Rèn luyện khả năng làm thí nghiệm thực hành vật lí cho học sinh lớp 6

Sáng kiến kinh nghiệm Đào Xuân Hiển
LI NểI U
ic vn dng ỳng phng phỏp dy hc theo c thự ca mụn s
em li hiu qu cao cho quỏ trỡnh dy hc.Trong nm hc gn
õy vi vic i mi phng phỏp dy hc theo hng tớch cc
hoỏ hot ng t duy ca hc sinh gn lin vi vic vn dng linh hot cỏc
phng phỏp dy hc, c bit l phng phỏp dy hc nờu vn ó em li
kt qu tt vi hc sinh .
V
thc hin c iu ú thỡ mi giỏo viờn phi khụng ngng hc tp
v rốn luyn nhm nõng cao trỡnh chuyờn mụn nghip v, tay ngh. T ú
mi cú th ỏp dng c mt phng phỏp dy hc hp lý i vi cỏc mụn
hc thc nghim.
Nm hc 2007 2008 vi vic vn dng sỏng kin ny vo dy hc
cng khụng trỏnh khi nhng thiu sút, rt mong c s tham gia úng gúp
ý kin ca cỏc ng chớ.
Tụi xin chõn thnh cỏm n!
Rèn luyện khả năng làm thí nghiệm thực hành vật lý cho HS lớp 6
1
Sáng kiến kinh nghiệm Đào Xuân Hiển
A. Phn th nht
L DO CHN SNG KIN KINH NGHIM
Giỏo dc trung hc c s nhm giỳp hc sinh cng c v phỏt trin nhng
kt qu ca giỏo dc tiu hc, cú trỡnh hc vn ph thụng c s v nhng
hiu bit ban u v k thut v hng nghip tip tc hc trung hc ph
thụng, trung hc chuyờn nghip, hc ngh hoc i vo cuc sng lao ng.
Trong cỏc mụn hc thỡ Vt lớ hc l c s ca nhiu ngnh k thut quan
trng. S phỏt trin ca khoa hc Vt lớ gn bú cht ch v cú tỏc ng qua li
trc tip vi s tin b ca khoa hc v k thut.
Chng trỡnh Vt lớ trung hc c s cú nhim v cung cp cho hc sinh
mt h thụng kin thc vt lớ c bn, trỡnh ph thụng, bc u hỡnh

thnh hc sinh nhng k nng v thúi quen lm vic khoa hc, gúp phn
hỡnh thnh cỏc nng lc nhn thc v cỏc phm cht, nhõn cỏch m mc tiờu
giỏo dc trung hc c s ó ra.
Trong quỏ trỡnh ging dy v cụng tỏc tụi nhn thy: Mụn Vt lớ cú mi
quan h gn bú cht ch, qua li vi cỏc mụn hc khỏc. Nhiu kin thc v k
nng t c qua Vt lớ l c s i vi vic hc tp cỏc mụn hc khỏc, c
bit l mụn Sinh hc, Hoỏ hc v Cụng ngh. Mt khỏc, vỡ Vt lớ hc l mt
mụn khoa hc thc nghim ó c toỏn hc hoỏ mc cao, nờn nhiu
kin thc v k nng toỏn hc c s dng rng rói trong vic hc tp Vt lớ.
a s hc sinh khụng cú k nng lm thớ nghim thc hnh, cha bit s lớ kt
qu thớ nghim hỡnh thnh kin thc.
Vi nhng v trớ v vai trũ quan trng nh trờn ngay t u nm hc tụi ó
xỏc nh vic rốn luyn kh nng lm thớ nghim thc hnh cho hc sinh l
mt nhim v ht sc quan trng, c bit l hc sinh lp 6 u cp. Bi th
tụi ó chn v ỏp dng sỏng kin: Rốn luyn kh nng lm thớ nghim
thc hnh vt lớ cho hc sinh lp 6.
Rèn luyện khả năng làm thí nghiệm thực hành vật lý cho HS lớp 6
2
Sáng kiến kinh nghiệm Đào Xuân Hiển
B. Phn th hai
NI DUNG SNG KIN KINH NGHIM
I. THUN LI KHể KHN
1. Thun li
- c s quan tõm, ch o ca cỏc ngnh cỏc cp trong vic i mi
phng phỏp dy hc.
- c s ch o sỏt sao ca ban giỏm hiu nh trng v t chuyờn mụn.
- L mụn hc ó c 6 nm i mi chng trỡnh v phng phỏp dy hc.
Do ú bn thõn ó vn dng mt cỏch linh hot phng phỏp mi trong quỏ
trỡnh dy hc.
- dựng dy hc c trang b y .

