Sáng kiến kinh nghiệm Tạo chất văn cho bài văn nghị luận xã hội

SKKN nm 2011 GV: Nguyn Th Hnh - THPT Chuyờn tnh Lo Cai
tạo chất văn cho bi văn nghị luận xã hội
A. t vn :
Lí do chọn đề ti:
1.1.
Thực trạng việc học sinh viết kiểu bài nghị luận về một vấn đề xã hội

thiếu chất văn.

- Nghị luận về một vấn đề xã hội đã từng đợc đề cập đến trong chơng trình cải
cách giáo dục song cha đợc chú trọng, thời lợng dành cho phần học này chỉ
có 2 tiết, giáo viên trực tiếp giảng dạy cũng cha chú ý hớng dẫn học sinh kỹ
năng làm kiểu bài này. Nay chơng trình của Bộ giáo dục và đào tạo có đặc biệt
chú trọng rèn luyện cho học sinh kỹ năng nghị luận về một vấn đề xã hội trong
suốt cả chơng trình: THCS, THPT. Đặc biệt đa nội dung này vào các kì thi
chọn học sinh giỏi cấp Quốc gia, tuyển sinh vào các trờng đại học, cao đẳng và
tốt nghiệp THPT. Vì vậy tiếp cận với vấn đề này giáo viên còn có nhiều lúng
túng, vớng mắc.
- Thực tế hiện nay học sinh viết nghị luận xã hội khô khan, thiếu chất văn. Bài
viết không sinh động, ý còn nghèo nàn, lập luận thiếu lo gic chặt chẽ. Bài viết
không thực sự có hiệu quả, thuyết phục đợc ngời đọc.
1.2. ý nghĩa thực tiễn
: Giáo viên hớng dẫn học sinh viết văn nghị luận xã hội
có chất văn.
2. Mục đích nghiên cứu: Trong b mụn Ng vn, ngoi vic hng dn hc
sinh tip nhn kin thc, ngi giỏo viờn vn cũn cú trỏch nhim giỳp hc sinh bit
cỏch to lp vn bn qua nhng tit lm vn. Trong cỏc loi vn bn m hc sinh
cn bit to lp thỡ vn bn ngh lun (gm c ngh lun vn hc v ngh lun xó
hi) l loi vn bn rt quan trng vỡ nú giỳp hc sinh rốn luyn v phỏt trin t
duy lụ-gớc, th hin trỡnh kin thc v cỏc k nng lm vn. ng thi, õy cng
l loi vn bn m ngi ra trong cỏc kỡ thi quan trng yờu cu hc sinh thc

hin.
i vi c hc sinh v giỏo viờn vn, nu ngh lun vn hc l kiu bi ó
quen thuc nờn vic x lý khỏ d dng thỡ ngh lun xó hi tuy khụng phi kiu bi
mi song do trc õy ớt c s dng nờn ớt nhiu cú khú khn khi trin khai.
Vit c mt bi ngh lun xó hi t yờu cu ó khú, vit mt bi vn ngh lun
xó hi hay li cng khụng phi vn n gin. Ngi vit chuyờn ny ó tng
thit k hng dn lm bi vn ngh lun xó hi trong nh trng ph thụng, õy
ch xin bn thờm v mt khớa cnh rt quan trng trong lm vn ngh lun xó hi
bi vit ca hc sinh t cht lng cao: ú l cỏch to cht vn cho bi vn ngh
lun xó hi.
3. Giới hạn của đề ti:
Hớng dẫn học sinh viết văn nghị luận xã hội có chất văn.
4. Lịch sử vấn đề:
Hiện nay cha có giáo viên đề cập đến. Vì vậy, tôi mạnh dạn đa ra
vấn đề trên để cùng đồng nghiệp trao đổi.
B. Trin khai vn :
SKKN nm 2011 GV: Nguyn Th Hnh - THPT Chuyên tnh Lào Cai
I. Gii thuyt chung:
1. Cht vn:
Hiu mt cách đn gin, "cht vn" là tính cht to nên v đp vn chng
ca mt vn bn - nó bao gm các yu t cm xúc, hình nh và chiu sâu suy ngh
bc l qua cách din đt, trình bày ca ngi vit. Các yu t này không tn ti
đc lp mà luôn song hành, hoà quyn vào nhau khi ngi to lp vn bn la
chn t ng và các phng thc din đt.
Mt bài vit đc cho là có "cht vn" khi li vn đc vit t nhit tình sôi
ni và nim tin vng chc ca ngi vit vào điu mình đnh trình bày, khi ngôn
ng đc s dng chuyn ti mt cách tinh t và sâu sc nhng cm xúc, tình cm
và suy ngh trong lòng, khi ý tng đc th hin sinh đng bng th ngôn ng
giàu hình nh và giàu cm xúc. Nhng nh th cng có ngha không phi c có
cm xúc hoc có hình nh là có "cht vn". Cm xúc y, hình nh y phi ny n

sinh sôi trên s hình thành, tn ti ca chính ý tng - mà ý tng ca ngi vit
phi là ý tng đc đnh hình tht rõ ràng bng các lun đim xác đáng, có c s
khoa hc cng nh thc tin.
2. Bài vn ngh lun xã hi:
Ngh lun xã hi là th vn hng ti phân tích, bàn bc v các vn đ xã
hi (mi quan h con ngi trong xã hi, nhng đòii hi ca cuc sng cng nh
yêu cu ca con ngi, thc trng xã hi và các hin tng đi sng ) Mc đích
cui cùng ca nó là là th hin chính kin, quan nim ca ngi vit v vn đ đt
ra đng thi to ra nhng tác đng tích cc đn con ngi và nhng mi quan h
gia ngi vi ngi trong xã hi.
Yêu cu đi vi bài vn ngh lun xã hi trc ht cng là đm bo k nng
ngh lun nói chung (tp trung hng ti lun đ đ bài vit không tn mn, có ý
thc trin khai thành nhng lun đim cht ch, nht quán, tìm đc nhng dn
chng xác đáng, giàu sc thuyt phc). Bên cnh đó, bài vn ngh lun xã hi cng
cn đm bo v kin thc mang màu sc chính tr-xã hi ( nhng hiu bit v chính
tr - pháp lut, nhng kin thc nn tng v truyn thng lch s, vn hóa, đo đc,
tâm lý-xã hi…, nhng tin tc thi s cp nht…); đm bo mc đích, t tng:
phi vì con ngi, vì s tin b chung ca toàn xã hi. Tuy nhiên, ngay c khi
nhng yêu cu này đã đt đc ri thì bài vn cng cha th to đc sc lôi cun,
hp dn đ có th va thuyt phc v trí tu va lay đng tâm hn tình cm ca
ngi đc, ngi nghe. Mt bài vn dù bàn lun v đi tng gì, bng phng
pháp ngh lun nào cng cn có cht vn nh mt th hng sc đc trng to sc
hp dn cho d v ca t tng, tình cm, nhn thc đc th hin trong đó.
3. Cht vn trong bài vn ngh lun xã hi:
Trc ht, mt bài vn ngh lun xã hi đc xem là có cht vn khi bên
cnh h thng ý mch lc, sc so, ngi vit còn th hin lòng nhit tình trong
cách th hin chính kin, quan nim ca cá nhân mình v vn đ đa ra bàn lun.
Lòng nhit tình y trc ht đc bc l  thái đ nghiêm túc xem xét vn đ mt
cách thu đáo đ có th đi đn cùng trong ct ngha, lí gii và đánh giá. ng thi,
khi có lòng nhit tình, ngi vit bao gi cng th hin mt thái đ, lp trng rõ

SKKN nm 2011 GV: Nguyn Th Hnh - THPT Chuyên tnh Lào Cai
ràng đi vi vn đ (đng tình hay phn đi, khen hay chê, tin tng hay còn nghi
ng ).Bên cnh đó, yu t cm xúc là không th thiu: nim vui, s tin tng vi
điu tt, ni bn khon, trn tr vi nhng vn đ bc xúc trong xã hi và đi sng
con ngi, ni đau bun và khát vng đi thay trc nhng mt mát, bng hoi
Tuy nhiên, dù có lòng nhit tình song nu thiu đi s tinh t trong cách biu
hin thì không nhng không đt hiu qu mà còn gây phn cm, phn tác dng
(cng nh trong cuc sng, b khinh ghét khin ngi ta mc cm, bun bã cô đn,
song đôi khi tình yêu không đc th hin đúng cách, đúng đi tng cng gây
mt mi, khó chu không kém). Ngôn ng chính xác, truyn cm, cách din đt
giàu hình nh, s dng hp lý và sáng to nhng cách liên tng, so sánh là điu
cn thit đ góp phn to cht vn cho bài vn ngh lun xã hi - nht là nhng bài
vn ngh lun v t tng - đo lý có ý ngha thit thc và gn gi trong đi sng
ca con ngi (tình bn, tình cm gia đình, thái đ đo đc đi vi con ngi ).
II. Cách to cht vn trong bài vn ngh lun xã hi:
1. Hình thành ý tng và xác đnh thái đ:
1.1. Hình thành ý tng:
Do trong nhà trng ph thông, các bài vit đu trin khai t yêu cu ca đ
bài trong sách giáo khoa hoc do giáo viên ra nên ý tng ln bao trùm toàn b bài
vit phi là điu mà đ bài yêu cu bàn lun. Nói cách khác, ý tng cn đc hình
thành trên chính yêu cu ca đ bài.Vì vy, đ hình thành ý tng, vic đu tiên là
đc k và xác đnh yêu cu đ. Hãy đc mt s đ bài sau đây:
 s 1. Suy ngh ca anh (ch) v thành công và tht bi?
 s 2. Ngh s ng Thái Sn tng có ln tâm s: "Lúa càng nng ht thì
càng tru bông, gin d cúi đu"(Theo VitNamNet).
Anh (ch) có suy ngh gì trc li tâm s trên?
 s 3.Trong cun Chia s tâm hn và quà tng cuc sng ca hai tác gi
Jack Canfield và Mark Victor Hasen (NXB tng hp thành ph H Chí Minh,
2005) có mu chuyn sau:
Ti mt th trn nh  Tây Ban Nha, có mt ngi đàn ông tên Jorge va cãi

vã d di vi cu con trai Paco ca mình. Ngày hôm sau ông phát hin ging ca
Paco trng không - cu bé đã b nhà đi. Vt qua cm giác n nn, hi hn v
nhng điu đã xy đn, Jorge nhìn li mình và nhn ra rng, vi ông, cu con trai
quan trng hn tt c. Vi mong mun bt đu li, Jorge đn mt ca hiu ni
ting  trung tâm th trn và dán mt tm giy có dòng ch: "Paco, con hãy tr v
nhà. B yêu con. Hãy gp b  đây vào sáng mai con nhé!". Sáng hôm sau, khi
Jorge đn ca hiu, thì không ch có mt, mà đn by cu bé cùng có tên Paco b
nhà ra đi đã đng đi  đy
c mu chuyn trên, anh (ch) có suy ngh gì?
 s 4. Nhà bác hc Ác-si-mét tng nói: "Hãy cho tôi mt đim ta, tôi s
nâng bng c trái đt lên".
Nu đc chn ba đim ta cho cuc đi mình, anh (ch) s chn nhng
đim ta nào?
SKKN nm 2011 GV: Nguyn Th Hnh - THPT Chuyên tnh Lào Cai
 s 5. Trong b sách "Ht ging tâm hn" ca NXB tng hp TP H Chí
Minh nm 2008 có mu chuyn sau:
Hai ngi bn cùng đi qua sa mc. Trong chuyn đi, gia hai ngi có xy
ra mt cuc tranh lun và mt ngi ni nóng không kim ch đc mình đã nng
li mit th ngi kia. Cm thy b xúc phm, anh không nói gì, ch vit lên cát:
"Hôm nay, ngi bn tt nht ca tôi đã làm khác đi nhng gì tôi ngh". H đi
tip, tìm thy mt c đo và quyt đnh đi bi. Ngi b mit th lúc nãy bây gi
đui sc và chìm dn xung. Ngi bn kia tìm cách cu anh. Thoát khi vng ly,
anh ly mt ming kim loi khc lên đá: "Hôm nay, ngi bn tt nht ca tôi đã
cu sng tôi". Ngi bn kia hi: "Ti sao khi tôi xúc phm anh, anh vit lên cát,
còn bây gi anh li khc lên đá?"
Anh (ch) hãy lý gii điu mà ngi bn kia thc mc.
 s 6. Suy ngh ca anh (ch) v vn đ đt ra trong câu nói sau: "Ch có
tinh thn đc lp và t trng mi có th nâng chúng ta lên trên nhng nh nhen ca
cuc sng và nhng bão táp ca s phn" (A.Puskin)
 s 7.Bàn v phng thc giáo dc con ngi, Kakura khng đnh: "Con

