M U
i sõu vo ch phong kin, cỏc nh sỏng lp ch ngha Mỏc- Lờnin c
bit chỳ ý n ch s hu rung t, xem nú l c s thc s ca mi hot ng
xó hi ng thi. Mỏc vit: " Ch s hu ln v rung t l c s thc s ca
hot ng xó hi trung i phong kin ". nc ta trc kia cng vy, ngi nụng
dõn sinh ra l nghe thy cõu " t ca vua, chựa ca bt ".
Trong sut cỏc th k XIII- XV ch s hu rung t ca nh nc chim
a v thng tr. th k XV do tỡnh hỡnh phỏt trin ca ch rung t, nh nc
t ra ch lc in b sung cho ch bng lc bng h cú thu ca thi Trn.
Ch thc phong vn c duy trỡ v dn dn c thay th bng chớnh sỏch
phong thng bng rung t.
S phỏt trin ca ch rung t cỏc th k XIII- XV ó din ra trong
mt khung cnh t nc thng nht. Rung t thuc quyn s hu ca nh nc
phong kin trung ng l b phn chim phn ln din tớch rung t ó thnh thc
ng thi. Chỳng ta cú th chia thnh hai loi theo mc ph thuc vo s hu.
Loi 1 bao gm cỏc b phn rung t thuc quyn s hu trc tip ca nh nc
nh rung sn lng. tch in, rung quc kh hay rung quan.i vi loi rung
t ny nh nc xut hin nh mt a ch t nhõn, trc tip phỏt canh v trc
tip thu tụ. Vi quyn s hu v trc tip qun lý ca mỡnh, nh nc ó dựng b
phn rung t ny ban cp cho cỏc cụng thn hay cn thn... Loi 2 l rung
cụng lng xó, u thuc quyn qun lý giỏn tip ca nh nc trung ng. õy
trc ht cng cn thy rng, lng xó vn cũn gi c mt loi rung, gi l cụng
bn, lm rung s hu hon ton ca mỡnh. Ngoi ú ra l b phn rung khu
phõn thuc s hu ti cao cu nh nc ch phi np thu tụ.
thi Trn, mt b phn ỏng k ca rung t cụng c cp cho cỏc quan
li quý tc cao cp hay cụng thn theo ch " thỏi p ", " thc p ".
THệ VIEN ẹIEN Tệ TRệẽC TUYEN
Ở Việt Nam chế độ sở hữu của nhà nước về ruộng đất có những đặc điểm
riêng của mình. Đến thời Trần nó mang một nội dung kinh tế rất cụ thể. Nó không
chung chung như buổi đầu độc lập. Nó cũng không nằm ở trên cao, nặng tính chất
danh nghĩa như ở Ấn Độ trung đại. ở thời Trần, bộ phận ruộng đất thuộc sở hữu
của nhà nước chiếm diện tích lớn nhất và giữ ưu thế. Chính nó đã chi phối mọi tổ
chức chính trị quy định đặc điểm cảu giai cấp địa chủ phong kiến và chi phối quan
hệ giữa nhà nước và thần dân. Nhà nước Trần tổ chức theo hình thức phong kiến
Trung Quốc, song quan lại vẫn còn được lựa chọn chủ yếu trong hàng ngũ con cháu
nhà vua, quan lại và nội giám. Đối với nông dân hưởng chính sách thuế : ai có
ruộng đất thì chịu tô thuế, sưu dịch, không có ruộng đất thì được miễn tất cả. Như
vậy nghĩa vụ thần dân chỉ đặt lên vai những người có ruộng đất, những người được
hưởng quyền lợi kinh tế thực sự. Nói cách khác, nhà nước chi phối thần dân chủ
yếu thông qua quyền sở hữu ruộng đất của mình. Đồng thời những người này vẫn
chịu sự chi phối pháp luật của nhà nước. Tuy nhiên khi sử dụng quyền sở hữu của
mình về ruộng đất cả nước nhà Trần cũng như nhà Lê chủ yếu không phải chỉ nhằm
xây dựng quan hệ mà còn để " đảm bảo nhân công " đảm bảo thu nhập tô thuế
THÖ VIEÄN ÑIEÄN TÖÛ TRÖÏC TUYEÁN
CH S HU NH NC V RUNG T
Thi i Lý- Trn l thi i huy hong nht trong s Vit theo suy ngh ph
cp khụng vỡ nhng chin cụng hin hỏch chng ngoi xõm m cũn l nhng cụng
trỡnh trớ tờ xõy dng v phỏt trin t nc trờn cỏc lnh vc: vn húa, vn hc...
