SKKN Giáo dục nếp sống thanh lịch, văn minh qua tác phẩm "Một người Hà Nội" của Nguyễn Khải - Ngữ văn lớp 12

SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM

ĐỀ TÀI:
"GIÁO DỤC NẾP SỐNG THANH LỊCH, VĂN MINH QUA TÁC
PHẨM: “ MỘT NGƯỜI HÀ NỘI” CỦA NGUYỄN KHẢI - NGỮ
VĂN LỚP 12"

1


A. PHẦN MỞ ĐẦU
I. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI
Nhân dịp kỷ niệm 1000 năm thăng Long- Hà Nội. Sở giáo dục và đào tạo Hà Nội
đã đưa vào giảng dạy “ Giáo dục nếp sống thanh lịch, văn minh cho học sinh Hà Nội”
vào các cấp học như: tiểu học, trung học cơ sở, trung học phổ thông trên địa bàn thành
phố Hà Nội. Nhằm khơi dậy niềm tự hào được kế thừa truyền thống thanh lịch, giữ gìn
nét văn hóa đặc trưng của người Hà Nội, qua đó tạo sự chuyển biến từng bước về nhận
thức hành vi cho học sinh, góp phần đào tạo, xây dựng thế hệ người Hà Nội thanh lịch,
văn minh để xây dựng Thủ đô và đất nước phồn vinh, giàu mạnh.
Để giúp mỗi người hình thành và giữ nếp sống thanh lịch, văn minh phải là một
quá trình liên tục. Làm cho mọi người nâng cao nhận thức về giá trị của nếp sống thanh
lịch, văn minh, ý nghĩa của việc xây dựng đời sống văn hóa Thủ đơ. Ở nhà trường cần
xây dựng nếp sống thanh lịch , văn minh cho học sinh thông qua các hoạt động giáo dục
và những bài học cụ thể, từ định hướng đến chỉ dẫn hành vi, trong sinh hoạt trong học tập
và trong giao tiếp ứng xử góp phần hình thành nhân cách, phong cách của người Hà Nội.

2


Trên thực tế các trường trên địa bàn của thành phố Hà Nội đã đang giảng dạy giáo
dục nếp sống thanh lịch, văn minh cho học sinh Hà Nội vào trong các bộ môn như:

chuyên đề giảng dạy thanh lịch, văn minh vào tiết học trong tuần ở thời khóa biểu chính
khóa của nhà trường mỗi tuần một tiết cho các lớp học, các hoạt động ngoài giờ lên lớp
và một số bộ môn như Giáo dục công dân, Địa lí, Văn học… cũng đang sử dụng phương
pháp tích hợp để giáo dục nếp sống thanh lịch, văn minh cho học sinh với đặc thù riêng
của bộ môn học sao cho các em hiểu và tiếp cận một cách nhanh nhất.
Vì vậy trường THPT Ba Vì mà tơi đang cơng tác giảng dạy cũng đã và đang giáo
dục truyền thống văn hóa của Hà Nội, để nhằm giúp các em hiểu được thế nào là thanh
lịch, văn minh của người Hà Nội. Bản thân tôi là một giáo viên dạy văn được tiếp cận với
rất nhiều tác phẩm văn học đã thể hiện nét đẹp và truyền thống văn hóa của người Hà Nội
vì thế tơi cũng muốn cung cấp thêm cho các em nhữn kiến thức về nét đẹp thanh lịch, văn
minh của người Hà Nội xưa và nay. Nhằm giúp các em hiểu và xây dựng nếp sống thanh
lịch, văn minh vừa là trách nhiệm vừa là niềm tự hào cũng là khát vọng của mỗi người
Hà Nội ln hướng tới.
Đây cũng chính là lí do để tơi thực hiện đề tài này của mình nhằm để giúp học sinh
của trường hiểu và gìn giữ nét đẹp văn hóa Hà Nội mà mình đã và đang được thừa
hưởng.
II. CƠ SỞ KHOA HỌC CỦA VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU:
1. Cơ sở lý luận:
Thanh lịch văn minh là nét đẹp truyền thống đã được nhiều thế hệ người dân Hà
nội tạo nên và lưu giữ. Trân trọng, kế thừa và phát huy nét đẹp ấy trong đời sống người
Hà Nội hôm nay và mai sau là trách nhiệm, là niềm tự hào và vinh dự của người dân Thủ
đơ trong đó có thế hệ trẻ đang ngồi trên ghế nhà trường.

3


Nếp sống thanh lịch, văn minh của người Hà Nội có những biểu hiện vơ cùng
phong phú và có giá trị văn hóa cao, đó là những nét đẹp văn hóa đặc trưng của người Hà
Nội. Văn minh trong sinh hoạt trong học tập làm việc và giao tiếp ứng xử trong gia đình,
nhà trường, ở nơi cơng cộng với người nước ngồi và với thiên nhiên mơi trường.