ngi không phi là cái bình nc cn đc đ đy mà là mt ngn đèn cn đc
thp sáng". Hãy trình bày suy ngh ca anh (ch) v quan nim trên.
 s 8. "Cuc sng riêng không bit đn gì ht  bên kia ngng ca nhà
mình là mt cuc sng nghèo nàn, dù nó có đy đ tin nghi đn đâu đi na. Nó
ging nh mt vn cây đc chm sóc cn thn, đy hoa thm, sch s và gn
gàng. Mnh vn này có th làm ch nhân ca nó êm m mt thi gian dài, nht
là khi lp rào bao quanh không còn làm h vng mt na. Nhng h có mt cn
giông t ni lên là cây ci s b bt khi đt, hoa s nát và mnh vn s xu xí
hn bt kì mt ni hoang di nào. Con ngi không th hnh phúc vi mt hnh
phúc mng manh nh th. Con ngi cn mt đi dng mênh mông b bão táp
làm cho ni sóng, nhng ri li phng lì và trong sáng nh trc. S phn ca
nhng cái tuyt đi cá nhân, không bc l ra khi bn thân, chng có gì đáng thèm
mun".
(Theo A.L.Ghec-xen, 3555 câu danh ngôn, NXB Vn hoá - Thông tin, Hà
Ni, 1997)
on trích trên gi cho anh (ch) điu gì?
 s 9. "Ta hi mt con chim: Ngi cn gì? Chim tr li: Ta cn bay. Mt
con chim đc n kê béo trong lng s tr thành con gà bé bng ti nghip và vô
dng. Ta hi mt dòng sông: Ngi cn gì? Sông tr li: Ta cn chy. Mt dòng
sông không chy s tr thành vng nc khô cn dn ri bin mt. Ta hi mt con
tàu: Ngi cn gì? Con tàu tr li: Ta cn đc ra khi. Mt con tàu không ra
khi ch là vt bit ni trên mt nc và s chìm dn theo thi gian. Ta hi mt
con ngi: Ngi cn gì? Con ngi này tr li: Ta cn đc lao đng trong sáng
to"
(Nhng câu hi không lãng mn- NguyÔn Quang ThiÒu - Viet Nam Net -
Thø 5, ngµy 7 th¸ng 1 n¨m 2010).
Trình bày suy ngh ca anh (ch) v vn đ đc đt ra trong đon vn trên.
SKKN nm 2011 GV: Nguyn Th Hnh - THPT Chuyên tnh Lào Cai
c k đ, chú ý vào nhng cm t, hình nh và cách din đt, hc sinh s
nhn ra yêu cu mà ngi ra đ đt ra:

 s 1:  bài yêu cu hc sinh bàn lun v thành công và tht bi. ây là
dng đ giao thoa gia hai dng ngh lun v mt t tng - đo lý và ngh lun v
mt hin tng đi sng. Vì vy, hc sinh cn linh hot kt hp cách lp và trin
khai ý ca c hai dng đ này. Cn làm rõ khái nim thành công, tht bi; c s
dn ti thành công, tht bi; cách ng x thng thy trc thành công, tht bi
ca ngi trong và ngoài cuc; đ xut cách ng x nên có vi thành công và tht
bi ca bn thân cng nh ca ngi khác.
 s 2:  bài yêu cu trình bày suy ngh v mt li tâm s ca ngh s
ng Thái Sn - mt ngi đã gt hái nhiu thành công trên con đng âm nhc.
Trong câu nói này, ngi đc va thy mt tâm s, nhn nh ca ngi ngh s li
va thy mt vn đ t tng - đo lí đc đt ra: ng x và nhân cách ca nhng
ngi thc s thành công vi nhng đóng góp cho cuc sng. T vn đ đc đt
ra, mi ngi s rút ra đc bài hc cho mình trong cuc sng cng nh trong ng
x.
Vi đ bài này, hc sinh nên x lí theo bn bc: ct ngha - lý gii - đánh
giá - liên h, m rng đ va th hin đc nhn thc v vn đ va th hin
nhng cm nhn v nó trong chính thc t cuc sng ca bn thân.
 s 3:  bài yêu cu hc sinh bày t suy ngh v vn đ đc đt ra t
mu chuyn đc trích dn.  thc hin đc yêu cu đ, hc sinh trc ht cn
xác đnh chính xác vn đ đt ra bng vic đc k vn bn đc dn, tìm nhng
thông tin quan trng trong đó. Có ba thông tin đc bit quan trng, không th b
qua đ nhn din vn đ: suy ngh ca ngi cha "vi ông, cu con trai quan trng
hn tt c", li ngi cha nhn nh ti cu con trai "Paco, con hãy tr v nhà. B
yêu con. Hãy gp b  đây vào sáng mai con nhé" và hiu qu ca li nhn đó -
không ch có mt mà ti by cu bé có tên Paco b nhà ra đi đã dng đi  đy. T
vic xác đnh chính xác vn đ đt ra, cn có s lý gii thích hp và liên h m
rng đ bài vit tr nên thuyt phc.
 s 4:  bài thuc dng đ ngh lun v mt t tng, đo lí. Vn đ cn
ngh lun đã đc bc l khá rõ trong đ bài: đim ta trong cuc đi mi ngi.
 thc hin yêu cu ca đ bài, hc sinh cn gii ngha khái nim "đim ta" và

xác đnh đim ta cn thit cho bn thân mình. S xác đnh này rt t do, điu
quan trng là phi lí gii mt cách hp lí, thuyt phc v s la chn nhng đim
ta đó.
 s 5:  bài yêu cu lý gii điu mà ngi bn trong mu chuyn thc
mc: "Ti sao khi tôi xúc phm anh, anh vit lên cát, còn bây gi (tc là khi tôi cu
anh) anh li vit lên đá?".  thc hin đc yêu cu này, hc sinh cn chú ý s
khác bit v tính cht và kh nng ca hai loi cht liu đá và cát. Song điu quan
trng là chú ý ti s khác bit gia nguyên nhân và ý ngha ca hai hành đng xúc
phm và cu giúp đi vi c hai ngi - ngi hành đng và ngi là đi tng
SKKN nm 2011 GV: Nguyn Th Hnh - THPT Chuyên tnh Lào Cai
ca hành đng đó. T s lý gii mt cách thu đáo v điu này, hc sinh cn rút ra
bài hc v cách sng, cách ng x cho chính mình.
 s 6:  bài yêu cu trình bày suy ngh v vn đ đt ra trong quan nim
ca A.Puskin.  làm đc đ bài này, hc sinh trc ht cn xác đnh chính xác
vn đ  đây là gì, gm các khía cnh nào. Thao tác này thc hin khá d vì nhng
gì cn tìm đã đc bc l khá rõ trong câu nói: tinh thn đc lp - vt lên bão táp
ca s phn, lòng t trng - vt lên nhng nh nhen ca cuc sng. Vn đ còn
li là hc sinh cn bit lí gii vì sao li nh th và đ xut ý kin cá nhân ca mình.
 s 7:  bài yêu cu hc sinh bàn lun quan đim v phng thc giáo
dc con ngi - mt vn đ t tng khá thú v và thit thc đi vi xã hi ta hin
nay.  thc hin yêu cu đ, hc sinh cn chú ý ct ngha các hình nh "bình
nc" và "ngn đèn", các cm t "cn đc đ đy" và "cn đc thp sáng" (nht
là t "đ đy" và "thp sáng") vì đó là nhng t th hin ni dung quan đim ca
Kakura. T đó, hc sinh cn vn dng nhn thc, hiu bit v yêu cu đi vi con
ngi đ lý gii vì sao con ngi không th là bình nc mà phi nh ngn đèn đ
khái quát ý ngha quan đim giáo dc đó đi vi ngi làm công tác giáo dc và
rút ra bài hc cho bn thân (vi t cách là đi tng nhn s giáo dc) trong quá
trình hc tp, tu dng.
 s 8:  bài yêu cu trình bày suy ngh v vn đ cách sng đc đt ra
trong đon trích: ph nhn li sng ích k, "không bit đn gì ht  bên kia ngng

ca nhà mình" và khng đnh li sng hoà nhp, gn bó vi cng đng, vi môi
trng xã hi xung quanh mình.  thc hin yêu cu đ, hc sinh cn bt đu t
vic ct ngha nhng hình nh, nhng cách din đt đc bit trong đon trích đ
xác đnh chính xác vn đ cùng các khía cnh ca nó. T đó, hc sinh cn lý gii
đc vì sao con ngi không nên sng ích k, vì sao cn hoà nhp vi cng đng,
cuc sng vt ra ngoài phm vi cá nhân có ý ngha nh th nào Khi lý gii thu
đáo nhng vn đ này, hc sinh s có đ c s đ đánh giá và đ xut ý kin riêng.
 s 9:  bài yêu cu bàn v vn đ đc đt ra trong đon vn ca tác gi
Nguyn Quang Thiu: vai trò ca lao đng trong sáng to.  thc hin yêu cu
đ, hc sinh cn chú ý ti tng quan gia hai h thng hình nh: con chim và con
gà bé bng, ti nghip và vô dng, dòng sông và vng nc khô cn dn và bin
mt, con tàu và vt bit ni trên mt nc và s chìm dn theo thi gian. Gia hai
h thng y có nhng t ch hot đng lao đng nh bay, chy, ra khi - nhng
hot đng đ con chim, dòng sông, con tàu đc là chính nó và tr nên có giá tr.
T đó, hc sinh s xác đnh đc n ý ca tác gi trong đon vn nh mt c s
hình thành ý tng cho bài vit.
1. 2. Xác đnh thái đ:
 có th bc l mt thái đ đúng đi vi vn đ đt ra, ngoài vic nhn din
chính xác và sâu sc bn cht vn đ, cn có nhng hiu bit nht đnh v chun
mc đo đc và các chun đánh giá chung ca xã hi. Trên c s hiu bit chung
SKKN nm 2011 GV: Nguyn Th Hnh - THPT Chuyên tnh Lào Cai
y, ngi vit cn xem xét vn đ đ có nhng đánh giá chính xác v tính cht ca
nó: tích cc hay tiêu cc, đúng hay sai, phin din hay toàn din S đánh giá này
rt quan trng vì nó là c s đ ngi vit bc l thái đ ca mình: khen hay chê,
đng tình hay phn đi, khâm phc n trng hay bt bình phn n Chng hn, vi
vn đ thành công và tht bi  đ s 1, thái đ cn có là thái đ khách quan đ
xem xét các mt, các biu hin ca vn đ và tha thit mong mun mi ngi nên
có thái đ đúng vi thành công và tht bi ca mình cng nh ca ngi khác. Vi
vn đ cách ng x  đ bài s 2, thái đ cn có là trân trng cách nhìn, cách ngh
ca mt ngi ngh s ni ting đã đt nhiu thành công trên con đng âm nhc

