các chế độ sở hữu trong hiến pháp hiện hành

I. Đặt vấn đề:
Sở hữu, trước hết đó là những quan hệ kinh tế được hình thành (tích
luỹ) trong quá tình sản xuất, trao đổi, phân phối các lợi ích vật chất và tinh
thần. Việc phân tích các chế độ sở hữu của một xã hội cho phép chúng ta
xác định cơ cấu kinh tế - xã hội, địa vị kinh tế - xã hội của một giai cấp,
tầng lớp trong xã hội cũng như những mối quan hệ qua lại giũa các hình
thức sở hữu có ý nghĩa quan trọng trong việc tìm hiểu cơ sở hạ tầng, bản
chất giai cấp của Nhà nước. Trong nền kinh tế thị trường định hướng
XHCN hiện nay, việc phân tích, tìm hiểu các chế độ sở hữu trong hiến
pháp hiện hành là rất quan trọng nhằm hiểu hơn chính vì vậy, nhóm C
1-1
xin chon đề tài: Chế độ sở hữu theo quy định của hiến pháp 1992.
II. Giải quyết vấn đề:
Trong công cuộc đổi mới, chúng ta thừa nhận nền kinh tế hang hoá
nhiều thành phần dựa trên nhiều hình thức sở hữu: sở hữu toàn dân, sở hữu
tập thể và sở hữu tư nhân…
1. Sở hữu toàn dân:
Sở hữu toàn dân là sở hữu trong đó toàn thể nhân dân là chủ sở hữu
đối với tài sản. Sở hữu toàn dân hay còn gọi là sở hữu nhà nước bản chất
của nhà nước ta là nhà nước của nhân dân lao động cho nên những gì
thuộc sở hữu nhà nước đều được sử dụng vào mục đích phục vụ lợi ích của
nhân dân lao động.
a. Chủ thể của sở hữu toàn dân:
Nhà nước CHXHCN Việt Nam là đại diện chủ sở hữu đối với tài
sản thuộc sở hữu toàn dân nên Nhà nước là chủ thể duy nhất của sở hữu
toàn dân. Các cơ quan nhà nước, các tổ chức xã hội và công dân được Nhà
nước giao vốn, các tư liệu sản xuất, các phương tiện làm việc… để quản lý
và sự dụng. Nhà nước không giao cho các cơ quan nhà nước, tổ chức xã
hội, tổ chức kinh tế và cá nhân quyền sở hữu mà chỉ giao cho quyền sử
dụng. Khi sử dụng không đúng mục đích hoặc trái quy định của pháp luật,
1

Nhà nước có thể chuyển giao quyền sử dụng từ cơ quan, tổ chức này cho
cơ quan tổ chức khác… Tuy nhiên, để tài sản thuộc sở hữu Nhà nước được
bảo tồn và sử dụng có hiểu quả, Nhà nước quy định những quyền và nghĩa
vụ cụ thể cho cơ quan Nhà nước, tổ chức xã hội, tổ chức kinh tế và công
dân trong việc sử dụng.
b. Khách thể của sỏ hữu toàn dân:
Khách thể của sở hữu toàn dân rất đa dạng. Theo điều 17 Hiến pháp
1992 thì: “Đất đai, rừng núi, sông hồ, tài nguyên trong lòng đất, nguồn lợi
ở vùng biển, thềm lục địa và vùng trời, phần vốn và tài sản do Nhà nước
đầu tư vào các xí nghiệp, công trình thuộc các nghành và lĩnh vực kinh tế,
văn hoá, xã hội, khoa học, kĩ thuật, ngoại giao, quốc phòng, an ninh cùng
các tài sản khác mà pháp luật quy định là của Nhà nước, đều thuộc sở hữu
toàn dân”.
Như vậy, phạm vi khách thể Nhà nước rất rộng, trong tất cả các lĩnh
vực : Như công nghiệp, nông nghiệp, lâm nghiệp, ngư nghiệp, giao thông
vận tải… Có trong tay phần lớn tư liệu sản xuất chủ yếu trên tất cả lĩnh
vực của nền kinh tế, Nhà nước có ưu thế đặc biệt để điều hành nền kinh tế.
Mặt khác khách thể của sở hữu Nhà nước là không hạn chế và ngoài
những khách thể nói trên, Nhà nước còn có các loại tài sản khác mà mà
pháp luật quy định là của Nhà nước.
c. Cơ sở pháp lý để hình thành sở hữu Nhà nước:
Những tài sản thuộc sở hữu Nhà nước được hình thành bằng nhiều
cách, trên những cơ sở pháp lý khác nhau như:
Thứ nhất, bằng con đường tiếp thu những tài sản của Nhà nước, chế độ
cũ để lại.
Thứ hai, bằng con đường tịch thu, trưng thu tài sản của bọn việt gian, tư
sản mại bản,của bọn làm ăn phi pháp hoặc những tài sản mà Nhà nước quy
định thuộc quyền sở hữu của Nhà nước như các di sản văn hoá…
2
Thứ ba, bằng con đường thu thuế, Nhà nước ban hành các luật thuế để

