SKKN Hướng dẫn học sinh tiểu học cách tìm hiểu đề, tìm ý, chọn và sắp xếp ý khi làm một bài tập làm văn

SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM
ĐỀ TÀI:
“HƯỚNG DẪN HỌC SINH CÁCH TÌM HIỂU ĐỀ, TÌM Ý, CHỌN
VÀ SẮP XẾP Ý KHI LÀM MỘT BÀI TẬP LÀM VĂN”
I. PHẦN MỞ ĐẦU:
I.1. Lí do chọn đề tài:
Hoà chung với nhịp độ đi lên của đất nước đang trên đường tiến vào thế kỉ XXI. Một
thế kỉ công nghiệp hoá – hiện đại hoá ( CNH- HĐH). Mục tiêu của Giáo dục hiện nay là:
“ Nâng cao dân trí, đào tạo nhân lực, bồi dưỡng nhân tài”. Đó là một nhiệm vụ hết sức
vinh quang nhưng cũng không kém phần nặng nề của ngành Giáo dục. Như Nghị quyết
đại hội Đảng lần thứ VIII của Ban chấp hành TW đã khẳng định đẩy mạnh CNH-HĐH
đất nước nhằm mục tiêu dân giàu nước mạnh, xã hội công bằng , dân chủ và văn minh,
đất nước vững bước đi lên CNXH. “Giáo dục & Đào tạo là quốc sách hàng đầu.”Theo
định hướng đó thì bậc tiểu học là nền tảng. Mục tiêu giáo dục là nâng cao chất lượng giáo
dục toàn diện, nhằm đào tạo một thế hệ trẻ vừa “ hồng” vừa “chuyên”, có đầy đủ” Đức-
Trí- Mĩ- Duc”; có kiến thức văn hoá, khoa học, có kĩ năng nghề nhiệp, lao động tự chủ,
sáng tạo, có kĩ thuật, giàu lòng yêu nước, yêu Chủ nghĩa xã hội, sống lành mạnh, đáp ứng
với nhu cầu phát triển của đất nước trong những năm 2012-2020 và trong tương lai. Mỗi
một môn học ở bậc tiểu học đều góp phần hình thành và phát triển nhân cách của trẻ ;
cung cấp cho trẻ những trí thức cần thiết. Đặc biệt môn Tập làm văn là một phân môn hết
sức quan trọng trong việc rèn luyện kĩ năng nói và viết cho trẻ. Vì vậy dạy cho học sinh
biết tìm hiểu đề ,quan sát tìm ý … để hình thành một thói quen chuẩn bị tốt trước khi
làm một bài Tập làm văn là một yêu cầu hết sức quan trọng. Muốn tìm hiểu đề tốt, học
sinh cần nắm được cách đặt các câu hỏi tìm trọng tâm của đề một cách chính xác và
những yêu cầu để làm tốt một bài Tập làm văn.
Đối với cả giáo viên và học sinh đều chưa nhận thức được hết tầm quan trọng của
giờ hướng dẫn học sinh tìm hiểu đề bài, quan sát, tìm ý , chọn lọc ý và sắp xếp ý nên chất
lượng giờ dạy còn hạn chế. Từ thực tế trên, qua quá trình giảng dạy, khi thấy học sinh
thường sai đề một cách đáng tiếc.Với mong muốn có một đóng góp nhỏ bé trong việc
giáo dục học sinh phát triển toàn diện; nâng cao năng lực sư phạm cho bản thân. Xuất
phát từ những suy nghĩ trên, tôi chọn nghiên cứu đề tài : “ Hướng dẫn học sinh tìm hiểu

đề, tìm ý, chọn lọc và sắp xếp ý khi làm một bài Tập làm văn.”
I.2. Mục đích, nhiệm vụ đề tài:
Ngày nay khi đất nước phát triển môn Tiếng Việt nói chung và phân môn Tập làm
văn nói riêng được giáo dục quan tâm và đầu tư đúng mức. Tiếng Việt không chỉ để học
làm ngôn ngữ giao tiếp mà Tiếng Việt còn là nơi cho học sinh những hiểu biết về thiên
nhiên, xã hội và con người, cung cấp vốn từ, tăng cường khả năng diễn đạt, trang bị một
số hiểu biết ban đầu về tác phẩm văn học và góp phần rèn luyện nhân cách con người cho
học sinh.
Đối với học sinh lớp 4+5 là giai đoạn tiếp thu kiến thức khá cao, yêu cầu của môn
Tiếng việt hết sức quan trọng, trong đó phân môn Tập làm văn đóng vai trò chủ chốt nên
giáo viên cần chú ý quan tâm đến việc rèn luyện các kỹ năng cơ bản từ đó tiếp tục bồi
dưỡng cho học sinh tình yêu Tiếng Việt và hình thành thói quen giữ gìn sự trong sáng,
giàu đẹp của Tiếng Việt, góp phần hình thành nhân cách con người Việt Nam xã hội chủ
nghĩa. Chính vì thế mục tiêu của đề tài là hướng dẫn học sinh cách tìm hiểu đề, tìm ý,
chọn lọc và sắp xếp ý khi làm một bài Tập làm văn. Dựa vào việc tìm hiểu thực trạng
của việc giảng dạy và học tập giờ tìm hiểu đề, quan sát tìm ý cho bài Tập làm văn hiện
nay, tôi có một số suy nghĩ về việc hướng dẫn học sinh biết cách tìm hiểu đề, quan sát,
tìm ý một cách tích cực có hiệu quả tiến tới học sinh có khả năng nói và viết tốt hơn.
Với những mục đích, nội dung nghiên cứu của đề tài trên và những kiến thức thu
nhặt được từ quá trình giảng dạy, kết hợp với tham khảo qua sách báo, tài liệu, bản thân
tôi đã tìm hiểu tình hình học tập phân môn Tập làm văn lớp 4+5 ở Trường tiểu học Phú
Lộc qua việc rèn luyện hình thành các kĩ năng của học sinh. Nhằm góp phần nâng cao
chất lượng học tập phân môn Tập làm văn cho học sinh lớp 4+5.
I.3. Đối tượng phạm vi nghiên cứu:
Vì thời gian nghiên cứu có hạn nên đối tượng nghiên cứu của đề tài là các em học sinh
lớp 4+5 Trường Tiểu Học Phú Lộc.
I.4.Giới hạn phạm vi nghiên cứu:
Từ thực tế trên, qua quá trình giảng dạy, khi thấy học sinh thường sai đề một cách
đáng tiếc. Với mong muốn có một đóng góp nhỏ bé trong việc giáo dục học sinh phát
triển toàn diện; nâng cao năng lực sư phạm cho bản thân. Tôi đã tìm hiểu nguyên nhân và

