SKKN Nâng cao hiệu quả dạy và học môn Hóa học THPT bằng việc giải thích các hiện tượng trong đời sống thực tiễn liên quan đến bài học

SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM
ĐỀ TÀI:
"NÂNG CAO HIỆU QUẢ DẠY VÀ HỌC MÔN HÓA HỌC THPT
BẰNG VIỆC GIẢI THÍCH CÁC HIỆN TƯỢNG TRONG ĐỜI
SỐNG THỰC TIỄN LIÊN QUAN ĐẾN BÀI HỌC"
A. ĐẶT VẤN ĐỀ :
Trong thời kỳ khoa học kỹ thuật phát triển như vũ bão. Một trong những trọng tâm của
Đảng, Nhà nước là đổi mới nền giáo dục, nâng cao chất lượng giáo dục. Giáo dục không
chỉ truyền đạt kiến thức cho học sinh mà còn phải giúp học sinh chiếm lĩnh kiến thức, vận
dụng kiến thức khoa học vào cuộc sống.
Để đạt các mục tiêu đó thì khâu đột phá là đổi mới phương pháp giáo dục từ lối dạy học
truyền thụ một chiều sang dạy học theo “phương pháp dạy học tích cực”. Làm cho:
“ Học” là quá trình kiến tạo: tìm tòi, khám phá, phát hiện, khai thác và xử lí thông tin,…
Học sinh tự mình hình thành hiểu biết, năng lực và phẩm chất.
“Dạy” là quá trình tổ chức hoạt động nhận thức cho học sinh: cách tự học, sáng tạo, hợp
tác,…dạy phương pháp và kĩ thuật lao động khoa học, dạy cách học. Học để đáp ứng
những nhu cầu của cuộc sống hiện tại và tương lai…Giúp học sinh nhận thức được những
điều đã học cần thiết, bổ ích cho bản thân và cho sự phát triển xã hội.
Đặc biệt Môn Hóa Học ở trường THPT giữ một vai trò quan trọng trong việc hình thành
và phát triển trí dục của học sinh. Môn hóa học là bộ môn khoa học gắn liền với tự nhiên,
đời sống của con người.
Việc học tốt bộ môn hóa học trong nhà trường sẽ giúp học sinh hiểu được rõ về cuộc
sống, những biến đổi vật chất trong cuộc sống hàng ngày khỏi bỡ ngỡ trong các tình
huống gặp phải trong tự nhiên, cũng như trong cuộc sống. Từ đó lý giải được các hiện
tượng kỳ bí, suy nghĩ ấp ủ câu hỏi vì sao Lại có hiện tượng đó. thậm chí hiểu được những
dụng ý khoa học hoá học trong cuộc sống.
Là một giáo viên trực tiếp giảng dạy bộ môn hóa học ở trường THPT, với những năm
tháng và kiến thức có được tôi xin trình bày đề tài :” Nâng cao hiệu quả dạy và học môn
hóa học ở trường THPT bằng việc giải thích các hiện tượng thực tiễn có liên quan đến bài
học”
Nội dung của đề tài gồm các cơ sở lý luận, các thực trạng của vấn đề, các biện pháp tổ

chức thực hiện và cuối cùng là kết quả mang lại của sáng kiến, với mục đích góp phần
sao cho học sinh dễ hiểu, thiết thực, gần gũi với đời sống và lôi cuốn học sinh khi học.
B. GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ
I. CƠ SỞ LÝ LUẬN :
Hóa học là môn khoa học lý thuyết gắn liền với thực nghiệm. Thực nghiệm củng cố
những tiên đoán của lý thuyết và ngược lại lý thuyết dẫn đường cho thực nghiệm. Hóa
học có vai trò quan trọng trong cuộc sống của con người, nó đóng góp một phần không
nhỏ vào việc giải thích các hiện tượng thực tế, giúp cho chúng ta hiểu rõ hơn về các sự
việc đang xảy ra xung quanh chúng ta, giúp con người cải tạo thiên nhiên phục vụ cho
nhu cầu ngày càng nhiều của con người đồng thời cũng giúp cho con người nhận ra
những tác hại mà chính con người chúng ta đang gây ra cho thiên nhiên để rồi cũng chính
chúng ta phải gánh chịu hậu quả đó, ví như: hiện tượng thủng tầng ozon, hiệu ứng nhà
kính hay như hiện tượng nóng lên của trái đất, hạn hán ở nơi này, lũ lụt ở nơi khác…
Trong giảng dạy hóa học nếu lồng ghép được các hiện tượng xảy ra trong thực tế và
những bài tập về bảo vệ môi trường có liên quan đến bài học thì không những làm cho
bài học trở nên sinh động hơn, gây hứng thú và sức hút cho học sinh mà còn giúp các em
có ý thức hơn trong việc bảo vệ môi trường.
II. THỰC TRẠNG CỦA VẤN ĐỀ
Môn hoá học trong trường phổ thông là một trong môn học khó, nhiều em học sinh có
tâm lí sợ học môn hóa học , kỹ năng vận dụng kiến thức vào bảo vệ môi trường, giải
thích các hiện tượng xảy ra xung quanh còn rất hạn chế. Do vậy, nếu giáo viên không có
những bài giảng và phương pháp hợp lý phù hợp thì sẽ trở thành người cảm nhận, truyền
thụ tri thức một chiều, dễ làm cho học sinh thụ động trong việc tiếp thu, cảm nhận, có thể
có hiện tượng một số bộ phận học sinh không muốn học hoá học hoặc lạnh nhạt với giá
trị thực tiễn của hoá học.
Do vậy ngoài những hiểu biết về hóa học người giáo viên dạy hóa còn phải có phương
pháp truyền đạt thu hút gây hứng thú khi lĩnh hội kiến thức hóa học của học sinh. Do vậy
sáng kiến kinh nghiệm đề cập khía cạnh:” Nâng cao hiệu quả dạy – học môn hóa học
THPT bằng việc giải thích các hiện tượng trong đời sống thực tiễn có liên quan đến bài
học” với mục đích góp phần sao cho học sinh dễ hiểu, thiết thực, gần gũi với đời sống và