và nghiêm túc phân tích li ích ca s khiêm nhng, gin d trong cách sng,
cách ng x đ t đó bc l nim mong mi s đi thay cách sng  mt b phn
ngi không nh trong xã hi hin ti
Khi bc l thái đ, cn rõ ràng, minh bch song không nên cc đoan vì s
gây phn cm và làm gim tính nghiêm túc ca bài vit. Hãy đc bài vn sau ca
mt em hc sinh lp 12:
 bài
Dân gian ta có câu " hin gp lành" nhng trong tác phm " hin", nhà
vn Nam Cao li đ cho nhân vt Nhu suy ngh“Ti sao  đi li có nhiu s bt
công đn th? Ti sao  hin không phi bao gi cng gp lành? Ti sao nhng k
hay nhn hay nhng thì thng thng li chng đc ai nhng mình? Còn
nhng k thành công thì hu ht li là nhng ngi rt tham lam, chng bit nhn
nhng ai, nhiu khi li xo trá, lc la và tàn nhn, nht là tàn nhn?”.
Anh (ch) có ý kin gì v vn đ đt ra trong nhng câu nói trên? Hãy vit
bài vn bày t ý kin ca mình.
Bài làm
Dân gian ta có câu: “ hin gp lành” nhng trong tác phm “ hin”,
nhà vn Nam Cao – mt nhà vn xut sc ca vn hc hin thc phê phán đã đ
nhân vt Nhu ca mình suy ngh: “Ti sao  đi li có nhiu s bt công đn th?
Ti sao  hin không phi bao gi cng gp lành? Ti sao nhng k hay nhn hay
nhng thì thng thng li chng đc ai nhng mình? Còn nhng k thành
công thì hu ht li là nhng ngi rt tham lam, chng bit nhn nhng ai, nhiu
khi li xo trá, lc la và tàn nhn, nht là tàn nhn?”. ây mi thc là l sng 
đi.
Khi xa ta bé, ta đã tng đc nghe rt nhiu câu chuyn c tích k v
nhng con ngi lng thin tuy ban đu có gp gian truân sóng gió nhng ri
cui cùng, h cng tìm thy nim vui, hnh phúc cho chính mình, còn nhng k
đc ác, xu xa s b trng pht đích đáng, phi nhn kt thúc “ác gi ác báo”.
Nhng đó ch là chuyn có trong sách v, nó không hin hu trong cuc sng thc
này. Mc dù cái thin và cái ác luôn song hành  tt c mi thi đi song cuc đi

là mt chui bt công, không có s trng pht đích đáng cho k có ti và không
hn lúc nào cng có phn thng xng đáng cho ngi có công.
SKKN nm 2011 GV: Nguyn Th Hnh - THPT Chuyên tnh Lào Cai
Nhân vt Nhu hay chính là ting nói ca nhà vn Nam Cao tht lên rng:
“Ti sao  đi li có nhiu s bt công đn th?” Câu hi này dng nh chính là
mt li khng đnh, nó không phi là mt, hai mà là “nhiu”. Tính t này khng
đnh đi là nhng ngày tháng trin miên, vô tn và nhng nghch lí ngang trái
cng dn dn thâm nhp, n sâu vào cuc sng con ngi. Câu nói cha dng li
 đó, nó đc ni tip bng nhng câu hi rt bc xúc: “Ti sao  hin không
phi bao gi cng gp lành? Ti sao nhng k hay nhn hay nhng thì thng
thng li chng đc ai nhng mình?”. Suy ngh này không phi t nhiên Nhu
ngh ra, không phi là thoáng chc mà nó đã n sâu vào tim thc, qua quá trình
dn dn tip xúc, đi din vi cuc sng xáo trn thng ngày mà Nhu mi nhn
ra đc s bt công gia hai lung t tng tt – xu. Thc ra cuc đi cng
không đen ti nh ta tng, cm t “không phi bao gi” th hin điu đó.  hin
cng có lúc gp đc điu tt đp, chuyn may mn nhng đi là ni đ con ngi
bon chen, giành git ca nhau. Nhng ngi hin thì c nhn nhc, chu đng,
phi chng h ngh mình đi tt vi ngi khác thì cng s nhn li s đi x
tng t? Hay ch mong có vy, nhng l ngi xu xa, vô nhân tính càng  th,
“đc đng chân lân đng đu” mà hà hip, bt nt h, coi h là nhng cái gai
trong mt, là ngn c đ tha h chà đp, đè nén, mun loi h ra khi th gii này.
Dòng suy ngh ca Nhu tip din, nhân vt này ngh ti nhng ác ma gây ra bao
ti li cho nhng ngi hin lành: “Còn nhng k thành công thì hu ht li là
nhng ngi rt tham lam, chng bit nhn nhng ai, nhiu khi li xo trá, lc
la và tàn nhn, nht là tàn nhn?”. Nhng “k thành công” ch nhng loi ngi
giàu có, hoc cao sang, có quyn cao chc trng. áng l đây chính là nhng con
ngi đáng đc xã hi tôn vinh, trân trng, sùng bái vì s gii giang ca h. Có
my ai bit rng đng sau s hào quang chói lòa y cha đng nhng bn cht
“tham lam”, “chng bit chu nhng ai”. ây đúng hn là loi ngi b i, dm
đp lên quyn li ca ngi khác đ giành đc li riêng, làm giàu cá nhân.

Chng nói đâu xa, ta ly chính nc Vit Nam khi xa: nc ta là mt đt nc
nh bé, con ngi sng ôn hòa và đc bit rt ghét chin tranh. Có phi vì l đó
mà to hóa đã ban tng cho dân tc ta nhng tài nguyên phong phú, nhng
khoáng sn quý him? Th nhng, chính vì nc ta hin lành, luôn ch trng hòa
bình mà my nghìn nm b áp bc, đô h, đánh chim. Ht Tây li đn Tàu, nhng
k tham lam, đc ác đã đày đa tù i bit bao con ngi yêu nc, git hi bao
sinh linh bé bng mi chào đi. Nh vy vn cha đ, l “ung máu ngi” còn
phá hoi ni sng, ch  ca dân tc ta, đt rng, đt nhà, thiêu hy mi ngun
sng ca nhng ngi yêu đt nc và cm thù chin tranh. S bt công này
không phi ai cng thu và hn cng chng ai gii đáp ni.
Tr v th k 21, mt th k ca s vn minh, hin đi, có tòa án, lut pháp,
có nhà tù nhng cng ch là cái v bc, đng sau đy là nhng bàn tay đen ti, lc
la, “đi trng thay đen”, nhng hành vi ht sc bo ngc, tàn nhn. Chúng – xã
hi đen ti mu hi tt c nhng ai làm hng hay mun t cáo ngn chn nhng
vic làm phi pháp, vô nhân đo nhm kim li, Nhà nc dân ch thì luôn sang
sng “do dân, vì dân, phc v ht lòng” nhng thc s rng tuch. “Thu là
SKKN nm 2011 GV: Nguyn Th Hnh - THPT Chuyên tnh Lào Cai
ngun ngân sách ch yu đ xây dng phát trin đt nc”,  đây cn thêm ch
“và con ngi”  sau cùng. Nhà nc b ra mi t đ xây dng mt nhà máy,
trong đó ch có mt t đa vào s dng, còn li nào là ch thu công trình mt ít,
ch tch tnh mt ít Thôi thì c mãi bài ca “Dân thi giàu nhng nc thi
nghèo”. Mt đt nc đang phát trin mà tn ti nhng con ngi nh vy th hi
đn bao gi mi “sánh vai đc vi các cng quc nm châu”? Câu hi này có
l s chng bao gi đc gii đáp khi vn tn ti nhng con ngi ly tham ô, trc
li riêng làm mc đích sng, ch quan tâm làm giàu cho bn thân ch không góp
phn chung tay xây dng xã hi.
Nam Cao là nhà vn  th k 20 – có l là khá xa so vi đi sng thc ti
ca ta nhng t tng mà ông gi gm qua suy ngh ca nhân vt trong tác phm
ca mình thì vn thc s đúng đn, là vn đ bc bi ca thi kì hin ti. Cuc
sng vn d còn quá nhiu nghch lí cha đc gii ta. Nhng ngi tt  hin

cha thc s đc sung sng thm chí h toàn nhn phi nhiu điu bt hnh vì
tính khiêm nhng, nhn nhn đã ngm sâu vào bn cht ca h khin h không
th đ dng khí và sc mnh đng lên đu tranh vi nhng mu mô, tính toán ca
bao k cng quyn, bo ác nhm giành ly công lí, l phi. ây là ý tri, cng là
l  đi. Vì vy, mi ngi trong chúng ta hãy hc tp, phn đu, rèn luyn đo
đc đ tr thành nhng ngi tt, bo v công lí và chng li nhng âm mu xu
xa, khin cuc sng ngày càng tt đp hn.
( Bài làm ca em Tng Bích Ngc)
Trong bài vn trên, em Ngc đã th hin mt thái đ rt rõ ràng: gay gt lên
án cái xu, cái ác và nhng tiêu cc trong xã hi - điu này to cho bài vit mt
"khu khí" mnh m, rt d thuyt phc ngi khác. Tuy nhiên, sai lm ca em li
là quá cc đoan khi nhìn nhn xã hi: em ch nhìn thy cái xu mà không thy cái
tt, ch thy mt trái mà không có cái nhìn toàn din v các hin tng trong xã
hi. Cha k ti vic là em còn nhn thc khá lch lc v chính tr nên đã đa ra
không ít li quy kt nng n vi mt thái đ bi quan. Mt bài vit mà ngi vit có
thái đ thiu thin chí và bi quan có th s đc tán thng bi nhng k thin cn
và nông ni ch không th to ra hiu ng tt trong xã hi, càng không th có sc
hp dn trên tinh thn nhân vn và tinh thn vì s tin b chung ca toàn xã hi.
2. Xây dng đ cng (dàn ý):
Có th có ngi cho rng dàn ý thì có liên quan gì ti "cht vn". Tuy nhiên,
điu tng không my liên quan y li liên quan mt thit: bi dù li vn có bóng
by hoc cha chan cm xúc mà ý t không rõ ràng hoc ri, thiu thì sc hp dn
s gim đáng k.
 xây dng mt dàn ý hp lý, cn bt đu t yêu cu và cách trin khai ý 
tng dng bài c th. Trong nhà trng ph thông, ngh lun xã hi có ba dng
chính nh sau:
2.1. Ngh lun v mt t tng-đo lí
i vi hc sinh trong nhà trng ph thông, do tâm lý, la tui, tm nhn
thc nên nhng vn đ đt ra đ bàn lun không phi là nhng vn đ quá phc
tp, ln lao mà ch là nhng khía cnh đo đc, t tng, tình cm gn lin vi

