Phát triển tư duy phản biện cho học sinh thông qua đối thoại trong dạy học môn Toán ở trường Trung học Phổ thông

1

M ĐU
1. L do chn đ ti
Văn kin đi hi đi biu ton quc ln th XI năm 2013 ca Đng
Cng sn Vit Nam đ khng đnh: “Gio dc v đo to l quc sch
hng đu” đng thi nhn mnh: “Đi mi căn bn, ton din gio dc v
đo to l đi mi mc tiêu, ni dung, phương php”. Trong ngh quyt s
29-NQ/TW năm 2013 đ đ cp: “Pht trin gio dc v đo to l nâng
cao dân tr, đo to nhân lc, bi dưng nhân ti. Chuyn mnh qu trnh
gio dc t ch yu trang b kin thc sang pht trin ton din năng lc
v phm cht ngưi hc. Hc đi đôi vi hnh: l lun gn vi thc tin…”.
Ngh quyt cng đ đưa ra nhim v: “tip tc đi mi mnh m phương
php dy v hc theo hưng pht huy tnh tch cc, ch đng, sng to v
vn dng kin thc, k năng ca ngưi hc; khc phc li truyn th p đt
mt chiu,…Tp trung dy cch hc, cch ngh…to cơ s đ ngưi hc t
cp nht v đi mi tri thc, k năng, pht trin năng lc”. Vi mc tiêu
v nhim v đt ra, gio dc cn to ra nhng c nhân tch cc, năng đng,
đc lp v c tư duy tt.
Bên cnh đ, xu th trong nưc v th gii hin nay đang nghiên cu
nhiu v l thuyt dy hc, phương php dy hc, vn dng nhng thnh
tu hin đi v tâm l gio dc hc, l lun dy hc vo trong qu trnh dy
hc, trong đ c vic nghiên cu, hnh thnh v pht trin năng lc tư duy
cho hc sinh (HS) đc bit l tư duy phn bin (TDPB) (hoc gi là tư duy
phê phán (TDPP)) [6, tr.5; 7, tr.154]. Theo cc nh gio dc hc, TDPB l
mt trong nhng năng lc tư duy cn c  HS trung hc phổ thông
(THPT). Trong hot đng dy hc Ton  trưng phổ thông hin nay, cn
hưng ngưi hc thc hin cc hnh đng nhn thc mt cch tch cc,
hưng HS ti to li kin thc, kinh nghim x hi, bin kin thc thnh
vn ling ca mnh, bin đổi bn thân, hnh thnh v pht trin  h nhng
2

phm cht, năng lc chuyên môn, ngh nghip [34]; coi trng vic dy cho
HS TDPB v tư duy sng to (TDST) [45]; TDPB đng vai tr cơ bn
trong vic đưa ra quyt đnh, TDPB gip chng ta xây dng nhng câu hi
đng, đnh gi câu tr li c th, đnh gi đ tin cy ca cc ngun thông
tin,…[140]. Theo chng tôi, vic pht trin TDPB cho HS hin nay l cp
thit, bi v x hi chng ta hin nay đang thay đổi vi tc đ chng mt,
dưng như c mt s mt cân bng gia mt bên l tri thc ngy cng pht
trin m thi gian đ HS lnh hi li c hn. V vy ch c cch l chng ta
hưng dn cho HS cch tm kim tri thc, lnh hi tri thc v t lm ch tri
thc cho bn thân. Mun thc hin điu ny tt cn phi c tư duy tt, đc
bit l TDPB. TDPB s gip HS bit xem xt, cân nhc, la chn nhng g
l đng, l ph hp, l cn thit đi vi cuc sng ca chnh cc em. Như
vy c th ni TDPB c th gip chng ta đưa ra mt quyt đnh tt nht
cho bn thân, cho gia đnh v cho x hi. V vy, vn đ lm th no đ
pht trin đưc TDPB ca HS THPT hin l vn đ đưc cc nh gio dc
đc bit quan tâm v nghiên cu.
Hơn na, môn Ton l môn hc c nhiu điu kin gip chng ta c
th pht trin tư duy ni chung v TDPB ni riêng cho HS THPT. Cc ni
dung ton hc đu cha đng cc vn đ m thông qua qu trnh tip cn
v gii quyt, HS s khm ph ra nhiu điu c th ng dng vo trong
thc tin đi sng. Môn Ton c tnh logic, chnh xc; cha đng nhiu cơ
hi đ c th pht trin TDPB. V vy, vic la chn nhng ni dung thch
hp đ c th pht trin TDPB cho HS l điu hon ton c th lm đưc.
Hơn th, môn Toán v cơ bn đưc xây dng theo văn phong ca phương
pháp tiên đ nên trong trình bày rt cn s lp lun (suy lun) hp logic.
Trong nhiu trưng hp, ngưi hc ton, lm ton thưng hay vi phm quy
tc suy lun. Nhưng mun nhn ra đưc s vi phm, s thiu cht ch, cn
có hiu bit v kin thc toán và hiu bit v các quy tc suy lun, quy tc
3

kt lun logic…mi có th nhn ra sai lm trong tình bày li gii ca mt
bài toán, hay trình bày mt chng minh…Như th môn Toán tim n cơ hi
đ phát trin TDPB. Và, các sai lm trong lp lun gii toán, hay chng
minh thưng khó nhn ra, nht là t mình nhn ra sai lm ca chính bn
thân mình. Vì th, rt cn c ngưi đc li, ri ch ra sai lm thông qua
tranh lun hay đi thoi…Theo đ, môn Toán tim n nhiu cơ hi cho
vic phát trin TDPB. Do đ, vn đ đt ra l chng ta lm th no đ gio
dc cho HS có th đi phó vi nhng thay đổi trong cuc sng, trong ngh
nghip ca mnh sau ny v trong mt xã hi liên tc c nhiu bin đng?
Chng ta nên s dng cch tip cn no trong gio dc ton hc đ HS lm
quen vi cc mô hnh thc hnh chuyên nghip sau ny?
Ngoi ra, theo các nhà kin to xã hi, tương tc xy ra khi HS giao
tip cc  tưng toán hc l môi trưng đ phát trin nhn thc, v tư duy
con ngưi bc l qua ngôn ng. Da trên nghiên cu ca Vygotsky, Voigt
(1994) cho rng, thông qua s chia s v tranh lun gia HS vi HS, gia
HS v GV trong qu trnh hc ton, HS tham gia tch cc vo hot đng
hc tp [121, tr.199]; bên cnh đ, quan đim ca Cobb (1995) li xem xt
vic hc ton ca HS chnh l vic tch cc kin to kin thc ton hc ca
c nhân ngưi hc qua n lc tương tc vi bn hc [79, tr.25]; thêm vo
đ, khi HS tham gia vo môi trưng trao đổi, tranh lun v cc ni dung
ton hc hoc v cc  tưng ton hc th HS s kin to đưc tri thc ton
hc v pht trin đưc tư duy ton hc [110, tr.310; 124, tr.225]; tc gi
Bi Văn Ngh (2009) cng đng  rng, “HS luôn đt ra vô s nhng câu
hi “ti sao?”” chng t cc em c lng ham mun đưc hiu bit cng
nhiu cng tt [38, tr.136]. Ông cng nhn xt, s pht trin v tư duy din
ra ch yu trong qu trnh giao tip vi ngưi ln v cc bn cng la tuổi.
Chnh v vy, chng tôi cho rng, đi thoi l mt môi trưng tt đ thông
qua đ pht trin đưc TDPB cho HS.
4