T th k X, ch phong kin dõn tc bt u thit lp, sau khi cuc khi
ngha Ngụ Quyn thng li (938). T y ch phong kin Vit Nam vi nhng
c trng riờng, vi nhng qui lut riờng ó phỏt trin liờn tc trong 10 th k. Tri
qua thi k Thp nh s quõn- phong kin cỏt c phõn tranh nhau rt ngn ngi, t
nh inh tr i nh nc quan ch tp trung hỡnh thnh. Cú th núi ngay trong giai
on u ca ch phong kin dõn tc Vit Nam, tc giai on m nn kinh t
hng húa cha phỏt trin, th trng thng nht quc gia cha xut hin vy m nh
nc trung ng tp quyn ó hỡnh thnh.
Vn rung t l vn quan trng bc nht trong lch s Vit Nam
khụng phi ch di thi phong kin m c di thi thc dõn phong kin na.
Di thi phong kin kinh t Vit Nam ch yu l kinh t nụng nghip, cụng
nghip hu nh khụng ỏng k, vỡ vy m vn rung t, vn nụng dõn cú
mt tm quan trng c bit Vit Nam trong mi giai on lch s.
c im ca quan h sn xut ca ch phong kin Vit Nam cng nh
ca ch s hu rung t ca nh nc. Chớnh hỡnh thc s hu rung t ca
nh nc ó quy nh a v v quan h qua li gia cỏc tp on xó hi trong sn
xut, ó quy nh hỡnh thc phõn phi sn phm ca xó hi trong xó hi phong
kin. Mt khỏc ch s hu rung t l c s trờn ú hỡnh thnh ch chớnh tr
phong kin v cỏc hỡnh thỏi ý thc t tng khỏc. Nh nc phong kin quan liờu
Vit Nam khi ó hỡnh thnh ri qu thc l nú cú nh hng rt ln n ch s
hu rung t, n tỡnh hỡnh phõn phi rung t.
Nguyờn nhõn bờn trong cng nh nguyờn nhõn ch yu ca ch phong
kin tp quyn Vit Nam l ch s hu ca Nh Nc v vn rung t,
ch ny cú liờn quan mt thit ti ch canh tỏc da trờn c s thy li.
THệ VIEN ẹIEN Tệ TRệẽC TUYEN
Dõn tc Vit Nam t thng c ó chuyờn v nụng nghip. Trong lch s
rung t Vit Nam, vn rung t sa bi l mt vn quan trng vỡ lónh th
hot ng ca ngi Vit xa kia l min ng bng Bc B v min bc Trung b
vi cỏc h thng sụng ln nh sụng Hng, sụng Mó, sụng Chu. Trong hon cnh
thiờn nhiờn thun li y, dõn tc Vit Nam ó sm nh c v canh tỏc nụng
nghip; tuy nhiờn nú cng em li cho nụng dõn nhiu tai ha, ú l tỏc hi ca
nhng trn lt kinh khng. Cho nờn vic p ờ chng lt l vic trung tõm, quan
trng bc nht trong sn xut nụng nghip Vit Nam sut t my chc th k qua.
S c chộp rng qun Giao ch " phớa tõy huyn Long Biờn cú ờ gi nc
sụng". Tip ú cỏc th k sau u cú núi n vic p ờ, nht l thi k c lp
dõn tc tr i vic p ờ li c chỳ trng c bit. Nm 1108 i Lý cú p ờ
C xỏ v c bit l cụng trỡnh p ờ nh nh i Trn... Nh vy nhng cụng
trỡnh tr thy ú ó ũi hi s liờn kt gia nhõn dõn trong tng xó, tng a
phng v trong ton quc thnh mt khi thng nht, thnh mt quc gia thng
nht. Cho nờn cỏi yờu cu thng nht quc gia ngay trong giai on u ca ch
phong kin dõn tc- th k X n th k XIV- ó thnh mt yờu cu ch o ri.
