên cơ sở tiếp cận một cách biện chứng, xử lý theo một
trật tự tư duy lô gích các quan hệ mang tính chung, mang tính phổ biến và
bằng một quy trình tổ chức khoa học mang tính pháp lý, tái hiện hiện thực
khách quan thành các quy tắc xử sự mang tính bắt buộc chung"
1
.
Dưới khía cạnh pháp lý, theo Từ điển Tiếng Việt (Hoàng Phê chủ
biên)
2
, lập pháp là "định ra pháp luật". Như vậy, hiểu theo cách này thì, lập
pháp là làm ra pháp luật nói chung, tức là làm ra các văn bản quy phạm pháp
luật do các cơ quan nhà nước có thẩm quyền (bao gồm QH, Chính phủ…) ban
hành.
Tuy nhiên, cách hiểu này chỉ mang tính lịch sử khi nhà nước phát triển
ở một trình độ nào đó, chưa có các thiết chế nhà nước được tổ chức chặt chẽ
và ở một trình độ cao như QH, Chính phủ, Tòa án và các thiết chế tổ chức
quyền lực khác như hiện nay. Ngày nay, lập pháp "là một trong ba chức năng

1
[40, tr.30].
2
[33]


14
của nhà nước, cùng với quyền hành pháp và tư pháp hợp thành quyền lực nhà
nước"
3
.

Khi đã hiểu lập pháp là hoạt động gắn liền với Nghị viện (hoặc QH), thì
các sản phẩm của nó phải là các văn bản pháp luật do Nghị viện (hoặc QH)
ban hành. Ở Việt Nam, sản phẩm của hoạt động lập pháp bao gồm: Hiến
pháp, luật, nghị quyết của QH, Pháp lệnh, nghị quyết của Ủy ban thường vụ
QH.
Cũng cần phải nhấn mạnh rằng, hoạt động lập pháp không đồng nghĩa
với chức năng lập pháp, quyền lập pháp, hoặc quy trình lập pháp bởi mỗi
khái niệm này chứa một nội hàm và ý nghĩa khác nhau. Chức năng lập pháp
là một trong những phương diện, một loại hoạt động cơ bản của Nhà nước,
gắn liền với chủ thể duy nhất là QH, nhằm phân biệt với hai chức năng còn lại
của nhà nước (chức năng hành pháp và chức năng tư pháp). Quyền lập pháp
nhấn mạnh đến một nội dung cơ bản mang tính hiến định trong địa vị pháp lý
của QH (là QH) và cũng nhằm phân biệt với các nhánh quyền hành pháp và
quyền tư pháp. Trong khi đó, quy trình lập pháp hàm ý trình tự, thủ tục theo
luật định để tiến hành xây dựng các văn bản pháp luật do QH ban hành.
Hoạt động lập pháp còn được định nghĩa như sau:
"Hoạt động lập pháp là những hoạt động liên tục, kế tiếp nhau từ việc
xác định chính sách, xây dựng chính sách pháp lý tới việc thể hiện, thảo luận,
thông qua và công bố luật, pháp lệnh, nhằm điều chỉnh các quan hệ xã hội
phát sinh trong mọi lĩnh vực của đời sống, phù hợp với chủ trương của Đảng
và ý chí, nguyện vọng của nhân dân"
4
.

3
[27]
4
[40, tr.31]