Thanh lịch là gì? Đó là “ thanh nhã và lịch thiệp” là một khuynh hướng thẩm mĩ
thiên về sự nhã nhặn và lịch thiệp đã trở thành nét đẹp trong nếp sống người Hà Nội. Đó
là nét đẹp hài hịa của diện mạo của phong cách, hành vi, sự tu dưỡng trải nghiệm của
con người. Và biểu hiện ở chiều sâu như một tính cách cơ bản, hồn cốt của con người, là
lối sống có văn hóa phù hợp với thời đại.
Văn minh là gì? Là “ nền văn hóa có đặc trưng riêng tiêu biểu cho một xã hội rộng
lớn, một thời đại hay cả nhân loại”. Văn minh biểu hiện ở trình độ phát triển cao của văn
hóa về phương diện vật chất theo hướng xóa bỏ những lạc hậu, thấp kém để xây dựng
một xã hội tiến bộ hơn, hoàn thiện hơn.
Thanh lịch, văn minh là đặc trưng nổi bật trong nếp sống người Hà Nội đó là nếp
sống có văn hóa tích cực tiến bộ phù hợp với các giá trị sống của cộng đồng. Người thanh
lịch văn minh là người có dáng vẻ hành vi trang nhã, giao tiếp ứng xử lịch sự, thể hiện sự
tiến bộ hiểu biết phù hợp với thời đại với dân tộc.
Lịch sử của Hà Nội với 1000 năm tuổi có điều kiện tự nhiên đất đai trù phú, địa
hình thuận lợi, khí hậu ơn hịa. Sự ưu đãi của thiên nhiên đã làm cho Hà Nội là “ Chốn
hội tụ của bốn phương đất nước" “ muôn vật phong phú tốt tươi” đã làm cho Hà Nội là
một đô thị lớn bậc nhất của nước ta “ Thứ nhất kinh kì, thứ nhì phố Hiến” là sự phồn
thịnh về kinh tế, phát triển về văn hóa. Đây cũng là nơi hội tụ của các tài năng tinh hoa về
trí tuệ tiêu biểu của dân tộc Việt Nam để tạo nên những nét đẹp truyền thống mang màu
sắc riêng của mảnh đất ngàn năm văn hiến.

4


Bản sắc văn hóa Thăng Long - Hà Nội thể hiện độc đáo của vùng văn hóa dân cư
Hà Nội. Có thể hình dung chân dung văn hóa con người Hà Nội với những giá trị nổi bật
như sự lịch lãm, tinh tế, hào hoa trí tuệ, có nghĩa khí, giàu lịng u nước, tình nhân ái,
u chuộng hịa bình; người Hà Nội trang nhã, nền nã, hướng nội sâu sắc, quan hệ rộng
mở, có bản lĩnh và tự trọng.
Một trong những nét nổi bật trong bản sắc văn hóa riêng của người Hà Nội là thanh

lịch, văn minh. Đây là kết quả của sự hội tụ, kết tinh những giá trị trong và quốc tế trên
trục văn hóa Bắc- Nam, Đơng- Tây. Đồng thời, nhiều giá trị văn hóa của các vùng đất
khác khi được “ Hà Nội hóa” đã mang giá trị mới- kết quả của quá trình lan tỏa những
tinh hoa văn hóa Thăng Long- Hà Nội.
Vì thế chúng ta đã biết, nhà trường phổ thơng có chức năng cơ bản là hình thành
và phát triển nhân cách của học sinh, có nhiệm vụ chủ yếu là tổ chức công tác giảng dạy,
học tập và các hoạt động giáo dục khác trong và ngoài nhà trường theo mục tiêu,
chương trình giáo dục của từng bậc học, cấp học. Nhà trường là nơi đào tạo thế hệ trẻ,
những người chủ tương lai của đất nước, những người sẽ làm nhiệm vụ tuyên truyền
giáo dục sau này. Nếu họ có đầy đủ những nhận thức về thanh lịch, văn minh của Hà
Nội, thì từ khi đang học trên ghế nhà trường và cho đến khi ra trường, dù họ làm việc
gì, ở bất cứ nơi đâu, bất kì cương vị hoạt động nào, cũng đều có thể thực hiện nhiệm
vụ của mình là tuyên truyền giáo dục cho mọi người hiểu thế nào là thanh lịch, văn
minh của người Hà Nội. Ở trường THPT, việc truyền thụ kiến thức giáo dục ý thức về
nếp sống thanh lịch, văn minh của người Hà Nội đến học sinh thuận lợi và hiệu quả
nhất vẫn là hình thức tích hợp và lồng ghép vào các môn học. Hiện nay, nội dung này
đã và đang được triển khai, phổ biến rộng rãi trong giờ học kể cả chính khóa lẫn ngoại

5


khóa, đặc biệt là lồng ghép trong các mơn học như: Ngữ văn, Địa lí, Giáo dục cơng
dân...
2. Cơ sở thực tiễn:
Môn Ngữ văn với những đặc trưng bộ môn- vừa có tính chất khoa học vừa có tính
chất nghệ thuật. Chương trình Ngữ văn lớp 12 có một số bài học có liên quan đến nếp
sống thanh lịch, văn minh của người Hà Nội . Do vậy, đây chính là điều kiện thuận lợi
để giáo viên có thể tích hợp, lồng ghép nội dung giáo dục nếp sống thanh lịch, văn minh
của người Hà Nội vào một số bài học. Tuy nhiên, trong thực tế cho thấy việc giảng dạy
còn chưa được một số giáo viên thực sự chú trọng đến nội dung này, nên chưa phù hợp

với yêu cầu xã hội. Chính vì vậy việc lồng ghép nội dung giáo dục giáo dục nếp sống
thanh lịch, văn minh của người Hà Nội vào môn học này vẫn chưa được thực hiện một
cách triệt để.
Nên giáo dục nếp sống thanh lịch, văn minh của người Hà Nội đang là nhiệm vụ
cấp thiết đối với mỗi trường học trong sở giáo dục Hà Nội vì thế Trường THPT Ba Vì
cũng không là ngoại lệ. Nhằm để giúp học sinh hiểu rõ nếp sống thanh lịch, văn minh
của người Hà Nội vì người Hà Nội rất thanh lịch văn minh trong sinh hoạt, đời sống,
trong làm việc và vui chơi. Bởi vậy ta có thể nhận thấy phong cách thanh lịch, văn minh
trong ẩm thực trong trang phục và trong giao tiếp ứng xử của người Hà Nội đã đi vào
văn chương Việt Nam một cách sâu đậm.
Với môn ngữ văn trong trường THPT đã thể hiện được rất rõ nét đẹp văn hóa thanh
lịch, văn minh của người Hà Nội. Hà Nội là thủ đô, nơi hội tụ, gạn lọc, kết tinh và lan
tỏa hoa ra cả nước. Trong thời đại hội nhập, sự hội tụ lan tỏa của Hà Nội còn rộng ra với
cả thế giới. Hà Nội là đầu mối giao lưu quốc tế, có đại sứ quán của các nước, có nhều
người nước ngồi sinh sống và làm việc, du lịch.

