hợp tác để đối phó với những thách thức an ninh phi truyền thống

LỜI MỞ ĐẦU
Sau hơn 4 thập kỉ tồn tại và phát triển , Asean đã tồn tại và phát triển, lớn
mạnh trở thành một thực thể chính trị - kinh tế gắn kết, có vai trò quan trọng trong
đóng góp cho hòa bình, ổn định và hợp tác ở khu vực và là đối tác không thể thiếu
của các nước và tổ chức lớn trên thế giới. Hợp tác Asean ngày càng mở rộng và đi
vào chiều sâu, bao gồm nhiều lĩnh vực trong đó hợp tác để đối phó với những
thách thức an ninh phi truyền thống luôn là một nội dung được Asean đặc biệt
quan tâm. Nhiều hoạt động đã được tiến hành giữa các cơ quan quốc phòng của
các nước thành viên trong thời gian vừa qua đã đánh dấu mức độ phát triển thực tế
yêu cầu hợp tác cùng giải quyết các thách thức an ninh trong khu vực. Để hiểu rõ
hơn về vấn đề này dưới đây nhóm xin bình luận về các nội dung hợp tác chính trị -
an ninh phi truyền thống của cộng đồng chính trị - an ninh và đánh giá triển vọng
của từng nội dung hợp tác đó cho đến năm 2015.
1
NỘI DUNG
1. Khái quát về cộng đồng chính trị, an ninh
1.1. Cộng đồng chính trị - an ninh ASEAN
Theo tiến trình xây dựng Cộng đồng ASEAN thì cộng đồng chính trị - an ninh
ASEAN giữ vai trò là một trong ba trụ cột hợp tác của cộng đồng ASEAN. Có thể hiểu,
cộng đồng chính trị - an ninh ASEAN là liên kết chính trị an ninh của ASEAN trên cơ sở
một hệ thống các thể chế và thiết chế pháp lí, nhằm xây dựng và duy trì một khu vực
ASEAN ổn định, hòa bình và an ninh toàn diện.
1
Cộng đồng chính trị - an ninh ASEAN (APSC) chỉ là một cơ chế hợp tác liên chính
phủ về chính trị - an ninh giữa các nước ASEAN mà không phải là một liên minh quân
sự, một hiệp ước phòng thủ hay một chính sách ngoại giao chung. Theo đó các nước
thành viên ASEAN vẫn sẽ tiếp tực duy trì chủ quyền của họ trong việc theo đuổi các
chính sách đối ngoại và các sắp xếp phòng thủ riêng. Như vậy, APSC là cộng đồng
chính trị - an ninh do ASEAN, của ASEAN và vì ASEAN, với bản chất phi quân sự và
hội nhập.
Về sự hình thành, APSC hình thành dựa trên những cơ sở quan trọng bao gồm cơ sở

thực tiễn, cơ sở pháp lí và cơ sở lí luận. Quá trình hình thành APSC trải qua rất nhiều
giai đoạn:
Ý tưởng về một Cộng đồng ASEAN đã được hình thành cùng Tuyên bố tầm nhìn
ASEAN 2020. Tại Hội nghị cấp cao ASEAN lần thứ 9 năm 2003, Indonesia đã đưa ra ý
tưởng hình thành Cộng đồng an ninh ASEAN và đã được chấp nhận và ủng hộ. Cộng
đồng an ninh (ASC), cộng đồng kinh tế (AEC) và cộng đồng văn hóa xã hội (ASCC), đã
tạo thành cộng đồng ASEAN với 3 trụ cột.
Qua quá trình xây dựng và hoàn thiện, đến tháng 11/2007 khi Hiến chương ASEAN
ra đời thì cộng đồng an ninh ASEAN cũng chính thức được nghi nhận với tên gọi mới,
đó là cộng đồng chính trị - an ninh ASEAN (APSC)
Hội nghị cấp cao ASEAN lần thứ 14 năm 2009 đã thông qua Kế hoạch tổng thể xây
dựng APSC, đây là văn bản có ý nghĩa quán trọng trong quá trình xây dựng Cộng đồng
chính trị - an ninh ASEAN.
Về mục tiêu: Trong Tuyên bố hòa hợp ASEAN II, các nhà lãnh đạo đã nêu rõ mục
đích chiến lược của ASC:
- Đưa hợp tác chính trị- an ninh ASEAN lên bình diện cao hơn nhằm đảm bảo cho
các quốc gia trong khu vực cùng sống hòa bình, dân chủ và hài hòa, bên cạnh việc
thúc đẩy hợp tác kinh tế.
- Các thành viên của ASC sẽ thông qua tiến trình hòa giải để giải quyết các bất đồng
trong khu vưc; an ninh khu vực cơ bản được liên kết với nhau, được bao bọc bởi vị
trí địa lí, tầm nhìn và mục đích chung.
Về thiết chế pháp lí, APSC hoạt động thông qua các cơ quan là Hội đồng APSC và
các cơ quan chuyên ngành cấp Bộ trưởng.
1
Theo Tập bài giảng pháp luật cộng đồng ASEAN, trường Đại học Luật Hà Nội, tr.39
2
1.2. Nội dung hợp tác an ninh phi truyền thống
“An ninh phi truyền thống” là một khái niệm mới xuất hiện và được bàn đến khá
nhiều trong thời gian gần đây. Đây là mối quan tâm lớn của các quốc gia dân tộc trên thế
giới, là một trong những chủ đề quan trọng được nhiều nhà khoa học quan tâm nghiên