Hin nay,  nưc ta đ c mt s công trnh nghiên cu v rn luyn
TDPB qua dy hc mt s ch đ trong môn Ton như “Rn luyn tư duy
phê phán ca HS trung hc phổ thông qua dy hc ch đ phương trnh v
bt phương trnh” ca Phan Th Luyn (2008), “ Rn luyn tư duy phê phn
cho HS thông qua dy Toán 4” ca Trương Th T Mai (2007),… Tuy
nhiên, vn chưa c công trnh no v pht trin TDPB thông qua đi thoi,
mt hnh thc dy hc rt c hiu qu.
Thc tin dy hc môn ton  trưng THPTcho thy chưa c s
quan tâm đng mc đn vic rn luyn v pht trin TDPB, cng như vic
s dng hnh thc đi thoi trong dy hc ton mt cch phổ bin v đng
đn mc d đi thoi chim t trng tương đi ln trong qu trnh dy hc
ton.
Chính vì nhng lý do trên, chúng tôi chn đ ti: “Pht trin tư duy
phn bin cho hc sinh thông qua đi thoi trong dy hc môn ton 
trưng trung hc ph thông”.
2. Mc đch nghiên cu
Trên cơ s nghiên cu l lun v thc tin v TDPB v vai tr ca
đi thoi trong dy hc ton, đ xut đưc mt s bin php nhm pht
trin TDPB cho HS THPT thông qua đi thoi, gp phn nâng cao cht
lưng dy hc môn Toán.
3. Khch th v đi tưng nghiên cu
Khch th ca nghiên cu ny l quá trình dy hc môn Toán 
trưng THPT; đi tưng ca nghiên cu ny l qu trnh s dng đi thoi
trong dy hc ton đ pht trin TDPB.
4. Gi thuyt khoa hc
Nu xây dng v thc hin đưc mt s bin php s dng đi thoi
trong quá trình dy hc môn Toán  trưng THPT th có th phát trin
đưc TDPB cho HS, góp phn nâng cao hiu qu dy hc môn Ton.
5

5. Nhim v nghiên cu
Đ đt đưc mc đch nghiên cu v vn đ ny, lun n cn tr li
đưc nhng câu hi như:
- Nhng biu hin đc trưng ca TDPB trong dy hc môn Ton là
gì?
- Đi thoi c tc dng pht trin tư duy ton hc cho HS, đc bit l
TDPB như th no?
- S dng cc bin php no đ pht trin TDPB thông qua đi thoi
trong dy hc ton?
Đ tr li cc câu hi trên, cc nhim v đưc đt ra l:
- V l lun: (1) Cn tm hiu khi nim TDPB v cc đc trưng ca
TDPB; (2) Cn lm r khi nim v đi thoi v vai tr ca đi thoi
trong dy hc ton v (3) Tm hiu cc tnh cht, cc k thut v cc yêu
cu ca mt cuc đi thoi, hơn na l mt cuc đi thoi hiu qu
trong dy hc ton;
- V thc tin: Tm hiu thc trng pht trin TDPB  trưng THPT;
- Đ xut mt s bin php đ pht trin TDPB thông qua đi thoi;
- Thc nghim sư phm đ bưc đu kim chng cho cc bin php đ đ
xut.
6. Phm vi nghiên cu
Trong lun n ny chng tôi nghiên cu s pht trin TDPB thông
qua đi thoi trong dy hc môn Ton phn ln  HS lp 10, lp 11 và mt
phn nh  lp 12 THPT.
7. Phương php nghiên cu
Đ thc hin lun n ny, chng tôi đ s dng mt s phương php nghiên
cu sau đây
7.1. Phương php nghiên cu l lun
6

Chng tôi nghiên cu cc ti liu trong v ngoi nưc đ cp đn vn
đ tư duy v TDPB, đi thoi v đi thoi trong lp hc. Bng cch tra cu
cc ti liu trong cc thư vin ln cc ti liu online, chng tôi đ ra mt cơ
s l lun cho TDPB v cc bin php pht trin n, song song vi đ,
chng tôi tm hiu v đi thoi, cc cch đi thoi thnh công, v cc bin
php đưa đi thoi vo trong qu trnh dy hc đ tch cc ha hot đng
hc tp cho HS, chng tôi nhn thy thông qua đi thoi, TDPB đưc pht
trin mt cch mnh m.
7.2. Phương php điu tra – quan st
Khi s dng phương php ny chng tôi đ thc hin mt s công
vic sau:
Đ c ci nhn thc tin v vic pht trin TDPB cho HS  trưng
THPT, chng tôi đ tin hnh phng vn trc tip mt s HS, GV ti 11
trưng THPT tnh An Giang, đng thi pht phiu hi trên hai đi tưng l
HS , GV ti tnh An Giang.
T s liu thu thp đưc, chng tôi c ci nhn khi qut v chân
thc v hin trng pht trin TDPB cho HS ti cc trưng THPT  tnh An
Giang. Phương php quan st đưc tin hnh song song trong qu trnh thu
thp s liu điu tra v thc nghim sư phm.  đây, cc quan st viên đ
tin hnh quan st thi đ ca HS, GV khi tham gia điu tra, thc nghim.
Bên cnh đ, trong qu trnh thc nghim cc quan st viên đ quan
st hot đng hc ca HS, hot đng dy ca GV v tin hnh ghi chp đy
đ cc nhn đnh nhm c cơ s cho cc nhn xt v sau.
7.3. Phương php thc nghim sư phm
Phương php thc nghim sư phm đưc tin hnh ngay sau bưc
thăm d thc tin va tin hnh. Chng tôi đ tổ chc dy hc v ghi âm,
ghi hnh mt s hot đng đ din ra nhm mc đch kim đnh li cc k
7