SKKN nm 2011 GV: Nguyn Th Hnh - THPT Chuyên tnh Lào Cai
cuc sng hàng ngày nh tình cm quê hng, gia đình, bn bè, ý thc trách
nhim, tinh thn hc tp, phng pháp nhn thc…Nhng vn đ này có th đt ra
mt cách trc tip, nhng thng là đc gi m qua mt câu danh ngôn ( tc ng,
ca dao, câu nói ca các bc hin trit, các lãnh t, các nhà vn hóa, khoa hc, nhà
vn ni ting ).
i vi dng đ ngh lun v mt t tng đo lí, đ gii quyt vn đ, ta
cn lu ý cách xem xét nó t nhiu góc đ. Cách đn gin nht là th đt ra và tr
li nhng câu hi. Sau đây là mt s dng câu hi chính:
- Nó là gì?
- Nó nh th nào?
- Vì sao li nh th?
- Nh th thì có ý ngha gì vi cuc sng, vi con ngi, vi bn thân?
T vic đt ra và tr li các câu hi, có th hình dung mt bài vn ngh lun
v mt t tng đo lí cn đc trin khai theo ba bc c bn sau:
- Gii thích, ct ngha
- Lý gii
- ánh giá
C th nh sau:
Bc 1: Gii thích, ct ngha.
Tu theo tng yêu cu c th mà mc đ và cách gii thích có th s khác
nhau. Chng hn, vi câu th ca Nguyn ình Chiu “Hi thi ta phi nói ra / Vì
chng hay ghét cng là hay thng”, điu cn gii thích trc ht là khái nim “
ghét” và “ thng” ri trên c s đó gii thích, ct ngha ni dung ý th Nguyn
ình Chiu. Vi li dy cu Pht “ Git nc ch hòa vào gia bin c mi không
cn mà thôi”, trc ht cn xác đnh ngha đen ca nhng t “git nc”, “bin
c”, “không cn” ri suy lun ra ngha bóng. Vi quan nim ca Trnh Công Sn
“Sông vn chy đi sông, sui vn trôi đi sui, sng trên đi cn có mt tm lòng,
dù ch là đ gió cun đi”, cn ln lt gii thích các mnh đ, các hình nh “sông
vn chy đi sông, sui vn trôi đi sui", "tm lòng”, "cn có tm lòng” “tm

lòng đ gió cun đi” đ trên c s đó xác đnh chính xác ni dung thông đip đc
gi gm trong câu nói.
Có nhng đ bài, khâu gii thích có th làm rt gn gàng, đn gin, nht là
khi trong yêu cu, nhn đnh không có nhng khái nim phc tp, khó hiu
hay nhng hình nh có kh nng khi gi nhng t tng sâu xa. Th nhng li có
nhng đ bài, khâu gii thích cn làm rt công phu. Chng hn vi quan nim ca
Viên Mai “Làm ngi không th không phân bit gia nhu mì và nhu nhc, gia
cng ci và cng bo,gia tit kim và keo kit, gia trung hu và kh kho,gia
sáng sut và cay nghit, gia t trng và t đi, gia khiêm tn và hèn h. My cái
đó hình nh ging nhau mà thc khác nhau”, có rt nhiu các mnh đ cn gii
thích nh “làm ngi” phân bit “cng bo và cng ci”, “nhu mì và nhu nhc”,
“keo kit và tit kim”,“t trng và t đi", “trung hu và kh kho” “khiêm tn và
hèn h”, “sáng sut và cay nghit” Bi vì nu không gii thích tn tng tn
SKKN nm 2011 GV: Nguyn Th Hnh - THPT Chuyên tnh Lào Cai
nhng mnh đ y s không xác đnh ni ý ngha, phm vi ngha trong quan đim
ca Viên Mai.
Bc 2: Lí gii
Bn cht ca thao tác này là ging gii cái ngha lý ca vn đ
đc đt ra đ làm sáng t bn cht vn đ cùng vi các khía cnh, các mi
quan h ca nó.
 làm đc vic này, chúng ta cn tách vn đ thành các khía cnh nh đ
xem xét nghiên cu. Cách đn gin nht là đt ra các câu hi đ kho sát, tìm hiu.
Mun đt ra đc nhng câu hi tht s cn thit cho vic gii quyt yêu cu đ,
cn làm tht tt khâu gii thích đ xác đnh chính xác vn đ mà đ bài đt ra cùng
vi các khía cnh, phng din ca nó. Ch khi y mi có th xác đnh đc nhng
gì cn lí gii cho vn đ tr nên sáng t rõ ràng.
Chng hn vi vn đ nhn thc đt ra trong quan nim ca J. Houston “
Chúng ta s nm đc 10% nhng gì đc đc, 15% nhng gì nghe thy và 80%
nhng gì t tri nghim” thì sau khi gii thích đ xác đnh rng chúng ta ch nm
đc phn nh nhng gì mình đc đc, nghe thy và s nm đc phn ln

nhng gì t tri nghim, chúng ta có th đt ra nhng câu hi sau:
- Vì sao chúng ta ch tip thu đc 1 phn nh nhng gì đc đc, nghe
thy?
- Vì sao chúng ta s nm đc phn ln nhng gì t tri nghim?
Vic suy ngh tìm câu tr li s giúp ta tháo g dn đ tip cn và nm vng
bn cht vn đ. Vi câu hi th nht, chúng ta cn thy rõ nhng khía cnh sau:
- Vì mi chúng ta đu ch có mt gii hn v nng lc, mt gii hn v
chuyên môn và mt gii hn v phm vi hiu bit nên không phi nhng gì ta đc
đc, nghe thy đu có th hiu ht đc.
- Vì trong trng hp đó, s tip thu ca chúng ta ch là tip thu mt cách
gián tip qua hiu bit, nhn thc, cách nhìn và cách lí gii ca ngi khác.
- Vì nhng gì đc đc, nghe thy mà cha có s kim nghêm trong thc t
thì ý ngha, giá tr ca nó cha th bc l rõ ràng trn vn.
Vi câu hi th hai, chúng ta cn thy đc nhng khía cnh sau:
- Khi tri nghim, chúng ta s nm bt trc tip vn đ trong ý ngha thc t
ca nó.
-Khi tri nghim, dù thành công hay tht bi ta cng có đc nhng kinh
nghim thc t đ gii quyt vn đ.
- Khi t tri nghim, ta s phi vn dng toàn b nng lc, hiu bit trong
quá trình tích lu trc đó đ ng phó, x lý vi tình hung c th, đó chính là
điu kin đ ta nm bt nó mt cách trn vn hn.
Bc 3: ánh giá.
ây là phn vic đ hc sinh bc l nhn thc v vn đ  mc đ cao nht,
cng là phn vic gây khó khn cho hc sinh nhiu nht.
Vì vy, trc ht chúng ta cn đánh giá vn đ  các bình din, khía cnh
khác nhau :ý ngha t tng, ý ngha thc t, mc đ đúng-sai, đóng góp-hn
ch…
SKKN nm 2011 GV: Nguyn Th Hnh - THPT Chuyên tnh Lào Cai
T s đánh giá trên các bình din, ta cn nhìn nhn giá tr ca vn đ nh
mt bài hc kinh nghim trong cuc sng cng nh trong hc tp, trong nhn thc

cng nh trong tình cm, t tng đ t mình bi đp, nâng cao kinh nghim sng,
kinh nghim ng x trong đi sng.
Ngoài ra, tùy theo yêu cu và tính cht c th ca tng đ bài mà hc sinh có
th b sung thêm phn liên h- m rng. Phn này nên có trong nhng đ bài đ
cp đn nhng vn đ gn lin hoc gn gi vi đi sng ca la tui hc sinh. Ví
d: phng pháp hc tp, tích ly kin thc, quan h bn bè, cách sng và cách
ng x… nhng đ bài nh th, vic liên h- m rng cng chng t mc đ hiu
và kh nng cm nhn vn đ ca hc sinh.
2.2. Ngh lun v mt hin tng đi sng
Khác vi dng đ bàn v mt t tng đo lí, dng đ này thng nêu lên
mt hin tng có tht trong đi sng. ó có th là mt hin tng tích cc, nhng
cng có th là mt hin tng tiêu cc trong x• hi, hoc mt hin tng có c hai
mt tích cc ln tiêu cc Nh th đòi hi ngi vit bng nhn thc ca bn thân
phi th hin đc ch kin ca mình, bng phân tích và lp lun đ ca ngi và
biu dng cái đp, cái tt, cái thin ( chân, thin, m) và lên án, vch trn cái xu,
cái ác, cái phi nhân Tt nhin nhng hin tng đi sng nêu trong các đ vn
dng này va phi gn gi vi tui tr hc đng va có ý ngha ln lao đi vi c
cng đng dân tc và th gii.
 luyn tp vit các bài vn ngh lun v mt hin tng đi sng, trc
ht cn bit nhn din hin tng y(s vic, con ngi): các biu hin, các dng
tn ti, thm chí cn c nhng s liu c th. Thc hin thao tác này đòi hi hc
sinh mt s hiu bit và quan tâm đn các vn đ đang tn ti trong đi sng xã hi
hin nay. Ngha là không phi đi ti lúc nhn đ bài mi tìm hiu mà các em nên
có s chun b t trc bng vic chú ý nghe thi s hàng ngày, cp nht thông tin
v các vn đ trong nc cng nh quc t. Tt nhiên không phi hin tng nào
cng đc đt ra trong các đ NLXH mà phi là nhng gì có ý ngha sâu sc, to
nh hng rng-và thng là nh hng xu đn đi sng cng đng và cuc sng
ca chính la tui hc sinh : ô nhim môi trng, an toàn giao thông, các cn bnh
xã hi nh HIV/ AIDS, các t nn nh nghin ma túy, mi dâm, các thói quen xu
nh ham mê internet, hút thuc lá, quay cóp bài trong gi kim tra… Tt nhiên,

cng có khi ngi ra đ đa ra nhng hin tng có nh hng tích cc làm đ tài
bàn lun nh vic trin khai qu "vì ngi nghèo" , s tr li vi trào lu sng gin
d, phong trào thanh niên tình nguyn hay nhng tm gng hiu tho, vt khó
ca thanh thiu niên Khi phn ánh thc trng, ta cn đa ra nhng con s,nhng
thông tin c th, tránh li nói chung chung, m h vì chính s c th ca thông tin
s to sc thuyt phc cho nhng ý kin đánh giá sau đó. Chng hn, mun bàn v
tình trng ô nhim ngun nc, cn tìm thông tin v nhng con sông đang b ô
nhim nng nht, mc đ ô nhim c th, các loi cht gây ô nhim hin có mt
trong ngun nc sông…Mun bàn v nn bo hành vi ph n, cn tìm hiu xem
trong xã hi hin ti ngi ph n phi đi mt vi nhng kiu- dng bo hành
nh th nào, t l ph n phi sng chung vi nn bo hành…
SKKN nm 2011 GV: Nguyn Th Hnh - THPT Chuyên tnh Lào Cai
Sau khi xác đnh rõ thc trng, cn phân tích hin tng  các mt nguyên
nhân, hu qu và c gng tìm các gii pháp đ gii quyt thc trng đó. Vic này
không quá khó. Ch cn chú ý mt chút ti cách nói ca các phóng viên, bình lun
viên trên các báo, đài, chú ý quan tâm đn d lun xã hi và chu khó tìm hiu
cuc sng xung quanh mình là các em s làm đc. Tuy nhiên, khi nghe và tip
nhn thông tin, d lun, cn có s tnh táo đ xem xét, chn lc và x lí đích đáng
trên c s hiu bit và c gng xây dng mt lp trng t tng vng vàng, tránh
chy theo d lun không chính thng mà dn ti ch quan, h đ khi phân tích,
đánh giá hin tng. Lu ý là khi phân tích nguyên nhân nên chú ý ti các mt
khách quan- ch quan. Chng hn, vi hin tng tai nn giao thông thì nguyên
nhân khách quan là do h thng giao thông còn nhiu bt cp (cách phân lung,
phân tuyn, h thng bin báo ch dn, cht lng ca phng tin tham gia giao
thông…), nguyên nhân ch quan là ngi tham gia giao thông cha ý thc đy đ
v trách nhim, cha nm vng lut pháp, cha chú ý đúng mc ti vn đ an
toàn… Khi đánh giá hu qu cn xem xét  các phm vi cá nhân-cng đng, hin
ti- tng lai…Ví d: nn bo hành ph n gây hu qu nghiêm trng không ch
vi chính ngi ph n v mi mt sc khe cng nh tâm lý mà còn nh hng
đn toàn xã hi trong c quá trình phát trin lâu dài; hin tng nghin internet