Ngoi ra cũn cú yu t khỏch quan thụi thỳc lm cho nú c tng cng thờm,
c sc tin mnh thờm, ú l yu t ngoi xõm. Vo th k th 3 trc cụng
nguyờn, Vit Nam ó thnh mt chõu qun thuc Trung Quc di triu Tn,
Hỏn...Tuy nhiờn trong sut thi k Bc thuc, nhõn dõn Vit Nam luụn luụn ni
dy chng bn ỏp bc ngoi tc ginh c lp dõn tc. T y hỡnh thnh mt
yờu cu cú tớnh cht quõn s: thng nht quc gia chng ngoi xõm.
Xu hng trờn õy biu hin quyn s hu ti cao v rung t thuc nh
nc, c th l thuc nh vua. Trờn c s quyn s hu ti cao ú, nh vua tin
hnh phong t v cp thỏi p cho thn thuc theo nguyờn tc phong cp khụng
vnh vin. Phong cp li nh vy l duy trỡ quyn s hu rung t thuc nh
nc. V chng no m quyn s hu ny duy trỡ c thỡ b mỏy quan liờu ca
nh nc quõn ch mi cú th duy trỡ c.
THệ VIEN ẹIEN Tệ TRệẽC TUYEN
Nh vy trờn c s ca liờn h v cụng vic thy li m nh nc quõn ch
tp trung ó hỡnh thnh. Nhng dự so thỡ mi liờn h y cng khụng th c kt cỏc
a phng trong ton quc thnh mt khi thng nht do ú yu t phõn quyn, xu
hng cỏt c vn c tn ti mói trong lch s Vit Nam cho n tn u th k th
XIX, tuy rng mc cú khỏc nhau. Vic phong cp khụng trit chớnh l m
bo quyn phong cp tn ti mói mói vi nh vua.
Hai triu i Lý- Trn tn ti t nm 1010 n 1400 l s tip tc ca hng
lot t chc nh nc trc ú. T nm 905 nn ụ h ngoi bang ó b nhõn dõn
ta lt . T nm 939 sau mt cuc khỏng chin thng li huy hong, nh Ngụ-
triu i hon ton ca dõn tc ta ó thnh lp. Tip ú l hai triu i inh- Tin
Lờ. Giai on thng tr ca nh Lý v nh Trn c xem nh l giai on bt u
phỏt trin ca ch phong kin Vit Nam. Do yờu cu tng cng sc mnh ca
quc gia v n nh nhng thu nhp hng nm, nhõn dõn v nh nc u chm lo
phỏt trin nụng nghip. Nh Lý cm git trm trõu bũ gii quyt sc kộo cho
ngh nụng. H thng ờ iu c xõy dng vi quy mụ ln thi Trn. Vic chm
bún ng rung c khuyn khớch...Tt c nhng iu trờn ó to thnh cỏi khung
xó hi ca s phỏt trin ca ch rung t núi chung v ca ch s hu nh
nc v rung t núi riờng. Cú th núi ch s hu nh nc v rung t l c
s tn ti ca nh nc trung ng tp quyn thi Lý- Trn, l ngun thu nhp ch
yu ca cỏc triu i ú, ng thi l nhõn t ch yu, chi phi mi hot ng ca
chỳng. Mc dự th, s tn ti ca mt b phn ngy cng ln ca rung t thuc
quyn s hu t nhõn c s sỏch ghi chộp v nh nc cụng nhn chng t rng
chng t ch s hu nh nc v rung t ngay thi Lý- Trn cng khụng
bao trựm ton b rung t trong nc, nú l mt trong 3 b phn t ai ca nc
ta ( rung t t, rung t cụng v t bói hoang) ng thi l c s kinh t- ti
chớnh ch yu ca nh nc quõn ch chuyờn ch, trung ng tp quyn.