thut đi thoi trong lp hc, sau đ đem v phân tch, nhn xt, đnh gi

v rt kinh nghim cho đt TNSP.
Phương php thc nghim sư phm đưc tin hnh sau khi rt kinh
nghim t TNSP,  ln ny chng tôi không tin hnh ghi hnh, ch ghi âm
v nhn xt đnh gi da vo phiu quan st thu v, v rt kinh nghim sau
tit dy ca GV đng lp.
7.4. Phương php x l thông tin v thng kê gio dc
Phương php ny đưc s dng đ phân tch và tổng hp cc s liu
t đt kho st thc trng và TNSP.
7.5. Phương php chuyên gia
Đ thc hin lun n ny, chng tôi thưng xuyên xin  kin chuyên
gia trưc v trong qu trnh nghiên cu, p dng v thc nghim đ c
đưc nhng gp  v điu chnh kp thi cho nghiên cu.
8. Ni dung đưa ra bo v
- TDPB là loi hnh tư duy cn đưc phát trin cho HS THPT trong dy
hc môn Ton; vic nghiên cu các bin pháp phát trin TDPB l thc s
cn thit.
- Đi thoi trong dy hc môn Toán có vai trò quan trng trong vic phát
trin TDPB; nu to ra đưc môi trưng thun li cho vic đi thoi thì s
góp phn phát trin TDPB cho HS.
- Thông qua đi thoi, các KN TDPB đưc phát trin tt như: lng nghe,
quan st, đt câu hi, lp lun, phn đon, trnh by, đnh gi, t điu
chnh.
- Cc bin php đ xut trong lun án góp phn pht trin TDPB cho HS có
tính kh thi và hiu qu.
9. Ý nghĩa l luận và thực tiễn; đng gp mi ca luận n
- Lun n gp phn lm r vai tr ca đi thoi trong vic phát trin TDPB
cho HS THPT trong dy hc môn Toán. C th, chng tôi đ h thng ha
8

l lun v TDPB (quan nim, tính cht, các KN cơ bn có th phát trin

thông qua đi thoi); lý lun v đi thoi trong dy hc môn ton (quan
nim, cc hnh thc, cc dng, cc cp bc, cc công c đ đi thoi,…).
- Phân tích và làm rõ vai trò ca đi thoi trong vic rèn luyn và phát trin
TDPB thông qua đi thoi cho HS THPT trong dy hc môn Ton.
- Đ xut mt s bin php đ pht trin TDPB thông qua đi thoi trong
dy hc môn Ton.
- Nhng bin php đ đ xut c tc dng, c tnh kh thi v hiu qu trong
vic pht trin TDPB.
10. Cu trc ca luận n
Ngoi phn M đu v Kt lun, ni dung lun n gm ba chương:
Chương 1. Cơ s l lun v thc tin
Chương 2. Phát trin tư duy phn bin thông qua đi thoi trong dy
hc toán.
Chương 3. Thc nghim sư phm.
9

Chương 1. CƠ S LÝ LUN V THC TIN
1.1. Tng quan v tnh hnh nghiên cu vn đ ca luận n
Cc nghiên cu v TDPB đ c t rt lâu. Vào thi cổ đi, khong
500 năm trưc công nguyên, Socrates đ quan tâm đn nhng vn đ ca
cuc sng con ngưi, vì ông tin rng mi ngưi ai cng bit l phi, sẵn
sàng làm theo l phi nu đưc thc tnh. Do đ, nhim v ca ông không
phi là rao ging, thuyt phc, trái li, bng phương php v k thut đt
câu hi, giúp mi ngưi t tìm thy l phi, chân lý vn còn b che ph bi
s mê mui. Socrates tin hành ngh thut đi thoi bng bn bưc [133]
- Gi v không bit đ nh ngưi đi thoi ging cho. Ri bng nhng
câu hi trng đch (có khi châm bim, ma mai) chng minh rng ngưi
đi thoi tht ra chng bit gì;
- Tip theo l dng phương php quy np đ xây dng tng bưc cái bit
vng chc. Đ l phân tch chnh xc nhng ví d c th trong đi

thưng, t đ rt ra nhng kt lun v đnh ngha tm thi;
- Bng phương php đnh ngha, lm cho nhng khng đnh tm thi y
ngy cng tinh vi v chnh xc hơn;
- Sau cng, c đưc đnh ngha r rng, phổ quát v vn đ đang bn.
Phương php đi thoi y tr thnh cơ s cho s phát trin trit hc và
khoa hc ca bao th h v sau.
Ông đ ch ra tm quan trng ca vic đt nhng câu hi sâu đ điu
tra mt cách sâu sc nhng suy ngh trưc khi chúng ta chp nhn ý kin.
Ông coi vic tìm kim nhng bng chng là rt quan trng. Ngoài ra, ông
cng đnh gi cao vic nghiên cu mt cách t m các lp lun và các gi
đnh, phân tích ni dung cơ bn và vch ra nhng đnh hưng cho cc gi
thuyt v thc hnh như th no. Theo ông, đ l cch tt nht cho vic rèn
luyn TDPB. Socrates l ngưi đu tiên đt nn tng cho TDPB. Trên cơ s
10

phát trin cc phương php ca ông, Platon, Aristote, Greek đ đưa ra
nhng phương php tư duy đ đnh gi bn cht ca s vt.
Mt câu hi đưc đt ra: Ta hc đưc gì t Socrates? Ta hãy nh đn đ có
th rút ra my kinh nghim hay [133]:
- Bit nghe và bit hi là yu t cơ bn đ thnh công. Nhưng, hi không
phi đ truy bc, đ bt b m đ ngưi được hi có dp suy ngh v t
tr li: câu tr li và gii pháp là do chính h tìm ra;
- Kim tra có phê phán s hiu bit ca chính mình;
- Nn móng ca đi thoi là s trung thc và minh bch, là s tin cy lẫn
nhau: “lng nghe mt cách l đ, tr li mt cách rõ ràng, cân nhc
mt cách hợp lý và quyt đnh mt cch vô tư”;
- Tránh mi s cc đoan: “S cc đoan bao gi cũng to ra s cc đoan
ngược li”.
1.1.1. Nhng kt qu nghiên cu trên th gii
V lch s nghiên cu TDPB, chng tôi k tha nghiên cu ca Phan

Th Luyn (2008) [34, Tr.9-10] v bổ sung thêm mt s vn đ khc, c th
như sau:
Đn thi kỳ phc hưng ( khong th k XV và XVI ), mt s trí thc
 Châu Âu (như Colette, Erasmus và Thomas Moore) bt đu suy ngh mt
cách có phê phán v tôn giáo, ngh thut, xã hi, t nhiên. Francis Bacon
đ đt nn móng cho khoa hc hin đi vi vic nhn mnh v quá trình thu
thp thông tin. Nhng lun đim ca ông đ cha đng nhng vn đ
truyn thng ca TDPB. Khong 50 năm sau đ, Descartes đ vit cun
“Rules For the Direction of Mind” (Nhng quy tc đnh hưng suy ngh).
Trong tc phm ny, tc gi bàn v vic cn có s rèn luyn trí óc mt cách
có h thng đ đnh hưng tư duy và phát trin phương php suy ngh phê
phán da trên nguyên tc nghi ng. Cun sch ny đưc xem là cun sách
th hai v TDPB.
11

