Tài liệu hóa phân tích tập 1, dùng đào tạo dược sĩ đại học, chủ biên PGS.TS.Võ Thị Bạch Huệ, NXB giáo dục

B
Ộ
Y T
Ế





HÓA PHÂN TÍCH
TẬP 1
(DÙNG CHO ĐÀO TẠO DƯỢC SĨ ĐẠI HỌC)
MÃSỐ:Đ.20.Y.14







NHÀ XUẤT BẢN GIÁO DỤC
HÀ NỘI  2007




Chỉ đạo biên soạn :
VỤKHOAHỌCVÀĐÀOTẠOBỘYTẾ
Chủ biên :
PGS.TS.VÕTHỊBẠCHHUỆ
Những người biên soạn :

PGS.TS.VÕTH
Ị
B
Ạ
CHHU
Ệ

Page
1
of
225
BoYte
-

Hoaphantich
04/01/2013
file://C:\Windows\Temp\kwcjklckqa\hoa_phan_tich.htm
ThS.PHÙNGTHẾĐỒNG
ThS.TRẦNTHỊTRÚCTHANH
ThS.PHANTHANHDŨNG
ThS.NGUYỄNHỮULẠCTHUỶ
Tham gia tổ chức bản thảo :
ThS.PHÍVĂNTHÂM
TS.NGUYỄNMẠNHPHA






Lời giới thiệu
Thực hiện một số điều của Luật Giáo dục, Bộ Giáo dục & Đào tạo và Bộ Y tế đ
ã ban hành
chương trình khung đào tạo Dược sĩ đại học. Bộ Y tế tổ chức biên soạn tài liệu dạy - học các môn c
ơ
sở và chuyên môn theo chương trình trên nhằm từng bước xây dựng bộ sách đạt chuẩ
n chuyên môn
trong công tác đào tạo nhân lực y tế.
Sách HOÁ PHÂN TÍCH được biên soạn dựa trên chương trình giáo dục của Trường Đại họ
c Y
D
ược Thành phố Hồ Chí Minh trên cơ sở chương trình khung đã được phê duyệt. Sách đượ
c các tác
gi
ả PGS.TS. Võ Thị Bạch Huệ, ThS. Phùng Thế Đồng, ThS. Trần Thị
Trúc Thanh, ThS. Phan Thanh
D
ũng, ThS. Nguyễn Hữu Lạc Thủy biên soạn theo phương châm : Kiến thức cơ bản, hệ thống ; nộ
i
dung chính xác, khoa học ; cập nhật các tiến bộ khoa học, kỹ thuật hiện đại và thực tiễn ở Việt Nam.
Sách HOÁ PHÂN TÍCH đã được Hội đồng chuyên môn thẩm định sách và tài liệu dạy - họ
c
chuyên ngành Dược sĩ đại học của Bộ Y tế thẩm định năm 2007. Bộ Y tế quyết đị
nh ban hành là tài
liệu dạy - học đạt chuẩn chuyên môn của ngành trong giai đoạn hiện nay. Trong thời gian từ 3 đế
n 5

năm, sách phải được chỉnh lý, bổ sung và cập nhật.
Bộ Y tế xin chân thành cảm ơn các tác giả và Hội đồng chuyên môn thẩm định đ
ã giúp hoàn
thành cuốn sách ; Cảm ơn GS.TS. Từ Vọng Nghi, PGS.TS. Trần Tử An đã đọc và phản biện để cuố
n
sách sớm hoàn thành kịp thời phục vụ cho công tác đào tạo nhân lực y tế.
Lần đầu xuất bản, chúng tôi mong nhận được ý kiến đóng góp của đồng nghiệp, các bạ
n sinh
viên và các
độ
c gi
ả để
l
ầ
n xu
ấ
t b
ả
n sau sách
đượ
c hoàn thi
ệ
n h
ơ
n.

 Bản quyền thuộc Bộ Y tế (Vụ Khoa học và Đào tạo)
874 - 2007/CXB/ 5
-
1918/GD


Mã số : 7K725 M7

-
DAI
Page
2
of
225
BoYte
-
Hoaphantich
04/01/2013
file://C:\Windows\Temp\kwcjklckqa\hoa_phan_tich.htm
VỤKHOAHỌCVÀĐÀOTẠO-BỘYTẾ





LỜI NÓI ĐẦU
HOÁPHÂNTÍCHlàmộtmônhọcdànhchocáchọcviênthuộcngànhHoá.ỞkhoaDượccủ
a
TrườngĐạihọcYDượcThànhphốHồChíMinh,mônnàyđượcgiảngdạycho:
-sinhviênDượcnămthứ3(hệchínhquy5năm)
-sinhviênDượcnămthứ2(hệtậptrung4năm)
nhằmtrangbịcáckiếnthứccơbảnvềhoáhọcphântíchđểtừđósinhviênDượchiểurõhơ
ncác
mônBàochế,Dượcliệu,Hoádược,Dượclực,Kiểmnghiệmthuốclàcácmônnghiệpvụsẽđượ
c

họctậpởcácnămkếtiếp.
Hoáphântíchcũnglàmộttrongnhữngmônhọcnhằmcungcấpcáckiếnthứcnềntảngrấ
tquan
trọngđểsaukhitốtnghiệp,dùlàmviệcởbấtkỳcácvịtrínàothìDượcsĩcũngxácđịnhđượcnhiệ
m
vụcủamìnhlàtrựctiếphaygiántiếpgópphầnlàmchothuốcphảiđúngvềchấtlượngvàđủvềs
ố
lượngkhitớitayngườisửdụng.
Vớimụcđíchtrên,bộmônHoáPhântích–KiểmnghiệmđãbiênsoạnsáchHoáphântích,tậ
p
1,chosinhviênngànhDượctheochỉđạocủaBộYtếvàBộgiáodục–đàotạo.
NộidungsáchHoáphântích,tập1,gồmcácphầnsau:
Phần I:làphầnđạicươnggồmcácchươngtổngquátđềcậpđến:
-Đốitượng,chứcnăngvàphânloạicủahoáhọcphântích.
-Cácloạiphảnứnghoáhọc,kháiniệmvàcácyếutốảnhhưởngđếncânbằnghoáhọc,hằngs
ố
cânbằngvàđịnhnghĩavềhoạtđộ,nồngđộ.
-Các kháiniệmvềsai số và ứng dụng toán thốngkêđểxửlý cáckếtquảthu đượctừthự
c
nghiệmnhằmđảmbảođộchínhxáctheoyêucầucủangànhDược.
Phần II:làphầnđịnhlượnggồmcácchươngviếtvề:
-Cáchbiểuthịvàtínhtoánnồngđộdungdịchcủamộtchấtđượcsửdụngthườ
ngxuyênkhi
phântích.
-Nguyêntắcvàcáchthểhiệncácbướcđểtiếnhànhphântíchkhốilượng.
-Nguyêntắc,phânloại,giảithíchcáckháiniệm,cơchếcũngnhưcácứngdụngcủacácphươ
ng
phápphântíchthểtích:acid–base;oxyhoá–khử;kếttủavàtạophứcchủyếusửdụ
ngtrongngành
Dược.

Cáccánbộgiảngcủabộmônđãcốgắngcậpnhậthoákiếnthứcđểbiênsoạnvàvẫ
nluônmong
giáotrìnhsẽmanglạichohọcviênkiếnthứcbổích,chínhxác.
Chúngtôikínhmongquýthầycô,quýđồngnghiệp,quýđộcgiảvàcácsinhviênđọckỹ
vànêu
nh
ữ
ngýki
ế
n
đ
ónggóp,ch
ỉ
giúpcácthi
ế
usót
để
chúngtôihoànthi
ệ
nh
ơ
ntàili
ệ
ugi
ả
ngd
ạ
ynày.

Page

3
of
225
BoYte
-
Hoaphantich
04/01/2013
file://C:\Windows\Temp\kwcjklckqa\hoa_phan_tich.htm
Chânthànhcảmơnvàmongnhậnđượcnhữngýkiếnđónggópquýbáucủaquývị.





Chương 1
ĐẠI CƯƠNG HOÁ PHÂN TÍCH

NỘI DUNG
1. MỞ ĐẦU
Hoáphântíchlàkhoahọcvềcácphươngphápxácđịnhthànhphầnhoáhọccủachấtvàcấ
utrúc
củacáchợpphầncótrongchấtphântích.
CácphươngphápcủaHoáphântíchchophépxácđịnhđịnhtínhmộtchất,nghĩalàcóthể
xác
địnhxemchấtphântíchđượccấutạobởinhữngnguyêntốnào,nhómchứ
cnào,vàphântíchxem
cácnguyêntốvàcácnhómchứcđóđượcsắpxếpvàliênkếtvớinhaunhưthếnào(phântíchcấ
u
trúc).
Hoáphântíchnghiêncứucácphươngphápphântíchđịnhlượng,dùngcácphươngphápđó

để
xácđịnhthànhphầnđịnhlượngcủacácnguyêntố,cáchợpchấthoáhọctrongchấtphântích.
NóivềHoáphântích,ngườitachorằngđâylàkhoahọcvềcácphươngphápvàphươngtiệncủ
a
phântíchhoáhọcvàtrongmứcđộnhấtđịnhxácđịnhcấutrúchoáhọc.Vềphươngtiệncóthểhiể
u
đ
ólà:d
ụ
ngc
ụ
,
thu
ố
cth
ử
,
ch
ấ
tchu
ẩ
n, Ph
ươ
ngphápvàph
ươ
ngti
ệ
nc
ủ
aphântíchthay

đổ
ith
ườ
ng

Ch
ủ
biên

PGS.TS.VÕTH
Ị
B
Ạ
CHHU
Ệ

Ph
ầ
n I

ĐẠI CƯƠNG
MỤC TIÊU

Trình bày được đối tượng, chức năng và phân loại của hoá học phân tích.

Nêu được nội dung của hoá học phân tích.