- Hc sinh ngoan ngoón, l phộp vi thy cụ giỏo, cú s vn lờn trong hc
tp.
2. Khú khn
- a s hc sinh l con em nụng thụn, con em cỏc dõn tc thiu s cú hon
cnh khú khn. Khụng ch vy mt s hc sinh cũn khụng cú sỏch giỏo
khoa, dựng phc v cho hc tp.
- L hc sinh u cp cho lờn cỏc em cha nh hỡnh c phng phỏp hc
tp sao cho hiu qu nht.
- i vi mụn hc: Vt lớ l mụn khoa hc thc nghim khú, cn phi i t
cỏc thớ nghim phỏt hin s vt hin tng. T ú phõn tớch, rỳt ra nhn
xột, kt lun, hỡnh thnh kin thc.
- Mt s dựng thớ nghim ó b hng v thiu s chớnh xỏc.
- Nh trng cha cú phũng hc b mụn.
- Hc sinh khi 6 cú hai lp hc hai phõn trng khỏc nhau (Xut Tỏc v
Phự Trỡ) cỏch trng chớnh khong 7Km, iu kin i li khú khn.
- Hc sinh khi 6 tõp trung nhiu hc sinh lu ban.
II. C S Lí LUN
- Hc sinh khi 6 cú: 98 em.
Rèn luyện khả năng làm thí nghiệm thực hành vật lý cho HS lớp 6
3
S¸ng kiÕn kinh nghiÖm  §µo Xu©n HiÓn
Nữ: 50 em.
Nam: 48 em.
Dân tộc thiểu số: 42 em.
Khuyết tật: 01 em.
Lưu ban: 16 em.
- Phạm vi áp dụng sáng kiến: 2 lớp 6 (6A và 6C) của trường THCS Phương
Giao.
- Giáo viên trực tiếp giảng dạy bộ môn Vật lí 6 năm học 2007 – 2008 có 2 đ/c.
1. Khảo sát đối tượng

- Tổng số học sinh lớp 6A và 6C: 74 em.
Trong đó: Nữ: 37 em.
Nam: 37 em.
Dân tộc: 28 em.
Khuyết tật: 01 em.
Lưu ban: 15 em.
- Kết quả khảo sát chất lượng đầu năm:
Giỏi: 01 em.
Khá: 04 em.
Trung bình: 46 em.
Yếu : 16 em.
Kém: 07em.
- Kết quả điều tra về việc hứng thú học tập bộ môn:
Thích học môn Vật lí: 25%.
Không thích học môn Vật lí: 30%.
Không biết như thế nào: 45%.
2. Nội dung kiến thức cần truyền đạt
* Chương trình: Vật lí 6 gồm 35 tiết trong đó:
- Thực hành: 02 tiết.
- Ôn tập, tổng kết chương: 02 tiết.
RÌn luyÖn kh¶ n¨ng lµm thÝ nghiÖm thùc hµnh vËt lý cho HS líp 6
4
Sáng kiến kinh nghiệm Đào Xuân Hiển
- Kim tra: 04 tit.
- S tit bi hc: 27 tit.
(Trong ú gm 18 tit bi cú thớ nghim)
* Ni dung:
- Chng I: C hc
o chiu di v th tớch cỏc vt; Khi lng. o khi lng; Khỏi nim
lc, cỏc lc cõn bng tỏc dng lờn vt ng yờn; Trng lc (Trng lng).