Vào th k XVII, Thomas Hobbes chp nhn quan đim v th gii
t nhiên m trong đ mi th đu phi đưc gii thích bng chng c và
lp lun. Còn John Locke thì ng h s phân tch, phn đon trong cuc
sng v suy ngh hng ngy. Đn th k XVIII, các hc gi ngưi Php như
Montesquieu, Voltaire…đưa ra gi thuyt rng trí tu ca loi ngưi đưc
rèn luyn bi lp lun s có kh năng tt hơn đ nhn thc bn cht ca th
gii. H đ c nhng đng gp c  ngha quan trng cho TDPB. Vào th
k XIX, Auguste Comte và Herbert Spencer m rng suy ngh phn bin
hơn trong cc lnh vc xã hi loi ngưi. Nh TDPB, Karl Marx đ nghiên
cu phn bin kinh t xã hi ca ch ngha tư bn,…Vo th k XX, các
kin gii v năng lc và bn cht ca TDPB đưc trình bày mt cch tưng
minh. Năm 1906 William Graham Sumner đ công b công trình nghiên
cu cơ s v xã hi hc và nhân loi hc. Ông nhn thy s cn thit ca
TDPB trong giáo dc. Johnson và các cng s ca mnh đ c 122 nghiên
cu (1981) và 193 nghiên cu (1989) v giáo dc hp tc. Ông đ nghiên

cu sâu v nh hưng ca giáo dc hp tác ti TDPB, lòng t trng và các
mi quan h v chng tc, các hành vi xã hi. Các nghiên cu ca nhóm
ny đ ch ra rng giáo dc hp tác t ra ưu vit hơn đa s các hình thc
truyn thng.
Robert J.Stemberg (1980) cho rng TDPB có nhiu thnh t đc
trưng [108]. Cuc sng có th đưc mô t như mt chui các vn đ mà mi
cá nhân phi gii quyt cho mnh. Cc k năng TDPB chính l cc k năng
gii quyt vn đ đ đưa đn tri thc đng tin cy. Con ngưi liên tc x lý
thông tin. TDPB là s thc hành vic x lý thông tin theo cách thc khéo
léo, chính xác và nghiêm ngt nht có th, theo mt cách mà nó dn đn
nhng kt lun chc chn, hp logic v đng tin cy nht, mà da trên đ
ngưi ta có th đưa ra nhng quyt đnh có trách nhim cho cuc sng,
hành vi và nhng hnh đng ca mình vi kin thc đy đ cho nhng gi
12

đnh và h qu ca nhng quyt đnh này. Raymond S. Nickerson (1987),
đ ch ra 16 đc trưng ca mt nhà TDPB tt trên phương din kin thc,
cc năng lc, thi đ và các cách thc theo thói quen [104].
S lit kê ny d nhiên l chưa hon chnh, nhưng n cng gip ch
ra kiu tư duy và cách tip cn đi vi cuc sng mà TDPB đưc xem như
đ c. Nhng mô t tương t v các thuc tính ca TDPB có th tìm thy
trong cc ti liu rt phong ph v TDPB như l: Ging dy cc k năng tư
duy (1987) ca J. B. Baron and R. J. Steinberg; Phát trin các trí tu (1985)
ca A. L. Costa; Ging dy v tư duy (1985) ca R. S. Nickerson và cng
s; TDPB (n bn ln th 5, 1998) ca B. N. Moore và Richard Parker; và
TDPB (n bn ln 2, 1990) ca John Chaffe.
Cơ s lí lun cho TDPB đưc William T. Daly (1990) gii thích
trong mt bài báo ngn “Pht trin cc k năng phê phn” vi nhng nhn
đnh như phong trào TDPB trong nưc M đưc nâng đỡ và xác nhn bi
nhu cu mun hoàn thin ca cng đng kinh doanh trong mt nn kinh t

toàn cu. Các cp đ k năng tổng quát cn thit nơi lc lưng lao đng
đang tăng lên trong khi cc cp đ k năng ca nhng nhân công tim năng
li đang h xung dn. Dn đn là, phong trào ci cách giáo dc đc thù
ny… s vn mang tính quyt đnh đi vi s giáo dc cho lc lưng lao
đng và hiu sut ca nn kinh t trên v đi th gii. Áp lc kinh t này
đi vi vic ging dy cc k năng TDPB s tn công các thit ch giáo
dc, bi vì nhng k năng ny, m phn ln chúng, him khi đưc dy hay
đưc cng c bên ngoài các thit ch giáo dc chính qui. Cc k năng
TDPB him khi đưc ging dy trong gio dc.
Robert H. Ennis (1993) (l mt trong nhng tc gi nổi ting nht v
xây dng v pht trin TDPB) xc đnh 13 đc đim ca ngưi c TDPB
[107]: c xu hưng (1) ci m, (2) gi quan đim [hoc thay đổi quan
đim] khi chng c yêu cu, (3) xem xt ton b tnh hnh, (4) tm kim
13

thông tin, (5) tm kim s chnh xc trong thông tin, (6) x l cc phn ca
tổng th phc tp theo th t, (7) tm cc la chn khc, (8) tm cc l do,
(9) tm kim s khng đnh r rng ca vn đ, (10) gi trong đu vn đ
cơ bn, (11) s dng cc ngun c uy tn, (12) ph hp vi đc đim đang
xem xt, (13) nhy cm vi nhng tnh cm v trnh đ kin thc ca ngưi
khc.
Như vy, nu chng ta dy cho HS nhng thnh t ca TDPB nêu
trên s gip HS  thc đưc cc qu trnh nhn thc riêng ca h, dy HS
kim tra ci m h đang ngh, phân bit v so snh đ thy li trong cch
m h tư duy v n v đ t kim tra sa cha. V nhng thnh t ny s
đưc rn luyn v pht trin mnh m khi HS đưc rn luyn trong môi
trưng đi thoi ph hp. Có th nói rng, TDPB đ đưc nghiên cu t
lâu v chng t rt cn thit cho con ngưi trong thi đi ngày nay. Vì vy,
rèn luyn TDPB là vn đ cp thit. Hơn na, thông qua môi trưng đi
thoi, TDPB s c nhiu cơ hi đ pht trin.