Giải thích được các bước thực hiện của quy trình phân tích.
Page
4

of
225
BoYte
-
Hoaphantich
04/01/2013
file://C:\Windows\Temp\kwcjklckqa\hoa_phan_tich.htm
đưaranhữnghướngmới,sửdụngnhữngnguyêntắcmới,cảnhữnghiệntượngtừnhữnglĩ
nh
vựccótừxaxưa.Thídụ,trongthựcnghiệmphântíchhoáhọchiệnnayphươngphápvậtlýgiữ
vai
tròquantrọngđólà–phươngphápquangphổvàvậtlýhạtnhân.
Cầnphânbiệtkháiniệm"hoáhọcphântích"và"phântíchhoáhọc".Hoáphântíchlàkhoahọ
c
vềcácphươngphápphântích,cònphântíchhoáhọclànhữngphươngphápđượcdùngtrongthựct
ế
đểxácđịnhthànhphầnhoáhọccủachấtphântích.
Ngườitacònphânbiệtkháiniệm“kỹthuậtphântích”và“phươngphápphântích”.
Kỹthuậtphântíchlàdựatrêncáchiệntượngkhoahọcđểthuthậpthôngtinvềthànhphầ
nhoá
họccủachấtphântích.Thídụnhưkỹthuậtsắckýlỏnghiệunăngcao,kỹthuậtcựcphổ.
Phươngphápphântíchlàứngdụngcụthểcủamộtkỹthuậtphântíchđểgiảiquyếtmộtvấn
đề
phântích.Phươngphápcủaphântíchđólàphươngcách(cách)xácđịnh,luậnchứngrõràng,đ
ánh
giátoàndiệncócăncứđểxácđịnhthànhphầncủađốitượngphântích.Thídụphươ
ngphápphân
tíchvitaminCbằngkỹthuậtcựcphổ,phươngphápxácđịnhphenoltrongnướcsôngdùngkỹthuậ
t
sắcký.

2. CHỨC NĂNG CỦA HOÁ PHÂN TÍCH HIỆN ĐẠI
Cóthểchiaralàm3chứcnăng(lĩnhvựckhoahọc):
2.1. Giải quyết các vấn đề chung của phân tích
Thídụ:pháttriểnvàhoànthiệnnhữngluậnthuyếtvềcácphươngphápphântích.
2.2. Nghiên cứu các phương pháp phân tích
2.3. Giải quyết các nhiệm vụ cụ thể của phân tích
Thídụ:sựthànhlậpchuyênngànhHoáphântíchvềthuốcphòngchốngdịchbệnh.
Cấutrúcsâucủamônhọcnàycóthểchiaraphântíchđịnhtínhvàphântíchđịnhlượ
ng.Phân
tíchđịnhtínhgiảiquyếtvấnđềlàcáchợpphầnnàocótrongđốitượngphântích,phântíchđị
nh
lượngchobiếtvềhàmlượngcủatấtcảhaycủatừnghợpphần.
3. PHÂN LOẠI
3.1. Phân loại theo đường lối phân tích
3.2. Phân loại dựa theo thể tích và khối lượng chất phân tích
-Phântíchthô:lượngmẫuthửchấtrắn0,1-1g,lượngmẫuthửdungdịchtừ1-100ml.
-Phântíchbánvilượng:lượngmẫuthửtừ0.01-0,1g,dungdịchtừ0,1-0,3ml.
-Phântíchvilượng:lượngmẫuthửtừ10
-3
-10
-2
g,dungdịchtừ10
-2
-10
-1
ml.

-Phântíchsiêuvilượng:lượngmẫuthửtừ10
-6
-10

-12
g,dungdịchtừ10
-3
-10
-6
ml.

3.3. Phân loại dựa trên bản chất của các hợp phần của chất cần xác định
-Tổngthể-Cụcbộ -Trựctiếp-Giántiếp
-Phânhủy-Khôngphânhủy -Giánđoạn-Liêntục
Page
5
of
225
BoYte
-
Hoaphantich
04/01/2013
file://C:\Windows\Temp\kwcjklckqa\hoa_phan_tich.htm
- Phân tích đồng vị:chuyênngànhtrongphântíchítsửdụng,nhưngphântíchnàythườ
ngdùng
trongvậtlý,mỏ,sinhhọc.Thídụnhư:xácđịnhnướcdeuteriumtrongnướcthường,cũngnhưcủ
a
oxy"nặng"(đồngvịoxy18)tronghỗnhợpvớisựđồngvịphổbiếnoxy16.Phântíchđồngvịcầ
n
thiếtkhinghiêncứucácnguyêntốnhântạo.
- Phân tích nguyên tố (nguyên tử - ion):phântíchnhữngnguyêntốnàocótrongđốitượ
ng
nghiêncứu,hàmlượnglàbaonhiêu.
- Phân tích phân tử:đâylàsựpháthiệnvàxácđịnhhợpchấthoáhọcđượcđặctrưngbằngkhố

i
lượngphântửxácđịnh.Thídụ:phântíchhỗnhợpkhí,xácđịnhtrongkhôngkhínhữngthànhphầ
n
chính(N
2
,O
2
,CO
2
,O
3
,khítrơ).Mộttrongnhữngphươngphápphântíchphântửngườitasửdụ
ng
phươngpháp
sắcký.
-Phân tích nhóm chức:Đốivớiphântíchhoáhữucơcòncómộtdạngphântíchởgiữ
aphân
tíchnguyêntốvàphântử-đólàphântíchnhómchức.Phântíchnàytrướchếtxácđịnhnhómchứ
c,
nghĩalàxácđịnhtừngnhómhữucơriêngbiệtnhưnhómcarboxyl,hydroxyl,amin, 
- Phân tích chất:Trongphântíchchấtngườitaxácđịnhtrongdạngnàocómặthợpphầ
nta
quantâmtrongđốitượngphântíchnàyvàhàmlượngcủanhữngdạngnày.Thídụ:trongmức
độ
nàocủasựoxyhoácómặtnguyêntốAs(III)hayAs(V),trongtrạngtháihoáhọcnàocómặ
tnguyên
tố(thídụđồngtrongkhoángchấtcóthểởdạngoxydhaysulfithayhỗnhợpnhữnghợpchấ
tnày).
Phântíchchấtcónhiềucáichungvớiphântíchphântửhaytướng.
- Phân tích tướng (pha):đólàphântíchđốitượngtronghệdịthể.Thídụ:sunfitvàoxydkẽ

m
phân bố trong khoáng chất không đồng thể mà tạo những tướng khác nhau. Ngườ
i ta dùng các
phươngphápkhácnhauđểtáchvàxácđịnhcáchệdịthểthamgiatrongthànhphầncấ
utrúc(các
tướng)riêngbiệt,khácnhauvềtínhchất,vềcấutrúcvậtlývàphântáchnhaubởigiớihạnbềmặt.
3.4. PHÂN LOẠI THEO BẢN CHẤT CỦA PHƯƠNG PHÁP
Xácđịnhtheođặctínhcủatínhchấtđohaytheokhảnăngghinhậntínhiệutươngứng.
Cóthểchiara:
- Phương pháp hoá học:làphươngphápdựatrênnhữngphảnứnghoáhọc.Thídụ:phảnứ
ng
acid-base,oxyhoá-khử,kếttủa-hòatan,tạophức.
- Phương pháp hoá lý, vật lý:phươngphápvậtlýdựatrênnhữnghiệntượngvàquátrìnhvậ
tlý
nhưphươngphápquangphổ,phươngphápsomàu,vậtlýhạtnhân, 
- Phương pháp sinh học: dựatrênnhữnghiệntượngcủacuộcsống(traođổichất,tăngtrưở
ng,
ứcchếcủavisinhvật ),thídụnhưphươngphápphântíchvisinhvậtlàdựavàoquátrìnhtraođổ
i
chấtcủavisinhvật.Bằngphươngphápvisinhvậtngườitađịnhlượngcácthuố
ckhángsinh,kháng
nấm,vitamin, 
4. PHÂN TÍCH ĐỊNH TÍNH VÀ PHÂN TÍCH ĐỊNH LƯỢNG
4.1. Phân tích định tính
Phântíchđịnhtínhlàxácđịnhcácnguyêntố,cácion,cácphântửcótrongthànhphầnchấ
tphân
tích.
Đểtiếnhànhphươngphápđịnhtínhngườitadùngnhiềuphươngphápcóbảnchấ
tkhácnhau,
cáckỹthuật,cácđườnglốikhácnhau:phươngpháphoáhọc,vậtlývàhoálý.

4.1.1. Phương pháp hoá học
Ph
ươ
ngpháphoáh
ọ
clành
ữ
ngph
ươ
ngpháp
đị
nhtínhd
ự
atrêncácph
ả
n
ứ
nghoáh
ọ
c.Nh
ữ
ng
Page
6
of
225
BoYte
-
Hoaphantich
04/01/2013

file://C:\Windows\Temp\kwcjklckqa\hoa_phan_tich.htm
phươngpháptrongphântíchđượcsửdụngrộngrãitrongthựctế,phươngphápnàykhôngđ
òi
hỏitrangbịphứctạpnhưngcòncómộtsốnhượcđiểmlà:trongtrườnghợpcầnphảitáchchấ
tra
khỏicáctạpchấtvàphảitáchởdạngtinhkhiếtthườngrấtkhókhăn,đôikhikhôngthựchiệnđượ
c,
khôngpháthiệnđượcnhữnglượngchấtrấtnhỏ.
4.1.2. Phương pháp vật lý và hoá lý
Phươngphápvậtlývàhoálýlànhữngphươngphápdựatrêncáctínhchấtvậtlýcủacácchấ
t
cầnphântích.
Thí dụ:Sựnhuộmmàungọnlửađènkhíkhôngmàuthànhmàuđặctrưngdocáchợpchấ
tbay
hơicủamộtsốnguyêntốhoáhọcNa
+
,K
+
,