lôi cuốn học sinh khi học.
III. CÁC BIỆN PHÁP ĐỂ TỔ CHỨC THỰC HIỆN
“Nâng cao hiệu quả dạy – học môn hóa học THPT bằng việc giải thích các hiện tượng
trong đời sống thực tiễn có liên quan đến bài học” bằng cách nêu các hiện tựơng thực tiễn
xung quanh đời sống thường ngày đan xen trong các tiết học. Tạo cho học sinh căn cứ
vào những kiến thức đã học tìm cách giải thích hiện tượng ở nhà hay những lúc gặp hiện
tượng đó, học sinh sẽ suy nghĩ ấp ủ câu hỏi vì sao Lại có hiện tượng đó. Tạo tiền đề thuận
lợi khi học bài học tiếp theo.
Có những vấn đề hoá học có thể giúp học sinh giải thích những hiện tượng trong tự
nhiên, tránh việc mê tín dị đoan, thậm chí hiểu được những dụng ý khoa học hoá học
trong những câu ca dao – tục ngữ mà thế hệ trước để lại và có thể ứng dụng trong thực
tiễn đời sống thường ngày chỉ bằng những kiến thức rất phổ thông mà không gây nhàm
chán, xa lạ; lại có tác dụng kích thích tính chủ động,sáng tạo, hứng thú trong môn
học;làm cho hoá học không khô khan, bớt đi tính đặc thù và phức tạp.
Để tổ chức thực hiện được giáo viên có thể dùng nhiều phương tiện, nhiều cách như:
bằng lời giải thích, hình ảnh, đoạn phim, …có thể tiến hành dạy trong hoàn cảnh dùng
máy chiếu hay không dùng máy chiếu…Điều này cần phụ thuộc vào điều kiện ở mỗi trư-
ờng, căn cứ vào hoàn cảnh cụ thể và phong cách dạy khác nhau để huy động tối đa, đảm
bảo được nội dung dạy học theo yêu cầu của chương trình. Khi giải thích các hiện tượng
trong thực tiễn liên quan đến bài học cần lựa chọn cách giải thích ngắn gọn ,dễ hiểu theo
từng đối tượng học sinh để gây được hứng thú đối với Học Sinh.
Sau đây là một số ví dụ minh họa mà tôi đã áp dụng thông qua một số hiện tượng trong
thực tiễn trong số hàng nghìn, hàng vạn hiện tượng, tình huống thực tiễn có thể áp dụng:
KHỐ
I
LỚP
BÀI HIỆN
TƯỢNG
GIẢI THÍCH
10 Bài 30-Clo Tại sao

nước máy
lại có mùi
clo?
Khi sục vào nước một lượng nhỏ
clo thì sẽ có tác dụng sát khuẩn do clo
tan một phần (gây mùi) và phản ứng
một phần với nước:
H
2
O + Cl
2

→
¬ 
HCl +HClO
HClO có tính oxi hóa rất mạnh nên
phá hoại hoạt tính một số enzim trong
vi sinh vật, làm cho vi sinh vật chết
10 Bài 31-
Hidroclorua
- Axit
clohidric
Axit
clohiđric
có vai trò
như thế
nào đối
với cơ
thể ?
Axit clohiđric có vai trò rất quan