Tht vy, k t sau nghiên cu đng k ca Wilkinson (1971) v lp
hc truyn thông và s tương tc thông qua ni chuyn trong hc tp [127],
hàng lot các d án khác  Úc cng đ đưc phát trin mnh m như các
d án ca Cormack, Wignell, Nichols, Bill và Lucas (1998) [80]. Các d án
ny đ tm cch mô t thc hành trong lp hc, tăng cưng nghe và nói
thông qua các môn hc khác nhau. Kt qu d n đ chng minh đưc kh
năng s dng nói chuyn đ hc hi và h tr cho vic hc tp ca HS là
rt kh quan, đc bit kt qu cng cho thy GV có nh hưng rt ln trong
vic đnh hình các cuc nói chuyn nhm h tr HS hc tp [116].
1.1.2. Nhng kt qu nghiên cu  Vit Nam
Vo đu th k XXI đ c mt s nghiên cu v TDPB trong giáo
dc. TDPB cn đưc rèn luyn cho HS t cp tiu hc đn THPT. Mt s
công trnh trong nưc đ đưc công b như: “ Rn luyn TDPP ca HS
14

THPT qua dy hc ch đ phương trnh v bt phương trnh” ca Phan Th
Luyn (2008) [34], “Rèn luyn TDPP cho HS thông qua dy Toán 4” ca
Trương Th T Mai (2007) [35], “Tư duy phn bin” ca Lê Tn Huỳnh
Cm Giang (2011) [14].…
Trong lun n ca mnh, Phan Th Luyn (2008) [34] đ (1) h thng
ha v đi sâu nghiên cu cc vn đ l lun c liên quan đn TDPP v vic
rn luyn TDPP ca ngưi hc; (2) đưa ra cc du hiu ca năng lc TDPP
v du hiu năng lc TDPP trong môn Ton, nghiên cu đưc mi quan h
gia vic rn luyn TDPP vi vic pht huy tnh tch cc hc tp ca HS;
(3) tin hnh kho st thc trng TDPP v rn luyn TDPP ca HS mt s
trưng THPT trong dy hc Ton; (4) Đ xut mt s bin php sư phm
nhm rn luyn TDPP ca HS qua dy hc ch đ phương trnh, bt
phương trnh như: Nâng cao nhn thc ca GV v HS v vic rn luyn
TDPP; Rn luyn k năng xem xt, phân tch đ bi đ t đ tm cch gii
quyt bi ton; Ch trng rn luyn cc thao tc tư duy cơ bn v rn luyn

cho HS đt câu hi; Rn luyn kh năng xc đnh cc tiêu ch đnh gi v
vn dng chng đ đnh gi cc  tưng, gii php; Xây dng h thng câu
hi v thit k cc nhim v hc tp đ rn luyn k năng lp lun ca HS;
To cơ hi đ HS t trnh by gii php v nhn xt, đnh gi cc gii php
đưc đưa ra; To điu kin đ HS pht hin v khc phc sai lm khi gii
ton. Tuy nhiên trong công trnh ca mnh, tc gi vn chưa đ cp đn tm
quan trng ca s đi thoi đ pht trin TDPB như th no.
Lun văn ca tc gi Trương Th T Mai (2007) cng đ xc đnh
đưc cc căn c đ rn luyn TDPP cho HS thông qua dy hc ton [35] v
đ xut cc bin php sư phm nhm hnh thnh v pht trin TDPP cho
HS tiu hc như: rn luyn thao tc tư duy to cơ s rn luyn TDPP cho
HS thông qua dy hc ton 4; rn TDPP cho HS thông qua mt s tnh
hung dy hc tch cc. Tc gi đ xây dng mt s dng bi tp nhm rn
15

luyn, pht trin TDPP cho HS trong dy hc Ton (S hc v yu t đi
s, Đo đi lưng, Mt s yu t hnh hc, Gii ton c li văn). V tc gi
Trương Th T Mai cng không đ cao công dng ca đi thoi ton hc
trong qu trnh dy hc đ pht trin TDPB.
Qua các nhn xét trên cho thy, hu ht các tác gi đu khng đnh
vic rn luyn v pht trin TDPB ca HS l rt cn thit, các tác gi đ
đưa ra cc bin php đ rèn luyn và phát trin TDPB, nhưng vn chưa đ
cp nhiu đn vic to điu kin cho HS đưc trao đổi, tho lun, bàn bc
vi nhau. V l trong môi trưng đi thoi đ HS đưc trình bày ý kin ca
mình, nhn xt v đnh gi  kin ca ngưi khác mt cách tích cc hơn.
1. 1.3. Vn đ cn tip tc nghiên cu
Gn đây, mt nghiên cu ln đ đưc tin hành trong năm quc gia
Anh, M, Nga, Pháp và Ấn Đ (Alexander, 2000) [116]. Nghiên cu đc
bit tp trung chú ý vào vic đi thoi trong lp hc. H cho rng gia các
quc gia này có nhiu đim tương đng v ngoi cnh, nhưng GV  Pháp

v Nga đ s dng phương php đi thoi nhiu hơn mt cch đng k,
điu ny đem đn li ích cho kt qu hc tp ca HS, cng như s phát
trin xã hi và các hành vi trong lp hc. Robin Alexander v cc đng
nghip ca ông trong nghiên cu “Five Nations” (2005) đ nghiên cu v
vn đ đi thoi trong lp hc. Nghiên cu ny đ đ cp đn cách thc tổ
chc lp hc tương tc và phong cách khác nhau ca cuc nói chuyn h
gp phi trong lp hc tiu hc  Anh, M, Nga, Pháp và Ấn Đ có nhiu
đim chung, bên cnh đ gia các quc gia cng c s cân bng gia các
nguyên tc tổ chc, chin lưc hc tp và các loi tho lun khác nhau.
 Vit Nam, t lâu cc GV cng đ tăng cưng s dng đi thoi
trong dy hc Ton, nhưng chưa c mt nghiên cu no tht s sâu v vn
đ ny m ch s dng mt s phương php dy hc c liên quan đn đi
thoi v d như dy hc đm thoi v gii quyt vn đ, s dng câu hi c
16

kt thc m trong dy hc ton,…Tuy nhiên, chưa c mt công trnh
nghiên cu no đ cp đn vn đ pht trin TDPB cho HS THPT thông
qua đi thoi, mc d ai cng công nhn thông qua đi thoi, tư duy pht
trin rt mnh m, đc bit l TDPB. Trong khuôn khổ ca lun n, chng
tôi quan tâm sâu sc đn vn đ ny, v th, chng tôi tin hnh nghiên cu
v vic s dng đi thoi trong dy hc môn Ton  trưng THPT đ pht
trin TDPB cho HS.
1.2. Tư duy phn bin (Critical thinking)
1.2.1. Quan nim v tư duy phn bin
Theo T đin Ting Vit ca Hong Phê (1997), phê phn l “vch
ra, ch ra ci sai tri đ t thi đ không đng tnh hoc lên n” [41,
tr.1205]; phn bin l “đnh gi cht lượng mt công trnh khoa hc khi
công trnh đ được đưa ra bo v đ ly hc v trưc hi đng chm thi;
hoc đnh gi cht lượng mt công trnh khoa hc khi công trnh đ được
đưa ra bo v trưc hi đng thm đnh” [41, tr.1188].