Trờn lónh th i Vit thi Lý- Trn ó sm tn ti hai hỡnh thc s hu
chớnh v rung t: s hu nh nc v s hu t nhõn, tha hng ca giai on
THệ VIEN ẹIEN Tệ TRệẽC TUYEN
lch s trc ú. S thng tr ca mt chớnh quyn trung ng duy nht trờn mt
lónh th quc gia thng nht m nhng hỡnh thc s hu t nhõn v rung t cha
cú iu kin v thi gian phỏt trin ó lm cho t tng cụng hu, xem vua l bc
ti cao, tr nờn ph bin v tn ti khỏ bn vng. Nú gúp phn xỏc nhn s tn ti
v thng tr ca ch s hu nh nc v rung t ca triu i Lý- Trn. Hn
na, ch tụ thu ca nh nc trựn ng v nhng quyn hn ca nú i vi
ton b t ai chng t nh nc ú thc s l ngi ch ton b rung t trong
nc. Nhng iu ỏng chỳ ý l, trong khi khng nh quyn s hu ti cao ca
mỡnh i vi ton b lónh th trong nc, chớnh quyn Lý- Trn vn cho phộp nhõn
dõn s dng, hng th mi hoa li ca nỳi rng v khai khn t hoang lm
rung t hay rung cụng lng xó. Nh vy cú ngha l trong ch s hu nh
nc v rung t ng thi ln ln hai ni dung: s hu ti cao v s hu thc
t.
Ngay t khi thnh lp nh Lý ó tha hng c cỏi di sn rung t quc
hu ca cỏc triu i inh- Tin Lờ. Hnh vi ca Lý Cụng Un sau khi lờn ngụi "
xa giỏ n chõu C Phỏp... sai cỏc quan o t vi mi dm t l cm a thuc
sn lng" v sau ú, nm 1011, " xỏ thu 3 nm cho c nc; phm nhng thu
nm trc cũn thiu u xúa b cho c" th hin rừ quan nim v quyn s hu ca
nh nc i vi ton b t ai trong nc ó n sõu vo tim thc ca giai cp
thng tr ng thi. S tn ti ca ch s hu nh nc v rung t thi Lý-
Trn l mt thc t c khng nh.
S tn ti v thng tr ca ch s hu nh nc v rung t cú mt ý
ngha c bit i vi cỏc nc phng ụng trung i. V cú th núi ch s
hu nh nc v rung t l c s tn ti ca nh nc trung ng tp quyn thi
Lý- Trn, l ngun thu nhp ch yu ca cỏc triu i ú, ng thi l nhõn t ch
yu chi phi mi hot ng ca chỳng.
1. B phn rung t do nh nc trung ng trc tip qun lý
THệ VIEN ẹIEN Tệ TRệẽC TUYEN
S tha hng di sn kinh t ca cỏc triu i trc v quyn lc vụ thi hn
ca nh vua ó cho phộp hỡnh thnh mt b phn rung t do nh nc trung ng
trc tip qun lý. B phn ny thng bao gm cỏc hỡnh thc rung sn lng,
rung tch in, rung n in.
- Rung sn lng:
Vi t cỏch giai cp thng tr, nh Lý v nh Trn u s dng quyn s hu
rung t ca mỡnh cp t, t rung phự hp vi mt triu i quõn ch.
S c chộp " xa giỏ nh vua n chõu C Phỏp, sai cỏc quan o t vi mi
dm, t lm cm a sn lng". Rung sn lng c t ra nhm ly thu hoch
chi phớ vo vic th phng t tiờn ca cỏc h vua. Cn c vo ngun s liu thc
a, chỳng ta cú th thy rung sn lng gm hai phn : mt khu rung m v mt
khu rung th. V nguyờn tc, rung sn lng c giao lm rung cụng vnh vin
cho dõn s ti chia nhau cy cy, np mt ớt hoa li chi phớ cho vic sa sang,
bo v lng tm cho nh vua. Cho n th k XIX,cỏc tỏc gi i Nam nht thng
chớ vn cũn ghi rừ v rung t sn lng ca nh Lý : " khu t rng chng trm
mu, c th um tựm, l cm a v l thang mc p ca nh Lý. Sau ny theo cỏc c
gi lng ỡnh Bng, trc cỏch mng thỏng Tỏm ch cú ton rung cụng. iu ú
chng t rng, trong nhiu th k rung t sn lng núi chung khụng b t hu
húa. Tuy nhiờn tng din tớch sn lng khụng ln v mang nhng tớnh cht c bn
ca loi rung th ri rỏc cỏc a phng.
thi Trn, do cỏc vua c chụn nhiu ni khỏc nhau cho nờn rung sn
lng cng c t ri rỏc cỏc lng Thỏi ng, Long Hng... Cng nh ỡnh
Bng cho n trc cỏch mng thỏng Tỏm õy ch cú ton rung cụng. Nh vy
núi chung tớnh cht quc hu ca sn lng c nhõn dõn a phng tụn trng.
