SKKN Thiết kế bản đồ tư duy trong dạy học Sinh học lớp 12

THIẾT KẾ BẢN ĐỒ TƯ DUY TRONG DẠY - HỌC SINH HỌC 12
Trần Thái Toàn - THPT Thành Sen
Thực tế cho thấy, vẫn còn nhiều học sinh chưa biết cách học, cách ghi kiến thức vào bộ não
mà chỉ học thuộc lòng, học vẹt, thuộc một cách máy móc, thuộc nhưng không nhớ được kiến thức
trọng tâm, không nắm được “sự kiện nổi bật”, hoặc không biết liên tưởng, liên kết các kiến thức
có liên quan với nhau. Vì vậy, việc hướng dẫn HS cách học, liên hệ kiến thức theo hệ thống là
điều rất cần thiết trong quá trình dạy học. Một trong những phương pháp dạy học hiện nay giúp
HS có thể khắc phục được các tồn tại trên là phương pháp thiết kế và sử dụng bản đồ tư duy.
Bản đồ tư duy còn gọi là sơ đồ tư duy, lược đồ tư duy… là hình thức ghi chép nhằm tìm tòi,
đào sâu, mở rộng một ý tưởng, tóm tắt những ý chính của một nội dung, hệ thống hóa một chủ đề
… bằng cách kết hợp việc sử dụng hình ảnh, đường nét, màu sắc, chữ viết … Đặc biệt đây là một
sơ đồ mở, việc thiết kế sơ đồ là theo mạch tư duy của mỗi người.

Việc ghi chép thông thường theo từng hàng chữ khiến chúng ta khó hình dung tổng thể vấn
đề, dẫn đến hiện tượng đọc sót ý, nhầm ý, hạn chế tư duy logic. Còn bản đồ tư duy tập trung rèn
luyện cách xác định chủ đề rõ ràng, sau đó phát triển ý chính, ý phụ một cách logic. Các bản đồ tư
duy không chỉ cho thấy các thông tin mà còn cho thấy cấu trúc tổng thể của một chủ đề và mức độ
quan trọng của những phần riêng lẻ trong đó đối với nhau. Nó giúp bạn liên kết các ý tưởng và tạo
các kết nối với các ý khác.
Để xây dựng bản đồ tư duy, giáo viên cần phải xác định được mục tiêu của bài, của
chương … nêu được nội dung chính đảm bảo theo chuẩn kiến thức kĩ năng, qua đó hướng học
sinh lưu ý trọng tâm, định hướng được nội dung cần nắm để có thể tự hệ thống lại bằng sơ đồ.
Trong chương trình môn sinh học bậc THPT, sinh học 12 đóng góp một phần rất quan
trọng, nó vừa tiếp nối chương trình sinh học 11 cũng đồng thời tổng kết chương trình sinh học của
bậc học THPT. Theo cấu trúc đề thi Tốt nghiệp THPT, Đại học, Cao đẳng của Bộ GD&ĐT thì nội
dung đề thi gần như nằm trong chương trình Sinh học 12.
Trong quá trình dạy học Sinh học 12, tôi đã hướng dẫn HS thiết kế được 37 bản đồ tư duy.
Sau đây tôi xin giới thiệu một số bản đồ tư duy mà tôi đã xây dựng và ứng dụng trong dạy học
sinh học 12 có hiệu quả 1. Sơ đồ mô tả mối quan hệ giữa gen và tính trạng:
Trội hoàn toàn
1 gen 1 tính trạng Trội không hoàn toàn

Đồng trội
Tương tác bổ sung
Nhiều gen 1 tính trạng Tương tác át chế
Tương tác cộng gộp
1 gen Nhiều tính trạng Gen đa hiệu
2. Sơ đồ các dạng đột biến

3. Các phát hiện bổ sung cho tỷ lệ của Menđen

4. Sơ đồ các đặc trưng cơ bản của quần thể
5. Sơ đồ các mối quan hệ dinh dưỡng trong quần xã
6. Sơ đồ hệ sinh thái
Qua thực tế dạy học chúng tôi thấy, khi sử dụng bản đồ tư duy, đa số học sinh hứng thú
hơn trong quá trình học tập, học sinh ý thức được tầm quan trọng của việc xác định được nội dung
trọng tâm trong bài học và trình bày kiến thức theo hệ thống.
Qua sơ đồ tư duy học sinh đã xác định được trọng tâm vấn đề dễ dàng hơn, ghi nhớ kiến
thức được lâu hơn và tiết kiệm được nhiều thời gian ôn tập. Việc sử dụng phương pháp thuyết
trình dựa trên sơ đồ tư duy đã phát huy được tính tích cực, chủ động sáng tạo của học sinh, rèn kỹ
năng mạnh dạn và tự tin khi trình bày trước đám đông.
Hà Tĩnh, ngày 10 tháng 01 năm 2011
TÁC GIẢ