bổ cứu trong cách dạy của mình. Sau đây là những bước nhằm giúp học sinh làm bài một
cách có chất lượng qua “Tìm hiểu đề, tìm ý, chọn lọc và sắp xếp ý” trước khi làm một
bài Tập làm văn hoàn chỉnh của lớp 4+5.
I.5. Phương pháp nghiên cứu:
Dùng phương pháp tổng kết kinh nghiệm, ngoài ra còn sử dụng một số phương pháp
sau:
- Phương pháp điều tra.
- Phương pháp nghiên cứu sản phẩm ( Nghiên cứu bài làm của các em).
- Phương pháp trò chuyện.
- Phương pháp nghiên cứu tài liệu: Đọc, tham khảo tài liệu qua sách báo,
- Khảo sát tình hình thực tế, dự giờ thăm lớp.
- Phương pháp thực hành, so sánh đối chiếu,….
II. PHẦN NỘI DUNG:
II.1. Cơ sở lí luận:
Trong thực tế bài làm của học sinh thường không xuất sắc vì rơi vào các trường hợp
sau: sai đề hoàn toàn; bài làm dàn trãi, không thể hiện được trọng tâm yêu cầu của đề ra;
bài làm phiến diện, thiếu cân đối (ý trọng tâm thì lướt qua còn ý phụ lại đi sâu hơn); bài
làm đúng yêu cầu nhưng ý nghèo, nông cạn,… Nguyên nhân chính của những sai sót này
là do học sinh không chịu tìm hiểu kỹ đề, tìm và chọn lọc ý mà chỉ đọc qua quýt rồi làm
bài trực tiếp chứ không thông qua làm nháp. Không chỉ do học sinh lười tìm hiểu đề mà
thực chất do giáo viên chúng ta không chú trọng đến khâu này, không trực tiếp hướng
dẫn và kiểm tra một cách nghiêm túc, chặt chẽ đối với học sinh cho nên các em không có
thói quen tìm hiểu đề, tìm ý. Thậm chí, một số giáo viên có ý thức chú trọng khâu này
nhưng lại lúng túng chưa tìm ra biện pháp hướng dẫn cho học sinh xâm nhập đề ra nên đã
bỏ qua bước quan trọng bậc nhất này. Tìm hiểu đề, tìm ý, chọn và sắp xếp ý khi làm một
bài văn là khâu đầu tiên quan trọng nhất quyết định đúng sai trong quá trình làm bài. Đặc
biệt, đối với học sinh tiểu học khâu này lại càng cần thiết vì các em còn nhỏ, ngây thơ
trong cách học, cách hiểu, cách làm bài.
II.2. Thực trạng:
a/ Thuận lợi - Khó khăn:

* Thuận lợi:
+ Về phía giáo viên:
- Trong quá trình dạy học bản thân cũng như các giáo viên khác luôn được Nhà trường
quan tâm tạo điều kiện hỗ trợ cho công tác dạy học. Đội ngũ giáo viên Nhà trường có tay
nghề cao là điều kiện thuận lợi để giáo viên dự giờ học hỏi kinh nghiệm. Học sinh có đầy
đủ SGK và Giáo viên có đầy đủ sách hướng dẫn , được học về cách sử dụng các phương
tiện dạy học hiện đại. Bản thân giáo viên yêu nghề, có năng lực sư phạm.
- Giáo viên nhiệt tình, tâm huyết với công việc giảng dạy, hết lòng yêu thương trẻ. Quan
tâm và hiểu tâm lí của từng học sinh trong lớp, nắm được sức học của từng em để từ đó
có hướng rèn luyện đúng đắn, tạo hứng thú học văn cho các em.
- Giáo viên nắm rõ yêu cầu của việc đổi mới phương pháp một cách cơ bản, việc sử dụng
đồ dùng dạy học tương đối có hiệu quả.
- Sự chỉ đạo của chuyên môn PGD, trường, tổ khối có vai trò tích cực giúp giáo viên đi
đúng nội dung, chương trình phân môn Tập làm văn.
- Qua các tiết dạy mẫu, các cuộc thi, hội thao đã có nhiều giáo viên thành công khi dạy
Tập làm văn.
- Qua các phương tiện thông tin đại chúng, ti vi, đài, sách báo giáo viên tiếp cận với
phương pháp đổi mới Tập làm văn thường xuyên hơn.
- Tài liệu giảng dạy của thư viện nhà trường phong phú, phù hợp với từng đối tượng học
sinh.
+ Về phía học sinh:
- Đa số học sinh được sự quan tâm chăm sóc của gia đình. Được giáo dục trong môi
trường lành mạnh, trong xã hội tiến bộ và phát triển. Các em đều có động cơ học tập
đúng đắn, luôn muốn tìm tòi, khám phá thế giới muôn màu, muôn vẻ xung quanh. Sự
quan tâm của phụ huynh học sinh cũng góp phần nâng cao chất lượng phân môn Tập làm
văn nói riêng và môn Tiếng việt nói chung.
- Học sinh lớp 4+5 phần lớn đã đọc thông viết thạo, có cố gắng trong quá trình tiếp thu
bài cũng như hình thành và rèn luyện kĩ năng cho mình. Một số học sinh có khả năng tiếp
thu nhanh kiến thức, ý thức tốt trong việc tìm hiểu đề kĩ, quan sát, tìm và chọn lọc ý khi
làm một bài văn.