Tt nhiờn cng cũn tựy vo nhng li ớch m c dõn a phng c hng. Theo
"ỡnh Bng in bi", thi Trnh Tựng, s rung t c nh nc cp lm rung
th ca n ụ c " chia u cho cỏc giỏp lnh canh, mi mu hng nm np
thu 1 quan tin c", cũn nhõn dõn c xem l " dõn th l chuyờn vic phng
THệ VIEN ẹIEN Tệ TRệẽC TUYEN
th". V nguyờn tc, dõn th l c min ngha v i vi nh nc cú iu
kin trụng nom, chm súc lng miu cỏc vua. Do cú c nhng khon u ói ú
m c dõn õy khụng ngh n vic chim cụng vi t. Hn na thng cỏc triu
i sau bin b phn rung t sn lng ny thnh rung th t, do ú gúp phn
bo v tớnh cht quc hu ca nú.
Tng din tớch rung t sn lng, nh vy, khụng ln v tớnh cht c bit
cu nú ó khin nú khụng gõy tỏc dng gỡ ỏng k i vi s phỏt trin ca ch
rung t núi chung.
- Rung tch in:
Bờn cnh rung sn lng, thi Lý- Trn vn tn ti mt s khu rung tch
in do nh nc trc tip qun lý. " Tch in l mt loi rung ly hoa li chi vo
vic t t, cũn na thỡ chn cp cho dõn nghốo hoc tip khỏch. õy cng l loi
rung nghi l nụng nghip, tn d ca mt k ch cng xó nguyờn thy"- Theo
nh nh s hc Trung Quc Dng Khoan. Khuyn khớch sn xut nụng nghip l
mt yờu cu ht sc cn thit ca cỏc triu i nc ta bui u c lp. Do vy
trong hon cnh ú, mn nghi l cy tch in ca cỏc triu i phong kin
phng Bc l mt iu thit thc v phự hp vi hon cnh mt nc nụng
nghip nh nc ta . Nghi l cy tch in c tin hnh u n v liờn tc qua
cỏc triu i Lý- Trn. Nm 1028 " mựa xuõn, vua (Lý Thỏi Tụng) ng ra B Hi
khu( nay l th xó Thỏi Bỡnh) cy rung tch in. Sai quan dn c, p n. Vua
thõn t Thn nụng xong, cm cy mun lm l t cy, cỏc quan t hu cú ngi can
rng : " ú l cụng vic ca nụng phu, b h cn gỡ phi lm th". Vua núi: " Trm
khụng t cy thỡ ly gỡ m lm xụi cỳng, ly gỡ xng sut thiờn h! " Th ri
y cy 3 ln ri thụi" ( i Vit s ký ton th, tp 1, tr.214).
Tch in ỳng l loi rung nghi l nụng nghip. Sang thi Trn, nghi l ny
ch cũn l mt s cỳng t n thun. Khỏc vi cỏc triu i sau ny, cỏc triu i
Lý- Trn thng s dng nhng khu rung cụng cỏc a im trng yu i vi
nụng nghip lm rung tch in. Theo ghi chộp c, by gi ruụng tch in c
THệ VIEN ẹIEN Tệ TRệẽC TUYEN
t cỏc a im nh i Sn ( Thanh Liờm- H Nam Ninh), B Hi Khu ( Thỏi
Bỡnh )...
Sau khi vua lm l h cy xong, rung tch in c giao cho nhõn dõn a
phng cy cy. Vic cỏc vua Lý hng nm i xem cy, xem gt cỏc khu rung
tch in v dng hnh cung õy trỳ ng, s kin nm 1316 " mựa ụng vua
sai t thn, tụn tht cựng cỏc quan gt rung tch in" chng t iu ú... thi
Lý- Trn, nụng dõn a phng cy cy tch in theo ngha v lao dch. Thnh
thong cho quan li trung ng sỏt vi tỡnh hỡnh sn xut nh vua li bt h i
gt. Thu hoch mựa mng hon ton thuc v nh vua. Vic nuụi " quan ngu "(
trõu bũ cụng ) mt phn ch yu nhm cung cp sc kộo cho cỏc nụng dõn cy
rung tch in.