6


Người Hà Nội vừa tự hào về truyền thống thanh lịch của đất đô thành, vừa đại diện
cho nhân dân cả nước tự hào giới thiệu về văn hóa Việt Nam, đất nước con người Việt
Nam. Người Hà Nội cần hiểu sâu về lịch sử Việt Nam, văn hóa Việt Nam và nét đẹp đặc
trưng của văn hóa Hà Nội là thanh lịch; có khả năng giới thiệu với bạn bè bốn phương về
văn hóa ẩm thực Hà Nội, đặc biệt là về phở Hà Nội, về cách ăn bằng bát đũa; về cái áo
dài duyên dáng, về phố cổ, về Hồ Gươm, về hát chèo, về ca trù và rối nước…Thể hiện sự
hào hoa, người Hà Nội sẵn sàng đáp ứng yêu cầu, nguyện vọng về văn hóa của bạn bè,
rộng rãi, phóng khống trong giao tiếp.
Xuất phát từ những lý do trên đã tôi đã mạnh dạn lựa chọn đề tài: “GIÁO DỤC
NẾP SỐNG THANH LỊCH, VĂN MINH QUA TÁC PHẨM: “ MỘT NGƯỜI HÀ
NỘI” CỦA NGUYỄN KHẢI - NGỮ VĂN LỚP 12.

III. MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU
Đề tài nghiên cứu nội dung: “GIÁO DỤC NẾP SỐNG THANH LỊCH, VĂN
MINH QUA TÁC PHẨM: “ MỘT NGƯỜI HÀ NỘI” CỦA NGUYỄN KHẢI- NGỮ
VĂN LỚP 12 và qua một số bài học trong mơn Ngữ văn lớp 12- THPT để góp phần giáo
dục nếp sống thanh lịch, văn minh cho HS.

IV. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU
1. Đối tượng:
Học sinh lớp 12A8 và lớp 12A9 của trường THPT Ba Vì năm học 2011-2012.
2. Phạm vi:
Phạm vi của đề tài tập trung vào các bài: Một người Hà Nội- Nguyễn Khải, Mùa lá
rụng trong vườn- Ma Văn Kháng trong chương trình Ngữ văn lớp 12.

7


V. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU:
- Phương pháp nghiên cứu lí thuyết: Phân tích và hệ thống hóa các tài liệu có liên
quan đến đề tài trên báo chí và nhiều tài liệu khác.
- Phương pháp thực nghiệm: Tiến hành thí nghiệm ở các giờ dạy trên lớp từ bản
thân.
B. NỘI DUNG ĐỀ TÀI
I. NHỮNG BIỂU HIỆN NÉT ĐẸP VĂN HÓA CỦA NGƯỜI HÀ NỘI.
“ Chẳng thơm cũng thể hoa nhài
Dẫu khơng thanh lịch cũng là người Tràng An”
Đã có biết bao nhà văn nhà thơ thể hiện tình yêu của mình với mảnh đất văn hiến
ấy. Mỗi người đều thể hiện tình yêu của mình với Hà Nội với các góc độ khác nhau như
nhà văn Nguyễn Tuân, Nguyễn Khải, Ma Văn Kháng, Nguyễn Đình Thi, Thạch Lam, Vũ
Bằng…sự cảm nhận tinh tế về Hà Nội đã đi vào văn thơ của họ một cách thơ mộng và
lãng mạn, đã gây ấn tượng với người đọc nhất là những người yêu và gắn bó với mảnh

đất văn hiến ấy. Bởi người Hà Nội có những nét biểu hiện tinh tế về vẻ đẹp văn hóa của
mình.
1. Người Hà Nội họ rất tinh tế thanh cảnh trong ẩm thực:
Thể hiện sự thành thạo trong việc lựa chọn, chế biến trình bày thưởng thức các món
ăn nhiều màu sắc. Vì người Hà Nội luôn quan niệm ăn không chỉ bằng miệng mà bằng
mắt bằng tai…là đặc trưng ẩm thực mà người Hà Nội nâng lên thành nét đẹp văn hóa.
Tạo nên những món ăn nổi tiếng trở thành đặc sản Hà Thành như: Phở, bún thang, chả cá
Lã Vọng, cốm làng Vòng, bánh cuốn Thanh Trì, bánh tơm Hồ Tây…đã được nhà văn
Nguyễn Tuân thể hiện trong tác phẩm “ Phở” hay “ Hà Nội 36 phố phường”- Thạch Lam.