trọng đối với quá trình trao đổi chất
của cơ thể. Trong dịch vị dạ dày của
người có axit clohiđric với nồng độ
khoảng từ 0,0001 đến 0,001 mol/l (có
độ pH tương ứng là 4 và 3). Ngoài việc
hoà tan các muối khó tan, axit clohiđric
còn là chất xúc tác cho các phản ứng
thuỷ phân các chất gluxit (chất đường,
bột) và chất protein (chất đạm) thành
các chất đơn giản hơn để cơ thể có thể
hấp thụ được.
Lượng axit clohiđric trong dịch vị dạ
dày nhỏ hơn hoặc lớn hơn mức bình
thường đều mắc bệnh. Khi trong dịch
vị dạ dày, axit clohiđric có nồng độ
nhỏ hơn 0,0001 mol/l (pH > 4,5) ta
mắc bệnh khó tiêu, ngược lại, nồng độ
lớn hơn 0,001 mol/l (pH < 3,5) ta mắc
bệnh ợ chua.
10 Bài31-
Hidroclorua
- Axit
Vìsao
muối
NaHCO
3
NaHCO
3
dùng để chế thuốc đau dạ
dày (bao tử) vì nó làm giảm lượng axit

HCl trong dạ dày nhờ phản ứng:
clohidric được dùng
để chế
thuốc đau
dạ dày?
NaHCO
3
+ HCl → NaCl + CO
2
+
H
2
O
10 Bài 34-
FLO
Vì sao
“chảo
không
dính” khi
chiên rán
thức ăn lại
không bị
dính chảo?
Thực ra mặt trong của chảo không dính
người ta có trải một lớp hợp chất
cao phân tử. Đó là politetra floetylen
(-CF
2
-CF
2

-)
n
được tôn vinh là “vua
chất dẻo” thường gọi là “teflon”.
Politetra floetilen chỉ chứa 2 nguyên tố
C và F nên liên kết với nhau rất bền
chắc. Khi cho teflon vào axit vô cơ hay
axit H
2
SO
4
đậm đặc, nước cường
thủy( hỗn hợp HCl và HNO
3
đặc), vào
dung dịch kiềm đun sôi thì teflon
không hề biến chất. Dùng teflon tráng
lên đáy chảo khi đun với nước sôi
không hề xảy ra bất kì tác dụng nào.
Các loại dầu ăn, muối, dấm,… cũng
xảy ra hiện tượng gì. Cho dù không
cho dầu mỡ mà trực tiếp rán cá, trứng
trong chảo thì cũng không xảy ra hiện
tượng gì.
Một điều chú ý là không nên đốt nóng
chảo không trên bếp lửa vì teflon ở
nhiệt độ trên 250
o
C là bắt đầu phân hủy
và thoát ra chất độc. Khi rửa chảo

không nên chà xát bằng các đồ vật
cứng vì có thể gây tổn hại cho lớp
chống dính.
10 Bài 34-
FLO
Phần III.1.
Hidroflorua
và axit
flohidric
Làm thế
nào có thể
khắc được
thủy tinh ?
Muốn khắc thủy tinh người ta nhúng
thủy tinh vào sáp nóng chảy, nhấc ra
cho nguội, dùng vật nhọn khắc hình
ảnh cần khắc nhờ lớp sáp mất đi, rồi
nhỏ dung dịch HF vào thì thủy tinh sẽ
bị ăn mòn ở những chổ lớp sáp bị cào
đi
SiO
2
+ 4HF → SiF
4
↑ + 2H
2
O
10 Bài 36- IOT
Phần I.1.
Trạng thái

tự nhiên
Tại sao
phải ăn
muối iot ?
Trong cơ thể con người có tồn tại một
lượng iot tập trung ở tuyến giáp trạng.
Theo các nhà khoa học mỗi ngày cơ
thể con người cần được cung cấp 1.10
-
4
- 2.10
-4
g iot.
Hàng ngày ta phải bổ sung lượng iot
cần thiết cho cơ thể bằng cách ăn muối
iot. Iôt có trong muối ăn dạng KI và
KIO
3
. Nếu lượng iot không cung cấp
đủ thì sẽ dẫn đến tuyến giáp trạng sưng
to thành bướu cổ, nặng hơn là đần độn,
vô sinh và các chứng bệnh khác.
10 Bài 36- IOT
Phần II.1.
Tính chất
Sherlock
Homes đã
phát hiện
cách lấy
vân tay

của tội
phạm lưu
trên đồ vật
ở hiện
trường như
thế nào chỉ
sau ít phút
thí nghiệm
?
Lấy một trang giấy sạch, ấn một đầu
ngón tay lên trên mặt giấy rồi nhấc ra,
sau đó đem phần giấy có dấu vân tay
đặt đối diện với mặt ống nghiệm có
chứa cồn iốt và dùng đèn cồn để đun
nóng ở phần đáy ống nghiệm. Khi xuất
hiện luồng khí màu tím bốc ra từ ống
nghiệm, bạn sẽ thấy trên phần giấy
trắng( bình thường không nhận ra dấu
vết gì) dần dần hiện lên dấu vân tay
màu nâu, rõ đến từng nét. Nếu bạn ấn
đầu ngón tay lên một trang giấy trắng
rồi cất đi, mấy tháng sau mới đem thực
nghiệm như trên thì dấu vân tay vẫn
hiện ra rõ ràng.
Trên đầu ngón tay chúng ta có dầu
béo, dầu khoáng và mồ hôi. Khi ấn
ngón tay lên mặt giấy thì những thứ đó
sẽ lưu lại trên mặt giấy, tuy mắt thường
rất khó nhận ra.
Khi đem tờ giấy có vân tay đặt đối