15
Tuy nhiên, để có một định nghĩa khái quát hơn, đồng thời, vẫn thể hiện
được bản chất và đặc điểm của hoạt động lập pháp, chúng tôi xin được định
nghĩa về hoạt động lập pháp như sau:
Hoạt động lập pháp là một hình thức hoạt động cơ bản của Nhà nước
do nhiều chủ thể khác nhau - trong đó QH là chủ thể quan trọng và quyết
định - tiến hành theo một trình tự, thủ tục chặt chẽ do luật định, trên cơ sở
một quá trình nhận thức và cân nhắc toàn diện các quy luật xã hội, các quy
luật lợi ích, ý chí của nhân dân nhằm điều chỉnh các quan hệ xã hội quan
trọng và cơ bản nhất dưới dạng các văn bản quy phạm pháp luật của QH.
1.1.2. Khái niệm cơ sở xã hội của hoạt động lập pháp
1.1.2.1. Vài nét về tư tưởng về cơ sở xã hội của pháp luật trong lịch sử
Trong lịch sử các học thuyết chính trị
5
, ý tưởng xem xét pháp luật, hoạt
động lập pháp trong những điều kiện nhất định về kinh tế, xã hội, tuân theo
các qui luật riêng biệt và những "điều kiện bên ngoài thích hợp" đã được quan
tâm từ rất sớm.
Hêrôđốt (484 - 425 TCN) - nhà sử học đầu tiên của Hy Lạp, người
được coi là "nhà sử học đầu tiên của phương Tây" - cho rằng, môi trường tự
nhiên ảnh hưởng trực tiếp đến phong tục tập quán, tính nết và thậm chí cả
cách cai trị…
Arixtốt (384 - 322 TCN) - triết gia Hy Lạp, người được Các Mác gọi là
"nhà tư tưởng vĩ đại nhất của thời cổ đại" - ngay từ thế kỷ thứ IV trước công
nguyên đã có những tổng kết và phát triển tài tình các kết luận về nguồn gốc
và bản chất, hình thức và vai trò của nhà nước và pháp quyền. Trong tác phẩm
"Chính trị", ông đã trình bày dự thảo về một nhà nước lý tưởng với các tiền đề
kinh tế - xã hội và địa lý cho chính thể mẫu mực đó. Ông cho rằng "thiết chế
nhà nước tốt nhất không thể nảy sinh thiếu những điều kiện bên ngoài thích

5
[21]


16
hợp". Do vậy, ông đặc biệt coi trọng vị trí của nhà nước, phạm vi và hình thế
lãnh thổ, khí hậu. Các tư tưởng về ảnh hưởng của các yếu tố địa lý đối với đời
sống chính trị của ông chính là những tiền đề cho sự phát triển tiếp theo trong
lý thuyết về vấn đề này của các học giả các thời kỳ sau.
Sang đến thời kỳ cách mạng tư sản, tư tưởng của Arixtốt mới được tiếp
nối một cách có hệ thống. Giăng Boden (1530 - 1596), học giả người Pháp,
khi vận dụng những tư tưởng chính trị - xã hội lĩnh hội từ Arixtốt, đã phát
triển những quan điểm mới về vai trò của địa lý trong việc tổ chức các thiết
chế xã hội - chính trị.
Tuy nhiên, học thuyết về vai trò của các yếu tố bên ngoài đối với tinh
thần pháp luật chỉ trở nên có giá trị và thật sự tạo nên dấu ấn sâu đậm trong
lịch sử các học thuyết chính trị pháp lý khi được C.L. Montesquieu đề cập tới
trong tác phẩm Tinh thần pháp luật của mình. Với khuynh hướng coi sự xuất
hiện của nhà nước và pháp luật có tính lịch sử, ông cho rằng sự phong phú
của các đạo luật và thể chế không phải là kết quả của sự tùy tiện, hoang tưởng
của con người, mà gắn liền với hoàn cảnh lịch sử cụ thể. "Tôi đã xác định
được những cơ sở chung ban đầu, và thấy rằng các trường hợp riêng lẻ
dường như phụ thuộc vào chúng, và lịch sử của mỗi dân tộc xuất phát từ đó
như hệ quả, và mỗi một qui luật riêng biệt gắn liền với qui luật khác hay phụ
thuộc vào qui luật khác, có tính khái quát hơn". Ông cũng cho rằng pháp luật
ở mỗi quốc gia có quan hệ mật thiết với vị trí địa lý (khí hậu, thổ nhưỡng,
cảnh quan, phạm vi lãnh thổ) và phong tục tập quán (hay diện mạo đạo đức)
của dân tộc đó
6
.

Tuy nhiều điểm còn bàn cãi (như tuyệt đối hóa vai trò của môi trường
địa lý), nhưng những tư tưởng của ông là những gợi ý rất có giá trị về vai trò
của các yếu tố xã hội đến "tinh thần pháp luật", cũng như yêu cầu phải xem

6
[28]