không ch làm hao tn v sc lc, tin ca, nh hng xu đn s phát trin nhân
cách cá nhân mà còn to mm mng cho nhng bt n trong xã hi. Còn khi tìm
gii pháp, ta cn xem li phn nguyên nhân vì chính nó là gi ý tt nht. Chng
hn mt trong nhng nguyên nhân ca nn bo hành ph n là nhn thc v bình
đng gii thì mt trong nhng gii pháp khc phc tình trng này là tuyên truyn
giáo dc đ nâng cao nhn thc và ý thc v bình đng gii cho cng đng,nguyên
nhân ca tai nn giao thông là do ngi tham gia giao thông cha có ý thc trách
nhim, cha nm vng lut pháp và cha chú ý đy đ đn s an toàn thì mt trong
nhng gii pháp có th thc hin là tuyên truyn, giáo dc v an toàn giao thông,
xây dng ch tài x pht đi vi nhng trng hp vi phm an toàn giao thông…
V c bn, bài ngh lun v hin tng đi sng cn là s bc l vn hiu
bit và lp trng, thái đ ca ngi vit v hin tng đc nêu. Vì vy, bên cnh
vic nm vng các bc c bn trong quá trình làm bài, ngi vit còn cn th
hin ting nói cá nhân và quan đim đánh giá tht rõ ràng, sc so, bài vit mi có
sc thuyt phc.
2.3. Ngh lun v vn đ xã hi đt ra trong tác phm vn hc
ây là dng đ tng hp, đòi hi hc sinh kin thc v c hai mng vn hc
và đi sng, cng đòi hi c k nng phân tích vn hc và k nng phân tích, đánh
giá các vn đ xã hi. Ngha là có th kim tra đc ngi vit v c kin thc vn
hc và kin thc đi sng.  thng xut phát t mt vn đ xã hi giàu ý ngha
có trong mt tác phm vn hc nào đó đ yêu cu HS bàn bc rng ra v vn đ xã
hi đó. Vn đ xã hi đc bàn bc có th rút ra t mt tác phm vn hc đã hc
trong chng trình nhng cng có th ngi vit phi rút ra t mt câu chuyn
cha đc hc ( thng là mt câu chuyn ngn gn, giàu ý ngha- truyn mini).
Hãy đc các đ vn sau đây:
SKKN nm 2011 GV: Nguyn Th Hnh - THPT Chuyên tnh Lào Cai
 làm dng bài này, ngi vit trc ht phi phân tích tác phm theo
hng làm rõ vn đ xã hi cùng vi các khía cnh, các phng din biu hin ca
nó. Chng hn, trong sách giáo khoa lp 11 nâng cao có đ bài sau : T bài th
“Tin s giy” ca nhà th Nguyn Khuyn, anh (ch) hãy vit bài vn bàn v danh

và thc trong cuc sng hin nay. Vi đ bài này,trc ht cn phân tích s lc
bài th “Tin s giy” đ xác đnh vn đ mà Nguyn Khuyn đt ra là s mâu
thun gia cái danh tin s vi cái thc tm thng, thp kém v c nng lc và vai
trò ca ông tin s trong xã hi đng thi khin cho danh hiu tin s cao quý là
th li hóa thành gi di đáng khinh và nhng n lc hc hành đ cu chút công
danh li hóa thành đáng thng, thm hi. Sau khi đã xác đnh chính xác vn đ,
cn xem xét ý ngha ca nó trong tác phm, trong cuc sng  thi đim tác phm
ra đi và ý ngha ca vn đ đó vi cuc sng hôm nay. Bài th "Tin s giy" ra
đi vào thi kì đt nc đã ri vào ha xâm lng, bút nghiên, ch ngha ca ông
tin s không đ đ cu nc, cu đi, tài cán ca ông tin s không đ đ đui
gic. ó là cha k đn chuyn xã hi giao thi l lng, chuyn mua quan bán tc
ch khác chi mua bán nhng món hàng thông thng thì cái danh tin s li càng
không đáng giá. Khi bàn v vn đ trong mi liên h vi cuc sng hin ti, ta s
tùy theo tính cht ca vn đ mà có cách x lí c th. Nu vn đ đt ra mang màu
sc t tng- đo lí, cn tr li vi mô hình ct ngha- lí gii- đánh giá.Nu vn đ
đt ra là mt hin tng đi sng, cn tr li vi mô hình thc trng- nguyên nhân-
kt qu (hu qu)- đ xut ý kin (nêu gii pháp). Chng hn vi đ bài " c
truyn Tm Cám, anh (ch) có suy ngh gì v cuc đu tranh gia ngi tt và k
xu, cái thin và cái ác trong xã hi xa và nay", sau khi nói v tuyn Tm Cám và
cuc đu tranh gia ngi tt và k xu, cái thin và cái ác trong xã hi thi xa,
cn thy rng đây là mt hin tng đi sng tn ti trong cuc sng mi thi. Xác
đnh đc điu này khi chuyn sang bàn v cuc đu tranh trong xã hi ngày nay,
cn nhìn nhn rõ thc trang v s tn ti ca cái xu, cái ác trong xã hi hin ti,
nguyên nhân, hu qu ca hin tng này và đ xut gii pháp khc phc. Cng có
nhng vn đ va mang màu sc t tng- đo lí li va mang dáng dp ca mt
hin tng đi sng.  x lí loi vn đ nh th cn có s linh hot trong cách
thc. Chng hn, vn đ danh và thc là mt vn đ thuc v nhn thc, t tng
song cách ng x vi cái danh và cái thc li là mt hin tng đi sng khá phc
tp thì đ bàn v danh và thc trong cuc sng hôm nay, ta cn hiu khái nim
“danh”, “thc”, mi quan h cn có gia hai vn đ này, tác dng, ý ngha ca s

tng xng gia danh và thc cng nh tác hi ca mi quan h khp khing gia
chúng. Bc tip theo, cn phân tích thc t quan h gia danh và thc trong đi
sng xã hi hin nay  các mt thc trng, nguyên nhân,kt qu và hu qu ca
mi quan h này. Cui cùng, ngi vit nên có mt phn nêu kinh nghim, bài hc
nhân sinh mà mình nhn thc đc, đúc rút ra t toàn b quá trình tìm hiu vn đ.
Vi vn đ danh và thc thì bài hc rút ra là không nên chy theo nhng th danh
ting hão song cng không nên th , coi thng cái danh, cn tu b cho cái thc
đ cái danh đáng đc tôn trng.
SKKN nm 2011 GV: Nguyn Th Hnh - THPT Chuyên tnh Lào Cai
Cn lu ý là dng bài này rt d ln vi bài ngh lun vn hc vì buc phi
có khâu phân tích tác phm đ xác đnh vn đ cn ngh lun.  tránh nhm ln,
cn xác đnh và phân bit rõ s khác bit v mc đích và cách thc tin hành. Mc
đích ca NLVH là bàn bc, phân tích đ đánh giá cht lng v ni dung-ngh
thut ca vn bn tác phm, còn mc đích ca NLXH là phân tích, đánh giá đ đa
ra ý kin v vn đ xã hi đc đt ra  vn bn tác phm đó. Vì th khi làm bài
NLVH, cn ct ngha, bình giá cái hay, v đp ca các yu t ca vn bn nh
ngôn ng , hình tng v c hai phng din ni dung ý ngha và đc sc ngh
thut còn khi làm bài NLXH li ch cn chú ý đn mt ni dung. Hn na, vi
NLVH, vic phân tích vn bn là mc đích còn trong NLXH nó li ch là phng
tin, là thao tác đu tiên khi đu cho c mt quá trình sau đó.
Trên c s hiu bit chung v cách làm bài, hc sinh cn vn dng đ lp
dàn ý cho nhng đ bài c th. Dàn ý càng rõ ràng, mch lc, bài vit càng d
trin khai và có sc thuyt phc cao. Chng hn, vi đ s 3 (đã dn), có th xây
dng mt dàn ý nh sau:
a. M bài:
- Cuc sng vi nhiu áp lc có th khin con ngi luôn sng trong trng
thái cng thng - trng thái khin con ngi rt khó kim ch bn thân, khó điu
chnh và kim soát hành vi, li nói. Trong trng thái nh th, xung đt, mâu thun
có th n ra bt c lúc nào làm tn thng, thm chí phá v nhng mi quan h tt
đp.

- Vn đ đt ra là: làm th nào đ gi li nhng mi quan h tt đp, gi li
nhng gì quý giá và cn thit ca cuc sng. Mu chuyn di đây có th chính là
mt câu tr li đy thm thía cho nhng ai thc s quan tâm ti vn đ này: " Ti
mt th trn nh  Tây Ban Nha, có mt ngi đàn ông tên Jorge va cãi vã d di
vi cu con trai Paco ca mình. Ngày hôm sau ông phát hin ging ca Paco
trng không - cu bé đã b nhà đi. Vt qua cm giác n nn, hi hn v nhng
điu đã xy đn, Jorge nhìn li mình và nhn ra rng, vi ông, cu con trai quan
trng hn tt c. Vi mong mun bt đu li, Jorge đn mt ca hiu ni ting 
trung tâm th trn và dán mt tm giy có dòng ch: "Paco, con hãy tr v nhà. B
yêu con. Hãy gp b  đây vào sáng mai con nhé!". Sáng hôm sau, khi Jorge đn
ca hiu, thì không ch có mt, mà đn by cu bé cùng có tên Paco b nhà ra đi
đã đng đi  đy "
b. Thân bài:
b. 1. Ý ngha câu chuyn:
- Trn cãi vã là biu hin ca xung đt, mâu thun gia hai b con - điu rt
d xy ra trong cuc sng khi có s bt đng trong quan đim, cách sng, cách ng
x gia con ngi vi nhau.
- Suy ngh ca ngi cha "vi ông, cu con trai quan trng hn tt c" và
hành đng vit li nhn "b yêu con" là biu hin tình yêu ca ngi cha vi con
và sc mnh ca tình yêu y trong tâm hn ngi cha.
SKKN nm 2011 GV: Nguyn Th Hnh - THPT Chuyên tnh Lào Cai
- S vic không ch có mt mà đn by cu bé cùng có tên Paco đã vì li
nhn mà đng đi  ca hiu cho thy kh nng tác đng ca tình yêu thng và
nhu cu v tình yêu thng ca con ngi.
* Nh vy, có th thy câu chuyn đt ra vn đ v tình yêu thng và ý
ngha, sc mnh ca nó đi vi con ngi và cuc sng ca con ngi.
b. 2. Phân tích và lý gii:
- Tình yêu thng: là tình cm gn bó tha thit và quan tâm ht lòng.
- Ý ngha ca tình yêu thng đi vi chính ngi s hu và bit nuôi dng
nó:

+ Khi yêu thng tht lòng, con ngi s vt qua nhng vng mc, tháo
g đc nhng mâu thun, xung đt đ xác đnh điu quan trng, cn thit phi gìn
gi và vun đp.
+ Tình yêu thng khin con ngi rng m tm lòng đ có th khoan dung,
tha th cho nhng sai lm.
+ Tình yêu thng là điu kin tiên quyt cho c hi hàn gn, bù đp sau
nhng tn thng đ v trong các quan h tình cm.
- Ý ngha ca tình yêu thng đi vi ngi nhn tình yêu thng:
+ Là đim ta cho s bình yên và to cm giác v s bình yên trong tâm
hn.
+ Là nim hnh phúc mà ai cng mong có đc trong đi.
+ Có kh nng lay đng, vy gi vô cùng mnh m.
b.3. Rút ra bài hc:
- Thái đ nóng ny, gin d s làm rn nt, đ v tình cm gia con ngi
vi nhau. Nu không th tránh đc vic nóng ny, mt bình tnh thì khi cn nóng
gin qua đi, cn bit hàn gn li nhng mi quan h bng tình cm chân thành và
cng cn bit cách đ th hin nhng tình cm chân thành y.
- Trao gi yêu thng s đc đáp li bng yêu thng. Bi vy, cn đi x
vi ngi khác - không ch là nhng ngi thân trong gia đình - bng tình yêu
thng và nuôi dng cho tình yêu thng y luôn tn ti và ny n trong lòng
mình.
c. Kt lun:
- Liên h: "Tình thng là hnh phúc ca con ngi", "Ni lnh nht không
phi là Bc cc mà là ni không có tình yêu thng"- tình yêu thng luôn là th
tình cm quý giá và đc đ cao trong cuc sng ca con ngi.
- Bên cnh vic hiu đúng và có thái đ đúng vi tình yêu thng và đi
tng mà nó hng ti, con ngi cn bit điu chnh bn thân, x lý tt các mi
quan h đ tránh mi tn thng không cn thit và to môi trng lý tng cho
tình yêu thng có th tn ti và phát trin.
3. T chc đim nhìn và s dng li vn:

3.1. T chc đim nhìn:
im nhìn trong bài vn ngh lun tt nhiên không th phong phú đa dng
nh đim nhìn trong tác phm vn chng, song nu cho rng điu này không
quan trng thì thc là mt sai lm. Trái li, vic la chn đim nhìn có liên quan
SKKN nm 2011 GV: Nguyn Th Hnh - THPT Chuyên tnh Lào Cai
ti vic th hin thái đ, bày t cm xúc, to ging điu ca ngi vit - nhng yu
t có liên quan mt thit ti vic làm nên sc hp dn cho bài vn, thm chí to nên
cái gi là "đng cp" cho bài vn ca hc sinh gii.
Trong vn ngh lun, thng thì ngi vit luôn kt hp đim nhìn bên ngoài
(đ to tính cht khách quan, khoa hc) vi đim nhìn bên trong (đ th hin s
đng cm và s tâm huyt, say mê) đi vi vn đ cn bàn lun. im nhìn bên
ngoài thng đc la chn khi phân tích,đánh giá, nhn xét. im nhìn bên trong
thng đc la chn khi lý gii, phát biu cm xúc, suy ngh v vn đ. Khi th
hin đim nhìn bên ngoài, ngi vit là ngi đi tìm hiu, khi th hin đim nhìn
bên trong, ngi vit là ngi cm nhn, rung đng nh mt ngi trong cuc.
Chng hn, trong bài vit v tình mu t qua ting hát ru, vit nh th này là
vit vi đim nhìn bên trong - ngi vit nh mt ngi đang cm nhn li ru:
"Ting ru à i vng li t cui làng, xa xa Ging ngi m m lên trong
làn gió đu đông lnh lo. Có l trái tim st đá nht cng phi chy mm ra khi
nghe ting à i à i đang vang lên t trong trái tim ngi m y. Tôi nh đc
tr v vi s bình lng đu tiên trong cõi đi ngi, hoà mình vào tình yêu thng
đang thm nhun trong tng mch máu. Có l chính cái ngt ngào, m áp y đã
nuôi dng bao tâm hn con ngi, t khi ch là mt sinh linh bé bng cho đn lúc
trng thành. Phi chng, đó cng chính là nguyên c đ Nguyn Duy cm ra cái
hn ca ting hát ru? Trong bài th "Ngi bun nh m ta xa", Nguyn Duy vit:
Ta đi trn kip con ngi
Vn không đi ht my li m ru"
Còn vit nh th này là vit vi đim nhìn bên ngoài - ngi vit nh mt
ngi đang tìm hiu đ phân tích, đánh giá:
"Li ru mang tình cm m dành cho con. ó là tình yêu thng, nim hi

vng, s t hào ca m gi gm qua giai điu êm đm. Tuy nhiên, không đn
thun ch là tình yêu mà n sâu trong tình yêu y là nhng bài hc v cuc đi. Li
hát ru cng là li rn dy con v cách sng, cách yêu thng:
Con cò mày đi n đêm
u phi cành mm ln c xung ao
Ông i ông vt tôi nao
Tôi có lòng nào ông hãy xáo mng
Có xáo thì xáo nc trong
Ch xáo nc đc đau lòng cò con
Li ru ca m qua bài ca dao trên đây không ch biu hin tình cm ca m
dành cho con khi mun cht trong s trong sch đ cò con khi đau lòng vì phi
chu ting oan xu, nhc nhã mà còn là li rn ca m vi con: cht trong còn hn
sng đc".
Mt bài vn nu ch toàn phát biu cm xúc, suy ngh s mang nng màu sc
cm tính, còn nu ch phân tích, đánh giá khách quan s tr nên khô khan. S kt
hp ch quan và khách quan, cm xúc và t duy luôn là điu cn thit trong bài
vn ngh lun. Khi t chc đc mt cách hp lý đim nhìn, li vn s có đc cái
"khu khí", cái "ging" riêng không th ln.
SKKN nm 2011 GV: Nguyn Th Hnh - THPT Chuyên tnh Lào Cai
3.2. S dng li vn:
Li vn trong bt kì trng hp nào cng cn phi hng ti nhng chun
mc v t tng và thm m. Ngha là bên cnh vic th hin nhng nhn thc
đúng, quan nim đúng, đánh giá đúng thì còn phi hay, phi đp trong cách din
đt na. Mun vy, ngoài vic vit nhng câu vn đúng ng pháp, ngi vit cn
hc cách s dng các phng tin và bin pháp din đt có tính ngh thut:
Khi cn tng sc thuyt phc cho nhng phán đoán, nhn xét, li câu trùng
đip t ra rt có hiu qu:
- Mt dân tc đã gan góc chng ách nô l ca Pháp hn 80 nm nay, mt
dân tc đã gan góc đng v phe đng minh chng phát xít my nm nay, dân tc
đó phi đc t do! Dân tc đó phi đc đc lp!

(Trích Tuyên ngôn đc lp - H Chí Minh)
- Ngi xa tng nói: "giy không gi đc la", k làm vic ác có th giu
mt vi vài ngi, không th giu mt vi tt c, có th khng ch tình th trong
mt lúc, không th khng ch tình th trong c đi nên khó tránh vic b quay lng
ngonh mt, b đu tranh phê phán thm chí loi b.
(Trích bài làm ca hc sinh)
- Tuy nhiên, cn phân bit mt cách rch ròi gia khiêm nhng vi t ti và
nhu nhc. Bông lúa cúi đu là vì nng ht tru bông, bc chân tài nhún nhng
ch bi bit mình, trng ngi; còn k nhu nhc cúi đu li là do hèn yu, kém
ci v nhân cách – mt đáng trng, còn mt li đáng khinh. Ngi khiêm nhng ý
thc đc nhng thiu sót nhng cng nhn thc rõ nhng đim mnh ca mình,
có điu s không kiêu cng t ph; còn k t ti ch nhìn thy  mình nhng đim
yu, luôn e s, rt rè, không dám làm, không dám th, bi vy mà lãng phí c hi –
mt nên hc, còn mt li nên tránh.
(Trích bài làm ca hc sinh)
Bên cnh li câu trùng đip, hình thc câu hi phn bin cng to ra s thú
v cho ngi đc khi b thu hút mnh m trc mt vn đ đc xoáy sâu, nhn
mnh:
- ây không phi là ln đu tiên hình nh n sinh b đánh hi đng đc
tung lên mng, điu đó cho thy đây tht s là mt vn nn cn phi đc ngn
chn kp thi. Nó là hi chuông báo đng s xung cp nghiêm trng v li sng
và đo đc trong gii tr nói chung và nhng hc sinh nói riêng. Là nhng ngi
ln, là nhng bc làm cha, làm m, chúng ta có cm thy đau lòng trc nhng
hình nh này? Nhà trng và các thy cô giáo ngh gì khi nhìn nhng hc sinh
thân yêu ca mình hành x nhau gia đng nh nhng bng nhóm côn đ? Vy
trách nhim thuc v ai? Không mt thy cô, trng lp nào li dy hc trò ca
mình tr thành ngi xu. Nhng s vic đau lòng trên có khi nào khin nhà
trng và các thy cô nhìn li mình, nhìn li cách giáo dc ca chính mình?
(Trích Ngi tr đánh nhau và bài hc cho ngi ln - Nguyn V
Lam)

- Mt sai lm na ca Ngc là đã quá vi vàng khi quy kt xã hi ca th k
21 hôm nay. Liu rng xã hi mà chúng ta đang sng có đen ti đn th không?
SKKN nm 2011 GV: Nguyn Th Hnh - THPT Chuyên tnh Lào Cai
Liu tt c nhng vn minh, tòa án, pháp lut có phi ch là cái v bc, và đng
sau đy là nhng bàn tay đen ti, lc la, “đi trng thay đen”, nhng hành vi
ht sc bo ngc, tàn nhn? Nu thc s nh vy, liu rng xã hi ca chúng ta
có th tin b và phát trin tng đi n đnh nh hin nay? Bn hãy chú ý ti tin
tc hàng ngày xem: nhng phiên tòa xét x nghiêm khc nhng hành vi vi phm
pháp lut ca không ch ngi dân thng chng t cho điu gì? Nhng phong
trào nhân đo thu hút s tham gia ca đông đo các tng lp nhân dân vì đâu mà
có? Dù có th là hi mun, nhng có không ít ngi b oan sai đã đc minh oan -
đó là do đâu? Không ít các nhà báo chp nhn ri ro, nguy him đ điu tra nhng
v vic tiêu cc, dùng sc mnh ca công lun đ đu tranh loi b cái xu cái ác
là vì điu gì? Vì danh chng? Hay là vì li? Nhng chin s công an, lc lng an
ninh vt v ngày đêm trong công tác tun tra, điu tra, phá án là vì điu gì nu
không phi là đ đm bo s công bng và trt t ca xã hi? Ngha là, cha nói
ti nhn thc chính tr, mà ngay c nhn thc đi sng ca bn cng có rt nhiu
vn đ cn xemxét.
(Trích bài làm ca hc sinh)
- Tài nng là điu đáng quý, thành tích là điu đáng ghi nhn, nhng nng
lc ca bn thân ta làm sao so sánh ni vi nhng thiên tài li lc, nhng điu ta
bit đã là gì so vi b hc mênh mông, chút thành tích ta đt đc liu có làm nên
nn vn minh nhân loi…?
(Trích bài làm ca hc sinh)
Khi cn biu hin thái đ, cm xúc, ngoài cách din đt trc tip bng
nhng t ng, câu vn biu cm, vic s dng cách nói hình nh cng là mt la
chn thông minh:
- Không phi lúc nào cng bao bc, che ch cho con, ngi m yêu con còn
nm bàn tay đa con đn đng đi rng ln. Ging nh chim m dy chú chim
non tp bay. C mãi mang mi v nuôi nng nó, nó s không th trng thành thc