diện với mặt miệng ống nghiệm chứa
cồn iôt thì do bị đun nóng iôt “thăng
hoa” bốc lên thành khí màu tím ( chú ý
là khí iôt rất độc), mà dầu béo, dầu
khoáng và mồ hôi là các dung môi hữu
cơ mà khí iôt dễ tan vào chúng, tạo
thành màu nâu trên các vân tay lưu lại.
Thế là vân tay hiện ra.
10 Bài 36- IOT
Phần II.2.
Ứng dụng
Vì sao tay
một người
dính cồn
iot cầm
bánh mì
thì có
chấm xanh
trên bánh ?
Do cồn iot là hỗn hợp tan của iot và
ancol etylic (C
2
H
5
OH), iot tạo thành
với tinh bột một chất có màu xanh
10 Bài 41-OXI
Phần III.2.
Tác dụng
với phi kim

Vì sao
than đá
chất thành
đống lớn
có thể tự
bốc cháy
Do than đá tác dụng với O
2
trong
không khí tạo ra khí CO
2
, phản ứng tỏa
nhiệt
C+O
2
→ CO
2

∆
H < 0
Nhiệt tỏa ra được tích góp dần dần,
khi đạt tới nhiệt độ cháy của than chì
thì than sẽ tự bốc cháy
10 Bài 48 :
Lưu huỳnh
Tại sao khi
đánh rơi
Thủy ngân (Hg) là kim loại ở dạng
lỏng, dễ bay hơi và hơi thủy ngân là
Phần II.

Tính chất
hóa học
nhiệt kế
thủy ngân
thì không
được dùng
chổi quét
mà nên rắc
bột S lên
trên?
một chất độc. Vì vậy khi làm rơi nhiệt
kế thủy ngân nếu như ta dùng chổi quét
thì thủy ngân sẽ bị phân tán nhỏ, làm
tăng quá trình bay hơi và làm cho quá
trình thu gom khó khăn hơn. Ta phải
dùng bột S rắc lên những chỗ có thủy
ngân, vì S có thể tác dụng với thủy
ngân tạo thành HgS dạng rắn và không
bay hơi.
10 Bài 42 :
Ozonvà
hidropeoxit
Phần I.2
Tính chất
của ozon
Vì sao sau
những cơn
giông,
không khí
trở nên

trong lành,
mát mẻ
hơn ?
Sau những cơn mưa, không khí
trong lành, sạch sẽ. Sở dĩ như vậy là có
hai nguyên nhân:
Nước mưa đã gột sạch bụi bẩn làm
bầu không khí được trong sạch.
Trong cơn giông đã xảy ra phản ứng
tạo thành ozon từ oxi: 3O
2

→
UV
2O
3
Khi nồng độ ozon nhỏ, người ta cảm
giác trong sạch, tươi mát.Do vậy sau
cơn mưa giông trong không khí có lẫn
ít ozon làm cho không khí trong sạch,
tươi mát.
10 Bài 42 :
OZON VÀ
HIDRO
Vì sao khi
sử dụng
máy
Chúng ta đều biết khi máy photocopy
làm việc thường xảy ra hiện tượng
phóng điện cao áp do đó có thể sinh ra

PEOXIT
Phần I.2
Tính chất
của ozon
photocopy
phải chú ý
đến việc
thông
gió ?
khí ozon theo phản ứng: 3O
2

→
UV
2O
3
Với một lượng ít ozon trong không
khí thì có tác dụng diệt khuẩn, diệt vi
trùng. Nhưng nếu lượng ozon lại vượt
qua giới hạn cho phép sẽ gây tổn hại
cho đại não, phá hoại khả năng miễn
dịch bệnh, gây mất trí nhớ, biến đổi
nhiễm sắc thể, gây quái thai ở phụ nữ
mang thai, Hiển nhiên là lượng ozon
do máy photocopy sinh ra rất bé nên
nếu ngẫu nhiên mà tiếp xúc với nó
cũng chưa có thể gây nguy hại cho cơ
thể. Nhưng nếu tiếp xúc với ozon trong
thời gian dài và nếu không chú ý làm
thông gió căn phòng thì do ozon tập

hợp nhiều trong phòng đến mức vượt
tiêu chuẩn an toàn thì sẽ có ảnh hưởng
đến sức khỏe con người.
10 Bài 44-
Hidrosunfu
a
Phần II.
Tính chất
Tại sao
hiđrosunfu
a lại độc
đối với
người?
Khí H
2
S độc với người vì khi vào
máu, máu hóa đen do tạo ra FeS làm
cho hemoglobin của máu chứa Fe
2+
bị
phá hủy
H
2
S + Fe
2+
(trong hemoglobin) →
vật lí FeS↓ + 2H
+