n v lc; Lc n hi. o lc; Khi lng riờng v trng lng riờng; Cỏc
mỏy c n gin; ũn by, mt phng nghiờng, rũng rc; Thc hnh.
- Chng II: Nhit hc
S n vỡ nhit trong t nhiờn, i sng v k thut; Cỏc loi nhit k thụng
dng. Hai loi thang o nhit (Thang
o
C v thang
o
F); S núng chy v s
ụng c; S bay hi v s ngng t; S sụi; Thc hnh.
3. Phng phỏp thc hin
Trong mi bi dy giỏo viờn cn phi nm vng mc tiờu ca tng bi, t
ú phõn bit c cỏc loi thớ nghim cú trong bi hc thuc loi thớ nghim
no ( Thớ nghim chng minh hay thớ nghim kho sỏt ) t chc lp hc
tp sao cho cú hiu qu nht. Vic t chc lp hc ph thuc vo tng lp,
tng i tng hc sinh v tng thớ nghim.
i vi lp hc trm, tp trung nhiu hc sinh yu kộm giỏo, viờn cn phi
t chc tỡnh hung hc tp bng cỏch gii thiu cỏc s vt hin tng liờn
quan n bi hc, gii thiu cỏc dng c thớ nghim cn thit, hng dn cỏch
tin hnh thớ nghim, to tỡnh hung hc sinh d oỏn kt qu thớ nghim,
tin hnh thớ nghim, nhn xột kt qu thớ nghim. T ú rỳt ra nhn xột v
phỏt hin kin thc.
i vi lp hc sụi ni, cú nhiu hc sinh khỏ gii thỡ giỏo viờn v hc
sinh cựng nờu vn , nờu phng ỏn kho sỏt vn . T ú hc sinh cú th
t t chc phng ỏn thớ nghim kim tra v rỳt ra kt lun v kin thc. Giỏo
viờn ch cn quan sỏt, hng dn, ỏnh giỏ v kt lun.
Rèn luyện khả năng làm thí nghiệm thực hành vật lý cho HS lớp 6
5
Sáng kiến kinh nghiệm Đào Xuân Hiển
* Trong quỏ trỡnh lờn lp giỏo viờn cn chỳ ý nhng iu sau:

- Phi son bi trc khi lờn lp t ú bit c thớ nghim cn nhng
dng c gỡ, trong phũng thớ nghim ó cú nhng loi no, cn phi su tm
thờm dng c thớ nghim hay khụng. Vi nhng thớ nghim khú cn phi lm
trc kim tra mc chớnh xỏc v thnh cụng. Ngoi ra ngi thy cũn
phi chun b cỏc bng tng hp ca thớ nghim, bng kt qu thớ nghim cho
nhúm, cho lp, phi luụn trỳ trng n h thng cõu hi (Cõu hi phi rừ
ngha, kớch thớch c t duy ca hc sinh).
- Cn phi chia nhúm hc sinh mt cỏch hp lớ. Trong m nhúm cn hi t
y cỏc i tng hc sinh hc sinh c h tr v giỳp nhau trong
quỏ trỡnh hc tp. Vai trũ ca cỏc thnh viờn trong nhúm c luõn phiờn cho
nhau. Ngay t u nm hc cn phi hng dn cỏch tho lun nhúm, phng
phỏp hc cho hc sinh bi vỡ õy l i tng hc sinh u cp.
- Vi hc sinh cn phi chun b cn phi nghiờn cu v chun b bi trc
khi n lp, t ú bit c bi hc cú cn b xung dng c thớ nghim hay
khụng.
- m bo an ton trong quỏ trỡnh lm thớ nghim.
L hc sinh u cp, ln u c tip sỳc vi cỏc dng c thớ nghim v
cỏc thớ nghim trong gi hc. Do ú cỏc em cha bit cỏch s dng cỏc thit
b thớ nghim v cú s lỳng tỳng trong quỏ trỡnh lm thớ nghim. Vỡ th ngay
t bui hc u tiờn giỏo viờn cn chỳ ý n vic hng dn cỏch s dng cỏc
thit b, cỏc thao tỏc thớ nghim sao cho an ton v cú hiu qu. Vớ d nh cỏc
dng c o th tớch cht lng, nhit k (Bng thy tinh) cn s dng nh
nhng, trỏnh va p, v sinh sch s sau khi lm song thớ nghim. Vi lc k
khụng c s dng quỏ gii hn o. Cỏc thớ nghim trong chng II cn chỳ
ý n an ton trong quỏ trỡnh lm thớ nghim vỡ cú liờn quan n ốn cn, cỏc
cht nh ru, du.
* Khi tin hnh thớ nghim cú th thc hin theo cỏc thao tỏc sau:
+ Yờu cu hc sinh phi nm c mc ớch ca thớ nghim l gỡ.
Rèn luyện khả năng làm thí nghiệm thực hành vật lý cho HS lớp 6
6