- Các em rất giàu tư duy sáng tạo, mỗi em đều có những sở trường riêng. Ở lứa tuổi các
em rất thích tỏ ra mình là một người lớn, biết vâng lời, luôn luôn lắng nghe, ham học
hỏi,say mê tìm tòi,hồn nhiên, ngây thơ, trong sáng. Các em thường thể hiện nét ngộ
nghĩnh đáng yêu và cảm nhận thế giới xung quanh theo từng cách riêng với trí tưởng
tượng không giống nhau.
- Các em học sinh đều được học 2 buổi/ngày. Buổi sáng học lý thuyết và buổi chiều được
luyện tập củng cố để khắc sâu kiến thức. Từ đó giúp các em có khả năng sử dụng thành
thạo các bài tập thực hành và áp dụng linh hoạt vào các phân môn khác.
* Khó khăn:
- Do đặc điểm lứa tuổi học sinh giai đoạn này thường tiếp thu tốt nhưng cũng nhanh
quên; các em còn ngại khó, hễ gặp vấn đề hơi khó là muốn dừng lại mà phân môn Tập
làm văn lại là môn đòi hỏi tính cần cù, nhẫn nại cao.
- Trong trường có học sinh của ba dân tộc khác nhau, nhìn chung khả năng tiếp thu không
đồng đều, một số học sinh vốn ngôn ngữ Tiếng việt hạn chế nên đã ảnh hưởng nhiều đến
khả năng tạo lập văn bản của các em.
- Đối với học sinh vùng sâu, vùng xa điều kiện để các em phát triển về giao tiếp còn hạn
chế không được mở rộng như thành thị, học sinh chưa nhạy bén trong va chạm, vốn sống
của các em chưa thật phong phú.
- Ý thức học tập của một số em còn hạn chế. Bên cạnh đó học sinh với lối tư duy cụ thể,
khả năng tư duy trừu tượng chưa cao, chưa có ý thức tự giác học bài ở nhà, còn trông chờ
vào sự giúp đỡ của giáo viên nên kết quả học tập chưa cao.
- Một số phụ huynh chưa thực sự quan tâm đến con em mình khi cuộc sống còn gặp
nhiều khó khăn, vất vả, còn có quan điểm '' trăm sự nhờ nhà trường, nhờ thầy cô'' cũng
làm ảnh hưởng đến chất lượng học tập các môn nói chung và Tập làm văn nói riêng.
b/ Thành công – Hạn chế:
* Thành công: Tất cả: Tìm hiểu đề bài, tìm, chọn, sắp xếp ý là quá trình hoạt động của
trí óc giúp cho học sinh làm bài không lạc đề, bài làm trở nên chặt chẽ và nổi bật trọng
tâm, đầy đủ và phong phú - bài viết hấp dẫn mang phong cách riêng chứ không rập
khuôn theo một khuôn mẫu. Chính vì vậy khi áp dụng phương pháp này trong phân môn
Tập làm văn thì khả năng phát triển của học sinh đạt hiệu quả cao hơn.

* Hạn chế:
+ Giáo viên:
- Việc vận dụng dạy học tích hợp chưa được giáo viên vận dụng triệt để nên lượng kiến
thức, kĩ năng cung cấp cho các em trong một tiết Tập làm văn thường rất lớn so với thời
gian, nhiều lúc dẫn đến tình trạng quá tải trong tiết học.
- Giáo viên đã có nhiều cố gắng trong việc đổi mới phương pháp dạy học nhưng đôi khi
cũng ngại không dám “thoát li” các gợi ý của sách giáo khoa, sách tham khảo vì sợ sai và
không đủ thời gian cho một tiết học.
+ Học sinh:
- Học sinh chưa vận dụng được các kiến thức, kĩ năng đã học trong các phân môn của
Tiếng Việt nên các em còn gặp một số khó khăn sau:
+ Chương trình Tiếng Việt mới có rất nhiều ưu điểm trong việc phát huy sáng tạo của học
sinh nhưng lại tương đối nặng đối với đối tượng học sinh trung bình, yếu.
+ Đôi lúc, do nhiều nguyên nhân, một số giáo viên vẫn lạm dụng phương pháp “làm
mẫu” đối với học sinh trung bình, yếu, từ đó dẫn đến tình trạng học sinh “coppy” nhau
hoặc học thuộc bài văn mẫu.
+ Thời gian quy định đối với một tiết học cũng là một trong những nguyên nhân ảnh
hưởng đến việc dạy Tập làm văn trong nhà trường Tiểu học.
+ Trong các lớp vẫn còn rải rác một số học sinh yếu, cá biệt, có học sinh đọc chưa thông,
viết chưa thạo. Đây là một trở ngại lớn cho việc “tìm hiểu đề, tìm ý, chọn lọc, sắp xếp ý”
của các em.
+ Kĩ năng làm văn của các em học sinh yếu hầu như không có. Các em chưa biết cách
tìm hiểu đề, quan sát, tìm ý,… thực hiện làm một bài văn chưa đúng quy trình, chưa biết
cách chọn lọc các chi tiết miêu tả đặc sắc để đưa vào bài văn, làm cho bài văn thành “một
mớ hỗn độn” của các chi tiết hoặc là thành “một bản liệt kê” với rất nhiều chi tiết.
- Với học sinh khá, giỏi, việc dạy học Tập làm văn gặp một số tồn tại sau:
+ Do trong lớp có nhiều đối tượng học sinh nên giáo viên thường sử dụng phương pháp
làm mẫu để tạo đà giúp học sinh trung bình, yếu làm văn. Phương pháp này giúp học
sinh yếu có thể làm được bài bằng những gợi ý. Tuy nhiên, một số học sinh học được lại
thường hay bắt chước các câu, đoạn văn mẫu nên nhiều bài làm có các câu, đoạn giống