Trong quá trình tìm hiu v “critical thinking” chng tôi nhn thy
c mt s tc gi s dng thut ng “tư duy phn bin” cho cm t “critical
thinking” thay v dng thut ng “tư duy phê phn”. Thut ng TDPB đưc
dng thay cho TDPP bi l cc nh nghiên cu đ cho rng, phê phn ch
xem xét mt tiêu cc, m không mang  ngha đnh gi cho nhng ci tt
ca hin tưng, s vt: “Phê phn l t ch hnh đng ch ra ci chưa tt,
ci sai lm, t ny không bao hm  ngha “đnh gi”. Đnh gi l phi
nhn nhn c cc gi tr, cc kt qu đt được bên cnh nhng thiu st v
tn ti”[14]. Tuy nhiên, nhng nh nghiên cu khc vn s dng thut ng
TDPP cho cm t “critical thinking” như Phan Th Luyn [34], Trn Vui
[53, 55], [32],… Vi quan đim TDPB không ch phê phn  mt tiêu cc,
m cn phê phn tch cc, chng tôi dng thut ng TDPB cho cm t
“critical thinking”. Chng tôi đ da trên nhng ý kin, quan đim c trưc
17

ca mt s tác gi đ có cái nhìn tổng th v TDPB. Sau đ, chng tôi s
đưa ra  kin ca chng tôi v TDPB. Dưi đây l mt s gii thch cng
như mt s quan nim ca cc tc gi:
TDPB là tư duy có suy xét, cân nhc đ quyt đnh hợp lý khi hiu
hoc thc hin mt vn đ (J. B. Baron và R. J. Sternberg [2] ).
TDPB là kh năng phân tch thc t, tng quan và t chc các ý
tưng, ng h các ý kin, đưa ra s so sánh, rút ra kt lun, đnh gi
nhng lp lun và gii quyt vn đ (Chance, 1986).
TDPB là cách lp lun đòi hi phi chng minh mt cch đy đ đ
nhng ngưi có lòng tin và c nhng ngưi không c lòng tin đu b thuyt
phc (Tama, 1989).
TDPB l suy ngh mt cách có lý tp trung vào vic gii quyt vn đ
nhằm to được nim tin hoc hnh đng (Ennis, 1993).
TDPB là s quyt đnh mt cách cn thn và có tính toán vic liu có
chp nhn, bác b hoc tm ngng đnh gi (Moore & Parker, 1994).

TDPB là loi tư duy có mc đch, được trình bày mt cách lôgic và
hưng ti thc hin mc tiêu. Tư duy đ bao gm gii quyt vn đ, đưa ra
nhng kt lun chính xác, có h thng, tnh đn nhng kh năng c th xy
ra (Halpern, Diane F. 1996).
TDPB là quyt đnh da trên l tr xem tin tưng hoc không tin
tưng cái gì (Norris, Stephen P).
Theo Richard Paul, c hai đim ct yu trong TDPB: (i)TDPB không
ch l suy ngh m l suy ngh t ci thin; (ii) Nhng ci thin này có t
nhng KN trong vic dùng nhng tiêu chun bi mt cch đnh gi tư duy
thích hợp. Nói ngn gn, đ l s tin b trong suy ngh.
Mc đch ca TDPB là giúp chúng ta hiu, đnh gi quan đim và
gii quyt vn đ, c ba lnh vc trên đu liên quan đn vic đt câu hi;
18

chúng ta có th nói rằng TDPB là vic đt câu hi hoc điu tra (Maiorana
và Victor ).
Ngoài ra, TDPB là tư duy đang thm đnh chnh mnh” (Center for
Critical Thinking, [61]). TDPB l năng lc suy ngh v tư duy ca mình
theo cch như sau: nhn ra nhng mt mnh và mt yu ca n; v do đ,
tổ chc li tư duy trong hình thc đ đưc ci thin[62].
Có l đnh ngha ca Beyer (1995) l đơn gin nht: “TDPB … ngha
là to ra cc phn đon c cơ s” [73]. V cơ bn, Beyer xem TDPB là
vic s dng cc tiêu ch đ phn đon tnh cht ca điu gì, t lúc thc
hin đn kt lun ca mt bài nghiên cu. Thc cht, TDPB là mt phương
cch đưc thao luyn ca tư tưng mà mt ngưi dng đ thm đnh tính
hiu lc ca điu gì (các phát biu, các tình tit mi, các lun chng,
nghiên cu, v.v )
Mt s  kin cho rng: TDPB là quá trình vn dng tích cc trí tu
vào vic phân tích, tổng hp, đnh gi s vic,  tưng, gi thuyt… t s
quan sát, kinh nghim, chng c, thông tin và lý l nhm đưa ra nhn đnh

v s vic, ra quyt đnh và hình thành cách ng x ca mi cá nhân.
TDPB vn dng cch ngh v lp lun logic vi các KN như phân loi, so
sánh, phân tích trình t, nguyên nhân - tc đng, mô hình, phép din dch,
quy np, loi suy, tổng hp, d đon, lp gi thuyt, đnh gi, ra quyt
đnh, lp k hoch và gii quyt vn đ. TDPB là thuc tính ca nhng
ngưi thành đt và các nhà khoa hc. TDPB là mt nn tng cn thit và
quan trng cho mi cá nhân có th đc lp trong xã hi. Ngoài kin thc và
nhng KN TDPB trong cuc sng hàng ngày, tc là TDPB tổng th, trong
tng lnh vc còn đi hi nn tng lý thuyt và nhng KN c th hơn.
Hu ht cc đnh ngha hnh thc mô t đc trưng ca TDPB như l
s vn dng có ch ý các KN tư duy duy lý,  bc cao hơn, như: phân tch,
19

tổng hp, nhn bit vn đ và gii quyt vn đ, suy lun v đnh gi”
[118, tr. 6]
Theo Phan Th Luyn, TDPB (TDPP) là tư duy có suy xét, cân nhc,
đnh gi v liên h mi khía cnh ca các ngun thông tin vi thi đ hoài
nghi tích cc, da trên nhng tiêu chun nht đnh đ tìm ra nhng thông
tin phù hp nht nhm gii quyt các vn đ đt ra.
TDPB l qu trnh tư duy bin chng gm phân tch v đnh gi mt
thông tin đ c theo cc cch nhn khc cho vn đ đ đt ra nhm làm sáng
t và khng đnh li tính chính xác ca vn đ [141].
Theo Angela Jones, TDPB là mt phm trù ch suy lun theo li m,
không b hn ch, s lưng các gii pháp là không gii hn, bao hàm c
vic xây dng cc điu kin, cc quan đim v  tưng đng đn đ đi đn
kt lun vn đ. [142, tr.45].
TDPP là quá trình vn dng tích cc trí tu vào vic phân tích, tổng
hp, đnh gi s vic, xu hưng,  tưng, gi thuyt t s quan sát, kinh
nghim, chng c, thông tin và lý l nhm mc đch xc đnh đng – sai,
tt – xu, hay – d, hp lý – không hp lý, nên – không nên và rút ra quyt