Phươngphápsomàungọnlửa:NgọnlửaNa
+
cómàuvàng,K
+
cómàutím,Ba
2+
cómàuxanh
lụcnhạt.
Phương pháp phân tích quang phổ hồng ngoại, phương pháp đo quang (quang phổ hấp thụ
),

phươngphápcựcphổ,phươngphápsắckýv.v 
Dùngphươngphápvậtlývàhoálýcóthểtáchđượccácnguyêntốmàchúngkhóbịtáchbở
icác
phươngpháphoáhọc,phươngphápvậtlývàhoálýcóđộnhạyvàđộchínhxáccaonhưngphả
icó
trangbịphứctạp,máymócđắttiềnkhôngphảitấtcảcáccơsởđềutrangbịđượcnênphươ
ngpháp
hoáhọcvẫnđóngvaitròquantrọngtrongcôngtácphântích.
4.2. Phân tích định lượng
Phântíchđịnhlượngchophépxácđịnhthànhphầnvềlượngcáchợpphầncủahợpchấtđ
ãcho
hoặccủahỗnhợpcácchất.Khácvớiphântíchđịnhtính,phântíchđịnhlượngchokhảnăngxácđị
nh
hàmlượngcủacáchợpphầnriêngrẽcủachấtphântíchhoặchàmlượngchungcủachấtcầ
nxác
địnhtrongchấtnghiêncứu.
Cácphươngphápdùngtrongphântíchđịnhlượng:
4.2.1. Phương pháp phân tích hoá học
-Phântíchtrọnglượng(phântíchkhốilượng)
Phươngphápnàydựavàophảnứngkếttủacácchấtcầnđịnhlượngvớithuốcthử.Kếttủađượ
c
táchrakhỏidungdịch,rửathậtsạchrồinunghoặclàmkhôsauđóđemcân.Từkhốilượngcủakế
t
tủataxácđịnhđượckhốilượngcủachấtcầnđịnhlượng.
Phươngphápnàymấtnhiềuthờigiannhưngkháchínhxác.
-Phântíchthểtích(chuẩnđộ)
Phươngphápnàydựatrênsựđothểtíchdungdịchthuốcthửđãbiếtchínhxácnồngđộcầ
ndùng
chophảnứngvớichấtcầnđịnhlượng.Phươngphápnàyrấtphổbiến,dựatrêncácphảnứ
ngtrung

hòa,tạophức,tạokếttủa,oxyhoá-khử, 
4.2.2. Phương pháp phân tích vật lý và hoá lý (phương pháp phân tích dụng cụ)
-Phươngphápphântíchvậtlý
Cácphươngphápphântíchđịnhlượngchophépxácđịnhthànhphầncủachấtcầ
nphântích
khôngdùngđếncácphảnứnghoáhọc.Đểxácđịnhthànhphầnchấtcầnphântíchcóthểđocácch
ỉ
sốvềcáctínhchấtvậtlýnhư:hệsốkhúcxạ,độdẫnđiện,nhiệt, 
-Phươngpháphoálý
Cácphươngphápphântíchdựatrênsựthayđổitínhchấtvậtlýcủamộthệcầnphântích,s
ự
thayđổiđóxảyradocácphảnứnghoáhọcxácđịnh.Cácphươngphápvậtlý,hoálýthườ
ngdùng:
cácph
ươ
ngpháps
ắ
cký,cácph
ươ
ngpháp
đ
oquang,ph
ươ
ngpháp
đ
i
ệ
nhoá,c
ự
cph

ổ
,
đ
i
ệ
ndi, 

Page
7
of
225
BoYte
-
Hoaphantich
04/01/2013
file://C:\Windows\Temp\kwcjklckqa\hoa_phan_tich.htm
5. CÁC B
ƯỚ
C TH
Ự
C HI
Ệ
N C
Ủ
A M
Ộ
T QUY TRÌNH PHÂN TÍCH

5.1. Mẫu thử - xác định đối tượng
Đầutiênphảixácđịnhrõmụctiêu(cầnnhữngthôngtingì)vàyêucầuphântích(đị

nhtínhhay
địnhlượng).Thuthậpthôngtinvềmẫuthử:bảnchất,nguồngốc,cáchlấymẫu,tìnhtrạngmẫ
uvà
bảoquảnmẫu.
5.2. Lựa chọn phương pháp
Lựa chọn phương pháp phân tích dựa trên những thông tin có trước như: cỡ mẫ
u phân tích,
phươngtiệnphântích,yêucầuphântích, Đểđạtkếtquảphântíchtốtphụthuộcnhiềuvàosựlự
a
chọnphươngpháp.
5.3. Lấy mẫu thử
Đâylàbướcquantrọngnhấttrongcảquytrìnhphântích.Chọnmẫuđạidiệncóthànhphầnphả
n
ánhđúngthànhphầnmẫucầnphântích.Từmẫuđạidiệnchọnvàchuẩnbịmẫulàmthínghiệ
mvà
phântíchtheoyêucầu.
5.4. Xử lý mẫu thử
Đểphântích,mẫuthửphảiđượcxửlýlàtáchcácchấtcảntrởrakhỏihỗnhợptrướckhiđo.Đ
ây
làgiaiđoạnquantrọngtrongphântích.
5.5. Tiến hành đo các chất phân tích
Sửdụngnhữngdụngcụ,máymócthíchhợpđểđochấtcầnphântích.
5.6. Tính toán - xử lý kết quả phân tích
Cácdữliệuthuđượcxửlýtheotoánthốngkêđểđánhgiáđộtincậycủakếtquảđođượ
c.Các
bướctrênliênquanmậtthiếtvớinhauvàảnhhưởnglẫnnhau.Trongthựctế,tuỳtheotừngtrườ
ng
hợpcụthể,cácbướctiếnhànhtrênđượcđơngiảnhoáhoặcbỏquamộtsốbước,hoặcthựchiệ
n
đúngcácbướctrên.

6. HOÁ PHÂN TÍCH LIÊN QUAN TỚI CÁC KHOA HỌC KHÁC
Hoáphântíchkhôngthểvàkhôngchỉlàmộtphầncủangànhhoáhọcmànóliênquanmậtthiế
t
vớicácngànhkhácnhư:vậtlývàkỹthuật.Phântíchhoáhọcphầnlớndựatrêncácthànhtựucủ
a
quangphổ(quanghọc,phóngxạ ),vậtlýhạtnhânvànhiềuphầnkháccủavậtlý.
Cácphươngphápphântíchhoáhọcđượcsửdụngtrênnềntảngcácthànhtựucủ
acácngànhhoá
khácnhư:lýthuyếtvềcânbằnghoáhọc,điệnhoá,độnghoáhọc,hoávôcơ,hoáhữucơ,
hoákeo.
NgoàiraHoáphântíchcònliênquant
ớitoánhọcvàsinhhọc.
NhưvậycóthểnóirằngHoáphântíchlàđặctrưngcủakhoahọcgồmnhiềungành,khoahọ
c
liênquan.
7. HOÁ PHÂN TÍCH VỚI NGÀNH DƯỢC
TrongngànhDược,Hoáhọcphântíchgiữvaitròquantrọng.Nócómặttrongsuốtquátrìnhsả
n
xuất(kiểmnghiệmnguyênliệu,bánthànhphẩm,vàsảnphẩmcuốicùng),bảoquản,lưuthôngvàs
ử
dụngthuốc.Cácphươngphápphântíchsửdụngrấtphongphúvàđadạngthuộccáclĩnhvực:vậ
tlý,
hoáh
ọ
cvàsinhh
ọ
c.Hi
ệ
nnayng
ườ

itacònquantâmnhi
ề
ut
ớ
icácph
ươ
ngphápki
ể
mnghi
ệ
mdùng
Page
8
of
225
BoYte
-
Hoaphantich
04/01/2013
file://C:\Windows\Temp\kwcjklckqa\hoa_phan_tich.htm
trongđốitượngsinhhọc,(thídụnhưphântíchmáu,nướcbọt,dịchnãotủy,gópphầ
nvàocác
nghiêncứusinhdượchọcvàdượcđộnghọc).
8. ỨNG DỤNG VÀ HƯỚNG PHÁT TRIỂN CỦA HOÁ PHÂN TÍCH
8.1. Ứng dụng
Hoáphântíchđóngvaitròquantrọngtrongsựpháttriểnkhoahọckỹthuậtvànhiề
umônkhoa
họctựnhiên:hoáhọc,địachất,địalý,khoángvậthọc,vậtlý,sinhhọc,sinhhoá,nônghoá,ydượ
c
học.Trongnhữnglĩnhvựcnàyđểthựchiệncáccôngtrìnhnghiêncứukhoahọcđềuđòihỏiphả

iáp
dụngcácphươngphápphântích.Dựavàocácthôngtincủaphântíchhoáhọcmàcácnhàđịachấ
t
tìmkiếmcáckhoángchất.Dựavàokếtquảphântíchmáucácthầythuốcchẩnđoánđượctìnhtrạ
ng
sứckhỏecủaconngười.SựđịnhlượngcácionK
+
,Ca
2+
,Na
+
trongdịchtếbàođộngvậ
tchophép
cácnhàsinhlýhọcnghiêncứuvaitròcủacácionnàytrongsựdẫntruyềnluồngthầnkinhcũngnh
ư
trongcơchếcovàduỗicủacáccơ.Cácnhàhoáhọcgiảithíchcáccơchếphảnứnghoáhọcnhờ
vào
việcnghiêncứuvậntốcphảnứng,nhờcócácphươngphápphântíchhiệnđạimàngườitatổnghợ
p
đượccácchấthoáhọcmới, 
8.2. Hướng phát triển
Ngàynayvớisựpháttriểncủakhoahọckỹthuậttiêntiếnđòihỏ
ichuyênngànhHoáphântích
ngàymộthoànthiện,đểđápứngnhucầutrênHoáphântíchtiếntớiphảigiảiquyếtđược5vấn
đề
sau:
8.2.1. Xác định và giải quyết những khó khăn trong Hoá phân tích
Cầnphảixácđịnhcácthôngtincụthể(địnhtính,địnhlượng,tínhchất,chứcnăng).
Xácđịnhtìnhhuốngcụthể.
8.2.2. Thiết kế một quy trình phân tích

Thiếtlậptiêuchuẩnchomộtquytrìnhphântích(độchínhxác,độđúng,độnhạ
y,chiphí,quy
môthựchiện,tiếnđộthựchiện )
Xácđịnhcácyếutốcảntrở.
Lựachọnphươngpháp.
Thiếtlậpcáctiêuchuẩnthẩmđịnh.
Cáchlấymẫu.
8.2.3. Thực hiện và thu thập dữ liệu
Kiểmđịnhdụngcụvàtrangthiếtbị.
Chuẩnhoáthuốcthử.
Thuthậpdữliệu.
8.2.4. Xử lý dữ liệu
8.2.5. Thực hiện đánh giá của cơ sở bên ngoài
Kiểmtrađánhgiálạikếtquảởphòngthínghiệmcủacơsởbênngoài.
Tu
ỳđ
i
ề
uki
ệ
nth
ự
ct
ế
,
tìnhhìnhc
ụ
th
ể
c

ủ
ac
ơ
s
ở
cóth
ể
khônggi
ả
iquy
ế
t
đượ
cngayh
ế
tcácv
ấ
n
-Giảmhoặcbiếnđổidữliệu. -Đánhgiákếtquả.
-Phântíchthốngkê. -Biểuthịkếtquả.
Page
9
of
225
BoYte
-
Hoaphantich
04/01/2013
file://C:\Windows\Temp\kwcjklckqa\hoa_phan_tich.htm
đềmàtừngbướcgiảiquyếttiếntớihoànchỉnhnhưcácyêucầuđặtra.