nhau.
+ Có sự chênh lệch rất lớn về trình độ của học sinh khá, giỏi và học sinh trung bình, yếu
nên giáo viên rất khó sử dụng các phương pháp “hiện đại” để có thể thực hiện tốt nhiệm
vụ giáo dục. Nếu chú ý đến học sinh khá, giỏi thì sẽ bỏ qua học sinh trung bình, yếu.
Nhưng nếu tập trung vào học sinh trung bình, yếu, kiên trì với đối tượng này đạt được
yêu cầu bài văn thì lại ảnh hưởng đến sự phát triển của số học sinh khá, giỏi.
+ Một khó khăn nữa là nhiều học sịnh viết chữ chưa đẹp, nếu không nói là rất xấu, sai
chính tả. Nhiều bài văn có chữ viết lem nhem, đầy vết bẩn. Với một bài văn đầy lỗi chính
tả, tẩy xoá thì việc đọc lại bài, chau chuốt câu văn, sửa ý, sửa từ quả là khó khăn, gian
khổ.
c/ Mặt mạnh- Mặt yếu
* Mặt mạnh:
Do chú trọng khâu này nên đã khắc phục được tình trạng lạc đề hoặc làm bài dàn trãi.
Đối với những em yếu, trung bình thì bài làm đã đúng trọng tâm. Đối với những em khá,
giỏi thì rất phong phú về ý, sâu sắc về nội dung, chặt chẽ trong lập luận. Do vậy, có một
phần không nhỏ cho thành công của học sinh trong mùa thi.
* Mặt yếu:
Còn có nhiều học sinh đọc chưa thông, viết chưa thạo nên khi làm bài văn không tìm
hiểu sâu sát được vấn đề. Vì vậy bài làm của các em thường sai đề một cách đáng tiếc.
d/ Các nguyên nhân, các yếu tố tác động:
- Các bài Tập làm văn trong sách giáo khoa của học sinh còn hướng dẫn một cách chung
chung, thiếu cụ thể, khó hiểu, chưa gây hứng thú học tập cho các em.
- Có một số giáo viên chuẩn bị bài chưa chu đáo nên khi lên lớp hướng dẫn học sinh tìm
hiểu đề, quan sát chưa kỹ, cho nên học sinh chưa biết cách tìm và chọn lọc ý một cách
hợp lí,…
- Học sinh chưa biết ghi chép những gì mình quan sát được một cách rõ ràng, tỉ mỉ, chưa
biết chọn lọc, sắp xếp các ý mà mình đã quan sát được theo trình tự thời gian, không gian
bằng các giác quan của mình.
- Học sinh thiếu sự tưởng tượng, ít cảm xúc về đối tượng trong đề bài. Không quan sát
theo đúng yêu cầu. Vốn ngôn ngữ còn quá ít ỏi , chưa biết dùng từ đặt câu, viết văn còn

sai lỗi ngữ pháp và lỗi chính tả quá nhiều,
Những nguyên nhân trên đã ảnh hưởng không nhỏ tới chất lượng học tập của các em.
Chính vì vậy tôi đã chú trọng việc hướng dẫn học sinh phải tìm hiểu đề kĩ, quan sát, chọn
và sắp xếp ý trước khi làm một bài Tập làm văn.
e/ Phân tích đánh giá các vấn đề về thực trạng mà đề tài đã đặt ra.
Dựa vào việc tìm hiểu thực trạng của học sinh qua các bài kiểm tra khi viết một bài
văn hoàn chỉnh. Tôi có một số suy nghĩ về việc hướng dẫn học sinh biết quan sát tìm ý
một cách tích cực có hiệu quả tiến tới các em có khả năng nói và viết tốt hơn.
Môn tập làm văn có nhiệm vụ chủ yếu là dạy học sinh biết sử dụng các ngôn bản khi
nói và cũng như khi viết. Vốn hiểu biết của các em thể hiện qua kết quả các bài kiểm tra
viết. Qua bài viết hoặc nói của các em thể hiện rõ sự hiểu biết về thế giới xung quanh, đời
sống tinh thần, trình độ nhận thức của các em.
Tìm hiểu đề, quan sát, tìm ý, chọn lọc ý là hướng dẫn học sinh đọc kĩ đề bài, tìm ra
được yêu cầu chính của đề, để học sinh không đi lạc hướng trong lúc viết. Tiếp đó tổ
chức cho học sinh quan sát đối tượng miêu tả là một công việc hết sức quan trọng trong
khi dạy môn TLV. Trên cơ sở quan sát, các em có thể ghi nhớ các hình ảnh đặc trưng,
những đặc điểm nỗi bật của vật được quan sát đã gây ấn tượng và cảm xúc cho các em.
Nhũng hình ảnh đó được ghi lại theo trình tự thời gian và không gian bằng các giác quan,
từ đó tập cho các em thói quen tự giác tích cực trong việc tìm hiểu đề, quan sát, tìm,
chọn, sắp xếp ý thành một dàn bài logic. Đây là bước đầu tiên khi thực hành làm một bài
TLV.
Tuy nhiên thực trạng hiện nay cho thấy, rất ít giáo viên cũng như học sinh có thể nhận
thức được tầm quan trọng của việc đọc kỹ đề, quan sát, tìm, chọn và sắp xếp ý trong quá
trình làm một bài TLV. Do đó bài viết của tôi nhằm nêu rõ hơn về tầm quan trọng của
vấn đề trên cũng như kiến nghị một số giải pháp để giải quyết như sau.
II.3. GIẢI PHÁP, BIỆN PHÁP
a. Mục tiêu của các giải pháp, biện pháp:
- Hướng dẫn học sinh đọc kỹ đề ra.
- Hướng dẫn và yêu cầu học sinh đặt câu hỏi tìm trọng tâm đề ra.
- Hướng dẫn, yêu cầu học sinh đặt câu hỏi tìm ý.