8


Người Hà Nội ăn uống thanh đạm, thanh cảnh, coi trọng chất lượng hơn coi trọng
việc thưởng thức chứ không chỉ đáp ứng nhu cầu về vật chất. Ngay cả khi xơi bát cơm
cũng không được xơi đầy, khi ăn phải từ tốn thưởng thức hương vị của từng món, vừa ăn
vừa trị chuyện, nhai nuốt thong thả. Họ ln coi trọng phép lịch sự trong ăn uống nên
với người Hà Nội thì “ Lời chào cao hơn mâm cỗ” họ rất coi trọng nề nếp.
2. Người Hà Nội luôn chỉnh tề, nền nã trong trang phục:
Họ luôn thể hện sự am hiểu của mình trong trang phục hằng ngày. Cách ăn mặc đẹp
phù hợp, lịch sự thể hiện thái độ vừa tự trọng vừa tôn trọng người khác trở thành nét đặc
trưng của người Hà Nội.
Trang phục của nam nữ của người già và trẻ em…luôn giữ được vẻ đẹp trang nhã,
hài hòa giản dị. Mỗi người đều ăn vận đúng với vị thế xã hội và nghề nghiệp của mình
phù hợp với điều kiện làm việc và hồn cảnh giao tiếp. Người Hà Nội bao giờ cũng cẩn
trọng trong lựa chọn trang phục sao cho quần áo phù hợp với điều kiện thời tiết lại vừa có
tính thẩm mĩ cao. Đặc điểm khí hậu bốn mùa đã góp phần giúp Hà Nội trở thành kinh đô
thời trang Việt.

Người thanh lịch Hà Nội biết ăn diện đổi mốt mà vẫn coi trọng sự tinh tế, kín đáo,

tế nhị, khơng q cầu kì, khơng để “cái đẹp” phủ nhận lấn lướt “ cái nết” mà vẫn toát lên
vẻ đẹp tiêu biểu thanh lịch của mình.
3. Người Hà Nội lịch thiệp tế nhị trong giao tiếp ứng xử:
Họ luôn coi trọng giao tiếp ứng xử trước hết trong lời ăn tiếng nói. Qua tiếng nói
người ta nhận ra tiếng nói “ Hồ Gươm”. Cái thanh lịch của tiếng nói người Hà Nội là ở

9


chỗ phát âm hay, dùng từ chuẩn xác, diễn đạt hấp dẫn, dễ nghe. Người Hà Nội khi nói họ
chọn lời hay ý đẹp, tránh thô lỗ tục tằn.
Người Hà Nội xưa nay ứng xử tại nhà, trọng lễ nghĩa, cử chỉ từ tốn khiêm nhường, thái
độ cởi mở, ân cần. biết tự trọng và tôn trọng, không khúm núm, nịnh bợ. Có cái nhìn thân
thiện, tình cảm bao dung khi giao tiếp với mọi người.
4. Người Hà Nội thể hiện nét thanh lịch, văn minh trong thưởng thức văn hóa,
nghệ thuật, vui chơi giải trí, sắp xếp nơi ăn chốn ở tơn giáo và tín ngưỡng.
Người Hà Nội biết giữ gìn sự tơn nghiêm ở lễ hội, nơi chùa chiền, đình miếu.
Khơng chen lấn ồn ào, cười đùa ở nơi thờ tự, tôn trọng đời sống tâm linh nhưng khơng
mê tín dị đoan. Biết ngả mũ nhường đường khi gặp đám tang trên đường. Khơng mặc cầu
kì diêm dúa khi đi đến đám tang. Đi lại nhẹ nhàng ở nơi công cộng nhất là bệnh viện.

5. Người Hà Nội ứng xử thanh lịch, văn minh ở nơi cộng cộng:
Hà Nội là nơi diễn ra nhiều hoạt động chính trị- xã hội, văn hóa thể thao, những sự
kiện trong nước và quốc tế, có sự tham gia của hàng trăm nghìn người. Người Hà Nội
ln nghiêm cẩn chân thành, tận tình cởi mở, thân thiện hào hoa góp phần làm nên thành
công trong các hội nghị quốc tế.
Khi tham gia hoạt động tập thể, sinh hoạt văn hóa, trong rạp hát, trong hội nghị,
trong thư viện ,trong bảo tàng không nói chuyện riêng, đi lại nhẹ nhàng, xin lỗi khi đi qua
mặt người khác.

10


Khi tham gia hoạt động vui chơi, thể dục thể thao như: đá cầu, đá bóng, chơi cầu
lơng… họ ln chơi hết mình, với tinh thần cao thượng, cổ vũ vô tư trong sáng, tôn trọng
kỷ luật không làm phiền người khác.
6. Người Hà Nội ứng xử văn minh với thiên nhiên và mơi trường:
Họ ln u và gắn bó với thiên nhiên, gìn giữ và bảo vệ mơi trương sống xanhsạch- đẹp. Người Hà Nội ln có kiến thức và ý thức tô điểm cho thiên nhiên thêm màu
xanh của cây lá và rực rỡ sắc hoa suốt bốn mùa, tạo nên dáng vẻ một thành phố trầm mặc
cổ kính và thơ mộng nên thơ.

Những hàng cây trồng trên hè phố trong công viên, ven hồ, trên đường đi… xịe
bóng mát giữa những trưa hè oi ả. Lúc nào Hà Nội cũng như một rừng hoa với những sắc
màu rực rỡ tạo nên một vẻ đẹp riêng mà không có một thành phố nào trên thế giới có
những nét giống .
II. NHIỆM VỤ CỦA NGƯỜI GV TRONG VIỆC TÍCH HỢP GIÁO DỤC Ý
THỨC HIỂU VỀ NÉT ĐẸP THANH LỊCH, VĂN MINH CỦA NGƯỜI HÀ NỘI
VÀO DẠY HỌC NGỮ VĂN
Giáo dục nếp sống thanh lịch, văn minh là dựa trên những tri thức về những nét
đẹp, truyền thống văn hóa nghìn năm của Hà Nội mà hình thành thái độ, ý thức, trách
nhiệm và kĩ năng sống cho HS, nhằm khơi dậy niềm tự hào được kế thừa truyền thống
thanh lịch, giữ gìn nét văn hóa đặc trưng của Hà Nội. Qua đó tạo sự chuyển biến từng
bước về nhận thức, hành vi cho học sinh, góp phần đào tạo, xây dựng thế hệ người Hà
Nội thanh lịch, văn minh, xây dựng Thủ đô và đất nước phồn vinh giàu mạnh. Đây là
một vấn đề hết sức cần thiết là một q trình lâu dài, khơng phải chỉ ở HS THPT mà ở
mọi lứa tuổi, là người dân Thủ đô Hà Nội thì đều phải hiểu để xây dựng thói quen giao