10 Bài 44-

Hidrosunfu
a
Phần III.2.
Tính khử
mạnh
Vì sao ta
hay dùng
bạc để
“đánh gió”
khi bị
bệnh
cảm ?
Khi bị bệnh cảm, trong cơ thể con
người sẽ tích tụ một lượng khí H
2
S
tương đối cao. Chính lượng H
2
S sẽ làm
cho cơ thể mệt mỏi. Khi ta dùng Ag để
đánh gió thì Ag sẽ tác dụng với khí
H
2
S. Do đó, lượng H
2
S trong cơ thể
giảm và dần sẽ hết bệnh. Miếng Ag sau
khi đánh gió sẽ có màu đen xám:
4Ag + 2H
2

S + O
2
→ 2Ag
2
S↓ +
2H
2
O
(đen)
`10 Bài 45-
Hợp chất có
oxi của Lưu
huỳnh
Phần III.5.
Sản xuất
axit
sunfuric
“Hiện
tượng mưa
axit” là
gì ? Tác
hại như
thế nào ?
Khí thải công nghiệp và khí thải của
các động cơ đốt trong ( ô tô, xe máy)
có chứa các khí SO
2
, NO, NO
2
,…Các

khí này tác dụng với oxi O
2
và hơi
nước trong không khí nhờ xúc tác oxit
kim loại ( có trong khói, bụi nhà máy)
hoặc ozon tạo ra axit sunfuric H
2
SO
4
và axit nitric HNO
3
.
2SO
2
+ O
2
+ 2H
2
O → 2H
2
SO
4
2NO + O
2
→ 2NO
2
4NO
2
+ O
2

+ 2H
2
O → 4HNO
3
Axit H
2
SO
4
và HNO
3
tan vào nước
mưa tạo ra mưa axit. Vai trò chính của
mưa axit là H
2
SO
4
còn HNO
3
đóng vai
trò thứ hai.
Hiện nay mưa axit là nguồn ô nhiễm
chính ở một số nơi trên thế giới.
Mưa axit làm mùa màng thất thu và
phá hủy các công trình xây dựng, các
tượng đài làm từ đá cẩm thạch, đá vôi,
đá phiến ( các loại đá này thành phần
chính là CaCO
3
):
CaCO

3
+ H
2
SO
4
→ CaSO
4
+ CO
2
↑
+ H
2
O
CaCO
3
+ 2HNO
3
→ Ca(NO
3
)
2
+
CO
2
↑ + H
2
O
10 Bài 45-
Hợp chất có
oxi của lưu

huỳnh
Phần III.6.
Muối sunfat
Loại đá có
thể… ăn
Khi bạn bị bệnh đau dạ dày cần phải
chụp X quang. Trước khi chụp phim
thì bác sỹ thường cho bạn ăn một thứ
thức ăn ở dạng hồ trắng. Thành phần
chủ yếu của thức ăn là một loại đá
BaSO
4
.
Nguyên do là thầy thuốc chẩn đoán
bệnh đau dạ dày cho người bệnh
thường phải chụp X quang. Chụp X
quang đối với dạ dày không dễ như với
các bộ phận xương cốt, bởi vì tỷ trọng
của xương lớn, tia X khó xuyên qua,
trên phim chụp có thể lưu lại những
hình ảnh đậm còn tỷ trọng của dạ dày
và các tổ chức xung quanh tương đối
mềm nên ảnh chụp không rõ nét.
Khi bệnh nhân ăn xong, BaSO
4
đã
vào tới dạ dày thì tiến hành chụp X
quang bởi vì BaSO
4
ngăn cản tia X rất

tốt. Từ đó Thầy thuốc có thể chẩn đoán
chính xác tình trạng dạ dày.
11 Bài 10 :
Nitơ
Phần III.2
Tính Khử
Ca dao
Việt Nam
có câu:
“Lúa
chiêm lấp
ló ngoài
bờ
Hễ nghe
tiếng sấm
Câu ca dao có nghĩa là: Khi vụ lúa
chiêm đang trổ đồng mà có trận mưa
rào kèm theo sấm chớp thì rất tốt và
cho năng suất cao.
Do trong không khí có khoảng 80%
Nitơ và 20 % oxi. Khi có sấm chớp( tia
lửa điện) thì:
2N
2
+ O
2
→ 2NO
phất cờ mà
lên”
Mang ý

nghĩa hóa
học gì ?
Sau đó: 2NO + O
2
→ 2NO
2
Khí NO
2
hòa tan trong nước:
4NO
2
+ O
2
+ H
2
O → 4HNO
3
HNO
3
→ H
+
+ NO
−
3
( Đạm)
Nhờ có sấm chớp ở các cơn mưa
giông, mỗi năm trung bình mỗi mẫu
đất được cung cấp khoảng 6-7 kg nitơ.
11 Bài 11 :
Amoniac và

muối
Amoni
Phần B.II.2.
Phản ứng
nhiệt phân
Vì sao
“bánh
bao”
thường rất
xốp và có
mùi khai
Khi làm bánh bao người ta thường
cho ít bột nở NH
4
HCO
3
vào bột mì.
Khi nướng bánh, NH
4
HCO
3
phân hủy
thành các chất khí và hơi thoát ra nên
làm cho bánh xốp và nở.
NH
4
HCO
3
(r) → NH
3