17
xét pháp luật trong mối liên hệ chặt chẽ với các mặt đời sống xã hội khác
nhau của nó, tạo nền móng ban đầu cho việc hình thành nên một môn khoa
học mới - xã hội học pháp luật
7
.
Chủ nghĩa Mác - Lênin, với quan điểm chủ nghĩa duy vật lịch sử và chủ
nghĩa duy vật biện chứng, và luận điểm về "tính quyết định luận xã hội" đã là
một cuộc cách mạng trong quan niệm của loài người về mối quan hệ giữa vật
chất và ý thức, giữa hình thái chủ quan và khách quan của sự vận động vật
chất. Chúng tôi cho rằng, đây là cơ sở tư tưởng toàn diện và khoa học nhất để
lý giải và phân tích cho vấn đề "cơ sở xã hội của hoạt động lập pháp". Điều
cần lưu ý khi vận dụng chủ nghĩa Mác - Lê nin là, trước đây người ta quá chú
trọng khai thác khía cạnh giai cấp để xem xét bản chất vấn đề. Trong khi, trên
thực tế, chủ nghĩa Mác - Lênin cũng không hề xem nhẹ "tính xã hội" trong
bản chất của nhà nước và pháp luật.
Trong xu thế ngày nay, vấn đề "lợi ích", yêu cầu phải xem xét, hài hòa
vấn đề lợi ích trong việc hoạch định chính sách cũng dần được quan tâm, và
ngày càng trở thành đề tài "nóng" được bàn thảo sôi nổi ở Việt Nam. Điều
này tạo nên một bước tiến mới trong khoa học pháp lý nói chung, lĩnh vực xã
hội học pháp luật nói riêng, và nhất là góp phần tạo thêm nền móng vững
chắc cho lý luận về cơ sở xã hội của hoạt động lập pháp.

1.1.2.2. Định nghĩa "cơ sở xã hội của hoạt động lập pháp"
Theo Từ điển Tiếng Việt, "cơ sở" là "cái làm nền tảng, trong quan hệ
với những cái xây dựng trên đó hoặc dựa trên đó mà tồn tại, phát triển"
8
. "Cơ
sở xã hội" chính là tổng thểcác yếu tố xã hội có tác dụng làm nền tảng cho sự
vật, hiện tượng nào đó dựa trên đó để tồn tại, phát triển.
Khi nghiên cứu về các nhân tố xã hội thể hiện các nhu cầu của xã hội
trong việc điều chỉnh pháp luật đối với những lĩnh vực quan hệ xã hội nhất

7
Ông cũng được coi là một trong những ông tổ của xã hội học pháp luật tư sản - PTH.
8
[33]


18
định,GS, TS. Võ Khánh Vinh trong Giáo trình "Xây dựng pháp luật" đã định
nghĩa nhân tố xã hội của hoạt động xây dựng pháp luật như sau: "nhân tố xã
hội của hoạt động xây dựng pháp luật (đặc biệt xây dựng luật) là hiện tượng
của đời sống xã hội ở hình thức này hay hình thức khác, tác động đến việc
làm sáng tỏ nhu cầu điều chỉnh pháp luật, đến việc soạn thảo, thông qua, sửa
đổi, bổ sung hoặc thống nhất văn bản pháp luật và suy cho cùng là tác động
đến nội dung của nó"
9
.
Như vậy, đối với hoạt động lập pháp, cơ sở xã hội của nó là những yếu
tố xã hội làm nền tảng, giúp cho hoạt động lập pháp tồn tại, phát triển, hay nói
cách khác, thể hiện được bản chất và thực hiện đúng chức năng của mình.
Những yếu tố đó thể hiện nhu cầu của xã hội trong việc điều chỉnh

pháp luật đối với các quan hệ xã hội nhất định. Nghĩa là nó giúp xác định
những quan hệ xã hội mới nào hiện nay cần sự điều chỉnh của pháp luật,
những quan hệ xã hội nào không còn cần đến sự điều chỉnh của pháp luật nữa,
hoặc những quan hệ xã hội nào cần có sự thay đổi trong điều chỉnh pháp luật.
Sự thể hiện này còn liên quan tới nhu cầu về mức độ điều chỉnh pháp luật đối
với các quan hệ xã hội (ở tầm Hiến định, luật định hay dưới luật…, ở mức độ
hình sự, dân sự hay hành chính…). Cơ sở xã hội của hoạt động lập pháp còn
nói lên được nhu cầu về cách thức điều chỉnh pháp luật đối với quan hệ xã hội
ấy như: ghi nhận (quy định, cho phép, khuyến khích) hoặc ngăn cấm… Dựa
trên sự thể hiện đó, mà hoạt động lập pháp xác định được hướng đi cho sự tồn
tại, phát triển của mình, thực hiện chức năng điều chỉnh các quan hệ xã hội.
Bên cạnh đó, bằng việc tạo ra các sản phẩm lập pháp (luật, pháp lệnh) dựa
trên sự thể hiện đúng đắn, hợp lý nhu cầu điều chỉnh pháp luật đối với các
quan hệ xã hội, hoạt động lập pháp tự nó đã thực hiện được chức năng giáo
dục ý thức pháp luật đến người dân.