s. Ch có tp bay, hc cách kim mi, cách đng chi vi cuc sng bên ngoài
mi giúp chim non có th sng mt cuc sng t lp sau này
(Trích bài làm ca hc sinh)
- Nam!
Cu đã tng nghe câu chuyn v mt chú chim? B mt vt thng rt nng,
chú chim y phi nm li gia mt đng lá rng. Tng ngày, tng ngày trôi qua,
con chim bé nh va đau đn, va đói khát, cái cht đi vi nó ch còn là tng lai
gn mà thôi. Mt bui sáng, nó c nhìn lên cao, nhìn màu xanh m màng ca lá
rng ni tip màu xanh da tri bt tn. t ngt, nó đp cánh vt bay. ôi cánh
long chong Không ai bit con chim y ra sao sau đó. Cu có bit vì sao có cái
vt bay đt ngt y không? Vì con vt nh cha mun phó mc sinh mng ca
mình. Nó vút bay lên vì nim hi vng s sng vn còn nh cái màu xanh trc mt
nó vy. Con chim y tic sng, sinh linh nh bé y vn mun sng tip cuc đi
bay ling. Con ngi là "sinh linh bc cao" ca to hoá, l nào không hiu ni cái
đp cánh ca mt chú chim?
(Trích bài làm ca hc sinh)
SKKN nm 2011 GV: Nguyn Th Hnh - THPT Chuyên tnh Lào Cai
Tt nhiên, s dng bin pháp nào, "liu lng" ra sao cng là mt vn đ
cn cân nhc trên c s ý thc đy đ v yêu cu ca đ bài và mc đích biu hin
ca chính ngi vit. Nhng nu thng xuyên rèn luyn bng cách cùng vi mt
ý, ta th nhiu cách din đt khác nhau đ hình thành mt "bn nng" biu hin
tht tinh nhy cng là mt vic mà ngi yêu vn nên làm.
III. Hng dn luyn tp:
*  bài:
"Ta hi mt con chim: Ngi cn gì? Chim tr li: Ta cn bay. Mt con
chim đc n kê béo trong lng s tr thành con gà bé bng ti nghip và vô dng.
Ta hi mt dòng sông: Ngi cn gì? Sông tr li: Ta cn chy. Mt dòng sông
không chy s tr thành vng nc khô cn dn ri bin mt. Ta hi mt con tàu:
Ngi cn gì? Con tàu tr li: Ta cn đc ra khi. Mt con tàu không ra khi ch
là vt bit ni trên mt nc và s chìm dn theo thi gian. Ta hi mt con ngi:

Ngi cn gì? Con ngi này tr li: Ta cn đc lao đng trong sáng to"
(Nhng câu hi không lãng mn- NguyÔn Quang ThiÒu - Viet Nam Net -
Thø 5, ngµy 7 th¸ng 1 n¨m 2010).
Trình bày suy ngh ca anh (ch) v vn đ đc đt ra trong đon vn trên.
1. Hng dn hình thành ý tng:
1. 1. Câu hi hng dn:
- on vn trong đ bài đt ra vn đ gì? Vn đ y bao gm nhng khía
cnh nào?
- Quan đim ca anh (ch) v vn đ đó?
- Hng gii quyt vn đ ca anh (ch)?
- Mc đích anh (ch) đt ra khi gii quyt vn đ là gì?
1. 2. Gi ý tr li:
- Vn đ đt ra  đây là vai trò ca lao đng trong sáng to - tc là lao đng
vi mt tinh thn t do đ có th phát huy ti đa kh nng sáng to ca bn thân
ngi lao đng. Vn đ này bao gm c bn cht ca lao đng và môi trng đ
lao đng thc s là mt hot đng sáng to.
- ây là vn đ có ý ngha thc tin rt ln trong xã hi hin nay, cn đc
quan tâm bi c cng đng và bn thân tng cá nhân.
- Cn ct ngha đon vn đ xác đnh chính xác vn đ, lý gii c s tn ti
và đánh giá phm vi ý nha ca nó. T đó liên h bn thân và xã hi hin ti đ đ
xut ý kin.
- Mc đích quan trng nht là th hin nhn thc và chính kin ca mình v
vn đ.
2. Hng dn xác đnh thái đ:
2.1. Câu hi hng dn:
- Anh (ch) thy vn đ này có thc s có ích vi mình không? Vì sao?
- Cách nêu vn đ ca tác gi đon vn có gi cho anh ch cm nhn gì v
thái đ ca tác gi vi vn đ?
- Thái đ ca anh ch vi vn đ và cách nêu vn đ?
2.2. Gi ý tr li:

SKKN nm 2011 GV: Nguyn Th Hnh - THPT Chuyên tnh Lào Cai
- ây thc s là mt vn đ thú v và rt có ích vì con ngi đ sng không
th không lao đng, đ sng có ý ngha không th không to ra nhng đóng góp -
dù bng bt kì hình thc lao đng nào.
- Cách nêu vn đ ca tác gi rt thú v và có tính gi m rt rõ. Thú v bi
cách nói rt hình nh, cách to ra mi liên h gia các hình nh. Vic to ra hai h
thng hình nh con chim - con gà con, dòng sông - vng nc, con tàu - vt bit
ni và s chìm dn và ch ra yu t quan trng đ hình nh trong h thng n
không tr thành hình nh trong h thng kia (hot đng lao đng) là gi m v vai
trò ca lao đng trong sáng to đi vi con ngi.
- Thái đ nên có là tán đng vi vn đ và tán thng vi cách nêu vn đ.
3. Hng dn xây dng đ cng:
3.1. Câu hi gi m:
-  gii quyt vn đ, anh (ch) s hình thành nhng phn vic nào?
- Trong nhng phn vic đó, anh (ch) d đnh s trin khai nhng ni dung
nào? Ni dung nào là trng tâm cn nhn mnh?
- Hãy lp mt dàn ý chi tit đ th hin nhng điu mình đã xác đnh.
3.2. Dàn ý đ xut:
3.2.1. Gii thiu vn đ và đon trích.
3.2.2. Trin khai:
- Ct ngha đon trích đ xác đnh vn đ:
+ Cn: không th không làm, không th không có vì nu không làm, không
có thì s có hi.
+ Bay đi vi con chim, chy đi vi sông, ra khi đi vi con tàu và lao
đng trong sáng to đi vi con ngi đu là đ khng đnh s tn ti và ý ngha
tn ti ca nó. Vì nu không bay, con chim ch là con gà bé bng ti nghip và vô
dng, nu không chy sông ch là vng nc và s cn dn, nu không ra khi con
tàu ch là vt bit ni đ ri s chìm dn theo thi gian. Còn con ngi li cn lao
đng trong sáng to vì đó là cách đ khng đnh mình tt nht.
+ Nh vy, tác gi ca đon vn đã đ cao lao đng sáng to nh mt c

s to nên giá tr và ý ngha tn ti ca con ngi.
- Lý gii c s ca quan nim:
+ Vai trò ca lao đng: là nhân t kích thích ch yu đ thúc đy quá trình
phát trin ca con ngi, làm cho con ngi tr thành ngi. Vì qua lao đng và
trong lao đng con ngi có nhu cu v giao tip, v mi liên h vi nhau đ to
thành xã hi. Vì lao đng đáp ng nhu cu ngày càng cao ca con ngi, cng làm
phát trin ti đa nhng kh nng ca con ngi khin con ngi ngày càng phát
trin và hoàn thin, ngày càng mang tính ngi và ngày càng khác xa vi con vt.
+ Vai trò ca s sáng to: "sáng to" là to ra nhng giá tr mi c v vt
cht và tinh thn, là tìm ra cái mi , cách gii quyt mi không ph thuc, gò bó
vào cái c.  có th sáng to, con ngi cn trí tu, cn nng đng và mt môi
trng t do đ khám phá, th nghim và rút ra kinh nghim, cng c nng lc và
cng hin nhng đóng góp tht s có giá tr.  sáng to, con ngi cn nhn thc
đúng và đc đánh giá đúng v nng lc, s trng và đc đng  v trí thích hp
SKKN nm 2011 GV: Nguyn Th Hnh - THPT Chuyên tnh Lào Cai
vi nng lc, s trng y. Khi đó, nhng kh nng ca con ngi s đc bc l
ti đa, nhng giá tr đc to ra cng  mc ti u. ó là khi con ngi khng
đnh tt nht giá tr tn ti ca bn thân và đóng góp nhiu nht cho xã hi.
+ Lao đng trong sáng to không ch giúp con ngi to ra nhng giá tr mi
cho mình và cho xã hi mà còn kích thích to s phát trin ca óc t duy, kh nng
phán đoán, hoàn thin và phát trin k nng lao đng cho con ngi.
- ánh giá:
+ V ni dung quan nim: rt thit thc và có liên quan ti ý ngha tn ti
ca cá nhân trong xã hi. Nó có ý ngha nh mt gi m v cách sng ca cá nhân
cng nh chin lc chung ca toàn xã hi.
+ V cch trnh bày vn đ: hp dn bi cách nói hình nh, bi nhng tng
quan th v ca nhng s vt, hin tng trong đi sng.
-  xut ý kin
+ Trách nhim ca xã hi: cn to ra mt môi trng t do cho hot đng lao
đng sáng to, cn to điu kin v v trí cng nh nhng đãi ng xng đáng vi

nhng ngi có nng lc đ kích thích s phát trin nng lc ca h khin h có
đ điu kin đ đóng góp tt nht cho xã hi, cho s phát trin chung ca c cng
đng.
+ ý thc cn có  con ngi: không nên trông ch,  li vào s h tr, giúp
đ t bên ngoài mà trc ht cn nng đng, t tìm kim c hi và tn dng ti đa
nhng điu kin sn có đ t phát trin và khng đnh mình. Th gii ngày nay
luôn m rng vi tt c nhng ai có ý thc và kh nng sáng to.
3.2.3. Kt lun
- Lao đng trong sáng to là nguyn vng chính đáng ca nhng con ngi
có ý thc v tn ti và khát khao khng đnh giá tr bn thân. Nguyn vng y cn
đc trân trng và to điu kin đ tr thành hin thc. ây là vic cn thit trong
chin lc phát trin con ngi ca mi quc gia.
- Th h tr nên có nhng s chun b cn thit và tích cc đ đáp ng nhng
yêu cu ca lao đng sáng to.
4. Hng dn t chc đim nhìn:
4.1. Câu hi gi m:
-Trong h thng ý đã xác đnh, ý nào cn th hin nh nhng đánh giá khách
quan, ý nào cn trình bày nh nhng t tng, quan nim, cm nhn ch quan?
- Cách phi hp đim nhìn khách quan vi đim nhìn ch quan nh th nào
là hp lý nht?
4.2. Hng dn tr li:
- Các ý  phn ct ngha nghiêng v xem xét vn đ t bên ngoài mt cách
khách quan.
- Các ý  phn lý gii có th kt hp xem xét c s khách quan và suy tng,
cm xúc ch quan.
- Trong phn đánh giá, ý trên là đánh giá khách quan song ý di có
th nghiêng v cm nhn ch quan.
SKKN nm 2011 GV: Nguyn Th Hnh - THPT Chuyên tnh Lào Cai
- Khi đ xut ý kin, dù là ý kin ca cá nhân song ý v trách nhim xã hi là
s nhìn nhn khách quan, ch có ý v ý thc ca con ngi là có th trình bày nh