Sáng kiến kinh nghiệm Đào Xuân Hiển
+ Nhỡn vo hỡnh v nờu c cỏc dng c cn thit (i vi cỏc dng c m
cỏc em ó c lm quen ). Cũn i vi dng c mi thỡ giỏo viờn gi thiu
tờn v tỏc dng ca tng loi.
+ Cho hc sinh c cỏc bc tin hnh hoc mụ t cỏc bc thớ nghim, sau
ú giỏo viờn hng dn li cỏc bc tin hnh thớ nghim trờn bng ph.
+ T chc cho hc sinh d oỏn kt qu thớ nghim, ra phng ỏn kim tra
d oỏn.
+ Chia nhúm hc sinh, phỏt dng c v giao thi gian thc hnh thớ nghim.
+ Cỏc nhúm lp rỏp thớ nghim (Vi thớ nghim r), cũn vi thớ nghim khú
thỡ giỏo viờn cú th lp sn cho hc sinh.
+ Cỏc nhúm t phõn cụng vai trũ ca tng thnh viờn trong nhúm, xem li
cỏc bc tin hnh v lm thớ nghim.
+ Cỏc nhúm ghi kt qu sau mi bc vo bng kt qu.
+ Giỏo viờn cn phi bao quỏt lp trong quỏ trỡnh thc hnh thớ nghim. Phỏt
hin v hng dn kp thi cỏc nhúm cũn lỳng tỳng khi lm thớ nghim cng
nh quan sỏt kt qu v ghi kt qu.
+ Khi ht thi gian tho lun nhúm giỏo viờn yờu cu cỏc nhúm bỏo cỏo kt
qu. Da vo kt qu giỏo viờn phõn tớch hc sinh rỳt ra kt lun cn thit
cho bi hc.
III. QU TRèNH THC HIN
Trong chng trỡnh Vt lớ lp 6 cỏc thớ nghim ca hc sinh c chia ra
lm 2 loi chớnh: Thớ nghim chng minh v thớ nghim kho sỏt. Khi lờn lp
giỏo viờn cn phi xỏc nh cỏc thớ nghim cú trong bi hc thuc loi thớ
nghim no, phi t chc lp ra sao gi hc cú hiu qu. Cú nhng thớ
nghim ch cn mụ t rỳt ra kt lun, cú thớ nghim phi lm biu din hc
sinh quan sỏt hin tng v rỳt ra nhn xột. Nhng cng cú nhng thớ nghim
hc sinh t lm. Sau õy l mt s thớ nghim in hỡnh ó c ỏp dng v
em li hiu qu cao trong nm hc 2007 2008 va qua.
Rèn luyện khả năng làm thí nghiệm thực hành vật lý cho HS lớp 6