- Hướng dẫn, yêu cầu học sinh đặt câu hỏi chọn lọc và sắp xếp ý.
b. Nội dung và cách thức thực hiện giải pháp biện pháp:
+ Tìm hiểu đề: Đọc kỹ đề ra (Đọc nhiều lần, đọc theo từng mức độ khác nhau, vừa
đọc vừa suy nghĩ, cân nhắc từng chữ, từng ý trong đề ra)
- Đọc thầm: Đây là bước đầu tiên tiếp xúc với đề ra nên yêu cầu học sinh thật tập trung
chú ý. Giáo viên yêu cầu cả lớp im lặng nhìn lên đề ra ghi trên bảng và đọc kỹ bằng mắt
cho quen chữ, quen cách ngắt, nghỉ trong từng câu, từng vế của đề ra. Tất nhiên, đây là
lúc giáo viên đọc đề cho các em nghe.
- Đọc to: Yêu cầu vài em đứng dậy đọc to đề cho cả lớp nghe, trong lúc đó, lớp vẫn đọc
thầm bằng mắt theo bạn.
- Đọc diễn cảm: Đây là khâu rất quan trọng trong quá trình đọc đề, tìm hiểu đề. Diễn cảm
ở đây không phải ngân nga lên bổng xuống trầm mà là đọc rõ, biết ngắt, nghỉ, nhấn giọng
ở những từ ngữ quan trọng (Giáo viên đọc một lần, yêu cầu hai đến bốn em đọc). Qua
đọc, ý của đề ra sẽ rõ ràng, các trọng tâm yêu cầu rất dễ nhận rõ, giúp học sinh thâm nhập
đề ra một cách dễ dàng nhanh chóng.
Giáo viên có thể hỏi: theo em, nên ngắt, nghỉ hơi ở chổ nào? Nhấn giọng ở những từ ngữ
nào? Vì sao? (Có thể cho vài em đọc lại đúng ngữ điệu).
Tóm lại, đọc kỹ đề là bước đầu tiên quan trọng nhất giúp các em nghe, hiểu, thâm nhập
đề ra một cách chắc chắn nhất. Nhưng mới chỉ đọc thì chưa đủ mà trong quá trình đọc
phải kết hợp vừa đọc vừa suy nghĩ, cân nhắc từng chữ, từng từ để xác định mối quan hệ
giữa các từ ngữ, các vế trong đề ra, đặc biệt là cần đặt câu hỏi để xác định trọng tâm yêu
cầu của đề mà ta sẽ nói ở phần tiếp theo.
+ Xác định trọng tâm yêu cầu của đề ra:
Nếu không xác định trọng tâm yêu cầu của đề thì học sinh sẽ làm sai đề hoăc bài làm của
các em sẽ rơi vào dàn trãi hoặc phiến diện. Học sinh không hiểu đề hay chỉ hiểu một cách
mơ màng mà không biết yêu cầu chính của đề ra.
Muốn xác định đúng trọng tâm của đề ra, yêu cầu các em đặt câu hỏi: Đề yêu cầu chúng
ta phải làm gì? (tả, thuật hay kể?). Đối tượng nào? (Cảnh, vật, người hay đồ vật? ), yêu
cầu: tả, thuật hay kể về cái gì là chính? Muốn trả lời chính xác câu hỏi sau cùng, giáo
viên yêu cầu các em phải suy nghĩ, cân nhắc từng chữ, từng từ, vì có những dạng đề chỉ

khác nhau một chữ, thậm chí có khi chỉ một dấu phẩy.
Ví dụ 1:
a/ Bà em trồng rau. Hãy tả lại
b/ Bà, em trồng rau. Hãy tả lại
Nếu không tinh ý, không nhạy bén sẽ rất khó xác định. Muốn học sinh hiểu, nắm vững
cách đặt câu hỏi tìm hiểu trọng tâm của đề ra, giáo viên phải
trực tiếp đưa ra những đề có sự khác nhau cụ thể cho học sinh xác định trực tiếp.
Dạng đề thứ nhất: khác một dấu phẩy dẫn đến khác nội dung. Đó là dạng như hai đề ở
ví dụ 1 đã nêu trên. Đề a, yêu cầu tả một minh bà đang trồng rau. Đề b, yêu cầu tả cả bà,
tả cả cháu đang trồng rau.
Dạng đề thứ hai : Khác một chữ dẫn đến nội dung yêu cầu bài làm hoàn toàn khác nhau.
Ví dụ 2:
a/ Tả làng em sau cơn bão.
b/ Tả làng em trong cơn bão.
Ở đây, yêu cầu học sinh đọc kỹ đề và cân nhắc từng chữ, qua sự gợi ý của giáo viên, ở
hai đề trên về số lượng từ có khác nhau không? Về đối tượng có khác nhau không?
(không khác vì cùng tả "làng em").
Vậy, khác nhau ở điều gì? (khác ở ý nghĩa qua hai chữ "sau","trong"),"Tả làng em sau
cơn bão" tức là tả làng em khi bão đã như thế nào? (bão đã tan tức là chỉ còn lại hậu quả
của bão gây nên cho làng em). Còn "làng em trong cơn bão" thì sao? (tức là làng em đang
bị bão hoành hành…). Cả hai đề cùng tả "làng em" nhưng nội dung tả có giống nhau
không ? Vậy do đâu mà có sự khác nhau về trọng tâm yêu cầu đó? Qua hai đề trên, ta
thấy nhiều lúc từ ngữ đóng vai trò gì trong đề văn? (Quyết định nội dung chính trong bài
làm). Bỏ sót từ ngữ hoặc không hiểu từ, ngữ sẽ dẫn đến sai trọng tâm yêu cầu. Do đó ta
phải cân nhắc từng chữ.
Dạng đề thứ ba: đảo từ ngữ dẫn đến khác nhau về nội dung:
Ví dụ 3:
a/ Tả quê em chiều mưa.
b/ Tả chiều mưa quê em.
Sau khi giúp học sinh nhận định: cả hai đề không khác về số lượng chữ và đều nói đến