↑ + CO
2
↑ +
H
2
O↑
Do khí NH
3
sinh ra nên làm cho bánh
bao có mùi khai.
11 Bài 12 :
Axit Nitric
và Muối
Nitrat
Thuốc nổ
đen được
người
Trung
Thuốc nổ đen là hỗn hợp nghiền mịn,
trộn đều: diêm tiêu KNO
3
, than gỗ C
và lưu huỳnh S theo tỷ lệ khối lượng;
KNO
3
S
Phần B. II.
Ứng dụng
của muối
nitrat

Quốc và
Việt Nam
sử dụng từ
nhiều thế
kỉ trước
khi người
Châu Âu
biết đến
thuốc nổ.
Giải thích
ý nghĩa
của công
thức kinh
nghiệm
“nhứt
đồng thán,
bán đồng
sinh, lục
đồng
diêm”
Khối lượng gam 202 32
% 74,82% 11,85%
Phản ứng chủ yếu:
2KNO
3
+ S + 3C → K
2
S + N
2
↑

+ 3CO
2
↑
Kết quả là thuốc nổ đen cháy tạo ra
một thể tích khí lớn gấp khoảng 2000
lần thể tích thuốc nổ ban đầu. Nó sẽ
cháy yên lặng trong bình hở và sẽ nổ
tung trong bình kín.Công thức kinh
nghiệm thuốc nổ đen: nhất đồng thán
(một phần than), bán đồng sinh (nửa
phần lưu huỳnh), lục đồng diêm (sáu
phần diêm) gần đúng với công thức
thuốc nổ đen hiện dùng:
15% C + 10% S + 75% KNO
3
11 Bài 14 :
PHOTPHO
Phần II.1.
Tính oxi
Tại sao
những con
chuột sau
khi ăn
Thành phần thuốc chuột là kẽm
photphua Zn
3
P
2
. Sau khi ăn, Zn
3

P
2
bị
thủy phân rất mạnh, hàm lượng nước
trong cơ thể chuột giảm, nó khát và đi
hóa thuốc
chuột lại
đi tìm
nước
uống. Vậy
thuốc
chuột là
gì? Cái gì
đã làm cho
chuột
chết? Nếu
sau khi ăn
thuốc mà
không có
nước uống
thì chuột
chết mau
hay lâu
hơn ?
tìm nước:
Zn
3
P
2
+ 6H

2
O → 3Zn(OH)
2
+
2PH
3
↑
Chính PH
3
(photphin) đã giết chết
chuột.
Càng nhiều nước đưa vào cơ thể chuột
→ PH
3
thoát ra nhiều → chuột càng
nhanh chết. Nếu không có nước chuột
sẽ chết lâu hơn.
Vấn đề diệt chuột đang được mọi
người quan tâm vì chuột là con vật
mang nhiều mầm bệnh truyền nhiễm
cho con người và hay phá hoại mùa
màng. “Thuốc chuột” đang được dùng
với mục đích trên. Nhưng đây là loại
thuốc rất độc nên dể ảnh hưởng đến
sức khỏe con người,
11 Bài 14 :
PHOTPHO
Phần
IV.Trạng
thái tự

“Ma trơi”
là gì? Ma
trơi
thường
xuất hiện ở
Trong xương của động vật luôn có
chứa một hàm lượng photpho. Khi cơ
thể động vật chết đi, nó sẽ phân hủy
một phần thành photphin PH
3
và lẫn
một ít điphotphin P
2
H
4
.
nhiên đâu ? Photphin không tự bốc cháy ở nhiệt
độ thường. Khi đun nóng đến 150
o
C thì
nó mới cháy được. Còn điphotphin
P
2
H
4
thì tự bốc cháy trong không khí
và tỏa nhiệt. Chính lượng nhiệt tỏa ra
trong quá trình này làm cho photphin
bốc cháy:
2PH