7
S¸ng kiÕn kinh nghiÖm  §µo Xu©n HiÓn
1. Loại thí nghiệm chứng minh những kiến thức thu thập được
Đây là loại thí nghiệm mà các em đã biết trước kết luận, chỉ dùng thí
nghiệm để kểm tra kết quả. Với thí nghiệm này các em dễ dàng hơn vì chỉ cần
làm theo hướng dẫn và đã biết kết quả.
Ví dụ: Bài: Đo thể tích chất lỏng
- Mục đích của thí nghiệm: Đo thể tích nước chứa trong bình.
- Chuẩn bị:
+ Dụng cụ: 1 bình chia độ có GHĐ 250 ml, 1 chai nước đầy, 1 chai chứa
khoảng 1/3 nước,…
+ Giáo viên chuẩn bị sẵn cho mỗi nhóm một bảng kết quả đo thể tích chất
lỏng (bảng 3.1 SGK trang 14).
- Tiến hành thí nghiệm
+ Gọi hai em đọc các bước tiến hành thí nghiệm.
+ Giáo viên nêu lại và treo bảng phụ có ghi 2 bước rõ ràng (ước lượng thể
tích cần đo, kiểm tra ước lượng bằng cách đo thể tích).
+ Các nhóm phân công vai trò của từng bạn, cử người lên lấy dụng cụ thí
nghiệm sau đó tiến hành làm.
+ Giáo viên yêu cầu học sinh sau mỗi bước ghi kết quả vào bảng. Nhắc nhở
các em cần xác định GHĐ và ĐCNN của bình chia độ, ước lượng trước khi
đo. Trong khi các nhóm làm thí nghiệm giáo viên quan sát, phát hiện những
nhóm còn lúng túng. Từ đó giúp đỡ các em kịp thời.
+ Sau 7 phút yêu cầu các nhóm dừng thí nghiệm và lần lượt báo cáo kết
quả thí nghiệm của nhóm mình.
+ Các nhóm báo cáo xong giáo viên thu kết quả của các nhóm. Động viên
các nhóm ước lượng và đo có kết quả tương đối bằng nhau.
Qua thí nghiệm, giáo viên cần cho học sinh trả lời các câu hỏi sau:
? Mục đích của thí nghiệm là gì? (đo thể tích nước ở hai bình).
? Người ta đo thể tích chất lỏng bằng dụng cụ gì? (bình chia độ, ca đong)

RÌn luyÖn kh¶ n¨ng lµm thÝ nghiÖm thùc hµnh vËt lý cho HS líp 6
8
S¸ng kiÕn kinh nghiÖm  §µo Xu©n HiÓn
2. Mô tả thí nghiệm để rút ra kết luận
Đây là loại thí nghiệm các em cần quan sát, phân tích hình ảnh trong sách
giáo khoa để thấy quá trình làm thí nghiệm rồi rút ra kết luận.
Ví dụ: Bài : Đo thể tích vật rắn không thấm nước
- Mục đích của thí nghiệm: Biết đo thể tích của vật rắn không thấm nước có
hình dạng phức tạp.
Phần một: Giáo viên đặt câu hỏi:
? Nhìn vào hình hình 4.2 SGK vật lí lớp 6 (15) hãy nêu các dụng cụ thí nghiệm.
+ Bình chia độ có GHĐ 550 ml, ĐCNN 10ml.
+ Một hòn đá có dây buộc.
? Nêu các bước tiến hành.
+ Đổ nước vào bình chia độ đến mức 150ml.
+ Thả chìm hòn đá vào bình chia độ, mực nước
dâng lên 200ml.
? Tìm thể tích hòn đá bằng cách nào.
200ml – 150ml = 50ml (lấy mực nước sau trừ đi mực nước ban đầu).
Phần hai: Giáo viên đặt vấn đề:
Khi mà vật rắn không thấm nước không bỏ lọt bình chia độ thì có cách nào
để đo thể tích của nó không?
? Nhìn vào hình 4.3 SGK vật lí 6 (15) em hãy nêu những dụng cụ cần thết để
tiến hành thí nghiệm.
+ Bình chia độ có GHĐ: 100 cm
3
; ĐCNN: 10 cm
3
.
+ Một bình tràn, 1 bình chứa, 1 hòn đá.

? Hãy mô tả các bước tiến hành.
Hình a: Đổ nước vào bình tràn đầy đến vòi, dưới vòi có bình chứa (bình chứa
không có nước).
Hình b: Thả chìm hòn đá vào bình tràn làm nước tràn ra bình chứa.
Hình c: Lấy nước từ bình chứa đổ vào bình chia độ . Mực nước trong bình chỉ
80 cm
3
.
RÌn luyÖn kh¶ n¨ng lµm thÝ nghiÖm thùc hµnh vËt lý cho HS líp 6
9