HiệnnayởnướctangànhDượcđangpháttriển,cácxínghiệpDượccổphầntrongnướ
cvàliên
doanhđãrađời,bêncạnhđócácphòngbàochếởcáckhoaDượccácbệnhviệncũngpháttriể
n
khôngngừng,ngoàiracácnguồnthuốcnhậpkhẩucũngrấtphongphútừcácnướcpháttriể
nvà
đangpháttriển.Đểđảmbảochấtlượngthuốcsảnxuấtvàthuốcxuấtnhậpkhẩuđếntayngườ
itiêu
dùng,côngtáckiểmnghiệmthuốcngàycàngđượcquantâm,vìvậyngườiDược sĩ cầntrangb
ị
nhữngkiếnthứcvữngvàngvềHoáhọcphântích.Ngoàicôngtáckiểmnghiệmthuố
c,cáccôngtác
kháctrongcácphòngthínghiệmhoádược,dượclý,dượcliệu,dượclâmsàng,sinhhoá,độcchấ
t, 
cũngđòihỏinhữngkiếnthứcvềHoáhọcphântích.
TỪ KHOÁ

CÂU HỎI LƯỢNG GIÁ
1.Chobiếtđốitượngcủahoáhọcphântích.SựliênquancủahoáhọcphântíchvớingànhDượ
c
vàcácmônkhoahọckhác.
2.Thếnàolàphântíchđịnhtính?Nêucácphươngphápphântíchtrongphântíchđịnhtính.
3.Nêucácphươngphápdùngđểphântíchđịnhlượng.
4.Trìnhbàycácbướcthựchiệncủamộtquytrìnhphântích.
CÂU HỎI TRẮC NGHIỆM
Hãychọntừngữthíchhợpđiềnvàochỗtrốngtrongcáccâu1và2saochophùhợp:
1.Hoáphântíchlàkhoahọcvềsựxácđịnh củachấtphântích
2.Phântíchđịnhlượngchophépxácđịnh củacáchợpphầntrongchấtnghiêncứu:
3.Phươngpháphoáhọclàphươngphápdựatrên
4.Hoáphântíchđóngvaitròquantrọngtrongsựpháttriểncủamônkhoahọc

-Hoáhọcphântích -Phântíchchất
-Phântíchđịnhlượng -Phântíchvilượng,bánvilượng,siêuvilượng
-Phântíchphântử -Phântíchnguyêntố
-Phântíchđịnhtính -Quytrìnhphântích
a.phảnứnghoáhọc c.thànhphần e.tínhchấthoáhọc
b.thànhphầnhoáhọc d.nhómchức 
a.cấutrúc c.thểtích e.hàmlượng
b.thànhphần d.trọnglượng 
a.tínhchấthoáhọc c.phảnứnghoáhọc e.cấutrúchoáhọc
b.thànhphầnhoáhọc d.hiệntượnghoáhọc 
Page
10
of
225
BoYte
-
Hoaphantich
04/01/2013
file://C:\Windows\Temp\kwcjklckqa\hoa_phan_tich.htm
5.Cómấybướcchủyếucủamộtquytrìnhphântích


Chương 2
CÂN BẰNG HOÁ HỌC

NỘI DUNG
1. PHẢN ỨNG HOÁ HỌC
1.1. Định nghĩa
Phảnứnghoáhọclàphảnứngkhiliênkếtmộthaynhiềuhơn2nguyêntốthìcácliênkế
thoá

họctrongchấtthamgiaphảnứngthayđổivàtạorachấtmới(sảnphẩ
m).Quátrìnhnàyluônkèm
theo1sựthayđổinănglượngvàtuântheođịnhluậtbảotoànnănglượng.Phảnứnghoáhọckế
tthúc
khicósựcânbằngphảnứnghoáhọchaycácchấtthamgiaphảnứngđãđượcchuyểnđổihoàntoàn.
1.2. Các loại phản ứng hoá học
Cáctàiliệuvềphảnứnghoáhọchiệnnayphânloạinhiềukiểuphảnứngtheocáccơchếnhư
ng
chủyếutậptrungcácloạisau:
1.2.1. Phản ứng kết hợp (synthesis reaction)
Trongphảnứngnày,2haynhiềuchấtđơngiảnsẽkếthợpđểtạonênchấtphứctạphơn.

D
ạ
ng c
ơ
b
ả
n: A + X


AX

a.ydượchọc c.khoángvậthọc e.chỉcâua,b
b.địachất d.tấtcảcáccâutrên 
a.3 c.5 e.7
b.4 d.6 
MỤC TIÊU

Trình bày được định nghĩa và phân loại phản ứng hoá học.


Trình bày được khái niệm về sự cân bằng hoá học.

Trình bày được cách tính các hằng số cân bằng hoá học.

Diễn tả được sự khác biệt giữa hoạt độ và nồng độ.

Giải được một số bài tập cân bằng hoá học.
Page
11
of
225
BoYte
-
Hoaphantich
04/01/2013
file://C:\Windows\Temp\kwcjklckqa\hoa_phan_tich.htm
Thí dụ:khíhydrokếthợpvớikhíoxycóthểtạonênchấtphứctạphơnlànước
2H
2
+O
2
H
2
O

Thídụ1:kimloại+oxyoxidkimloại
*
:


2Mg(r)+O
2
(k)2MgO(r)

Thídụ2:phikim+oxyoxidphikim:
C(r)+O
2
(k)CO
2
(k)

Thídụ3:oxidkimloại+nướchydroxidkimloại
MgO(r)+H
2
O(l)Mg(OH)
2
(r)

Thídụ4:oxidphikim+nướcacid:
CO
2
(k)+H
2
O(l)H
2
CO
3
(nước)

Thídụ5:kimloại+phikimmuối:

2Na(r)+Cl
2
(k)2NaCl(r)

Thídụ6:Vàiphikimkếthợpvớinhữngchấtkhác:
2P(r)+3Cl
2
(k)2PCl
3
(k)

Có 2 phản ứng thuộc loại này cần ghi nhớ
N
2
(k)+3H
2
(k)2NH
3
(k)

NH
3
(k)+H
2
O(l)NH
4
OH(nước)

1.2.2. Phản ứng phân hủy (decomposition reaction)
Phảnứngphânhủylàmộtphảnứnghoáhọctáchrờidomộtchấttựhủ

yhaychiarathànhcác
đơnchất
*

 Dạng cơ bản: AX  A + X
2H
2
O2H
2
+O
2

Thí dụ 1:carbonatkimloại,khiđunnóngtạothànhcácoxidkimloạivàkhíCO
2
(k).

CaCO
3
(r)CaO(r)+CO
2
(k)

Thí dụ 2:Hầuhếtcáchydroxidkimloại,khiđunnóngphânhủythànhoxidkimloạivànước.
Ca(OH)
2
(r)CaO(r)+H
2
O(k)

Thí dụ 3:Cáccloratkimloạikhiđunnóngphânhủythànhcloridkimloạivàoxy.

2KClO
3
(r)2KCl(r)+3O
2
(k)




*
Kýhiệu(k=thểkhí=gaz);(l=thểlỏng=liquid);(r=thểrắn=solid);(nước=dungmôi,nước=aqueous)

Page
12
of
225
BoYte
-
Hoaphantich
04/01/2013
file://C:\Windows\Temp\kwcjklckqa\hoa_phan_tich.htm
Thí dụ 4:Mộtsốacidkhiđunnóngphânhủythànhoxidphikimvànước
H
2
SO
4
H
2
O(l)+SO
3

(k)

Thí dụ 5:Mộtsốoxidkhiđunnóngphânhủy:
2HgO(r)2Hg(l)+O
2
(k)

Thí dụ 6:Mộtsốphảnứngphânhủyđượcsảnxuấtdođiệnphân
2H
2
O(l)2H
2
(k)+O
2
(k)

2NaCl(l)2Na(r)+Cl
2
(k)

1.2.3. Phản ứng trao đổi (replacement reaction)
 Dạng cơ bản: A + BX  AX + B hay AX + Y  AY + X
Thí dụ 1:Traođổi1kimloạicủa1chấtbằngkimloạicóhoạttínhhơn
Fe(r)+CuSO
4
(nước)FeSO
4
(nước)+Cu(r)

Thí dụ 2:Traođổinguyêntửhydrocótrongnướcbằngkimloạicóhoạttính

2Na(r)+2H
2
O(l)2NaOH(nước)+H
2
(k)

Mg(r)+H
2
O(k)MgO(r)+H
2
(k)

Thí dụ 3:Traođổinguyêntửhydrocótrongacidbằngkimloạicóhoạttính
Zn(r)+2HCl(nước)ZnCl
2
(nước)+H
2
(k)