quy định các loại thuế, nghĩa vụ nộp thuế và mức độ thu cụ thể đối với
từng loại đối tưọng. Thuế là nguồn thu lớn nhất, thường xuyên vào ngân
sách hằng năm.
Thứ tư, bằng con đường quốc hữu hoá những cơ sở kinh tế của địa chủ
phong kiến và tư sản mại bản cũng như tuyên bố quốc hữu hoá đối với
những tư liệu sản xuất chủ yếu như ruộng đất, sông hồ, hầm mỏ… Nhà
nước có những khách thể nhất định.
Thứ năm, trong công cuộc cải tạo xã hội chủ nghĩa, các hình thức sở
hữu tư nhân, sở hữu tập thể có thể chuyển hoá thành sở hữu Nhà nước
thông qua các hìng thức: công tư hợp doanh, liên doanh…
Thứ sáu, sở hữu Nhà nước còn hình thành bằng con đường tích luỹ.
Thứ bảy, sở hữu Nhà nước còn được hình thành bằng sự giúp đỡ không
hoàn lại của các nước, các tổ chức, cá nhân trong nước và trên thế giới…
d. Xu hướng phát triển:
Hiện nay trong công cuộc đổi mới, sở hữu Nhà nước đang điều
chỉnh theo hai hướng.
Một là, xác định những khu vực, đơn vị được coi là then chốt, chủ
yếu nhất như các cơ sở công nghiệp nặng, công nghiệp chế tạo máy… phải
củng cố và mở rộng sở hữu Nhà nước. Mặt khác, phải thu hẹp sở hữu Nhà
nước ở những ngành, lĩnh vực, đơn vị kinh tế làm ăn kém hiệu quả hoặc
chưa thực sự cần thiết dưới nhiều hình thức như: chuyển quyền sở hữu,
bán đấu thầu…
Hai là, thực hiện phân cấp quản lí tài sản thuộc sở hữu Nhà nước
nhằm mục đích bảo toàn và phát tiển số tài sản này. Thực hiện chủ trương
đó, trong những năm qua chúng ta đã tiến hành rộng rãi việc giao vốn cho
các đơn vị kinh tế quốc doanh, trên cơ sở đó tăng cường trách nhiệm trong
việc sử dụng vốn của các đơn vị kinh tế quốc doanh.
3
2. Sở hữu tập thể:
Là sở hữu của hợp tác xã hoặc các hình thức kinh tế tập thể ổn định