9
[19, tr.40]


19
Do thể hiện được nhu cầu điều chỉnh pháp luật đối với các quan hệ xã
hội nhất định, cơ sở xã hội của hoạt động lập pháp tạo nền tảng để hoạt động
lập pháp đi đúng hướng, thể hiện được bản chất của nó. Bản chất của hoạt
động lập pháp có hai nội dung lớn, thứ nhất là thể hiện và thực hiện ý chí nhà
nước của giai cấp thống trị; thứ hai là thể hiện các quy luật xã hội, các lợi ích
xã hội
10
. Ở Việt Nam, cơ sở xã hội của hoạt động lập pháp phải là những yếu
tố xã hội đóng vai trò quan trọng đối với hoạt đông lập pháp trong quá trình

thể hiện nhu cầu từ thực tiễn cuốc sống, nguyện vọng và ý chí của các tầng
lớp nhân dân, các lợi ích khác nhau.
Như vậy, có thể định nghĩa "cơ sở xã hội của hoạt động lập pháp" như
sau: Cơ sở xã hội của hoạt động lập pháp là tổng thể các yếu tố của đời sống
xã hội thể hiện nhu cầu điều chỉnh pháp luật đối với các quan hệ xã hội thuộc
các lĩnh vực khác nhau,bảo đảm cho hoạt động lập pháp thể hiện được bản
chất và thực hiện đúng chức năng của nó. .
Các yếu tố xã hội cấu thành nên cơ sở xã hội của hoạt động lập pháp có
nhiều dang.
Nếu căn cứ vào nguồn gốc, bản chất, có thể phân chia các yếu tố đó
thành các yếu tố thuộc cơ sở hạ tầng (như kinh tế, sinh thái, nhân khẩu học,
địa lý học) và các yếutố thuộc kiến trúc thượng tầng (như chính trị, xã hội,
văn hóa, đạo đức, tâm lý…).
Nếu căn cứ vào cách thức tác động, có thể phân chia thành các yếu tố
cơ bản (những yếu tố bên ngoài, làm hình thành nên pháp luật) và các yếu tố
bảo đảm (các yếu tố bên trong, yếu tố thủ tục của hoạt động lập pháp)
11
. Các
yếu tố cơ bản tác động đến hoạt động lập pháp là các yếu tố như kinh tế,
chính trị, xã hội, văn hóa, sinh thái… Các yếu tố bảo đảm tác động đến hoạt
động lập pháp bao gồm: các yếu tố tổ chức, thông tin, khoa học và kế hoạch -