Thí dụ 4:Traođổiphikimbằngkimloạicóhoạttínhhơn.
Cl
2
(k)+2NaBr(nước)2NaCl(nước)+Br
2
(l)

a)Phảnứngtraođổiđơn(singlereplacementreaction)
Phảnứngtraođổiđơnlàmộtphảnứnghoáhọccủamộtđơnchấtvớiacid.Trongphảnứ
ngtrao
đổiđơnthìmộtnguyêntốkhôngkếthợpsẽthaythếnguyêntốkháctrongmộthợpchất.Haichấ

t
thamgiaphảnứngnhườngchỗcho2sảnphẩm.
Thídụ:Natrikếthợpvớiacidhydrochloricthìnatrisẽthaythếhydro
2Na+2HCl2NaCl+H
2

b)Phảnứngtraođổikép(doublereplacementreaction)
Trongphảnứngtraođổiképthì2hợpchấtchuyểnvịtríđểtạothành2hợpchấtmới.Haichấ
t
thamgiaphảnứngnhườngchỗcho2sảnphẩmmới.
Thí dụ:Bạcnitratkếthợpvớinatricloridsẽtạo2hợpchấtmớilàbạccloridvànatrinitrat
AgNO
3
+NaClAgCl+NaNO
3

Fe
2
O
3
+6HCl2FeCl
3
+3H
2
O

c)Phảnứngtraođổiion
Ph
ả
n

ứ
ngtrao
đổ
iionlàph
ả
n
ứ
nghoáh
ọ
cx
ả
yragi
ữ
acáciontrongdungd
ị
chn
ướ
c.M
ộ
tph
ả
n
Page
13
of
225
BoYte
-
Hoaphantich
04/01/2013

file://C:\Windows\Temp\kwcjklckqa\hoa_phan_tich.htm
ứngsẽxảyrakhicặpioncùngnhautraođổiđểtạothànhítnhấtmộttrongnhữngchấtsau:kế
t
tủa,khí,nướchaychấtkhôngionhoákhác.
 Dạng cơ bản: AX + BY  AY + BX
Thí dụ 1:Phảnứngtạotủa
NaCl(nước)+AgNO
3
(nước)NaNO
3
(nước)+AgCl(r)

BaCl
2
(nước)+Na
2
SO
4
(nước)2NaCl(nước)+BaSO
4
(r)

Thí dụ 2:Phảnứngtạokhí
HCl(nước)+FeS(r)FeCl
2
(nước)+H
2
S(k)

Thí dụ 3:Phảnứngtạonước.(Nếuphảnứnggiữaacidvàbasethìgọilàphảnứngtrunghòa)

HCl(nước)+NaOH(nước)NaCl(nước)+H
2
O(l)

Thí dụ 4:Phảnứngtạoramộtsảnphẩmphânhủy
CaCO
3
(r)+HCl(nước)CaCl
2
(nước)+CO
2
(k)+H
2
O(l)

1.2.4. Phản ứng oxy hoá – khử
Chấtthamgiaphảnứngbịoxyhoá(mấtmộthaynhiềuelectron)vàcácchấtthamgiakhácb
ị
khử(nhậnmộthaynhiềuelectron).
Cácthídụchungcủacácphảnứngoxyhoá-khửliênquanđếnoxylàsựsétrỉcủakimloạinh
ư
sắt(cáckimloạibịoxyhoábởioxycủakhíquyển),sựđốtcháyvàchuyểnhoánănglượngtrongc
ơ
thể.
C
10
H
8
+12O
2

10CO
2
+4H
2
O+nhiệt

CH
2
S+6F
2
CF
4
+2HF+SF
6
+nhiệt

Mộtthídụcủaphảnứngoxyhoá-khửkhôngliênquanđếnoxycủakhíquyểnlàphảnứngtạ
o
điệntrongbìnhacquy:
Pb+PbO
2
+4H
+
+2SO
4
2–
2PbSO
4
+2H
2

O

2. KHÁI NIỆM VỀ SỰ CÂN BẰNG HOÁ HỌC
Khikhảosátcácphảnứnghoáhọcngườitanhậnthấycórấtítphảnứnghoáhọcdichuyểnch
ỉ
theomộtchiều.Đasốcácphảnứnghoáhọcđềudichuyểnthuậnnghịch.Khibắtđầucósựtạ
othành
sảnphẩmlàcóphảnứngtheochiềungượclạihaycóthểnóingaytừlúccónhữngphântửsảnphẩ
m
xuấthiệnlàbắtđầucóphảnứngnghịch.
Khitốcđộcủaphảnứngdichuyểntheochiềuthuậnvàtheochiềunghịchbằngnhauvànồng
độ
củachấtthamgiaphảnứngvàcủanồngđộsảnphẩmkhôngthayđổitheothờigiannữalàcânbằ
ng
hoáhọcđãđạtđến.
Cânbằnghoáhọclàmộtquátrìnhcânbằngđộng.Hãytưởngtượngnhưnhữngngườiđangtrượ
t
tuyếttrên1dốcthoải.Lượngngườiđangđilênvàtrượtxuốngliêntụcnốitiếpnhauthayđổinhư
ng
tổngsốngườithamdựtrượttuyếttừđỉnhtớichândốckhôngthayđổi.
Khinóiđếncân bằng hoá họclànóiđếncóítnhất2chấtkhácnhau:chấtthamgiaphảnứ
ngvà
s
ả
nph
ẩ
m.

Page
14

of
225
BoYte
-
Hoaphantich
04/01/2013
file://C:\Windows\Temp\kwcjklckqa\hoa_phan_tich.htm
Khinóiđếncân bằng vật lýlàchỉđềcậpđếnmộtchấtcótrong2pha(thể)khácnhauvàsự
thay
đổisảnphẩmchỉlàthayđổivềlýtính.ThídụtrongsựbayhơinướcsốmolH
2
Othoátrakhỏith
ể
lỏngbằngvớisốmolH
2
Ochuyểnthànhthểkhí:
H
2
O(l) H
2
O(k)

Mộtthídụđiểnhìnhcủacânbằnghoáhọclàphảnứng:
Đâylàphảnứngtạothànhkhínitơdioxyd(NO
2
)từkhídinitơtetraoxyd(N
2
O
4
).Cóthể

theodõi
diễnbiếncủaphảnứngnàydễdàngdoN
2
O
4
làkhíkhôngcómàutrongkhiNO
2
cómàunâuđậ
m.
N
ếubơmmộtlượngchínhxácN
2
O
4
vàomộtbìnhcầutrongđólàchânkhôngthìmàunâucủas
ẽ
xuấthiệnngaychứngtỏlàNO
2
cómặt.MàunâusẽđậmdầndoN
2
O
4
tựphânly.Đếnkhiđạ
tcân
bằngthìmàukhôngđổinữa.
Đốivớiphảnứngngượcvớiphảnứng(2.1)
Trongcáchìnhminhhọa2.1và2.2vòngmàunâuđenđạidiệnchokhíNO
2
vàvòngtrắngđạ
i

diệnchokhíN
2
O
4
.
NếubắtđầuvớiNO
2
,cóthểminhhọacânbằngđạtđếnnhưsau:


Hình 2.1. Chuyển 2NO
2
(k)  N
2
O
4
(k), hệ thống cân bằng ở các ô 4, 5 và 6

NếubắtđầuvớiN
2
O
4
,ởcùngnhiệtđộcóthểminhhọacânbằngđạtđếnlà


Hình 2.2. Chuyển N
2
O
4
(k)  2NO

2
(k), hệ thống cân bằng ở các ô 10, 11 và 12

TuỳtheonhiệtđộvàkhốilượngbanđầucủaN
2
O
4
(cóthểcólẫnNO
2
haykhông)đãsửdụ
ng
mànồngđộcủaNO
2
vàN
2
O
4
ởtrạngtháicânbằngcủahệnàysẽkháchệkhác.
Chúý:
-Mộthệthốngcânbằngkhôngcầnbấtcứnănglượngnàođểduytrìsựcânbằng.
-Khôngnênlẫnlộntrạngtháicânbằngvàtrạngtháitĩnh.Trạngtháitĩnhlàtrạ
ngtháimàcác
nồngđộđềukhôngđổitheothờigian.
-

Cânb
ằ
nghoáh
ọ
clàtr

ạ
ngthái
độ
ngtrong
đ
óch
ấ
tthamgiaph
ả
n
ứ
ngvàs
ả
nph
ẩ
mchuy
ể
n
đổ
i
N
2
O
4
(k)
2NO
2
(k)

(2.1)

2NO
2
(k)
N
2
O
4
(k)

(2.2)
Page
15
of
225
BoYte
-
Hoaphantich
04/01/2013
file://C:\Windows\Temp\kwcjklckqa\hoa_phan_tich.htm
liêntụcchonhau.Tốcđộmấtđivàxuấthiệncủachúngbằngnhau.
Bảng2.1nêuvàidữliệuthựcnghiệmliênquanđếnphảnứngnàyở25độC.Nồngđộcủ
akhí
đượcdiễntảbằngnồngđộmolvàđượctínhtừsốphântửcủakhícómặttừlúcphảnứngbắtđầ
u
chođếnlúcphảnứngcânbằngxảyratrong1thểtíchcủabìnhcầu(tínhbằnglít).
Phântíchcácdữliệutừsựcânbằngsẽchothấytrongkhitỷsố chonhữnggiátr
ị
thayđổithìtỷsố lạigầnnhưhằngđịnhvàtrungbìnhlà4,63x10
-3
.


GiátrịtrungbìnhnàygọilàhằngsốcânbằngKđốivớiphảnứngnàyở25độC.
BiểuthứctoánhọccủahằngsốcânbằngđốivớihệNO
2
-N
2
O
4
là


Cũngcầnchúýlàsốmũ2của[NO
2
]trongbiểuthứctrênbằnghệsốcânbằngtỷlượngcủaNO
2
trongphươngtrình(2.1).
Kháiniệmnàythuđượckhixétphươngtrìnhcủaphảnứngthuậnnghịch:
A,B:Cácchấtthamgiaphảnứng
C,D:Sảnphẩmtạothành.
Phươngtrình(2.3)làbiểuthứctoánhọctuântheođịnhluậttácdụngkhốilượng.