"chiều mưa", "quê em" và cùng yêu cầu miêu tả nhưng vị trí các ngữ được đảo lại.
Qua sự đảo lại như vậy giúp em hiểu trọng tâm yêu cầu của mỗi đề.
Đề a: Yêu cầu tả "chiều mưa" là chính, hay tả "quê em" là chính? (tả "quê em" là chính:
Tức là tả cảnh, người, vật "quê em" lúc trời mưa).
Đề b: Tả cảnh nào là chính? (Cảnh "chiều mưa", tức là cảnh mưa như thế nào? Âm thanh,
màu sắc, mức độ gió ra sao? Sấm? Chớp?… Mưa làm cho cảnh vật ra sao?
Sau đó, giáo viên cung cấp hai đoạn văn miêu tả (Viết lên bảng).
Giáo viên hỏi học sinh : Theo em đoạn văn nào tả "quê em chiều mưa" đoạn văn nào tả
"chiều mưa quê em"? qua trả lời của học sinh, giáo viên giúp các em nắm vững hơn về sự
khác nhau trên.
Với những dạng đề trên, nếu học sinh hấp tấp thiếu bình tỉnh sẽ rất dễ sai đề. Nhất là khi
các em được làm một đề (đề a hoặc đề b). Đến khi làm bài kiểm tra, gặp đề còn lại là các
em sẽ lướt qua đề rồi viết y như đã làm bài ở đề trước. Chính vì điều này nên giáo viên
lưu ý các em phải chú ý cân nhắc từng chữ từng từ, không ghi sai hoặc bỏ sót từ ngữ nào
và phải thận trọng khi gặp dạng đề tương tự đề mình đã làm, giúp các em cảnh giác để
tránh những sai lầm đáng tiếc.
Giữa đọc kỹ đề và đặt câu hỏi xác định đề là một yêu cầu quan trọng phải tiến hành cùng
một lúc: vừa đọc kỹ đề vừa cầm bút gạch chân các từ ngữ quan trọng trong đề ra. Trong
óc vừa hình thành câu hỏi thì câu trả lời ghi vào giấy nháp. Hai vấn đề đó không thể tách
rời nhau. Với học sinh tiểu học, giáo viên cần hướng dẫn từng chữ, từng cách đặt câu hỏi,
cách ghi giấy nháp như thế nào, ba dạng đề trên cũng là ba dạng hướng dẫn luyện tập tìm
hiểu đề cho các em. Sau khi đã tìm hiểu, xác định được trọng tâm yêu cầu của đề ra, tiến
hành bước 2: tìm và chọn lọc, sắp xếp ý. Đây là khâu giúp các em hình thành được trọng
tâm bài văn trên dạng ý đầy đủ nên cần hướng dẫn học sinh câu hỏi phù hợp với từng thể
loại, từng dạng đề để học sinh áp dụng cho từng đề cụ thể.
+ Tìm ý
Thông thường học sinh miêu tả hoặc kể, thuật lại một cách chung chung đại khái mà
thiếu những yếu tố riêng, cụ thể.
Ví dụ 4:
Ở lớp 4:

Tả cây bàng thì: lá bàng to, màu xanh…
Tả cây chuối tiêu: lá chuối màu xanh, rất to…
Cây tre: lá tre màu xanh rung rinh trước gió…
Thực chất, cây nào cũng có lá màu xanh hoặc rất nhiều cây lá to, màu xanh, có thân,
cành, cội rễ… phần lớn có hoa, quả…
Hoặc ở lớp 5: Tả người: ai cũng có đầu, chân, tay, mặt mũi… cho nên, đa số học sinh làm
chung chung.
Vậy, hệ thống câu hỏi tìm ý, giáo viên phải hướng dẫn làm thế nào để các em linh hoạt
sao cho phù hợp với yêu cầu đề, qua đó, phân biệt được cây này với cây kia, con này với
con kia, người này với người khác.
Trong phần này giáo viên cũng phải cho một số đề cụ thể để vừa làm ví dụ vừa luyện tập
tìm ý:
Ví dụ 5:
a/ Tả con trâu.
b/ Tả con mèo.
Giáo viên ghi 2 đề thành 2 cột trên bảng để hệ thống các ý tìm hiểu song song nhau nhằm
giúp các em nhận thấy được sự khác nhau giữa các loài vật (giáo viên yêu cầu các em nêu
câu hỏi và trả lời, lớp nhận xét bổ sung, giáo viên chốt lại, ghi bảng).
Câu hỏi bao quát: lông mèo màu gì? Dày hay thưa? Mềm hay cứng? Lông trâu có giống
lông mèo không? Mèo thì ta có nhìn thấy da không? Còn trâu thì sao? Da trâu màu gì?
Đầu mèo như thế nào? Tai ra sao? Còn mắt mèo? Mũi, miệng? Đầu, tai, mắt, mũi miệng
của trâu khác của mèo như thế nào? Mỗi câu trả lời đúng của học sinh, giáo viên ghi
bảng theo 2 cột để học sinh dễ phân biệt.
Sau khi hướng dẫn học sinh tìm hiểu theo hệ thống câu hỏi, giáo viên có thể kết luận: "loài
vật đa số có đầu, thân, lông, chân, đuôi…nhưng mỗi loài mang những nét đặc điểm riêng
biệt. Cây cối, con người cũng thế. Cho nên chúng ta cần tìm ý tả thật cụ thể để làm toát lên
những nét riêng biệt đó".
Khi đã làm hết ý, giáo viên gợi ý tiếp: Còn ý nào nữa không? Để buộc các em suy nghĩ
và liệt kê hết các ý cần tả, cần thuật lên giấy nháp. Sau đó giáo viên hệ thống lại bằng
những câu hỏi: đối với dạng đề miêu tả thì các câu hỏi phải nhằm vào cảnh gì? Bộ phận,