10
Vấn đề này sẽ được phân tích kỹ ở phần 2.1.1.1 - PTH.
11
[19, tr.41].


20
vốn là bốn phạm trù cơ bản đặc trưng cho mọi hoạt động quản lý. Tuy nhiên,

luận văn này quan tâm chủ yếu đến những yếu tố cơ bản làm cơ sở xã hội cho
hoạt động lập pháp.
1.1.3. Mối quan hệ giữa hoạt động lập pháp và cơ sở xã hội của nó
1.1.3.1. Vai trò của yếu tố lợi ích đối với hoạt động lập pháp
Như đã phân tích, hoạt động lập pháp là một hoạt động có ý thức của
con người, do vậy, trước hết, nó phản ánh và nhằm phục vụ cho lợi ích của
con người. Con người là mục tiêu, động lực phát triển của nó. Trong sự vận
động của đời sống, lợi ích là cái tồn tại khách quan, nhưng lại được phản ánh
một cách chủ quan trong ý thức của con người, đặc biệt trong xã hội có giai
cấp. Thông qua pháp luật, bằng hoạt động lập pháp, giai cấp thống trị khẳng
định và bảo vệ các quan hệ xã hội phù hợp với lợi ích cơ bản của giai cấp
mình, trên cơ sở cân nhắc một cách phù hợp với các lợi ích xã hội ở mỗi giai
đoạn khác nhau.
Các lợi ích trong xã hội có nhiều loại, đôi khi chúng thống nhất, đôi khi
đối lập, mâu thuẫn với nhau. Nếu dựa vào phạm vi quan hệ xã hội, người ta
chia thành: lợi ích vật chất, lợi ích tinh thần và lợi ích chính trị. Lợi ích vật
chất là các lợi ích trong quan hệ sản xuất, phân phối và trao đổi. Nó là lợi ích
mang tính quyết định đối với hoạt động lập pháp. Lợi ích tinh thần gắn liền
với các giá trị tinh thần, các sản phẩm của sản xuất tinh thần (lợi ích văn hóa,
khoa học và đạo đức của con người). Lợi ích chính trị là những lợi ích quyền
lực của nhà nước, của mối quan hệ lẫn nhau của các giai cấp và của các nhóm
bên trong các giai cấp, giữa các dân tộc và các nhà nước. Cơ sở của các lợi
ích chính trị là lợi ích kinh tế, tuy vậy, lợi ích chính trị vẫn có tác động đáng
kể đến lợi ích kinh tế và các lĩnh vực khác trong xã hội.
Nếu dựa vào chủ thể, người ta phân lợi ích thành hai loại: lợi ích xã hội
(lợi ích của xã hội, lợi ích của giai cấp, của nhóm xã hội, tập thể) và lợi ích cá


21
nhân. Mỗi loại lợi ích này đều có thể hàm chứa ba loại lợi ích nói trên. Việc

cân nhắc đầy đủ và hài hòa mối quan hệ giữa lợi ích xã hội và lợi ích cá nhân
cũng luôn là một nội dung then chốt trong hoạt động lập pháp. Đó không chỉ
là vấn đề giữa lợi ích của số đông (xã hội) và thiểu số (cá nhân) mà còn là vấn
đề làm thế nào để lợi ích của chính bản thân nhà lập pháp cũng không mâu
thuẫn với những lợi ích khác trong xã hội và nếu có, làm thế nào để kiểm soát
được những hậu quả tiêu cực có thể xảy ra cho quá trình lập pháp.
Một số nhà nghiên cứu đã đưa ra một cách nhìn khá độc đáo về vấn đề
lợi ích liên quan đến hoạt động lập pháp dưới khía cạnh kinh tế học hành vi,
cụ thể là lý thuyết về có đi có lại trong hành vi kinh tế
12
. Lý thuyết này đưa ra
luận điểm "trong rất nhiều trường hợp, con người luôn ứng xử theo nguyên
tắc có đi có lại: anh tốt với tôi thì tôi tốt lại, anh chơi đẹp với tôi thì tôi công
bằng với anh". Từ đó, vận dụng vào thái độ của xã hội đối với pháp luật do
nhà nước ban hành, họ đặt ra câu hỏi: "khi công dân không thích sử dụng
pháp luật trong các quan hệ xã hội thì phải chăng, pháp luật đối xử với người
dân không tốt lắm, không đẹp lắm và không công bằng lắm, nên người dân
mới quay lưng lại với pháp luật như thế?". Bốn dẫn chứng minh họa cho câu
trả lời
13
(hiển nhiên là câu trả lời khẳng định) thực chất là những lập luận sắc
bén liên quan đến vấn đề lợi ích, nói một cách chung nhất là lợi ích giữa nhà
nước và nhân dân, nói một cách cụ thể hơn là những xung đột về các nhóm lợi
ích khác nhau trong xã hội.
Một cách tiếp cận khác - PGS, TS. Phạm Duy Nghĩa cho rằng: "đã tới
lúc phải nhận diện nhà nước như một búi quyền lực luôn có nguy cơ bị giành

12
[44, tr.8 - 11]
13

1) Pháp luật mang nặng tính "công cụ của nhà nước" (nhà nước bảo vệ vị thế và quyền lực của mình, ít khi
chăm lo bảo vệ quyền của dân); 2) Pháp luật vẫn còn hà khắc (quá nghiêng về trừng phạt); 3) Chưa chú ý
điều chỉnh mối quan hệ giữa người dân với nhau (hay chưa quan tâm tới lĩnh vực luật tư - hạt nhân của xã hội
dân sự); 4) Pháp luật thiếu công tâm và công bằng (do tính "công cụ của nhà nước" vẫn còn nặng nề)