11

tiếp thanh lịch, văn minh là cho Hà Nội thực sự trở thành một khơng gian văn hóa xứng
đáng với truyền thống văn hiến, anh hùng.
Là một GV giảng dạy môn Ngữ văn, thông qua một số bài học liên quan đến nếp
sống thanh lịch, văn minh của người Hà Nội, tôi đã cung cấp, gửi gắm các thông điệp
phong phú về giữ gìn và bảo vệ bản sắc văn hóa của Hà Nội. Nhằm giúp HS lĩnh hội
kiến thức nếp sống văn hóa thanh lịch, văn minh của người Hà Nội cụ thể : HS hiểu
được nếp sống thanh lịch, văn minh của người Hà Nội xưa và đối với đời sống của các
thế hệ người dân Hà Nội nay như thế nào, thấy được những nét đẹp ấy đã và đang bị mai
một như thế nào để có ý thức gìn giữ và phát huy những nét đẹp đó . Bên cạnh đó tơi cịn
giáo dục cho HS thái độ thân thiện với mọi người, có ý thức bảo vệ bản sắc văn hóa của
Hà Nội , ủng hộ những việc làm bảo vệ bản sắc văn hóa của Hà Nội và lên án, tố cáo
những hành vi làm mất đi những nét đẹp văn hóa nghìn năm tuổi của Hà Nội. Đồng thời
hình thành cho HS kĩ năng phát hiện vấn đề thể hiện nếp sống văn hóa thanh lịch, văn
minh của người Hà Nội và ứng xử tích cực với các vấn đề về văn hóa của Hà Nội có
trách nhiệm và hành động thiết thực để xây dựng thủ đô Hà Nội giàu đẹp, văn minh,
hiện đại, xứng đáng là “ Thành phố vì hịa bình”.
III. NGUYÊN TẮC, MỨC ĐỘ, PHƯƠNG PHÁP GIÁO DỤC Ý THỨC BẢO
VỆ NẾP SỐNG THANH LỊCH VĂN MINH CỦA NGƯỜI HÀ NỘI TRONG DẠY
MÔN NGỮ VĂN
1. Nguyên tắc
Giáo dục nếp sống văn hóa thanh lịch, văn minh của người Hà Nội không phải là
một bộ môn riêng biệt mà chỉ là cách tiếp cận bộ mơn. Do vậy, khi tích hợp, lồng ghép
nội dung giáo dục nếp sống thanh lịch, văn minh của người Hà Nội tôi luôn tuân thủ
những nguyên tắc sau:

12


- Chỉ tích hợp với những bài có nội dung thật sự liên quan đến nếp sống thanh
lịch, văn minh của người Hà Nội . Nội dung tích hợp phải đảm bảo tính chính xác.

- Phải đảm bảo đặc trưng của môn học, không biến giờ học Ngữ văn thành giờ học
giáo dục nếp sống thanh lịch, văn minh. Điều này có nghĩa là giờ Văn trước hết phải là
giờ Văn, giờ Tiếng Việt trước hết phải là giờ Tiếng Việt, giờ Làm văn trước hết phải là
giờ Làm văn.
- Phải đảm bảo kiến thức cơ bản, tính lơgic của nội dung bài học, không làm quá
tải lượng kiến thức và tăng thời gian của bài học. Các ví dụ, nội dung giáo dục nếp sống
thanh lịch, văn minh giáo viên đưa vào phải ngắn gọn, hấp dẫn, lôi cuốn được sự chú ý
của HS.
- Phải gây được sự hứng thú ở HS khi tích hợp nếp sống thanh lịch, văn minh của
người Hà Nội.
2. Mức độ
Việc tích hợp nội dung giáo dục nếp sống văn hóa thanh lịch, văn minh của người
Hà Nội thể hiện ở 3 mức độ: mức độ toàn phần, mức độ bộ phận và mức độ liên hệ.
- Mức độ toàn phần: Mục tiêu và nội dung của bài học phù hợp hoàn toàn với
mục tiêu và nội dung của giáo dục nếp sống văn hóa thanh lịch, văn minh của người Hà
Nội .
- Mức độ bộ phận: Chỉ có một phần bài học có mục tiêu và nội dung giáo dục nếp
sống văn hóa thanh lịch, văn minh của người Hà Nội .
- Mức độ liên hệ: Có điều kiện liên hệ một cách logic, trực tiếp như đi tham quan
lễ hội hoặc viện bảo tàng dân tộc học.
3. Phương pháp

13


Trong quá trình lồng ghép nội dung giáo dục nếp sống văn hóa thanh lịch, văn
minh của người Hà Nội, tôi đã sử dụng những phương pháp sau:
- Phương pháp khai thác kinh nghiệm thực tế để giáo dục: Khi tìm hiểu về văn
hóa của Hà Nội xưa và nay trên thực tế ở các phố cổ Hà Nội và trong các ngày lễ hội
diễn ra những nét văn hóa đặc trưng.

- Phương pháp giải quyết vấn đề cộng đồng : cung cấp những thơng tin về văn hóa
của người Hà Nội và văn hóa ở địa phương nơi các em đang sinh sống và học tập, tổ
chức cho HS tham gia vào các lễ hội được tổ chức ở địa phương để góp phần bảo vệ nếp
sống văn hóa thanh lịch, văn minh của người Hà Nội .
- Phương pháp nêu gương: Muốn nét đẹp văn hóa thanh lịch, văn minh của người
Hà Nội được tồn tại mãi mãi giúp học sinh hiểu và gìn giữ thì bản thân GV phải gương
mẫu.
- Phương pháp tiếp cận kĩ năng sống gìn giữ nếp sống thanh lịch, văn minh.