cứu, được bàn luận trên nhiều diễn đàn quốc tế, cũng như trong nhiều nội dung của các
quan hệ song phương và đa phương. Cho đến nay, việc nhận thức và xác định những vấn
đề an ninh phi truyền thống vẫn chưa có sự thống nhất. Một số nghiên cứu viện dẫn
quan niệm của Liên hợp quốc về vấn đề an ninh phi truyền thống trong 7 lĩnh vực chính:
kinh tế, lương thực, sức khỏe, môi trường, con người, cộng đồng và chính trị. Có nghiên
cứu quy vấn đề an ninh phi truyền thống vào 5 lĩnh vực cơ bản: kinh tế, môi trường, xã
hội, chính trị và văn hóa. Một quan điểm khác phân chia các vấn đề an ninh phi truyền
thống thành 6 nhóm chính: ô nhiễm môi trường, tình trạng thiếu hụt tài nguyên, tội
phạm xuyên quốc gia, nạn khủng bố, dịch bệnh truyền nhiễm và thảm họa địa chất.
Năm 2002, Hội nghị thượng đỉnh lần thứ 6 giữa các nước ASEAN và Trung Quốc
tại Phnôm Pênh (Cam-pu-chia) đã ra Tuyên bố chung ASEAN - Trung Quốc về hợp tác
trên lĩnh vực an ninh phi truyền thống, xác định an ninh phi truyền thống là những vấn
đề: tội phạm xuyên quốc gia, khủng bố, ma túy, buôn bán phụ nữ và trẻ em, buôn lậu vũ
khí, rửa tiền, tội phạm kinh tế quốc tế, tội phạm công nghệ cao. Các quan niệm trên đều
có một điểm chung là xác định các vấn đề an ninh phi truyền thống là gì để so sánh và
qua đó thấy được sự khác biệt với vấn đề an ninh truyền thống.
Khái niệm an ninh phi truyền thống với những nội dung cụ thể của nó, rõ ràng
mang tính chất “động”, và, cùng với thời gian, nội hàm của nó có thể còn tiếp tục được
mở rộng hơn. Do vậy, không phải ngẫu nhiên mà cách đặt vấn đề an ninh phi truyền
thống của các quốc gia, khu vực và cộng đồng có những điểm khác nhau nhất định.
Trong bối cảnh toàn cầu hóa, tính tùy thuộc lẫn nhau giữa các quốc gia tăng lên, thế giới
dường như trở nên nhỏ bé hơn, nhưng lại khó kiểm soát hơn, kém an toàn hơn bởi các
mối đe dọa an ninh phi truyền thống có mức độ nguy hiểm cao hơn, sức ảnh hưởng lớn
hơn, tầm ảnh hưởng rộng hơn và tốc độ lây lan cũng nhanh hơn. Chính vì vậy, để giải
quyết và đối phó với những vấn đề này đòi hỏi phải có sự nỗ lực chung của cộng đồng
quốc tế, sự cố gắng của mỗi cộng đồng, quốc gia, con người, với những giải pháp và
bước đi phù hợp, kết hợp tổng lực các biện pháp kinh tế, chính trị, quốc phòng, an ninh,
đối ngoại, pháp luật, khoa học, kỹ thuật, văn hóa, xã hội.
Hướng đến một cộng đồng chính trị - an ninh đoàn kết, hòa bình và tự cường,
ASEAN đã khẳng định sự theo đuổi nguyên tắc an ninh toàn diện, trong đó, bên cạnh