22
giật từ vô vàn các nhóm lợi ích khác nhau"
14
. Hay nói đúng hơn, trong thời
điểm hiện nay, đặc biệt trong bối cảnh Việt Nam - lợi ích nhà nước được
khẳng định là lợi ích của nhân dân - thì không còn phù hợp khi khẳng định về
sự mâu thuẫn giữa lợi ích của nhà nước với lợi ích của nhân dân, mà cần phải
thấy được tính đa dạng về lợi ích trong bản thân chính quyền lực đại diện cho
nhân dân của nhà nước. Từ đó, đòi hỏi Nhà nước, thông qua pháp luật, phải
thể hiện được "năng lực phản ứng" của mình trên cơ sở nhận thức được bản
chất của "búi quyền lực" với sự tranh giành của "vô vàn các nhóm lợi ích khác
nhau" đó.
Hiển nhiên, trên đây mới chỉ là một số cách tiếp cận khác nhau - trong
rất nhiều cách tiếp cận đối với vấn đề có nội hàm khá rộng mà chúng ta đang
bàn đến - sự tác động của lợi ích nói riêng cũng như của các yếu tố xã hội nói
chung đối với hoạt động lập pháp. Tuy nhiên, chúng tôi cho rằng, nhữnhg
quan điểm này cũng góp phần chỉ ra một triết lý cơ bản trong hoạt động lập
pháp: đó là nếu như không bảo đảm được sự cân nhắc đầy đủ, hài hòa đối với
các quy luật xã hội, mà trước hết là quy luật lợi ích, thì mục đích đầu tiên của
hoạt động lập pháp - điều chỉnh các quan hệ xã hội - sẽ không thể thực hiện
được. Và đương nhiên, tính khả thi cho các sản phẩm của hoạt động này là
khó có thể khẳng định trong cuộc sống.
Mục đích của pháp luật là nhằm trở thành phương tiện điều chỉnh các
quan hệ xã hội. Nhưng nếu trong quá trình làm luật, việc nhận thức không đầy

đủ các khuynh hướng vận động và phát triển của các quy luật kinh tế - xã hội,
pháp luật sẽ không trở thành phương tiện hoàn thiện các quy luật đó. Đồng
thời, do tính vận động, phát triển biện chứng của lợi ích, pháp luật trong giai
đoạn này có thể phản ánh phù hợp các lợi ích trong xã hội, nhưng một thời
gian nhất định sau đó, nó lại trở nên lỗi thời, không phù hợp khi những xung

14
[47, tr.3 -5]


23
đột lợi ích khách quan mới lại xuất hiện trong xã hội. Do đó, hoạt động lập
pháp không chỉ có nhiệm vụ làm sáng tỏ các lợi ích, mà còn phải giải quyết
kịp thời các mâu thuẫn có thể nảy sinh do xuất hiện nhu cầu khách quan mới.
Việc nhận thức lợi ích đúng đắn phải dựa trên sự nhận thức các quy luật phát
triển khách quan của xã hội cộng với việc nhận thức các điều kiện xã hội cụ
thể.
1.1.3.2. Sự nhận thức mối liên hệ giữa cơ sở xã hội và hoạt động lập pháp
- Là một nhân tố chủ quan của lịch sử, hoạt động lập pháp chịu sự tác
động và nằm trong mối liên hệ ràng buộc với các điều kiện khách quan. Các
điều kiện khách quan của lịch sử không chỉ là những yếu tố tự nhiên mà còn
là và chủ yếu là những kết quả hoạt động của chính con người. Các điều kiện
khách quan của lịch sử bao gồm các nhân tố về kinh tế, sinh thái, địa lý, chính
trị, pháp luật, văn hóa - xã hội… Trong những yếu tố tác động lên hoạt động
lập pháp này, các yếu tố kinh tế giữ vai trò quyết định, chi phối; yếu tố chính
trị có vai trò đinh hướng quan trọng; các yếu tố xã hội (như văn hóa- xã hội,
địa lý… ) khác có tác dụng bảo đảm cho hoạt động xây dựng pháp luật.
Theo quy luật phát triển của xã hội, hoạt động lập pháp, trong quá trình
phản ánh các quy luật xã hội, có thể là nhân tố sáng tạo cũng có thể là nhân tố
phá hoại, thúc đẩy hoặc kìm hãm sự phát triển xã hội. Nó có vai trò sáng tạo,