IV. MỘT SỐ BÀI HỌC TÍCH HỢP, LỒNG GHÉP GIÁO DỤC NẾP SỐNG
THANH LỊCH VĂN MINH CỦA NGƯỜI HÀ NỘI TRONG MÔN NGỮ VĂN
LỚP 12
1. Hệ thống những bài học có nội dung giáo dục nếp sống thanh lịch, văn
minh của người Hà Nội.
Như trên đã nói, kiến thức giáo dục nếp sống thanh lịch, văn minh của người Hà
Nội trong môn Ngữ văn lớp 12 khơng được trình bày cụ thể trong từng bài rõ ràng mà
được mà phải tích hợp và lồng ghép vào nội dung bài giảng. Khảo sát toàn bộ nội dung

14


chương trình Ngữ văn lớp 12, tơi thấy có 2 bài học có thể tích hợp được nội dung này đó
là các bài: Một người Hà Nội- Nguyễn Khải, Mùa lá rụng trong vườn- Ma Văn Kháng.
2. Vận dụng
2.1 Bài: Mùa lá rụng trong vườn- Ma Văn Kháng.
Mục đích của tôi khi dạy bài này là muốn HS vận dụng những kĩ năng, những
hiểu biết của mình nếp sống thanh lịch, văn minh của người Hà Nội để hiểu nội dung của
bài. Tôi áp dụng đúng nguyên tắc dạy học bộ môn để đảm bảo đây là giờ đọc hiểu tác
phẩm văn học. Đồng thời, tôi đã vận dụng mức độ tích hợp tồn phần và liên hệ, vận
dụng phương pháp tiếp cận kĩ năng giáo dục nếp sống thanh lịch, văn minh của người

Hà Nội và các cách thức trên để giáo dục nếp sống thanh lịch, văn minh của người Hà
Nội cho các em.
Trong tác phẩm này ngoài cung cấp cho các em về kiến thức của bài để các em hiểu
về nội dung, tơi cịn lồng ghép giáo dục nếp sống thanh lịch, văn minh cho học sinh để
các em hiểu rõ hơn về ngày tết cổ truyền của dân tộc nói chung của người Hà Nội nói
riêng.
Với những nét độc đáo trong việc sắm mâm ngũ quả ngày tết, làm bữa cơm tất niên
để cúng tổ tiên. Và thấy được nét đẹp đó của người Hà Nội xưa và nay đã và đang thay
đổi theo nền kinh tế thị trường như thế nào, nhằm giúp các em ý thức hơn trong việc gìn
giữ nét đẹp văn hóa đó .

2.2 Bài: Một người Hà Nội- Nguyễn Khải.
Trong q trình tích hợp, tơi vận dụng phương thức tích hợp bộ phận và liên hệ,
vận dụng phương pháp khai thác kinh nghiệm thực tế để giáo dục và sử dụng cách thức:

15


Vận dụng kiến thức trong nội dung bài học để liên hệ thực tế có liên quan đến nếp sống
thanh lịch, văn minh của người Hà Nội thông qua nhân vật cơ Hiền. Cho các em học
sinh xem các hình ảnh, clip liên quan đến nếp sống thanh lịch, văn minh, văn hóa của
người Hà Nội khi tích hợp nội dung giáo dục nếp sống thanh lịch, văn minh của người
Hà Nội.
Theo phân phối chương trình và sự thống nhất của tổ chuyên môn, bài học này
được dạy trong 1 tiết. Tơi hướng dẫn HS tìm hiểu vẻ đẹp và phẩm chất của nhân vật cơ
Hiền và cách nhìn nhận của cơ về góc độ văn hố của Hà Nội trong thời kì kháng chiến
chống Mỹ và đất nước thời kì hịa bình. Trong lời vào bài tơi cho HS xem một đoạn clip
về văn hóa, phong tục nếp sống của người Hà Nội để tạo sự hấp dẫn, để các em trực tiếp
cảm nhận được vẻ đẹp của Thăng Long- Hà Nội bằng thị giác trước khi cảm nhận bằng
hệ thống ngơn từ trong văn bản. Trong q trình tìm hiểu vẻ đẹp của Hà Nội ở góc độ

thiên nhiên, tơi cho HS xem một số hình ảnh về phố cổ Hà Nội để HS cảm nhận được vẻ
đẹp cổ kính, thơ mộng của Hà Nội xưa và nay. Khi tìm hiểu vẻ đẹp của cơ Hiền và phẩm
chất của người Hà Nội tôi cho HS xem clip cách ứng xử văn hóa, các lễ hội của người Hà
Nội để HS thấy được vai trò của nếp sống thanh lịch, văn minh của người Hà Nội trong
sự bảo tồn văn hoá và phát triển kinh tế của Hà Nội. Đồng thời tơi cịn cung cấp cho HS
một số thơng tin mang tính thời sự về những nét đẹp văn hóa của Hà Nội đã và đang bị
mai một do nếp sống xô bồ của thị trường…
Qua nội dung tiết học tôi đã chỉ cho các em thấy nét đẹp thanh lịch, văn minh của
người Hà Nội để các em thấy thêm yêu và tự hào vì mình là người Hà Nội. Đồng thời tôi
cũng đã cung cấp cho các em một lượng kiến thức ngoài văn bản để giáo dục cho các em
thấy được vai trò quan trọng của nếp sống thanh lịch văn minh của người Hà Nội và ý thức
trách nhiệm của mình trong việc xây dựng Thủ đô và đất nước phồn vinh, giàu mạnh.