khác do cá nhân, hộ gia đình góp vốn, góp sức cùng hợp tác xã sản xuất
kinh doanh theo nguyên tắc tự nguyện, dân chủ, cùng có lợi để thực hiện
mục đích chung được quy định trong điều lệ.
a. Chủ thể của sở hữu tập thể:
Chủ thể của sở hữu tập thể là các hợp tác xã như hợp tác xã nông
nghiệp, hợp tác xã mua bán, hợp tác xã thủ công nghiệp, tập đoàn sản
xuất…
Như vậy, so với chủ thể của sở hữu Nhà nước (chỉ có một) thì sở
hữu tập thể có một phạm vi rộng hơn và ngày càng tăng. Các tổ chức knh
tế đặc biệt là các hợp tác xã không còn là một tập thể được thành lập theo
mệnh lệnh để thực hiện mệnh lệnh ngay trong nội bộ đối với các thành
viên mà là một đơn vị hợp doanh của các tập thể theo tinh thần tự
nguyện, dân chủ và cùng có lợi (theo điều 20 Hiến pháp 1992: “Kinh tế
tập thể do công dân góp vốn, góp sức hợp tác sản xuất, kinh doanh được
tổ chức dưới nhiều hình thức trên nguyên tắc tự nguyện, dân chủ và cùng
có lợi.
Nhà nước tạo điều kiện để củng cố và mở rộng các hợp tác xã hoạt
động có hiệu quả”.
b. Khách thể của sở hữu tập thể:
Bao gồm vốn, những tư liệu sản xuất (trâu, bò, nông cụ, máy móc,
nhà xưởng…) và những tư liệu dùng trong sinh hoạt ( nhà ở, câu lạc bộ,
bàn ghế, phương tiện đi lại…).
c. Cơ sở pháp lí để hình thành sở hữu tập thể:
Sở hữu tập thể cũng được hình thành bằng nhiều cách, trên những
cơ sở pháp lí khác nhau như:
4
Thứ nhất, sở hữu tập thể được hình thành trước hết bằng cách đóng
góp tự nguyện của các thành viên trong tổ chức như: Vốn, trâu bò, nông
cụ, nhà xưởng, máy móc… Điều 20 Hiến pháp 1992.
Thứ hai, sở hữu tập thể được hình thành bằng cách nâng cao hiệu quả kinh

tế trong quá trình sản xuất, kinh doanh, để có tích luỹ, mở rộng sản xuất.
Thứ ba, sở hữu tập thể được hình thành bổ sung nhờ sự giúp đỡ của
nhà nước cũng như các tổ chức khác, cá nhân trong nước và nước ngoài .
d. Xu hướng phát triển:
Hiện nay quá trình đổi mới hợp tác xã đang gắn liền với việc hoàn
thiện quyền tự chủ của các hộ xã viên . Cùng với quá trình củng cố hợp tác
xã, bản thân mỗi hợp tác xã với tư cách là chủ thể cảu sở hữu tập thể cũng
biến đổi về quy mô từ nhiều hợp tác xã nhỏ thành một hợp tác xã lớn và
ngược lại .
Những tập thể mà hoạt động chủ yếu là sản xuất, kinh doanh ( như các hợp
tác xã ) không chỉ mua sắm thêm các trang thiết bị dung trong sinh hoạt .
Còn những tập thể mà hoạt động chủ yếu không phải là sản xuất kinh
doanh ( như các cơ quan hành chính sự nghiệp, tổ chức công đoàn …)
cũng mở rộng phạm vi khách thể của mình, mua sắm các thiết bị sản xuất
kinh doanh . Như vậy, phạm vi khách thể của sở hữu tập thể ngày càng
được mở rộng, phát triển. Cùng với việc đổi mới hệ thống chính trị của xã
hội cũng như sự phát triển của nền kinh tế, nhà nước ngày càng chú trọng
giúp đỡ cơ sở vật chất, tạo điều kiện thuận lợi cho các tổ chức xã hội hoạt
ddoongj có hiệu quả .( Điều 25 Hiến pháp 1992: “ Nhà nước khuyến khích
các tổ chức, cá nhân nước ngoài đầu tư vốn , công nghệ vào Việt Nam phù
hợp với pháp luật Việt Nam, pháp luật và thông lệ Quốc tế; bảo đảm quyền
sở hữu hợp pháp đối với vốn , tài sản và cac quyền lợi khác của các tổ chức
,cá nhân nước ngoài .Doanh nghiệp có vốn đầu tư nứoc ngoài không bị
quốc hữu hoá .
5