những nội dung vượt ra ngoài các yêu cầu của an ninh truyền thống, các hoạt động của
APSC vẫn tính đến những yếu tố phi truyền thống. Vấn để hợp tác an ninh phi truyền
thống bao gồm 2 nội dung chính:
- Đẩy mạnh hợp tác nhằm xác định những vấn đề an ninh phi truyền thống, đặc biệt
là tội phạm phi quốc gia và những thách thức biên giới khác.
3
- Tăng cường những nỗ lực chống khủng bố bằng việc sớm phê chuẩn và thực hiện
đầy đủ Công ước của ASEAN về chống khủng bố.
Đối với Cộng đồng chính trị - an ninh ASEAN thì mục tiêu đầu tiên khi xây dựng là
tìm kiếm lợi ích an ninh, trính chị chung trong mọi lĩnh vực mà các nước dễ chấp nhận,
tạo ra sân chơi hợp tác an ninh, chính trị cơ bản, chẳng hạn như trong lĩnh vực an ninh
phi truyền thống thì ta nhận thấy nội dung đẩy mạnh hợp tác nhằm xác định những vấn
để an ninh phi truyền thống, đặc biệt là tội phạm xuyên quốc gia và những thách thức
xuyên biên giới khác là một nội dung khá quan trọng. Bởi trong bối cảnh kinh tế ngày
càng phát triển, các hoạt động thương mại, kinh tế, văn hóa xã hội ngày càng trở nên náo
nhiệt. Vậy nên, với mục tiêu hợp tác thì hiện nay, ASEAN đã chuyển từ “an ninh truyền
thống” ASEAN đã chuyển dần sang “an ninh phi truyền thống.
2. Bình luận về các nội dung hợp tác phi truyền thống của Cộng đồng chính trị - an
ninh và đánh giá triển vọng
2.1 Đẩy mạnh hợp tác nhằm xác định những vấn đề an ninh phi truyền thống, đặc biệt
là tội phạm xuyên quốc gia và những thách thức xuyên biên giới khác
2.1.1. C ơ sở thực tiễn:
Những vấn đề “an ninh phi truyền thống” có đặc điểm như tính tiềm ẩn, khó
xác định, vượt khỏi phạm vi lợi ích an ninh quốc gia của một nước, trở thành những
thách thức mang tính toàn cầu, bởi lẽ hoạt động của tội phạm xuyên quốc gia, khủng bố
quốc tế, nhất là khủng bố bằng vũ khí sinh, hóa học, bệnh dịch là “không biên giới” và
xuyên quốc gia. Do vậy việc dựa vào thực lực của một nước rất khó có thể khống chế và
xóa bỏ mối đe dọa này, các nước ASEAN cần phải triển khai hợp tác đa phương, cùng
nhau đối phó với khủng hoảng và thách thức. Chính vì vậy, cuộc đấu tranh với những
vấn đề “an ninh phi truyền thống” đòi hỏi phải có sự nỗ lực chung của cộng đồng quốc

tế bằng những giải pháp và bước đi hài hòa kết hợp kinh tế, chính trị, ngoại giao, pháp
luật, khoa học kỹ thuật và các mặt khác.
2.1.2 Cơ sở pháp lý:
Trải qua quá trình phát triển, các nội dung hợp tác của cộng đồng chính trị - an ninh
đã, đang và sẽ được triển khai thực hiện hiệu quả thể hiện qua 16 hoạt động cụ thể
2