A+B
C+D

(2.3)
Bảng 2.1. Giá trị các tỷ số nồng độ của NO
2
và N
2
O

4

Nồng độ ban đầu (M) Nồng độ cân bằng (M) Giá trị các tỷ số nồng độ 
[NO
2
]

[N
2
O
4
]

[NO
2
]

[N
2
O
4
]



0,000 0,670 0,0547 0,643 0,0851
4,65  10
-3

0,0500 0,446 0,0457 0,448 0,102

4,66  10
-3

0,0300 0,500 0,0475 0,491 0,0967
4,60  10
-3

0,0400 0,600 0,0523 0,594 0,0880
4,60  10
-3

0,200 0,000 0,0204 0,0898 0,227
4,63  10
-3

Page
16
of
225
BoYte
-
Hoaphantich
04/01/2013
file://C:\Windows\Temp\kwcjklckqa\hoa_phan_tich.htm
Hình 2.3. Biến đổi nồng độ của NO
2
và N
2
O
4

theo thời gian

a) Lúc đầu chỉ có NO
2
;

b) Lúc đầu chỉ có N
2
O
4
;

c) Lúc đầu có hỗn hợp NO
2
và

N
2
O
4

3. HOẠT ĐỘ VÀ NỒNG ĐỘ
Khinóiđếnhoạtđộvànồngđộcầnxácđịnhrõ2loạinồngđộ:
-Nồngđộmol/l(phântửgam/l)chỉsốphântửgamchấttan(chấttancóthểlàphântử,
ion)có
trongmột1000mldungdịch.
-Nồngđộmolanchỉsốphântửgamchấttancótrongmột1000gamdungdịch.
KháiniệmhoạtđộvàhệsốhoạtđộdonhàhoálýngườiHoaKỳLewisđưara(1907).Đểhiể
urõ
hơnsẽxétthídụởbảng2.2

BiểuthứcđểtínhpHlàpH=-lg[H
+
](làmộtcôngthứcrấtquenthuộcđểdiễntảsự
liênquan
giữapHvànồngđộmolcủaionH
+
).

Theobảng2.2,nếusosánhpHtínhtoántheocôngthứcvàpHđođượcquathựcnghiệmthìs
ẽ
nhậnthấycósaisốgiữagiátrịpHlýthuyếtvàthựcnghiệm.
LýdocósaisốnhưđãthấylàdobiểuthứcpH=-lg[H
+
]chỉchínhxáctrongmộtgiớihạ
npha
loãngvàpHthậtsựtínhtheohoạtđộionhydrochứkhôngtínhtheonồngđộ.
NghĩalàpH=-lga
H+

Hoạtđộa
H+
củaionhydrocótrongmộtdungdịchđãchocóthểđượcxácđịnhbằngcáchđơ
n
giảnlàđopH.
Bảng 2.2. Sự khác biệt về pH tính theo lý thuyết và thực nghiệm
Mộtcáchtổngquát,giữahoạtđộvànồngđộcómốiliênquantheocôngthức:
a=Chaya=fC
vớia:hoạtđộ;(hoặcf):hệsốhoạtđộ;C:nồngđộmol;
Hoạtđộdựatrêncácnồngđộđãchođượcápdụngtốtđốivớicácdungdịchkhôngđiệ
nly(hay

cáchợpchấtphântử).Trongdungdịchphaloãng,hệsốhoạtđộthường=1chonênhoạtđộ=nồ
ng
độ.
Trongdungdịchđiệnly,docáctácđộngtươnghỗcủađiệntíchnêncầnquantâmđếnvàiyếut
ố
đặcbiệtđểtínhđượchệsốhoạtđộnhư:
- Lực ion:Khibànđếndungdịchionthìítnhấtphảibiếtvềlựcioncủadungdịchnàyvìngườ
i
tatinrằnglựcionsẽảnhhưởngđếnhoạtđộion.ĐạilượngnàyđượckýhiệulàI
MộtchấtđiệnlyM
x
X
m
đượcphânlythành:

M
x
X
m
=xM
m+
+mX
x-

Nồng độ mol của HCl pH theo lý thuyết pH theo thực nghiệm Sai số pH 
0,00050 3,30103 3,31 -0,00897
0,0100 2 2,04 -0.04
0,100 1 1,10 -0,1
0,4 0,39794 0,52 -0,12206
Page

17
of
225
BoYte
-
Hoaphantich
04/01/2013
file://C:\Windows\Temp\kwcjklckqa\hoa_phan_tich.htm
CáciondươngM
m+
vàcácionâmX
x-
phảicùngcómặttrongmộtdungdị
chvàkhôngcócách
nàođểtáchriênghoạtđộcủacáciondươngvàâm.Dovậy,thườngdùngđạilượnghoạtđộ
iontrung
bình(a)
a=C(M
m
X
x
)
-(m+x
)

Đối với cả 2 ion dương và âm, C là nồng độ tỷ lượng của chất điệ
n ly (stoichiometric
concentration).
Trườnghợpnàyhệ số hoạt độ trung bìnhđượctínhtheobiểuthức:


Trongđó+và-lầnlượtlàsốcationvàaniontrong1đơnvịcôngthứccủachấtđiệnly.
Ngoàira,phươngtrìnhDebyeHuckelmởrộng(cảitiếntừđịnhluậtgiớihạncủ
aDebyeHuckel)
cũnglàbiểuthứccócơsởchắcchắnđểlàmnhẹđicáchtínhnồngđộkhitínhtheohệsốhoạt
độ
trungbình:

TrongđóAlàhằngsốtuỳthuộcvàotínhchấtcủadungmôi(A=0,5085đốivớinướcở25
o
C),
z+vàz-làcácđiệntíchion,Ilàlựcionđượcxácđịnhtheophươngtrình:
I=½z
i
2
m
i

trongđóm
i
lànồngđộcủaioni.Tómlại,Iđượctínhđếntấtcảcácioncóthểcótrongdungdị
ch
này.
Đốivớicácdungdịchđậmđặc,việcsửdụngnồngđộtínhtheotrọnglượngcủadungmôi(nồ
ng
độmolan)thườngcóthểcungcấpmộtướclượngtốthơnlàdùngnồngđộtínhtheothểtích(nồng
độ
mol).
4. HẰNG SỐ CÂN BẰNG (HSCB)
4.1. Cách tính hằng số cân bằng
Địnhluậttácdụngkhốilượnglàđịnhluậtbiểudiễnmốiliênquangiữanồngđộ(hoạtđộ)củ

a
cácchấtphảnứngvàcủasảnphẩmphảnứngởtrạngtháicânbằng.
Địnhluậttácdụngkhốilượngchỉápdụngđượcvớicácdungdịchlýtưởnglàdungdịchcủ
acác
chấtkhôngđiệnlyvàcácchấtđiệnlyyếuvớinồngđộrấtloãng(hoạt độ).Trongthựctế,thườ
ng
thườngnồngđộcủacácdungdịchkhôngtuântheođộphaloãngmộtcáchchínhxác.
Trongtrườnghợpcácchấtđiệnlymạnhhoặccácchấtđiệnlyyếunhưngnồngđộcaothìsự
sai
lệchrấtlớn,đâylàgiớihạncủađịnhluậttácdụngkhốilượng.Vìthếkhiápdụngđịnhluậttácdụ
ng
khốilượngchỉnhậnđượccáckếtquảgầnđúng.Tuyvậy,trongnhiềutrườnghợpđộ
chínhxácnày
vẫnchấpnhậnđượcvớicácmụcđíchthựctiễn.
Thídụ:đốivớiphảnứngởtrạngtháicânbằng
Nếu tính theo hoạt độ
Khimộtphảnứngđạttrạngtháicânbằngthìtỉsốgiữatíchcáchoạtđộcủacácsảnphẩmphả
n
ứ
ng(
đượ
cnânglu
ỹ
th
ừ
av
ớ
is
ố
m

ũ
b
ằ
ngh
ệ
s
ố
t
ỉ
l
ượ
ngtrongph
ươ
ngtrìnhph
ả
n
ứ
ng)vàtícht
ươ
ng
mA+nB
pC+qD

(2.4)
Page
18
of
225
BoYte
-

Hoaphantich
04/01/2013
file://C:\Windows\Temp\kwcjklckqa\hoa_phan_tich.htm
ứngcủacácchấtphảnứnglàmộthằngsố(ởnhiệtđộchosẵn).
Khiđạtcânbằngthìtỉsố
K
a
đượcgọilàHSCB,trongđóa
A
,a
B
,a
C
,a
D
làhoạtđộcânbằngcủacácchấtphảnứ
ng(A,B)
vàcácsảnphẩmphảnứng(C,D);m,n,p,qlàcáchệsốtỉlượngtươngứng.
Nếu tính theo nồng độ
Thaychohoạtđộ,HSCBcũngcóthểbiểudiễnquanồngđộC
i
,ápsuấtriêngP
i
hoặcphầ
nmol
X
i
củacáccấutửitươngứng.TrongcáctrườnghợpnàyHSCBđượckíhiệuK
c
,K

p
,K
x
.
K
c
-hằngsốcânbằng:

Trongphươngtrình2.6
[A],[B],[C],[D]:nồngđộcânbằngtươngứngcủachấtphảnứngvàsảnphẩm,
m,n,p,q:cáchệsốcânbằng(cáchệsốtỉlượngtươngứng).
Nếucoi(2.4)làphảnứngcơbản(xảyratrongmộtgiaiđoạn,mộtvachạm)theochiềutừ
trái
sangphảithìtốcđộphảnứngtheochiềuthuậnđượcbiểudiễnbằngphươngtrình:
Trongđó,V
1
làtốcđộphảnứng;m,nlàcáchệsốtỉlượng;

K
1
:hằngsốtốcđộ;[A]và[B]lànồngđộtươngứngcủachấtphảnứngAvàBởthờiđiểmkhả
o
sát.
Nếucoi(2.4)làphảnứngcơbảnhaichiều,thuậnvànghịch,V
2
làtốcđộphảnứngxả
yratheo
chiềungượclại.PhảnứngđượcđặctrưngbằnghaihằngsốtốcđộK
1
vàK

2
với
KhiphảnứngđạttớitrạngtháicânbằngthìV
1
=V
2


NghĩalàK
1
[A]
m
[B]
n
=K
2
[C]
p
[D]
q

Trênthựctế,(2.4)thườngbiểudiễnmộtphảnứngphứctạp(baogồmnhiềugiaiđoạn,quanhiề
u
vachạm)thìbiểuthức(2.6)nóichungkhôngđúng.Trongtrườnghợpnàyhàmtốcđộphảnứngph
ụ
thuộcnồngđộcódạngphứctạp.Chỉtrongmộtsốtrườnghợptốcđộphảnứngcóthểbiểudiễnbằ
ng
hàm mũ: 
Trongđón1vàn2tươngứnglàbậcphảnứngtheocáccấutử1và2.C:nồngđộcủacácchấ
t

thamgiaho
ặ
cs
ả
nph
ẩ
mt
ạ
othànhsauph
ả
n
ứ
ng.