3
+ 4O
2
→ P
2
O
5
+ 3H
2
O
Quá trình trên xảy ra cả ngày lẫn
đêm nhưng do ban ngày có các tia sáng
của mặt trời nên ta không quan sát rõ
như vào ban đêm.
Hiện tượng ma trơi chỉ là một quá
trình hóa học xảy ra trong tự nhiên.
Thường gặp ma trơi ở các nghĩa địa
vào ban đêm. Đây là một hiện tượng tự
nhiên chứ không phải là một hiện
tượng “ thần bí ” nào đó, tránh tình
trạng mê tín dị đoan, làm cho cuộc
sống thêm lành mạnh.
11 Bài 16 :
PHÂN
BÓN HÓA
HỌC
Tại sao
khi đi gần
các sông,
hồ bẩn vào

Khi nước sông, hồ bị ô nhiễm nặng bởi
các chất hữu cơ giàu đạm như nước
tiểu, phân hữu cơ, rác thải hữu cơ… thì
lượng urê trong các chất hữu cơ này
Phần I.3.
Urê
ngày nắng
nóng, ngư
ời ta ngửi
thấy mùi
khai ?
sinh ra nhiều. Dưới tác dụng của men
ureaza của các vi sinh vật, urê bị phân
hủy tiếp thành CO
2
và amoniac NH
3
theo phản ứng:
(NH
2
)
2
CO + H
2
O → CO
2
+ 2NH
3
NH
3

sinh ra hòa tan trong nước sông,
hồ dưới dạng một cân bằng động:
NH
3
+ H
2
O → NH
+
4
+ OH
-

( pH < 7, nhiệt độ thấp)
NH
+
4
+ OH
-
→ NH
3
+ H
2
O
( pH > 7, nhiệt độ cao)
Như vậy khi trời nắng ( nhiệt độ
cao), NH
3
sinh ra do các phản ứng
phân hủy urê chứa trong nước sẽ
không hòa tan vào nước mà bị tách ra

bay vào không khí làm cho không khí
xung quanh sông, hồ có mùi khai khó
chịu.
11 Bài 16 :
PHÂN
BÓN HÓA
HỌC
Vì sao trộn
phân đạm
một lá
(NH
4
)
2
SO
4
, hai lá
Vì NH
3
bị mất mát do phản ứng:
(NH
4
)
2
SO
4
+ Ca(OH)
2
→
2NH

3
↑ + CaSO
4
↓ +
2H
2
O (1)
Phần I.Phân
đạm
NH
4
NO
3
h
oặc nước
tiểu với
vôi trong
Ca(OH)
2

bị mất
đạm?
2NH
4
NO
3
+ Ca(OH)
2
→2NH
3

↑+
Ca(NO
3
)
2
+ H
2
O (3)
Nước tiểu có chứa hàm lượng ure
CO(NH
2
)
2
, vi sinh vật hoạt động
chuyển ure thành (NH
4
)
2
CO
3
:
CO(NH
2
)
2
+ 2H
2
O →
(NH
4

)
2
CO
3
(5)
(NH
4
)
2
CO
3
dễ bị phân hủy khi trời
nắng theo phản ứng:
(NH
4
)
2
CO
3
→ NH
3
↑ + CO
2
↑ +
H
2
O
11 Bài 16 :
PHÂN
BÓN HÓA

HỌC
Phần III.
Phân Kali
Vì sao
người ta
thường
dùng tro
bếp để bón
cây?
Trong tro bếp có chứa muối K
2
CO
3
cung cấp nguyên tố kali cho cây.
11 Bài 20 :
CACBON
Phần I.
Tính chất
vật lí
Vì sao khi
cơm bị khê
người ta
thường
cho vào
nồi cơm
Do than củi xốp có tính hấp phụ nên
hấp phụ mùi khét của cơm làm cho
cơm đở mùi khê.
một mẩu
than củi

11 Bài 21 :
Hợp chất
của Cacbon
Phần II.
Cacbon
đioxit
2. Tính chất
vật lí
“Nước đá
khô” là gì
và có công
dụng như
thế nào ?
Nước đá khô (hay còn gọi là tuyết
cacbonic) được điều chế từ khí CO
2
hoặc CO
2
hóa lỏng. Đây là các tác
nhân lạnh ở thể rắn cung cấp hơi lạnh
bằng cách biến đổi trạng thái: đá khô
thăng hoa thành hơi, không qua trạng
thái lỏng.
CO
2
lỏng, đặc biệt là nước đá
khô( không độc hại), được ứng dụng
thích hợp để bảo quản những sản phẩm
kỵ ẩm và dùng làm lạnh đông thực
phẩm. Dùng đá khô để làm lạnh và bảo

quản gián tiếp các sản phẩm có bao gói
nhưng có thể dùng làm lạnh và bảo
quản trực tiếp. Chính chất tác nhân làm
lạnh này (CO
2
) đã làm ức chế sống của
vi sinh vật, giữ được vị ngọt-màu sắc
hoa quả. Đồng thời hạn chế được tổn
hao khối lượng tự nhiên của sản phẩm
do sự bay hơi từ bề mặt sản phẩm và
các quá trình lên men, phân hủy.Bảo
quản thực phẩm bằng cồn khô là cách
rất tốt hiện nay
11 Bài 21 :
Hợp chất
của Cacbon
Phần II.
Cacbon
đioxit
2. Tính chất
vật lí
“Hiệu ứng
nhà kính”
là gì ?
Khí cacbonic CO
2
trong khí quyển chỉ
hấp thụ một phần những tia hồng ngoại
( tức là những bức xạ nhiệt) của Mặt
Trời và để cho những tia có bước sóng