Các chương trình, kế hoạch hợp tác trong lĩnh vực an ninh phi truyền thống mà mục
tiêu chính là chống khủng bố và tội phạm xuyên quốc gia, khẳng định sự cần thiết khách
quan hợp tác song phương và đa phương giữa các nước ASEAN với các nước đối thoại,
trước hết là hợp tác trao đổi thông tin, chia sẻ kinh nghiệm để thúc đẩy những nỗ lực
trong quản lý và đấu tranh chống tội phạm thông qua cơ chế hiện hành của ASEAN,
AMMTC, ASEANAPOL và mối quan hệ phối hợp với EUROPOL và INTERPOL. Gần
đây nhất, tại cuộc hội thảo của ARF về tăng cường hợp tác trong lĩnh vực hợp tác “an
ninh phi truyền thống” tổ chức tại Trung Quốc tháng 3/2005, các nước ASEAN và 13
2
Nội dung các hoạt động được trình bày cụ thể tại Tập bài giảng Pháp luật cộng đồng ASEAN, tr.64-66.
4
nước đối thoại đã bàn bạc thống nhất một số hướng hợp tác chủ yếu trong lĩnh vực “an
ninh phi truyền thống”.
Tại Hội nghị cấp cao ASEAN tháng 12/2005, các nhà lãnh đạo ASEAN đã nhất trí bổ
sung hợp tác về các vấn đề an ninh năng lượng, xử lý thiên tai, phòng chống dịch bệnh,
nhất là dịch cúm gia cầm đang lan rộng.
Vấn đề Biển Đông tiếp tục là mối quan tâm chung của khu vực, được đề cập tại
ASEAN, ARF và nhiều diễn đàn khu vực có liên quan. Các nước đều nhấn mạnh bảo
đảm hòa bình, ổn định, an ninh, an toàn hàng hải ở Biển Đông, vì đây là nguyện vọng và
lợi ích chung của khu vực và tất cả các nước.
Theo đó, các bên cần phải tuân thủ luật pháp quốc tế, nhất là Công ước của Liên hợp
quốc về Luật biển năm 1982 (UNCLOS), thực hiện đầy đủ Tuyên bố DOC, giải quyết
các tranh chấp bằng biện pháp hòa bình. Cùng với việc nhấn mạnh các nguyên tắc nêu

trên, Thông cáo chung của Hội nghị Ngoại trưởng ASEAN (AMM 44) tháng 7/2011
cũng bày bỏ quan ngại sâu sắc về các diễn biến phức tạp gần đây, kêu gọi thực hiện
kiềm chế, không có hành động làm phức tạp thêm tình hình. Đồng thời, ASEAN cũng đã
quyết định sẽ khởi động thảo luận trong ASEAN về việc xây dựng Bộ quy tắc ứng xử ở
Biển Đông (COC).
ASEAN và các nước cũng hoan nghênh việc ASEAN-Trung Quốc thông qua Quy tắc
hướng dẫn thực hiện Tuyên bố DOC, coi đây là bước khởi đầu có ý nghĩa, tuy nhiên
trước mắt còn nhiều việc phải làm nhằm thúc đẩy và bảo đảm triển khai đầy đủ và hiệu
quả Tuyên bố DOC.
Đặc biệt là hợp tác nhằm đối phó với các thách thức an ninh phi truyền thống như
thảm họa thiên nhiên, dịch bệnh, các vấn đề môi trường, biến đổi khí hậu... Đây là vấn
đề rất mới, được các nước ASEAN hết sức quan tâm. Quan điểm trước đây cho rằng,
đây không phải là nhiệm vụ của quân đội, càng không phải là nhu cầu hợp tác giữa quân
đội các nước ASEAN nhưng trong thực tế, khi xảy ra các thách thức này, chỉ có quân
đội của từng nước và sự phối hợp của các nước mới đủ khả năng giải quyết, ví dụ như
động đất, cháy rừng, bão lũ…
Chính vì vậy, Hội nghị không chính thức tư lệnh quốc phòng các nước ASEAN lần
thứ 7 diễn ra tại Hà nội từ ngày 24-27/3 sẽ tập trung vào chủ đề “Nâng cao hiệu quả hợp
tác giữa quân đội các nước ASEAN nhằm đối phó với những thách thức an ninh phi
truyền thống khu vực”.
“Tuyên bố chung ASEAN lần thứ hai” công bố tháng 10/2003 và tuyên bố chung của
Hội nghị các ngoại trưởng lần thứ 37 tháng 7/2004 đều nêu rõ, cộng đồng chính trị, an
ninh sẽ lợi dụng một cách đầy đủ cơ chế và tổ chức hiện có của ASEAN, đẩy mạnh các
nước và khu vực này tấn công các hoạt động tội phạm như tội phạm xuyên quốc gia, lực
lượng khủng bố, buôn lậu ma túy, hải tặc, buôn bán người v.v... Các nước ASEAN tăng
cường hợp tác trong các lĩnh vực an ninh phi truyền thống sẽ có lợi cho việc dựa vào
nhau tồn tại, thúc đẩy sự hình thành nhận thức chung giữa các nước thành viên trong
cộng đồng.
5