Mc dự quan h sn xut loi rung tch in ỏng lu ý nhng do tng
din tớch ca nú quỏ hp, khụng gõy mt nh hng gỡ quan trng n s phỏt
trin ca nụng ng nghip. Thu nhp ca nh nc b phn rung tch in
khụng th l ngun thu nhp chớnh ca gia ỡnh nh vua.
V ch tụ thu rung t thi Lý- Trn, sỏch" An Nam chớ nguyờn " vit
: " thi Lý- Trn cụng in cú hai loi v chia lm 3 hng: quc kh in v thỏc
ao in ". Theo ngha en ca thut ng quc kh in l rung kho cụng, tc l
rung t ca nh nc, ly thu hoch tr vo kho ca nh nc chi phớ dn.
Tm dựng thut ng ny ch mt loi rung t do nh nc trc tip qun lý, cú
nh mc thu v khỏc vi cỏc loi rung sn lng v tch in.
- Rung n in:
Vic t chc khai hoang lp lng v lp n in bt u thi Lý- Trn. Tự
binh v dõn b tự ti l lc lng ch yu ca cỏc t chc khai hoang ny. Nhng
cuc chin tranh vi cỏc nc xung quanh ó a li mt s tự binh ỏng k. Nhiu
tự binh c phõn phỏt cho cỏc vng hu lm nụ t, s cũn li c nh nc bin
thnh mt lc lng khai hoang. Nm 1252 trong ln ỏnh Champa, Trn Thỏi
Tụng li bt thờm mt s tự binh Chm a v cho khai hoang lp lng Ngh An
THệ VIEN ẹIEN Tệ TRệẽC TUYEN
v mt s vựng thuc Bc B. Nhiu tự binh Tng, Nguyờn, Ai Lao cng c s
dng vo cụng cuc khn hoang. Nh vy l t thi Lý, trờn t nc ta ny sinh
mt s lng do tự binh khn hoang lp thnh v ph thuc nh nc. Vic s dng
tự binh vo cụng cuc khn hoang, m rng din tớch canh tỏc rừ rng cú ý ngha
quan trng i vi sn xut nụng nghip ng thi.
Bờn cnh ú n thi Trn, nh nc bt u thc hin chớnh sỏch n in.
n ngha l tp trung ụng ngi, in ngha l lm rung. Ch ny cú
t thi Hỏn v tn ti mói n thi Thanh, nhm t chc khai hoang nuụi quõn i
hay thnh lp cỏc im di dõn, cho nờn cú quõn n, dõn n v thng n. Trong
thi k trc Lý ó cú n in trờn lónh th nc ta. Thi Lý- Trn vn tip tc
tn ti cỏc n in.
Theo s c nhng tự binh b bt trong cỏc trn ỏnh nhau vi nh Tng, nh
Nguyờn hay Champa u c a i khai hoang lp lng. thi Lý cú l chớnh
sỏch n in cha t ra. Tự binh thng c chia i khn hoang lp lng ri ly
tờn c ca h m t. Sang thi Trn, ngoi vic cho tự binh i khn hoang lp
lng, nh nc cũn lp n in. Vic t cỏc chc quan chỏnh phú n in s
chng t iu ú.
Nm 1344, nh Trn cho t cỏc chc" n in chỏnh, phú s ty khuyn
nụng" chuyờn v vic m dõn khia hoang. Mt s s liu a phng cho phộp
chỳng ta suy ngh rng lng Quỏn La ( thuc huyn T Liờm- H Ni ) l mt n
in ca nh Trn. n in ny c duy trỡ cho n th k XVIII. S c cng
nờu trng hp To Xó ( hay Co Xó ) ni y cỏc ti nhõn loi va. Co Xó l khu
rung thuc s hu nh nc, xut hin t thi Lý. Ti nhõn b y ra õy, gi l
Co in honh, phi cy 3 mu rung, mi nm np 300 thng thúc.
Nh vy xut phỏt t nhu cu m rng din tớch canh tỏc, nh Trn ó thnh
lp cỏc s n in bờn cnh vic khuyn khớch cỏc vng hu khai hoang, thnh
lp in trang.
Nm 1128 a 6 quõn luõn phiờn lm nụng, chớnh l quõn n in.
THệ VIEN ẹIEN Tệ TRệẽC TUYEN