(
2.5)

(2.6)

(2.7)

(2.8)

(2.9)

(2.10)
Page
19
of

225
BoYte
-
Hoaphantich
04/01/2013
file://C:\Windows\Temp\kwcjklckqa\hoa_phan_tich.htm
Nhưvậy,n1mvàn2n.Bậcphảnứnglàđạilượngđượcxácđịnhbằngthựcnghiệ
m,không
liênquanđếncáchệsốtỉlượng.Bậccóthểlàsốnguyên,phânsốhaysốkhông.
4.2. Hằng số cân bằng của các phản ứng hay sử dụng trong hoá học phân tích
4.2.1. Hằng số cân bằng của các phản ứng phân ly (HSPL)
Làhằngsốcânbằngcủaphảnứngphânlymộtchất.
Thídụ:đốivớiphảnứngphânlyacidyếuHA:
HA=H
+
+A
-


K
a
đượcgọilàHSPLnhiệtđộng;a:hoạtđộcủaionhoặcphântử;g:hệsốhoạtđộ.Trongnhữ
ng
trườnghợp,khicóthểchấpnhậnhệsốhoạtđộkhôngđổi:

K'
a
đượcgọilàHSPLđiềukiện.K
a
phụthuộcnhiệtđộ,khôngphụthuộcnồngđộ;cònK'

a
ph
ụ
thuộccảnồngđộvànhiệtđộ.BêncạnhK
a
ngườitacòndùngkháiniệmpK
a
=-lgK
a
.
Thídụ.ĐốivớiacidaceticCH
3
COOHở25
o
C,K
a
=1,754.10
-5
vàpK
a
=4,76.

Tronghằngsốphânlyngườitacóthểlàmrõhơnvàihằngsốkháclà:
a) Hằng số phân ly acid (phản ứng acid –base)
Phảnứngcủamộtacidvớidungmôi(nhưnước)đươcgọilàphảnứ
ngphânlyacid.Acidchia
làm2loại:
-AcidmạnhnhưlàHClchuyểnhếtprotoncủanóchodungmôi.
-Acidyếunhưacidacetickhôngthểchohếtprotonacidcủanóchodungmôi.Thayvàođóhầ
u

hếtacidcònlạikhôngphânly,chỉmộtphầnnhỏhiệndiệndướidạngbaseliênhợp
HằngsốcânbằngcủaphảnứngnàyđượcgọihằngsốphânlyacidK
a
.K
a
củ
aacidaceticlà1,75
x10
-5


Chúý:nồngđộcủanướccóthểbỏquatrongbiểuthứctínhK
a
vìgiátrịquálớnkhôngbịả
nh
hưởngbởiphảnứngphânly.ĐộlớncủaK
a
cungcấpthôngtinvềlựctươngđốicủaacidvớiK
a
càngnhỏthìacidcàngyếu.(trìnhbàytrong chương7)
b) Hằng số phân ly base (phản ứng acid –base):
Hằngsốphânlybaselàhằngsốcânbằnggiữabaseyếuvàprotonmàbasenhậnđểtạ
onênacid
vàacid
đ
ó.

CH
3
COOH(nước)+H

2
O(l) H
3
O+(nước)+CH
3
COO
-
(nước)

(2.11)
Page
20
of
225
BoYte
-
Hoaphantich
04/01/2013
file://C:\Windows\Temp\kwcjklckqa\hoa_phan_tich.htm
ThídụgiữaNH
3
vàprotontạonênacidNH
4
+
vàacidđó,cócânbằng:

NH
3
+H
+

 NH
4
+

Vớihằngsốcânbằng

K
b
đượcgọilàhằngsốphânlybase.VìcườngđộcủabaseđượcbiểuthịbằngK
b
nênK
b
càng
lớn,basekếthợpvớiprotoncàngnhiều,nghĩalàbasecàngmạnh.ThídụNH
3
cóK
b
=1,76.10
-5
mạnhhơnbaseCH
3
COO
-
cóK
b
=1,74.10
-9
.

c) Hằng số không bền của phức chất (HSKB)

Hằngsốcânbằnggiữaphứcchấtvàcáctiểuphân(ion,phântử)tạonênphứcchấtđó.
Thídụ:giữaionphứcAg(NH
3
)
2
+
vàAg
+
,NH
3
(doionphứcđóphânly)cócânbằng:


HằngsốcânbằngK
b
nàyđượcgọilàHSKBcủaionphứcAg(NH
3
)
2
+
;vìK
b
cànglớn,ionphứ
c
phânlicàngnhiềunênK
b
cònđượcgọilàhằngsốphânlycủaphứcchất.(trìnhbàytrongchươ
ng
10).
4.2.2. Hằng số cân bằng của các phản ứng kết hợp (HSKH)

Làhằngsốcânbằnggiữaiontựdovàcặpion(dohaiionkhácdấukếthợpvớinhautạothành).
Thídụ:đốivớiKCl(kaliclorid)giữacáciontựdoK
+
,Cl
-
vàcặpionK
+
Cl
-
cócânbằng:


HSKHphụthuộcvàohằngsốđiệnmôiDcủadungmôivànồngđộchấttan:K
kh
củ
aKCl0,1M
trongacidaceticvớiD=6,2là106,9vàtrongmetanolvớ
iD=32,6là101,15.TrongdungmôicóD
càngnhỏ,K
kh
càngcao;trongbenzen,clorofomhầunhưkhôngcóiontựdo,vìDrấtnhỏ.
Tronghằngsốkếthợpngườitacóthểlàmrõhơnhằngsốkhácnhư:
a) Hằng số bền (HSB = K) (Phản ứng tạo phức)
Hằngsốbềnlàhằngsốcânbằnggiữacáctiểuphân(ion,phântử)tạonênphứcchấtvàphứ
c
chấtđó.
Thí dụ:giữaAg
+
vàNH
3

tạonênionphứcAg(NH
3
)
2
+
vàionphứcđócócânbằng

Ag
+
+2HN
3
 Ag(NH
3
)
2
+

v
ớ
ih
ằ
ngs
ố
cânb
ằ
ng

Page
21
of

225
BoYte
-
Hoaphantich
04/01/2013
file://C:\Windows\Temp\kwcjklckqa\hoa_phan_tich.htm

HằngsốcânbằngKcũngđượcgọilàHSBcủaionphứcAg(NH
3
)
2
+
;vìKcànglớn,Ag(NH
3
)
2
+
đượctạonêncàngnhiềunênKcònđượcgọilàhằngsốtạothànhphứcchất.(trìnhbàytrongchươ
ng
10)
b) Hằng số bền điều kiện (Phản ứng tạo phức)
(trìnhbàytrongchương10)
4.2.3. Hằng số cân bằng của các phản ứng trao đổi
Tíchsốtan(Phảnứngtạotủa)
Phảnứngtạotủaxảyrakhicó2haynhiềuchấthòatankếthợpvớinhauđểtạothànhchấ
tkhông
tangọilàtủa.Phảnứngkếttủachungnhấtlàphảnứnghoánvịmàtrongđó2hợpchấ
tionhoàtan
traođổicácphần.
Thí dụ:Pb

2+
(nước)+2Cl
–
(nước) PbCl
2
(r)

Tuynhiên,trongviệcxửlýsựcânbằngcủasựkếttủa,cũngthườngxuyêngặpphảnứngngượ
c
chiềumôtảsựphânlycủatủanày.
PbCl
2
(r) Pb
2+
(nước)+2Cl
–
(nước)

Trongphảnứngnàycómộthằngsốđượcgọilàtíchsốtan(solubilityproduct,Ksp)làtíchnồ
ng
độcácioncủahợpchấtíttantrongdungdịchbãohoàchấtđó
TSTcủaPbCl
2
=Ksp=[Pb
2+
][Cl
-
]
2
=1.710

-5

Đốivớicácchấttankhá,cónồngđộbãohoàlớn,khôngápdụngtíchsốnồngđộ,màphả
itính
theotíchsốhoạtđộa(trìnhbàytrongchương9)

4.2.4. Hằng số cân bằng của các phản ứng oxy hoá - khử
Khônggiốngnhưcácphảnứngđãđượcxét,vịtrícânbằngcủaphảnứngoxyhoá-khửhiế
m
đượcdiễntảbằnghằngsốcânbằng.Vìphảnứngoxyhoá-khửliênquanđếnsựdichuyể
nelectron
từtácnhânkhửsangtácnhânoxyhoánênxétnhiệtđộnghọccủaphảnứngvềmặtelectronlạ
ithích
hợphơn(trìnhbàytrongchương8).
Nhiệtđộnghọclàkhoahọcnghiêncứusựtươngtáccủanhiệtđộvớisựbiếnthiênnănglượ
ng
vàquantrọnghơncảđốivớilĩnhvựchoáhọclànghiêncứusựthayđổinănglượ
ngtrongquátrình
phảnứng.Nhiệtđộnghọchoáhọcphântíchcácyếutốxácđịnhđiểmcânbằngcủaphảnứng.Hằ
ng
sốcânbằngKcóthểsuyratừlýthuyếtnhiệtđộnghọc.Kphụthuộcvàobảnchấtcủachấtphả
n
ứng,nhiệtđộvàápsuất.
Ởnhiệtđộvàápsuấthằngđịnh,năng lượng tự do Gibbbiểudiễntheocôngthức
ΔG=ΔH–T.ΔS
Trongđó:
-TlànhiệtđộKelvin;ΔG:làbiếnthiênvềnănglượngtựdoGibb
-