đường nét gì? Màu sắc, hương vị, âm thanh, hoạt động như thế nào?
Đối với tường thuật: Việc gì? Làm việc gì trước, làm việc gì sau? Làm như thế nào? Các
thao tác ra sao? Âm thanh? Động tác? Suy nghĩ? Tâm trạng? Và cảnh vật xung quanh
như thế nào?
Đối với kể chuyện: Diễn biến câu chuyện ra sao? Cần thể hiện các chi tiết như thế nào? Diễn
biến tâm lý nhân vật được bộc lộ qua những hành động ra sao? Hoặc nhân vật sẽ xử lý như
thế nào trước những tình huống? Tất nhiên, giáo viên yêu cầu học sinh phải có vở nháp để
ghi lại những ý trả lời đó.
Luyện tập: giáo viên cho 1 đề cụ thể. Yêu cầu cả lớp thầm đặt câu hỏi trong vở nháp (một
bên là câu hỏi, một bên là câu trả lời). Sau đó, gọi vài em trình bày phần câu hỏi - trả lời;
giáo viên ghi các ý lên bảng - gọi một số học sinh bổ sung những ý còn thiếu - giữ
nguyên hệ thống các ý đó để làm ví dụ minh họa cho nội dung tiếp theo.
+ Chọn lọc ý
Sau khi đã thống kê toàn bộ ý đã tìm được lên vở nháp (giáo viên ghi các ý lên bảng),
giáo viên hướng dẫn học sinh tập chọn ý theo hệ thống câu hỏi: theo các em, những ý
kiến trên, ý nào không quan trọng cần lược bỏ? Ý nào cần tả (hoặc thuật, kể…) lướt qua
vài ba câu? Ý nào cần tập trung tả (hoặc thuật, kể…) kỹ sâu hơn? Tại sao lại không tả
(hoặc thuật, kể…) hết toàn bộ? Tả (hoặc thuật, kể…) một số cảnh (người, vật, sự việc…)
và tả kỹ (…) như vậy nhằm mục đích gì?
Khi học sinh trả lời xong, giáo viên tổng hợp, bổ sung thêm: nếu tất cả các cảnh (hoặc bộ
phận trong 1 cây, 1 người, 1 con vật, 1 đồ vật) hoặc việc làm, thao tác trong công việc cụ
thể đều được tả (hoặc thuật, kể…) một cách đầy đủ, kỹ càng, chi tiết thì: bài làm sẻ dàn
trãi, lan man, dài dòng gây nhàm chán và mất thời gian; nếu chỉ lướt qua tất cả thì bài làm
sẽ nông cạn, hời hợt, thiếu sâu sắc, không cô đọng. Vậy nên, cần chọn lọc ý, xác định ý
nào không quan trọng cần bỏ hoặc lướt qua vài câu, ý nào quan trọng làm nổi bật trọng
tâm yêu cầu đề thì xoáy sâu hơn để bài văn trở nên cô đọng, hấp dẫn.
+ Sắp xếp ý
Sau khi đã chọn lọc, cần có sự sắp xếp ý xem ý nào (cảnh nào, bộ phận nào hoặc sự việc,
thao tác nào?) cần viết trước, ý nào (…) cần viết sau sao cho hợp lý và có tính thuyết
phục. Vấn đề sắp xếp ý cần có sự linh hoạt tùy theo đề bài cụ thể, tùy theo góc độ quan

sát và chú ý của từng em đối với đối tượng của mình. Có em tả ngôi trường từ ngoài vào
nên ý tả cổng trường rồi đến sân trường, đến cột cờ… có em lại tả từ phòng học tả ra; có
em lại tả cột cờ trước… khi tả người lại tùy theo đối tượng người đó có thể theo nghề
nghiệp, công việc, hoặc tuổi trẻ… để chọn điểm nào để tả trước. Không nên theo khuôn
mẫu, công thức nhất định từ đầu đến chân.
Ví dụ 6: Tả bạn học sinh đang đá bóng thì nên chọn tả hoạt động của đôi chân, vì lúc này
chân nổi bật nhất; hoặc tả ông em đang sửa vườn rau thì tả đôi tay trước. Có khi tả người
già thì có thể tả mái tóc bạc trắng trước cũng có thể da nhăn nheo hay từ giọng nói phều
phào, từ đôi tay run run… tùy theo chủ đích của người tả.
Tất cả: tìm, chọn, sắp xếp ý là quá trình hoạt động của trí óc giúp cho bài làm trở nên chặt
chẽ và nổi bật trọng tâm, đầy đủ và phong phú - bài viết hấp dẫn mang phong cách riêng
chứ không rập khuôn theo một khuôn mẫu.
+ Luyện tập tổng hợp:
Luyện tập tổng hợp là yêu cầu không thể thiếu sau khi hướng dẫn các em theo những quy
trình trên. Ngoài những đề luyện tập minh họa cho mỗi phần, giáo viên ra 1 bài tập tổng
hợp, yêu cầu các em thực hiện đầy đủ các bước đã hướng dẫn.
Cần lưu ý các em, quá trình đặt câu hỏi là quá trình diễn ra trong óc, không ghi vào giấy
nháp mà chỉ ghi những câu trả lời vào giấy nháp thôi.
+ Giáo án thực nghiệm: Tập làm văn lớp 5

Bài: LUYỆN TẬP TẢ CẢNH
Tiết 1 Tuần 8
I. Mục tiêu:
1. Kiến thức: Biết lập dàn ý cho bài văn miêu tả một cảnh đẹp ở địa phương - Một
dàn ý với các ý riêng của mỗi học sinh.
2. Kĩ năng: Biết chuyển một phần trong dàn ý đã lập thành đoạn văn hoàn chỉnh
(thể hiện rõ đối tượng miêu tả, trình tự miêu tả, nét đặc sắc của cảnh; cảm xúc của người
tả đối với cảnh).
3. Thái độ: Giáo dục HS ý thức được trong việc miêu tả nét đặc sắc của cảnh, tả
chân thực, không sáo rỗng.

II. Chuẩn bị:
- Thầy: Giấy khổ to, bút dạ - Bảng phụ tóm tắt những gợi ý giúp học sinh lập dàn ý.
- Trò: Một số tranh ảnh minh họa cảnh đẹp của đất nước.
III. Các hoạt động:
HOẠT ĐỘNG CỦA GIÁO VIÊN HOẠT ĐỘNG CỦA HỌC SINH
1.Bài cũ: - Kiểm tra việc chuẩn bị bài
ở nhà của học sinh.
2.Bài mới:
a/Giới thiệu bài mới
Các em đã quan sát một cảnh đẹp của
địa phương. Trong tiết học luyện tập
tả cảnh hôm nay, các em sẽ lập dàn ý
cho bài văn miêu tả cảnh đẹp ở địa
phương
b/ Phát triển các hoạt động:
* Hoạt động 1: Hướng dẫn học sinh
Tìm hiểu nắm chắc đề bài:
Phương pháp: Đàm thoại
- Giáo viên ghi đề bài lên bảng.
Đặt câu hỏi để gợi ý học sinh tìm ra
yêu cầu trọng tâm của đề bài.
- Thể loại
- Kiểu bài
- Đối tượng miêu tả
- Trọng tâm
- Cảnh đó diễn ra ở đâu? Lúc nào?
Giáo viên vừa gợi ý vừa gạch chân
các từ quan trọng của đề bài.
* Hoạt động 2: Học sinh trình bày
những điều đã quan sát được sắp xếp