tích cực và có tác dụng thúc đẩy tiến trình lịch sử xã hội khi phù hợp với quy
luật phát triển xã hội. Ngược lại, nếu trái với quy luật xã hội sẽ cản trở sự phát
triển của lịch sử, cũng như các hoạt động khác của con người, hoạt động lập
pháp sẽ gây nên những hậu quả tiêu cực đối với xã hội, trước hết là đối với
những quan hệ xã hội mà nó điều chỉnh. Nếu có sự "vênh", lệch giữa những
tính toán của nhà lập pháp với cơ sở xã hội và những quy luật xã hội chi phối
nó, thì hậu quả không mong muốn xảy ra cho văn bản luật và những quan hệ
xã hội chịu sự điều chỉnh của đạo luật đó là không tránh khỏi. Hậu quả nhẹ


24
nhàng nhất mà người ta có thể chờ đợi là việc đạo luật kém khả thi, khó đi
vào cuộc sống. Hậu quả nặng hơn là đạo luật không thể đi vào cuộc sống,
không thực hiện được nhiệm vụ điều chỉnh quan hệ xã hội của nó - hay còn
gọi là "luật chết". Hậu quả nặng nề hơn cả là việc gây ra những tác động tiêu
cực lên các quan hệ xã hội được đạo luật điều chỉnh. Hậu quả này còn đáng sợ
hơn việc tạo ra "luật chết" bởi những tiêu cực, sai trái mà nó có thể gây ra cho
toàn xã hội và việc khắc phục là rất tốn kém, dài lâu.
Cần khẳng định rằng, các yếu tố xã hội có mối liên hệ chặt chẽ với
nhau và sự tác động của chúng lên pháp luật và hoạt động lập pháp nói chung
là nằm trong mối liên hệ hữu cơ với nhau chứ không phải là tác động một
cách tách rời, đơn lẻ. Tuy nhiên, ở một phạm vi nhất định, mỗi yếu tố vẫn có
những ảnh hưởng, tác động nhất định tới pháp luật và hoạt động lập pháp, đôi
khi, nổi trội và mạnh mẽ hơn các yếu tố kia do những điều kiện nào đó đưa
lại.
- Ở mỗi xã hội khác nhau với cơ sở xã hội khác nhau, hoạt động lập
pháp cũng có những đặc trưng khác nhau. Trong xã hội chiếm hữu nô lệ và
xã hội phong kiến, trình độ kinh tế - xã hội còn thấp, pháp luật chỉ phục vụ lợi
ích của thiểu số trong xã hội, do đó, nó mang tính tùy tiện, hà khắc, độc đoán,
chủ yếu tập trung củng cố quyền lực của giai cấp thống trị. Lĩnh vực luật

được ưu tiên vì thế là luật hình sự (để phục vụ cho việc đàn áp, bóc lột). Nhà
nước tư sản ra đời đánh dấu một bước ngoặt về hình thái phát triển của xã hội.
Cho đến nay, các tư tưởng tiến bộ nhân văn làm tiền đề cho cách mạng tư sản
như "chủ quyền nhân dân", khế ước xã hội, quyền tự nhiên, nhân quyền…
ngày càng được hoàn thiện và phát triển trong xã hội hiện đại. Pháp luật từ
thời kỳ tư sản trở đi ngày càng tiến bộ, nhân đạo, văn minh, phục vụ và hướng
tới con người. Ngày nay, lĩnh vực pháp luật dân sự - lĩnh vực luật tư - là lĩnh
vực pháp luật chiếm ưu thế và là tiêu chí đánh giá sự tiến bộ về lập pháp của