nhng suy ngh cá nhân, ch quan.
5. Hng dn s dng li vn:
5.1. Phn ct ngha: đ đm bo tính khoa hc, khách quan, phn này ch
nên trình bày ngn gn. iu ct yu nht là đm bo s rõ ràng, chính xác đ nêu
bt đc vn đ.
5.2. Phn lý gii: đ to s kt hp hp lý gia màu sc ch quan và tính
cht khách quan to tính thuyt phc và sc biu cm cho phn lý gii, cn xem xét
c th tính cht ca ý cn trình bày. Tuy nhiên, cn tránh li thuyt minh khô khan,
nêu lý l mt cách quá lý trí. Nu có th, nên chuyn ti lý l bng hình thc câu
biu cm và cách din đt giàu hình nh đ li vn có sc gi cm và hp dn hn.
5.3. Phn đánh giá: vìtrong phn này bao gm c đánh giá v ni dung và
hình thc th hin ca ý kin nên ngi vit có th kt hp nhn xét khách quan v
ý ngha t tng và nêu cm nhn v nhng hình nh đc s dng.
5.4. Phn đ xut ý kin: cn th hin nhit tình, tâm huyt trong li l,
ging vn đ tng sc thuyt phc cho ý kin ca mình.
6. Bài vn hoàn chnh:
Bài 1. Nhà vn Nam Cao tng trn tr vi kip "sng mòn", vi kip "đi
tha" ca ngi trí thc nghèo nhng nm trc cách mng vì ông cho rng con
ngi cn đc sng có ý ngha - tc là cn đc phát huy tn đ nhng nng lc
và phm cht đ khng đnh giá tr ca tn ti bn thân. Cùng mt ý tng này, nhà
th Nguyn Quang Thiu li có "Nhng câu hi không lãng mn": ""Ta hi mt
con chim: Ngi cn gì? Chim tr li: Ta cn bay. Mt con chim đc n kê béo
trong lng s tr thành con gà bé bng ti nghip và vô dng. Ta hi mt dòng
sông: Ngi cn gì? Sông tr li: Ta cn chy. Mt dòng sông không chy s tr
thành vng nc khô cn dn ri bin mt. Ta hi mt con tàu: Ngi cn gì? Con
tàu tr li: Ta cn đc ra khi. Mt con tàu không ra khi ch là vt bit ni trên
mt nc và s chìm dn theo thi gian. Ta hi mt con ngi: Ngi cn gì? Con
ngi này tr li: Ta cn đc lao đng trong sáng to"
Không phi ngu nhiên khi t "cn" đc lp đi lp li trong nhng câu tr
li. Có l, tác gi mun nhn mnh cái nhu cu không th không đáp ng, cái đòi

hi không th không thc hin. Hiu mt cách đn gin thì "cn" ngha là không
th không làm, không th không có vì nu không làm, không có thì s có hi. Cái
"cn"  đây là "bay" đi vi con chim, "chy" đi vi sông, "ra khi" đi vi con
tàu và "lao đng trong sáng to" đi vi con ngi. ó là nhng hot đng thuc
v bn nng và kh nng đ mi cá th khng đnh s tn ti và ý ngha tn ti ca
nó. Vì mt l đn gin: nu không bay, con chim ch là con gà bé bng ti nghip
và vô dng, nu không chy, sông ch là vng nc và s cn dn ri bin mt, nu
không ra khi, con tàu ch là vt bit ni trên mt nc và s chìm dn theo thi
gian. Theo l đó, con ngi cn lao đng trong sáng to vì đó là cách khng đnh
mình tt nht. Nh vy, tác gi ca đon vn đã đ cao lao đng sáng to nh mt
c s to nên giá tr và ý ngha tn ti ca mình.
SKKN nm 2011 GV: Nguyn Th Hnh - THPT Chuyên tnh Lào Cai
Nhìn li lch s tin hoá ca xã hi loài ngi, ta s không phi phân vân vì
sao Nguyn Quang Thiu li đ cao lao đng sáng to đn nh vy. Bàn tay sn
bn, hái lm s dn tr nên khéo léo, s di chuyn bng đôi chân trên mt đt to
cho con ngi dáng đng thng, lao đng mt cách có t chc là điu kin đ trò
chuyn, tip xúc mà vic giao tip, trò chuyn vi nhau giúp con ngi phát trin
ngôn ng, hình thành và bi đp các mi quan h Không khó đ nhn thy vai trò
ca lao đng đi vi cuc sng con ngi: là nhân t kích thích ch yu đ thúc
đy quá trình phát trin ca con ngi, làm cho con ngi tr thành ngi. Vì qua
lao đng và trong lao đng, con ngi có nhu cu v giao tip, v mi liên h vi
nhau đ to thành xã hi. Vì lao đng đáp ng nhu cu ngày càng cao ca con
ngi, cng làm phát trin ti đa nhng kh nng ca con ngi khin con ngi
ngày càng phát trin và hoàn thin, ngày càng mang tính ngi và ngày càng khác
xa vi con vt.
Lao đng to ra các giá tr. Lao đng trong sáng to còn có th to ra nhng
giá tr ti u. Bi mt l đn gin là khi sáng to, mi kh nng, phm cht  con
ngi có dp đc thng hoa. Khi y, cái mi s đc hình thành đ thay th cho
cái c. Hãy th hình dung nu nhng ngi th may ch ct may mt kiu qun áo
thì c cng đng s mc đng phc; nu các nhc s ch to ra mt giai điu duy

nht cho mi bài hát, ta s phi nghe mt đip khúc t nht; nu ngi giáo viên
ch dùng mt phng pháp duy nht cho mi bài hc, mi đi tng hc, may lm
cng ch vài hc sinh  li tip tc nghe, s còn li nu không la ó phn đi thì
cng s lng lng b v Còn khi có tinh thn sáng to, ngi lao đng dù làm
vic trong lnh vc sn xut vt cht hay lao đng tinh thn cng s to ra đc
du n riêng cho giá tr lao đng và thu hút s quan tâm ca c cng đng. Tuy
nhiên, đ có th sáng to, con ngi cn trí tu, cn nng đng và mt môi trng
t do đ khám phá, th nghim và rút ra kinh nghim, cng c nng lc và cng
hin nhng đóng góp tht s có giá tr.  sáng to, con ngi cn nhn thc đúng
và đc đánh giá đúng v nng lc, s trng và đc đng  v trí thích hp vi
nng lc, s trng y. Khi đó, nhng kh nng ca con ngi s đc bc l ti
đa, nhng giá tr đc to ra cng  mc ti u. ó là khi con ngi khng đnh
tt nht giá tr tn ti ca bn thân và đóng góp nhiu nht cho xã hi. Hn th
na, lao đng trong sáng to không ch giúp con ngi to ra nhng giá tr mi cho
mình và cho xã hi mà còn kích thích to s phát trin ca óc t duy, kh nng
phán đoán, hoàn thin và phát trin k nng lao đng cho con ngi. Thiu tinh
thn và ý thc sáng to, ta s tr nên trì tr, cùn mòn. Ta nh cái li cày nm
mt ch s han r dn và không còn kh nng lt nhng đng cày trên tha rung.
Ta nh cây sáo trúc mc dn trong góc t. Ta nh cây c cm trong tay k vng
v ch vang lên nhng ting bt bông
Sáng to thuc v kh nng ca mi cá nhân. Tuy nhiên, đ kh nng y có
th ny n tt nht li rt cn mt v trí thích hp, mt s đãi ng xng đáng và
nht là mt môi trng có s t do và s tôn trng ti đa. V đim này, tm nhìn
và tm lòng ca ngi lãnh đo là vn đ rt đáng đc quan tâm. Trng Phi hu
dng vô mu, Quan Công trng ngha vi c đi th ca mình, Gia Cát Khng
SKKN nm 2011 GV: Nguyn Th Hnh - THPT Chuyên tnh Lào Cai
Minh kì tài mu lc có th cùng hi t di mt ngn c chính là bi có cái tâm
và cái tm ca Lu B. Hãy th cho Trng Phi bày mu tính k, Gia Cát Khng
Minh vác bát xà mâu, cm đoán Quan Công thc hin li sng trng ngha ca
mình Khi y, có l c đt tri s đo ln và lòng ngi s ri lon, chng s

nghip nào có th hoàn thành. Ngc li, đ t khng đnh bn thân mình, mi cá
nhân cng không nên trông ch vào s ng h, giúp đ t phía bên ngoài. Ý thc
sáng to phi đng hành vi ý thc tìm đng, tìm c hi đ t khng đnh. Phi
nh con sóng t tìm đng ra bin ln, phi nh dòng sông gp ni ghnh thác vn
bng đi. Bi vì  phía xa kia, chân tri vn luôn rng m cho tt c!
Bn là mt ngi tr, bn không th dng li đ làm mt hòn si  ven
đng

Bài 2. Trong cuc sng có rt nhiu nhng khái nim tng chng nh
ging nhau nhng hoàn toàn trái ngc nhau khin ta đôi khi không tránh khi
nhm ln. Trong s đó có khái nim sng và tn ti. u là đánh du s hin din
ca s vt trong cuc đi nhng cách đ s vt hin din li không h ging nhau
bi sng không ch là tn ti mà là tn ti mt cách có ý ngha. Th hin nhng
trn tr v điu làm nên ý ngha tn ti ca con ngi, Nguyn Quang Thiu
đã vit: “Ta hi mt con chim: Ngi cn gì? Chim tr li: ta cn bay. Mt con
chim đc n kê béo trong lng s tr thành con gà bé bng, ti nghip và vô
dng. Ta hi mt dòng sông: ngi cn gì? Sông tr li: ta cn chy. Mt dòng
sông không chy s tr thành vng nc khô cn ri bin mt. Ta hi mt con tàu:
ngi cn gì? Ta cn đc ra khi. Mt con tàu không ra khi ch là vt bit ni
trên mt nc và s chìm dn theo thi gian. Ta hi mt con ngi: Ngi cn gì?
Con ngi này tr li: Ta cn lao đng trong sáng to”(Nhng câu hi không lãng
mn)
Ch vi mt câu hi “Ngi cn gì?”, “ta” đã hi bn đi tng: con chim,
dòng sông, con tàu và con ngi. Mi đi tng đu có câu tr li riêng v điu
mình cn đ tn ti mt cách có ý ngha. “Cn” chính là điu không th thiu. Cái
mà con chim cn là bay. Nu không bay nó s tr thành con gà bé bng, ti nghip
và vô dng. ó là khi nó không còn là chính bn thân nó na, mt t do và tr
thành tha thãi trong cuc sng ca chính mình. Cái dòng sông cn là chy. Không
chy, nó s thành vng nc, khô cn ri bin mt. Ngha là nó không còn trn vn
là mt dòng sông, nó tù đng và dn dn t dit. Cái mt con tàu cn là ra khi.

Nu không, nó ch là vt bit ni trên mt nc và s chìm dn theo thi gian. iu
y có ngha nó s không th đn vi nhng min đt mi,  nguyên mt ch, c nát
và ri li b lãng quên. Vy là con chim cn bay, dòng sông cn chy, con tàu cn
ra khi. Khi có đc điu nó cn là khi nó không mt đi nhng điu vn có đ t
khng đnh giá tr sng ca chính mình. Cng ging nh vy, con ngi cn lao
đng trong sáng to. Lao đng trong sáng to chính là cách con ngi đc là
mình, sng t do, sng có ích trong mi khong thi gian ca cuc đi mình.
Trong trit hc, lao đng là s to ra ca ci vt cht mt cách có mc đích.
Nhng đi vi nhu cu c th ca con ngi, lao đng có ý ngha nhiu hn th.