thành ý:
Phương pháp quan sát, thực hành
Giáo viên vừa gợi ý HS vừa đặt câu
hỏi
- Đã quan sát tỉ mỉ chưa?
- Hoạt động lớp
- Học sinh theo dõi, trả lời.
- Các bạn nhận xét, bổ sung nếu cần
thiết.
- Hoạt động lớp
- Học sinh lần lượt trả lời
- Các bạn nhận xét, bổ sung nếu cần
- Đã sắp xếp theo trình tự hợp lý chưa?
- Đã có trọng tâm chưa?
- HĐ nào được tả chính?
- Đã chọn lọc nét tiêu biểu chưa?
- Đã bộc lộ được cảm xúc khi miêu tả
chưa?
- Hướng dẫn HS Tìm ý, chọn lọc ý, sắp
xếp ý
* Hoạt động 3: Lập dàn ý miêu tả một
cảnh đẹp của địa phương.
Phương pháp bút đàm
- Giáo viên phát bút dạ và phiếu học
tập cho các nhóm làm bài
- Giáo viên gợi ý
+ Dàn ý gồm mấy phần?
+ Dựa trên những kết quả quan sát,
lập dàn ý cho bài văn với đủ 3 phần.
- Giáo viên có thể yêu cầu học sinh

tham khảo bài.
+ Vịnh Hạ Long / 81,82: xây dựng
dàn ý theo đặc điểm của cảnh.
thiết
- Hoạt động nhóm
- 1 học sinh đọc yêu cầu
- Các nhóm làm bài
- Đại diện các nhóm trình bày.
- Các nhóm khác theo dõi nhận xét ,
đánh giá.
- 3 phần (Mở bài – Thân bài – Kết bài)
 Mở bài: Giới thiệu cảnh đẹp được
chọn tả là cảnh nào? Ở vị trí nào trên
quê hương? Điểm quan sát, thời điểm
quan sát?
 Thân bài:
+ Tây nguyên / 82,83: xây dựng dàn
ý theo từng phần, từng bộ phận của
cảnh.
 Giáo viên nhận xét, bổ sung
a/ Miêu tả bao quát:
- Chọn tả những đặc điểm nổi bật, gây
ấn tượng của cảnh: Rộng lớn - bát ngát
- đồng quê Việt Nam.
b/ Tả chi tiết:
- Lúc sáng sớm:
+ Bầu trời cao
+ Mây: dạo quanh, lượn lờ
+ Gió: đưa hương thoang thoảng, dịu
dàng đưa lượn sóng nhấp nhô

+ Cây cối: lũy tre, bờ đê òa tươi trong
nắng sớm.
+ Cánh đồng: liền bờ - ánh nắng trải
đều - ô vuông - nhấp nhô lượn sóng -
xanh lá mạ.
+ Trời và đất - hoạt động con người -
lúc hoàng hôn.
+ Bầu trời: mây - gió - cây cối - cánh
đồng - trời và đất - hoạt động người.
 Kết bài:
Cảm xúc của em với cảnh đẹp quê
hương
* Hoạt động 3: Dựa theo dàn ý đã
lập, viết một đoạn văn miêu tả cảnh
thiên nhiên ở địa phương
Phương pháp bút đàm + Phương pháp
phân tích, tổng hợp
- Giáo viên nhắc:
+ Nên chọn 1 đoạn trong thân bài để
chuyển thành đoạn văn.
+ Phần thân bài có thể gồm nhiều
đoạn hoặc một bộ phận của cảnh.
+ Trong mỗi đoạn thường có 1 câu
văn nêu ý bao trùm toàn đoạn. Các
câu trong đoạn phải cùng làm nổi bật
đặc điểm của cảnh và thể hiện được
cảm xúc của người viết.
- Giáo viên nhận xét đánh giá cao
những bài tả chân thực, có ý riêng,
không sáo rỗng.

* Hoạt động 4: Củng cố
Phương pháp: Đàm thoại
 Giáo viên đánh giá
- Học sinh lập dàn ý trên nháp - giấy
khổ to.
- Trình bày kết quả
- Hoạt động lớp, cá nhân
- 1 học sinh đọc yêu cầu
- Lớp đọc thầm, đọc lại dàn ý, xác
định phần sẽ được chuyển thành đoạn
văn.
- Học sinh viết đoạn văn
- Một vài học sinh đọc đoạn văn
- Lớp nhận xét
c/ Tổng kết - dặn dò:
- Về nhà hoàn chỉnh đoạn văn, viết
vào vở
- Chuẩn bị: Luyện tập tả cảnh: Dựng
đoạn mở bài - Kết luận.
- Nhận xét tiết học
- Hoạt động lớp
- Bình chọn đoạn văn giàu hình ảnh,
cảm xúc chân thực.
- Lớp nhận xét, phân tích
c/ Điều kiện để thực hiện giải pháp, biện pháp:
Quá trình này không chỉ có tác dụng riêng đối với môn Tập làm văn mà nếu áp dụng tốt,
biết triệt để vận dụng thì ngay tất cả các môn học khác nó đều phát huy tác dụng.
Giáo viên muốn thực hiện tốt quá trình này phải coi việc tìm hiểu đề, tìm ý, chọn và sắp
xếp ý là nguyên tắc không thể thiếu trong quá trình làm bài của học sinh. Tất cả các bài
tập làm văn của các em không thể thiếu phần này. Và trong phần này phải vạch từng ý,

có dấu hiệu nhấn mạnh ở ý trọng tâm, có số thứ tự mà các em sắp xếp trước khi làm thế
nào để rèn luyện một thói quen tốt cho các em trong khâu làm bài.
Muốn vậy giáo viên phải thật nghiêm khắc, kiên quyết, dứt khoát và có sự động viên kịp
thời trong kiểm tra, đánh giá, cho điểm ở bài làm của các em.
Khi chấm bài phải rà lại các ý trong bài làm xem có theo đúng trình tự các ý các em đã
chọn và sắp xếp ở phần tìm hiểu đề, tìm ý không. Nếu đúng, đánh giá cho điểm thực chất
cộng thêm điểm khuyến khích. Nếu không, yêu cầu về làm lại - giáo viên kiểm tra chưa
đạt vẫn yêu cầu làm lại - cho đến khi làm được mới thôi.