từ 50000 đến 100000 Å đi qua dễ dàng
đến mặt đất. Nhưng những bức xạ
nhiệt phát ra ngược lại từ mặt đất có
bước sóng trên 140000 Å bị khí CO
2
hấp thụ mạnh và phát trở lại Trái Đất
làm cho Trái Đất ấm lên. Theo tính
toán của các nhà khoa học thì nếu hàm
lượng CO
2
trong khí quyển tăng lên
gấp đôi so với hiện tại thì nhiệt độ ở
mặt đất tăng lên 4
o
C.
Về mặt hấp thụ bức xạ, lớp CO
2
ở
trong khí quyển tương đương với lớp
thủy tinh của các nhà kính dùng để
trồng cây, trồng hoa ở xứ lạnh.
11 Bài 21 :
Hợp chất
của Cacbon
Phần II.
Cacbon
Vì sao ta
không thể
dập tắt
đám cháy

của các
Do các kim loại trên có tính khử
mạnh nên vẫn cháy được trong khí
quyển CO
2
. Thí dụ :2Mg + CO
2
→
2MgO + C
Cacbon sinh ra lại tiếp tục cháy:
đioxit
3. Tính chất
hóa học
kim loại
mạnh: K,
Na, Mg,…
bằng khí
CO
2
C + O
2
→ CO
2
Để dập tắt các đám cháy thông
thường người ta thường dùng khí CO
2
.
Tuy nhiên một số đám cháy có các kim
loại mạnh thì CO
2

không những không
dập tắt mà làm cho lửa cháy thêm gây
thiệt hại nghiêm trọng
11 Bài 21 :
Hợp chất
của Cacbon
Phần III.
Axit
cacbonic và
Muối
cacbonat
Vì sao
trước khi
thi đấu các
VĐV thể
thao cần
xoa bột
trắng vào
lòng bàn
tay?
Loại bột màu trắng có tên gọi là
“Magiê cacbonat”(MgCO
3
) mà người
ta vẫn hay gọi là “ bột magiê”. MgCO
3
là loại bột rắn mịn, nhẹ có tác dụng hút
ẩm rất tốt. Khi tiến hành thi đấu, bàn
tay của các vận động viên thường có
nhiều mồ hôi. Điều đó đối với các vận

động viên thi đấu thể thao hết sức bất
lợi. MgCO
3
có tác dụng hấp thụ mồ hôi
đồng thời tăng cường độ ma sát giữa
bàn tay và các dụng cụ thể thao giúp
vận động viên có thể nắm chắc dụng cụ
và thực hiện các động tác chuẩn xác
hơn.
11 Bài 43 :
ANKIN
Phần III .
Vì sao
ném đất
đèn xuống
Đất đèn có thành phần chính là canxi
cacbua CaC
2
, khi tác dụng với nước
sinh ra khí axetilen và canxi hiđroxit.
Điều chế ao làm cá
chết?
CaC
2
+ 2H
2
O → C
2
H
2

+ Ca(OH)
2
Axetilen có thể tác dụng với H
2
O tạo
ra anđehit axetic. Các chất này làm tổn
thương đến hoạt động hô hấp của cá vì
vậy có thể làm cá chết.
11 Bài 42 :
Khái niệm
về
TECPEN
Phần II.1.
Nguồn
Tecpen
thiên nhiên
Vì sao
trong một
ngày hoa
phù dung
có thể đổi
màu tới 3
lần ?
Hoa phù dung đổi màu 3 lần trong
ngày. Buổi sáng màu trắng, buổi trưa
màu phớt hồng, buổi chiều màu hồng
đậm hơn.
Loài hoa, trước sau chỉ biến đổi thay
nhau giữa các màu trắng, hồng, vàng,
da cam, đỏ. Đó là sự thay đổi của chất

caroten có trong thực vật.
Caroten là một loại sắc tố thường thấy
trong mọi đóa hoa. Trong sữa động vật,
trong chất béo cũng có sắc tố này
nhưng nhiều hơn cả là trong của cà rốt
( chất màu vàng da cam). Caroten là
một hiđrocacbon có công thức phân tử
C
40
H
56
.
11 Bài 51 :
DẪN
XUẤT
Giải thích
hiện
tượng:
Khi cầu thủ bị thương, chỗ bị
thương sẽ rất đau đớn. Người cán bộ y
tế dùng phương pháp làm lạnh cục bộ
bằng cách phun chất làm lạnh tức thời