25
bất cứ quốc gia nào, thể hiện quan điểm mới của xã hội: tôn trọng và đề cao
cá nhân, đề cao con người, con người là trung tâm và là mục tiêu, động lực
phát triển của xã hội.
- Với sự đa dạng của các yếu tố xã hội, mỗi đạo luật lại có một đặc thù
riêng về cơ sở xã hội của nó. Mỗi yếu tố kinh tế, chính trị, văn hóa, xã hội,
tôn giáo… đóng vai trò nhất định trong quá trình hình thành nguyên nhân thúc
đẩy cho sự ra đời hay sửa đổi, bổ sung một đạo luật. Đồng thời, sự hiện diện
của lợi ích trong việc tiến hành hoạt động lập pháp ở mỗi đạo luật cũng lại
mang những sắc thái khác nhau. Các yếu tố này tác động lên cả nội dung đạo
luật cũng như cách thức xây dựng đạo luật đó. Ví dụ như những vấn đề đang
mang tính thời sự nổi cộm ở nhiều quốc gia hiện nay cũng chính là những nội
dung lập pháp quan trọng và được chú ý nhiều nhất ở các nước. Đó có thể là
các vấn đề về chống khủng bố (được quan tâm hàng đầu ở các nước phương
Tây hiện nay), chống tham nhũng (đặc biệt có ý nghĩa ở các quốc gia đang
phát triển như Trung Quốc, Việt Nam…), hoặc các vấn đề mang tính toàn cầu
như: bảo vệ môi trường, chống ma túy, các bệnh dịch truyền nhiễm thế kỷ
(AIDS, cúm gà…)… Tuy nhiên, vì những lợi ích khác nhau mà nội dung lập
pháp ở mỗi quốc gia, hoặc các đạo luật ngay trong một quốc gia, lại có những
mục đích khác nhau. Cùng là về vấn đề chống khủng bố, nhưng nội dung

hoặc đối tượng trong các đạo luật chống khủng bố ở nước này sẽ khác với
nước khác. Hoặc cùng về vấn đề bảo vệ môi trường, nhưng cách thức và mức
độ bảo vệ môi trường sẽ khác nhau trong từng đạo luật hoặc trong nội dung
lập pháp của các quốc gia.
Đối với cách thức xây dựng luật, sự tác động này cũng vô cùng rõ rệt.
Các nước theo thuyết "tam quyền phân lập" sẽ có cách thức tiến hành hoạt
động lập pháp khác hẳn so với các nước không theo thuyết phân quyền (hoạt
động lập pháp được tiến hành với số lượng các nhà lập pháp chuyên nghiệp


26
khác nhau, vai trò mạnh hay yếu của các UB thẩm tra…). Ở các nước dân
chủ, thông tin công khai tới dân chúng một cách cập nhật và minh bạch, chính
xác (qua các nguồn thông tin, đặc biệt là thông tin đại chúng) về hoạt động
lập pháp là bắt buộc và ngày càng được mở rộng… Sự tham gia của các chủ
thể khác nhau trong xã hội cũng ảnh hưởng không nhỏ tới chất lượng của các
đạo luật. Ví dụ như đối với một đạo luật về đầu tư nước ngoài, nếu bên cạnh
sự tham gia của các chủ thể luật định là các chuyên gia của các Bộ, ngành…
còn có cả sự đóng góp ý kiến của các nhà đầu tư nước ngoài thì cơ sở cho
việc luận chứng của đạo luật ấy sẽ khách quan, khoa học và toàn diện hơn bởi
nó đã hướng tới một chủ thể cơ bản phù hợp với quan hệ xã hội mà đạo luật
ấy cần điều chỉnh.
1.2. Đặc điểm cơ sở xã hội của hoạt động lập pháp
Trong quan hệ với hoạt động lập pháp, các yếu tố xã hội không tác
động đến hoạt động lập pháp một cách tách rời, đơn lẻ, mà nằm trong mối
quan hệ gắn bó, chặt chẽ với nhau. Do đó, khi xem xét cơ sở xã hội của hoạt
động lập pháp đối với một đạo luật, bao giờ cũng phải đặt hoạt động lập pháp
và đạo luật ấy trong tổng thể những tương tác của các yếu tố xã hội. Tuy
nhiên, trong từng yếu tố xã hội làm nên cơ sở xã hội của hoạt động lập pháp
cụ thể sẽ có những đặc trưng riêng về nội dung và cách thức tác động. Việc

phân tích nội dung một số yếu tố xã hội sau đây nhằm làm rõ đặc điểm của cơ
sở xã hội của hoạt động lập pháp trong quan hệ với hoạt động lập pháp.
1.2.1. Yếu tố kinh tế
Các điều kiện kinh tế không chỉ là nguyên nhân trực tiếp quyết định sự
ra đời của pháp luật mà còn quyết định toàn bộ nội dung và sự phát triển của
nó. Sự phụ thuộc của pháp luật vào kinh tế thể hiện ở các phương diện: 1) Cơ
cấu kinh tế, hệ thống kinh tế quyết định cơ cấu của hệ thống pháp luật; 2)
Tính chất của các quan hệ kinh tế, của cơ chế kinh tế quyết định tính chất của