16


Như vậy, thông qua hai bài học trên tôi đã giáo dục nếp sống thanh lịch, văn minh
của người Hà Nội cho HS ở 2 lớp tôi trực tiếp giảng dạy. Khi dạy những bài này tôi đã sử
dụng giáo án điện tử, việc sử dụng giáo án điện tử sẽ rất thuận lợi khi cung cấp hình ảnh,
clip về hiện trạng nếp sống thanh lịch,văn minh của người Hà Nội hiện nay. Được tiếp
xúc với những hình ảnh trực quan trong giáo án điện tử, các em thật sự hứng thú trong
giờ học và các em được tận mắt nhìn thấy thực trạng nếp sống thanh lịch, văn minh của
người Hà Nội xưa và nay giúp các em có những kiến thức, kĩ năng về nếp sống thanh lịch,
văn minh để từ đó hình thành ở các em ý thức kế thừa và gìn giữ nét văn hóa đặc trưng
của Hà Nội.
3. Thiết kế một giáo án cụ thể:
TIẾT 74: ĐỌC THÊM:
MỘT NGƯỜI HÀ NỘI
(Nguyễn Khải).
I. MỤC TIÊU THỰC HIỆN:

Giúp học sinh:
- Hiểu được nét đẹp văn hoá “kinh kì” qua cách sống của cơ Hiền, một phụ nữ tiêu
biểu cho “Người Hà Nội”.
- Hình thành nếp sống văn minh, thanh lịch.
- Nhận ra một số đặc điểm nổi bật của phong cách văn xuôi Nguyễn Khải: giọng
điệu trần thuật và nghệ thuật xây dựng nhân vật.
II. PHƯƠNG PHÁP GIẢNG DẠY:
GV kết hợp các phương pháp: Phát vấn, gợi mở, giảng bình, thảo luận nhóm…

17


III. CHUẨN BỊ GIÁO CỤ:
* Giáo viên

: Soạn giáo án.

* Học sinh

: Soạn bài.

IV. TIẾN TRÌNH BÀI DẠY:
1. Ổn định lớp – kiểm tra sĩ số:
2. Kiểm tra bài cũ: Suy nghĩ của anh (chị) về nhân vật chị Hoài trong tiểu thuyết
“Mùa lá rụng trong vườn” của Ma Văn Kháng?
3. Nội dung bài mới:
Hoạt động
của GV và

Nội dung cần đạt

Nội dung tích hợp

HS

I.Tìm hiểu chung
- Gv hướng 1. Tác giả
dẫn HS đọc * Tên khai sinh là Nguyễn
thêm.
Mạnh Khải (1930-2008
-

Hướng sinh tại Hà Nội .

dẫn
tìmhiểu
chung.

* Sự nghiệp
- Những tác phẩm tiêu biểu:
SGK

- Qua phần

18


Tiểu

dẫn - Nội dung sáng tác:

hãy tóm tắt + Trước 1975:
những nét
+ Tập trung về đời sống nơng
chính
về
thơn trong q trình xây
cuộc đời và
dựng cuộc sống mới.
sự nghiệp
+ Hình tượng người lính
của
trong kháng chiến chống Mĩ
Nguyễn
Khải?

- Sau năm 1975:
+ Vấn đề xã hội-chính trị có
tính thời sự.
+ Tính cách, tư tưởng tinh
thần của con người hiện nay
trước những biến động phức
tạp của đời sống.
- Phong cách NT: Cảm hứng
triết luận với giọng văn đôn
hậu, trầm lắng, nhiều suy
ngẫm, triết lý.
- Vị trí văn học sử: một trong
những cây bút hàng đầu của
văn xuôi sau cách mạng

tháng Tám năm 1945

19


2. Tác phẩm
- Xuất xứ: in trong tập truyện
ngắn cùng tên của Nguyễn
Khải (1990).
- Nội dung: Truyện đã thể
hiện những khám phá, phát
hiện của Nguyễn Khải về vẻ
đẹp trong chiều sâu tâm hồn,
tính cách con người Việt Nam
GV:

Dựa

vào

phần

qua bao biến động, thăng trầm
của đất nước.

Tiêủ

dẫn II. Đọc-hiểu văn bản.

hãy

nêu

những hiểu
biết về tác
phẩm?

1. Nhân vật cơ Hiền.
* Xuất thân: gia đình giàu có
lương thiện, được dạy dỗ
theo khn phép nhà quan.
* Một số đặc diểm thời thiếu
nữ: xinh đẹp, thông minh,
mở xa lông văn chương, giao
du rộng rãi với giới văn nghệ

Hoạt động
2:
dẫn

Hướng
đọc-

sĩ Hà thành.
* Suy nghĩ và cách ứng xử
của cô trong từng thời đoạn

20

hiểu

văn của đất nước:

bản.
GV
dắt:

- Năm 1955:
dẫn + Bối cảnh: từ kháng chiến
Nhân trở về, một Hà Nội “nhỏ hơn

vật
tâm
truyện

trung trước, vắng hơn trước”.
của
+ Nguyên nhân cô Hiền và

ngắn là cô
Hiền. Cũng
như người
Hà

Nội

khác, cơ đã
cùng

Hà

gia đình ở lại: “họ khơng thể
rời xa Hà Nội, không thể
sinh cơ lập nghiệp ở một
vùng đất khác”
=> sự gắn bó máu thịt với
Hà thành.