đnh, cách ng x ca mi cá nhân [46, tr.75].
Theo chng tôi, TDPB l cch suy ngh ca mi ngưi t đnh gi
th gii xung quanh, tìm hiu nhng  tưng và nhng tư tưng mi. Mc
dù có nhiu quan đim khác nhau v TDPB nhưng ta vn nhn ra đưc
nhng nét chung nht, đ l: TDPB l cch suy ngh c ch đnh ca con
ngưi tích cc vn dng trí tu vào vic phân tích da trên bng chng,
kinh nghim, quan đim và nim tin xc đng đ đnh gi v gii thích dn
đn mt phn đon, hay kt lun v mt hin tưng hoc vn đ.
V vy, trong lun án này, chng tôi quan nim: TDPB là cách suy
nghĩ có chủ định xây dng và hoàn thin vi thi độ hoài nghi tích cc
trong vic phân tích v đnh gi một thông tin đã có theo cc cch nhìn
20

khác cho vn đ đã đặt ra, nhằm đi đn một phn đon hay kt lun vn
đ bằng nhng lp lun có căn c.
Trong đ:
+ Suy ngh c ch đnh xây dng và hoàn thin: l cch suy ngh c thin
chí.
+ Thi đ hoài nghi tích cc th hin  chỗ: luôn đnh du hi trên mi
vn đ, mi khía cnh, mi gi thuyt cho đn khi thu thp đ chng c đ
có th rút ra kt lun chính xác.
+ Có cách nhìn khác: th hin cch nhn đa chiu đi vi s vt hin
tượng, xem xét vn đ dưi nhiu gc đ khác nhau, tip cn vn đ t
nhiu quan đim khác nhau.
+ Lp lun c căn c: là nhng lp lun da trên nhng tin đ đúng, phù
hợp vi thc tin và hợp logic.
1.2.2. Một s biểu hin đặc trưng của tư duy phn bin
Đ c mt s nghiên cu v biu hin đc trưng ca TDPB. Chng hn:
K. B. Beyer (1995) nêu lên cc đc đim thit yu ca ngưi c TDPB
[73], đ l:

- Không c thnh kin (bit lng nghe v chp nhn  kin tri ngưc vi
mnh, bit xem xt cc quan đim khc nhau v s thay đổi quan đim
khi suy lun cho thy phi thay đổi);
- Bit vn dng cc tiêu chun (cn phi c cc điu kin đưc tha mn
nht đnh đ mt pht biu tr thnh c th tin cy đưc);
- C kh năng tranh lun (đưa ra cc l l vi cc bng chng h tr, bit
nhn dng, đnh gi v xây dng cc l l);
- C kh năng suy lun (c kh năng rt kt t mt hoc nhiu chi tit (đ
lm đưc điu ny cn phi thy đưc mi quan h logic gia cc d
liu));
21

- Xem xt vn đ dưi nhiu gc đ khc nhau (cn tip cn hin tưng
t nhiu quan đim khc nhau);
- p dng cc th thut tư duy khc nhau như đưa ra phn đon, thit lp
cc gi đnh, đt câu hi [73]…
Mathew Lipman (2003) đ lit kê 10 đc đim quen thuc ca TDPB [95]
l:
- S dng cc bng chng mt cch am hiu, không thiên lch;
- Sp xp v din gii cc  tưng mt cch ngn gn, r rng v d hiu;
- Phân bit gia cc suy din logic c th chp nhn đưc v không th
chp nhn đưc;
- Đưa ra phn đon khi không c đ cc bng chng đ c th kt lun;
- N lc đ d kin cc tnh hung c th xy ra đi vi cc phương n
hnh đng trưc khi quyt đnh chn phương n no;
- Vn dng cc k thut gii quyt vn đ thch hp vo cc tnh hung
mi hay lnh vc khc;
- Lng nghe cn thn cc  tưng ca ngưi khc;
- Tm kim cc cch tip cn khc thưng cho cc vn đ phc tp;
- Hiu nhng khc bit trong cc kt lun, gi đnh, gi thuyt; thưng

xuyên hi quan đim ca ngưi khc v n lc đ hiu c nhng gi
đnh v hm  ca h;
- Và, nhn ra đưc nhng sai lm trong quan đim ca ngưi khc, nhng
thiên lch c th trong cc quan đim đ v nguy cơ ca vic đnh gi
cc bng chng mt cch sai lch do nh hưng ca cc quan tâm c
nhân.
Matthew Lipman (2003) cng đưa ra 10 đc đim đc bit hơn ca ngưi
c TDPB [95]:
- Hiu bit s khc bit gia suy lun v c gng suy lun c l;
- Hiu cc  kin biu l cc mc đ khc nhau ca s tin cy;
22

- Nhn thc v gi tr v gi c ca thông tin, bit cch tm kim thông
tin;
- Nhn thy v phân bit đưc nt khc bit trong s tương đng, không
b nhm ln bi cc du hiu b ngoi;
- C th dng li cu trc không chnh thc ca vn đ đ đưc trnh by
trong cch thc m k thut chnh thc c th đưc dng đ gii quyt
chng; hiu s khc bit gia thng và thua trong s tranh ci v c
chân l;
- Nhn thc rng cc vn đ trong thc tin c th c nhiu hơn mt gii
php v nhng gii php đ khc nhau v mt vi phương din v c th
kh chn ra gii php tt nht;
- C kh năng lưc b cc câu ch hay l l t liên quan;
- Nhy cm vi s khc nhau gia s c th chp nhn đưc v sc mnh
ca mt nim tin;
- C th trnh by li cc quan đim khc nhau m không thay đổi cưng
điu hay tô v thêm;
- Nhn thc rng s hiu bit ca c nhân luôn luôn l hn ch cho nên
vi mt thi đ không quan tâm tm hiu v hc hi th thưng xuyên l

phi lm ln.
T đ, Matthew (2003) cng đi sâu phân tch đ đưa ra mt s đc đim
bn cht ca TDPB [95] như sau:
- Sn phm ca TDPB l cc phn đon, hơn na l cc phn đon tt, mt
phn đon tt l kt qu ca s xem xt đn tt c mi vn đ liên quan,
bao gm c chnh phn đon đ, mt phn đon tt phi l sn phm ca
mt tin trnh tư duy thun thc v k năng v c s dng cc th thut v
công c h tr thch hp;
- TDPB l loi TD da vo tiêu chun; TDPB l loi TD t điu chnh,
ngha l, vic pht hin ra nhng mâu thun, thiu căn c, nhm ln trong
23