Δ

H:làbi
ế
nthiênenthalpy;
Δ
S:làbi
ế
nthiênentropy

Page
22
of
225
BoYte
-
Hoaphantich
04/01/2013
file://C:\Windows\Temp\kwcjklckqa\hoa_phan_tich.htm
BiếnthiênnănglượngΔGliênquanđếnhằngsốcânbằngKcủaphảnứnghoáhọc
ΔG

=ΔG
o
+RTlnK

4.3. Ứng dụng của hằng số cân bằng K
HằngsốKchobiếtvềchiềumứcđộhoàntoàncủaphảnứng.NếuKlớnrấtnhiềuhơ
n1(K>>1)
thìphảnứngsẽchiếmưuthếtạoraCvàD;Kcànglớn,phảnứngtheochiềuthuậncànghoàntoàn.
NếuKnhỏrấtnhiềusovới1(K<0,1)thìphảnứngkhônghoàntoàn,Kquánhỏthìphảnứngtạ
o

CvàDhầunhưkhôngxảyra.
VìKlàmộthằngsốdođónếuthayđổimộtthừasố[A]hoặc[B]hoặc[C]hoặc[D]thìsẽ
kéo
theosựthayđổimộthaynhiềuthừasốkhác.Nhưvậy,muốnquyếtđịnhchiềucủaphảnứ
ngtacó
thểthayđổinồngđộcủacácchất.
KhibiếthằngsốcânbằnghoáhọcK,tacóthểtínhtoán:
-Nồngđộcânbằngcủacácionchấtđiệnlyyếu,nếubiếtnồngđộbanđầucủachúng.
-Nồngđộcânbằngcủacủacácchấtthamgiaphảnứnghoặcsảnphẩmtạothànhcủacácphả
n
ứnghoáhọc.
-Nồngđộcânbằngcácionhydro,hydroxyd,độđiệnlycủachấtđiệnlytrongcácdungdị
ch
nướccủacácacidhoặcbazơyếu,cácmuốithuỷphân,dungdịchđệm 
-Nồngđộcânbằngcủacáccation,anionvàđộtancủachấtđiệnlyíttantrongnước.
5. CÁC YẾU TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN CÂN BẰNG HOÁ HỌC
TheonguyênlýLeChatelier“Khitácđộnglênmộthệthìbảnthânhệsẽtựđiềuchỉnhđểhạ
n
chếảnhhưởngcủatácđộngđó”.Córấtnhiềuyếutốảnhhưởngđếnhằngsốcânbằngcủaphảnứng.
5.1. Ảnh hưởng của nhiệt độ
Xétphảnứngthuậnnghịchsauđây:
Phảnứngthuậntoảnhiệt,phảnứngnghịchthunhiệt.Dođó,nếutatăngnhiệtđộcủahệthố
ngthì
cânbằngsẽdịchchuyểntheohướnglàmgiảmnhiệtđộtứclàchuyểnvềphíaphảnứngnghị
ch,và
nếugiảmnhiệtđộcủahệthốngthìphảnứngsẽxảyratheochiềuthuận.
5.2. Ảnh hưởng của áp suất
Sựtănghaygiảmápsuấtriêngphầncủachấtkhícũngtươngtựnhưsựthayđổinồngđộ.
Xét
phảnứngởthểkhí:

H
2
+Cl
2
 2HCl

Sốphântửkhíởhaivếbằngnhaudođókhithayđổivềápsuấtsẽkhônglàmthayđổitrạ
ngthái
cânbằng.NhưngđốivớiphảnứngtổnghợpNH
3
(phươngtrình2.12)ởtrênthìhỗnhợpsẽgiảmth
ể
tích,dođókhităngápsuấtthìhệthốngcânbằngsẽdịchchuyểntheochiềuthuận.
Vìnồngđộcủacáccácchấtkhítuỳthuộcápsuấtriêngphầncủachúngvàkhôngphụthuộ
cvào
tổngápsuấtcủahệthống,dođókhithêmhaybỏmộtlượngkhítrơsẽkhônglàmthayđổicânbằ
ng
ph
ả
n
ứ
ngc
ủ
ach
ấ
tkhí
đ
ó.

N

2
+3H
2
 2NH
3

(2.12)
Page
23
of
225
BoYte
-
Hoaphantich
04/01/2013
file://C:\Windows\Temp\kwcjklckqa\hoa_phan_tich.htm
5.3.
Ả
nh h
ưở
ng c
ủ
a dung môi

Hầuhếtphảnứngcósựthamgiacủachấtphảnứngvàsảnphẩmởdạ
ngphântántrongdung
môi.Nếulượngdungmôithayđổithìnồngđộcủatấtcảcácchấtphảnứngvàsảnphẩmsẽthayđổi.

Thídụ:phảnứngtạophứcBạc-amoniactrongnước:
Ag

+
+2NH
3
 Ag(NH
3
)
2
+


Hằngsốcânbằngcủaphảnứngnàylà
Nếumộtphầncủaphảnứngnàyđượcphaloãngvớiđồngthểtíchnước,nồngđộcủacácchấ
t
trongphươngtrình(2.13)đềugiảmmộtnửa.Dođóhệsốphảnứngsẽlà

Hoặccóthểviếtlà

VìQlớnhơn
2
,cânbằngphảiđượctáilậpbằngcáchdịchchuyểnsangtráivàlàmgiảmnồ
ng
độcủaAg(NH
3
)
2
+
.Hơnnữa,vịtrícânbằngmớisẽhướngvềphíacósốchấttannhiềunhất.Nế
u
dungdịchAg(NH
3

)
2
+
đượccôđậmđặc,bằngcáchlàmbayhơithìcânbằngđượctáilậptheohướ
ng
ngượclại.Kếtluậntổngquátnàycóthểápdụngvớibấtkỳphảnứngnào,bấtkểởpharắn,lỏ
nghay
khí.Việcgiatăngthểtíchluônlàmphảnứngdiễnraưutiêntheohướngcósốphầntửnhiềunhấ
tvà
sựgiảmthểtíchthìthúcđẩyphảnứngtheohướngcóítphầntửnhất.Nếusốphầntửởcảhaiv
ế
phươngtrìnhlànhưnhaucânbằngcủaphảnứngkhôngbịảnhhưởngbởisựthayđổithểtích.
5.4. Ảnh hưởng của nồng độ các chất tham gia phản ứng và sản phẩm tạo thành
- Hệ thống cân bằng của phản ứng bị phá vỡ trực tiếp
Vớiphảnứngphânlycủaacidacetic,(phươngtrình2.11)
Ởmộtnhiệtđộhằngđịnh,cácdungdịchkhácnhaucủaacidaceticsẽcócácgiátrị
khácnhau
chonồngđộH
3
O
+
,acetat,vàacidacetic,nhưngluôncócùnggiátrịK
a
.Tạithờiđiểmcânbằngnế
u
thêmvàodungdịchnatriacetat,nồngđộacetattănglên,cókhảnănglàmtănggiátrịcủaK
a
.Tuy
nhiên,vìgiátrịK
a

giữnguyênkhôngđổi,dođónồngđộcủacảbaphầntửtrongphươ
ngtrình(2.11)
phảithayđổiđểphụchồiK
a
vềgiátrịnguyênthuỷcủanó.Trongtrườnghợpnày,cânbằngđượ
ctái
lậpbằngphảnứngmộtphầncủaacetatvàH
3
O
+
đểtạothêmacidacetic.

Nhưvậy,hệthốngcânbằngcủaphảnứngsẽbịphávỡkhithayđổinồngđộcủachấ
tthamgia
phảnứnghaysảnphẩmtạothành.
- Hệ thống cũng có thể phá vỡ một cách gián tiếp
ThídụsựphânlycủaAgCl

(2.13)
AgCl
Ag
+
+Cl
-


(2.14)
Page
24
of

225
BoYte
-
Hoaphantich
04/01/2013
file://C:\Windows\Temp\kwcjklckqa\hoa_phan_tich.htm
ẢnhhưởngtrênđộtancủaAgClbằngcáchthêmAgNO
3
thìrõràng,nếuthêmvàomộtchấ
tcó
thểtạophứcbềnvàtanđượcvớiAg
+
nhưamoniacthìsẽxảyraphảnứngsau:

ThêmamoniaclàmgiảmnồngđộAg
+
dướidạngionphức .Vàsựgiảmnồng
độ
Ag
+
làmtăngđộtancủaAgClvàphảnứng(2.15)táilậpđiểmcânbằng.Từcácphảnứ
ng(2.14)và
(2.15)sẽlàmrõtácđộngcủaamoniactrênđộtancủaAgClvàamoniaccũnglàmộtchấ
tthamgia
phảnứng.
Thí dụ:NếuthêmHNO
3
vàothìcânbằngcủaphươngtrình(2.16)sẽthayđổinhưthếnào?

Giải:

HNO
3
làacidmạnh,acidnàysẽphảnứngvớiNH
3


KhithêmítHNO
3
vàosẽlàmgiảmNH
3
.ViệcgiảmnồngđộNH
3
sẽlàmphảnứng(2.16)xả
yra
theochiềutạorachấtphảnứng,giảmđộtanAgCl.
6. BÀI TẬP VỀ CÂN BẰNG HOÁ HỌC
6.2. Xử lý các hằng số cân bằng
Đểthuậntiệnchoviệctínhtoáncáchằngsốcânbằngngườitacóthểxửlýcáchằngsốcânbằ
ng
theocáccáchsauđây:
-Từphảnứngđãchonếutađảongượcphảnứngthìhằngsốcânbằngcủaphảnứngmớisẽ
là
nghịchđảocủaphảnứngđầu.Thídụ,hằngsốcânbằngchophảnứng

Lànghịchđảocủaphảnứng

-Nếucộnghaiphảnứngvớinhauđểtạoraphảnứngmớithìhằngsốcânbằngcủaphảnứ
ng
mớilàtíchsốcủahằngsốcânbằngcủacácphảnứngbanđầu.


6.2. Bài tập về tính áp suất cân bằng riêng phần
Ag
+
+2NH
3



(2.15)
AgCl+2NH
3


+Cl
-


(
2.16)

Page
25
of
225
BoYte
-
Hoaphantich
04/01/2013
file://C:\Windows\Temp\kwcjklckqa\hoa_phan_tich.htm