Nội, cùng - Kháng chiến chống Mĩ:
đất

nước + Người con cả tình nguyện
trải
qua tòng quân => phản ứng:
nhiều biến “Tao đau đớn mà bằng lịng,
động thăng vì tao khơng muốn nó sống
trầm nhưng bám vào sự hi sinh của bạn
vẫn
giữ bè. Nó dám đi cũng là biết tự
được

cốt trọng” => Nhận thức sâu sắc.
cách người
+ Người con thứ theo anh lên
Hà Nội. Cơ
đường => phản ứng: “Tao
sống thẳng
khơng khuyến khích, cũng

21


thắn, chân khơng ngăn cản, ngăn cản
thành,

tức là bảo nó tìm đường

khơng giấu sống để các bạn nó phải
giém quan chết, cũng là một cách giết
điểm, thái chết nó”=> “Tao cũng muốn
độ

của được sống bình đẳng với các

mình

với bà mẹ khác(…), vui lẻ thì có

mọi

hiện hay hớm gì”

tượn xung => Ý thức trách nhiệm, lòng
quanh.
tự trọng của một người phụ
GV

giới nữ Việt Nam yêu nước, một

thiệu xuất người mẹ nhân hậu, vị tha.
thân

và

một số đặc
điểm

thời

thiếu nữ.

- Năm đầu Hà Nội vừa giải
phóng
+ Bối cảnh: Tâm lí khơng
đồng nhất: chúng tơi - vui
thế, tại sao những người vốn
sống ở Hà Nội - chưa thật

GV: Nhận vui?
xét về tính + Khi con gọi cháu là “Đồng
cách

cơ chí Khải” => cơ Hiền chỉnh

Hiền- nhân “anh Khải” ->cô Hiền dường

22

vật

trung như chỉ chú ý đến mối quan

tâm

của hệ họ hàng với “Tôi” =>

truyện, đặc quan hệ bền vững.
biệt là suy + Khi người cháu hỏi: “Nước
nghĩ, cách độc lập vui quá cô nhỉ?”
ứng xử của
cô

trong

những thời
đoạn

của

đất nước?
Học
suy

sinh
nghĩ,

phát

biểu

nhận

xét

+ Trả lời: “Vui hơi nhiều, nói
cũng hơi nhiều, phải nghĩ
đến làm ăn chứ”
=> tỉnh táo, sáng suốt, nhạy
bén với hiện thực.
+ Nhận

xét

thẳng

thắn,

không giấu giếm quan điểm
với “người cách mạng” nhân vật “tôi”: Chính phủ

bổ sung.
GV bình:
Tính cách
nhân

vật

được

bộc

lộ

can thiệp nhiều vào việc của
dân q
=> trung thực, có cái nhìn

qua

sâu sát về thời cuộc.

nhiều tình * Phẩm chất
huống khác
- Sinh hoạt
nhau, trong
+ Cái ở: ở rộng quá, một tòa
nhiều thời
nhà tọa lạc ngay ngay tại một

23


điểm

lịch đường phố lớn, hướng nhà

sử.

nhìn thẳng ra cây si cổ thụ và
hậu cung của đền Ngọc Sơn.

GV

dẫn + Cái mặc: “sang trọng quá”

dắt:

Con + Cái ăn: “không giống với

người gắn số đông” => so sánh với lối
với

từng ăn uống bình dân của gia

biến

đình “tơi”

chuyển lớn => Khẳng định: “Cơ Hiền
của lịch sử đích thị là tư sản”.
dân tộc =>
Cái

nhìn

hiện

thực

mới

mẻ:

phản

ánh

- Mối quan hệ

với người

làm: vì chủ tớ cần dựa nhau,
tình nghĩa như người trong
họ.

GV giảng bình: Trên những
chặng đường ấy, nhân vật
“tơi” đã có những quan sát

- Thơng minh, tỉnh tảo và tinh tế, cảm nhận nhạy bén,
thức thời:
sắc sảo, đặc biệt là về nhân
dân tộc qua
vật cô Hiền, về Hà Nội và
số
phận
số

phận

cá + Năm 1956, bán một trong người Hà Nội. Ẩn sâu trong
giọng điệu vừa vui đùa, khôi
nhân.
hai ngôi nhà cho người
hài, vừa khôn ngoan, trải đời
Trải qua kháng chiến ở.
là hình ảnh một người gắn bó
bao thăng + Ứng xử với chính sách cải
thiết tha với vận mệnh đất
trầm của tạo tư sản của nhà nước.
nước, trân trọng những giá trị
thời
thế,
• Chồng muốn mua máy in
một

24


bản

chất, => ngăn cản vì nhận rõ việc văn hóa của dân tộc.

những nét làm này sẽ vi phạm chính Giáo viên mở rộng: một so
đẹp
của sách.
sánh độc đáo nằm trong
nhân

vật • Mở cửa hàng đồ lưu niệm mạch trữ tình ngoại đề của
vẫn thống để đảm bảo “đủ ăn” mà người kể chuyện. Bản sắc Hà
nhất,
khơng bóc lột bất kì ai.
Nội, văn hóa Hà Nội là chất
khơng bị
vàng mười, là mỏ vàng trầm
- Có đầu óc thực tế:
phơi pha
tĩnh được bồi đắp, tích tụ từ
+ Khơng có lịng tự ái, sự
=>
thời
biết bao hạt bụi vàng như bà
ganh đua, thói thời thượng,
gian là thứ
Hiền.
khơng có cái lãng mạn hay
nước rửa
mơ mộng viển vơng.
ảnh
làm
nổi rõ hình + Đã tính là làm, đã làm là
sắc

nhân không để ý đến lời đàm tiếu

vật.

của thiên hạ => bản lĩnh, có

lập trường.
+ Đi lấy chồng: dù giao du
rộng nhưng chọn làm vợ một
ông giáo cấp Tiểu học hiền
lành, chăm chỉ => cả Hà Nội
“kinh ngạc”.
+Tính tốn cả chuyện sinh đẻ
sao cho hợp lí, đảm bảo
tương lai con cái.

25