tin trnh tư duy ca mnh v sa cha tt c cc li l mt mc tiêu ca
TDPB;
- TDPB th hin s nhy cm trưc bi cnh, ngha l phi: nhn
thc đưc cc tnh hung ngoi l hay khc thưng; nhn thc đưc cc
gii hn đc bit, cc bin c, cc ro cn ca suy lun c l (nhng thnh
kin, đnh kin), v d như hai đưng thng song song không bao gi gp
nhau, điu ny chc chn trong hnh hc Euclid, nhưng trong hnh hc phi
Euclid th không; nhn thc đưc tnh tổng th v nhy cm vi nhng ci
đc bit v đơn nht; nhn thc đưc cc du hiu không đin hnh; nhn
thc đưc rng c mt s thut ng c th c s thay đổi v ngha khi
chuyn sang bi cnh khc hay lnh vc khc, c mt s thut ng không
c t tương đương trong ngôn ng khc, hay ch c  ngha trong bi cnh
đc bit.
Raymond S. Nickerson (1987), đ xem xt, đnh gi TDPB ca mt
ngưi trên phương din kin thc, cc năng lc, thi đ v cc cch thc
theo thói quen [104, tr.409-441]. Sau đây l mt s đc trưng ông đưa ra:
s dng chng c mt cách khéo léo và không thiên lch; tổ chc li cc tư
tưng và phát biu chúng mt cách súc tích, gn kt; phân bit các lun suy

có hiu lc và các lun suy không có hiu lc v mt logic; không vi vng
phn đon khi chưa đ bng chng đ đưa ra mt quyt đnh no đ; hiu
bit s khác nhau gia vic suy lun và hp lý hóa; n lc tiên liu nhng
h qu có th c trưc khi đưa ra hnh đng; nhìn ra nhng s ging nhau
v tương đng n sâu trong cc vn đ; có th hc hi mt cch đc lp và
có mt hng thú lâu bn trong vic thc hin điu đ; p dng nhng k
thut gii quyt vn đ trong nhng lnh vc khác vi cc lnh vc đ đưc
hc; có th gỡ b nhng điu không thích hp ca mt lp lun bng li
nói và din đt nó bng nhng ngôn t chnh xc hơn; có thói quen nghi
ng mt cch tch cc v cc quan đim ca chính mình và n lc hiu c
24

hai gi đnh c tnh phê phn đi vi nhng quan đim đ v nhng n ý
ca cc quan đim; nhn thc đưc s tht là s hiu bit ca mình luôn
luôn b gii hn. S gii hn ny thưng r hơn nhiu đi vi ngưi không
c thi đ tìm tòi; v nhn ra kh năng sai lm ca chính các ý kin ca
mnh, nhn ra cc tnh hung c th cha đng thnh kin trong các ý kin
đ, nhn bit đưc s nguy him ca vic xem xt cc chng c theo  ch
quan cá nhân.
Qua nghiên cu, chúng tôi đưa ra một s biểu hin đặc trưng của
TDPB như sau:
(1) C thi đ hoài nghi tích cc, không d dàng chp nhn nhng điu
chưa hiu k hoc chưa được lý gii tha đng.
(2) C ci nhn đa chiu đi vi s vt hin tượng, bit xem xét vn đ
dưi nhiu gc đ khác nhau, tip cn vn đ t nhiu quan đim
khác nhau, nhiu phương din khác nhau.
(3) Tôn trng bằng chng và lý l, không tha nhn bt c điu gì khi
chưa c bằng chng; có kh năng suy lun, tranh lun đ tìm ra
nhng bằng chng xác thc và nhng lp lun c căn c.
(4) Nhn ra nhng khác bit trong các kt lun, các gi thuyt. Phát

hin nhng sai lm, mâu thuẫn, s thiu căn c, không logic trong tư
duy và gii quyt vn đ. Rút ra được các kt lun hợp lý.
(5) Có kh năng loi b nhng thông tin sai lch, không liên quan. Có
kh năng điu chnh ý kin, có th chp nhn ý kin tri ngược vi
mình, có th thay đi quan nim khi s suy lun cho thy cn phi
lm như vy.
1.2.3. Pht triển tư duy phn bin trong dy hc ton
Cc nh nghiên cu đ tip cn TDPB  nhiu gc đ v đưa ra mt
s phương thc đ pht trin TDPB ni chung, pht trin TDPB trong dy
hc môn Toán ni riêng.
25

Đ cp đn cc k năng TDPB cn ưu tiên pht trin, cc tc gi
trong [32, tr.25-26] đ đưa ra 32 k năng, trong đ c cc k năng “Đon 
ngoi li tt hơn; S dng ngôn ng hiu qu hơn đ thit lp cu trc lun
c; Trnh by cc lun c ca bn thân mt cch r rng”. Cc k năng ny
đu c th pht trin thông qua đi thoi.
Đ pht trin TDPP, Phan Th Luyn đ xc đnh mt s đnh hưng
trong vic đ xut cc bin php như: Cc bin php phi gp phn rn
luyn TDPP ca HS, trên cơ s lm cho HS nm vng cc tri thc v k
năng ca môn hc; phi quan tâm đn vic tăng cưng hot đng cho
ngưi hc, pht huy ti đa tnh tch cc, đc lp ca HS; phi khai thc
nhng kh khăn, nhng sai lm phổ bin ca HS khi gii ton v phương
trnh, bt phương trnh v s gip HS khc phc dn nhng kh khăn sai
lm đ; v, c th thc hin đưc trong thc t ca qu trnh dy hc  cc
trưng THPT ca nưc ta. Da vo nhng đnh hưng trên, tc gi đ đ
xut mt s bin php pht trin TDPP. Đ l: nâng cao nhn thc cho GV
– HS; nâng cao k năng xem xt phân tch đ bi v tm cch gii; rn
luyn cc thao tc tư duy cơ bn, trong đ c k năng đt câu hi; xây dng
cc tiêu ch đnh gi v vn dng cc  tưng; xây dng h thng câu hi

rn k năng lp lun; to cơ hi cho HS trnh by v đnh gi cc gii
php; v, pht hin v khc phc sai lm [34].
Beyer (1995) đ đ ngh cc cch tip cn đ pht trin TDPB bng
vic xc minh thc t v đ tin cy ca nhng pht biu đưa ra; xc đnh đ
tin cy ca ngun d liu; pht hin v xc đnh ngun gc ca cc lun c;
xc đnh cc gi thit, hoc cc gi thuyt đưa ra; xc đnh cc thc mc
hoc cc tranh lun mang tnh cht không r rng; nhn ra mâu thun hoc
sai lm trong lp lun; v xc đnh sc mnh ca mt tranh lun, đi thoi
[72].