skkn sử dụng bản đồ tư duy trong dạy học các bài ôn tập môn lịch sử 7 THCS

Đề tài:“Sử dụng bản đồ tư duy trong dạy học các bài ôn tập môn Lịch sử 7- THCS”.
A. PHẦN MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài.
Thế kỷ XXI, là thế kỷ của tri thức và công nghệ thông tin, thực tế cho thấy
công nghệ thông tin phát triển như vũ bão đã đem lại rất nhiều tác dụng cho cuộc
sống của con người và sản phẩm của nó đã được ứng dụng rộng rãi trong thực tế cuộc
sống.
Trong khi đó đối với Giáo dục & Đào tạo, đổi mới phương pháp dạy học là một
yêu cầu cấp thiết nhằm mục đích nâng cao chất lượng dạy – học và để đáp ứng với
yêu cầu nhiệm vụ mới của thời kỳ đổi mới. Đáp ứng nhu cầu đó, môn Lịch sử cũng
đã có nhiều đổi mới để bắt kịp với sự phát triển công nghệ thông tin mà gần đây nhất
là sử dụng Bản đồ tư duy trong dạy học Lịch sử.
Qúa trình sử dụng Bản đồ tư duy trong dạy học lịch sử có ý nghĩa hết sức quan
trọng.
Tạo điều kiện thuận lợi học sinh tiếp cận gần hơn với công nghệ thông tin
Tạo cảm giác hứng thú và thu hút học sinh trong quá trình học tập
Giúp học sinh phát huy tối đa khả năng tư duy và biết cách hệ thống hóa các
kiến thức đã học.
Đặc biệt sử dụng Bản đồ tư duy trong dạy học lịch sử tạo điều kiện cho quá
trình ghi nhớ tốt hơn, nhanh hơn vì đặc điểm bộ môn này là khó nhớ.
Ngoài ra, còn giáo dục học sinh ý thức trân trọng giữ gìn và phát huy những
sản phẩm tiến bộ của loài người.
Bên cạnh đó, Lịch sử là một bộ môn khoa học xã hội rất quan trọng trong nhà
trường. Nó giúp cho thế hệ trẻ hiểu được cội nguồn dân tộc, biết được quá khứ của tổ
tiên. Từ những hiện vật cụ thể, những sự kiện lịch sử, học sinh tự hào về truyền thống
dân tộc, tiếp theo, biết kế thừa và phát huy những tinh hoa của tổ tiên trong sự nghiệp
xây dựng và bảo vệ tổ quốc ngày nay. Muốn làm sống dậy quá khứ của lịch sử, mỗi
bài dạy ở trên lớp ngoài việc cung cấp đầy đủ những kiến thức cơ bản cần phải sử
dụng một cách hợp lý, khéo léo các phương tiện và đồ dùng dạy học mới tái hiện
được sự việc đã qua.
1

Đề tài:“Sử dụng bản đồ tư duy trong dạy học các bài ôn tập môn Lịch sử 7- THCS”.
Liên quan đến vấn đề này đã có nhiều chuyên đề đề cập đến việc sử dụng Bản
đồ tư duy trong dạy học. Nhưng những chuyên đề đó chỉ mang tính chất khái quát, lý
luận chung về việc sử dụng bản đồ tư duy trong các môn học nhằm nâng cao chất
lượng dạy – học.
Đối với môn Lịch sử cũng đã có một vài chuyên đề triển khai về việc sử dụng
bản đồ tư duy trong dạy học và ích lợi của nó, nhưng chưa có một chuyên đề cụ thể
nào đi sâu nghiên cứu phải sử dụng bản đồ tư duy như thế nào đối với một bài học
lịch sử, cách thức sử dụng và phương pháp sử dụng.
Do đặc điểm chung đó, tôi thiết nghĩ phải đưa ra vấn đề nào đó cụ thể hơn để
mô hình hóa tác dụng của bản đồ tư duy trong dạy học lịch sử để bản đồ tư duy thực
sự trở thành một phương tiện dạy học, là người “bạn” của mỗi giáo viên. Từ đó học
sinh cũng như giáo viên hiểu được bản đồ tư duy có ý nghĩa thiết thực như thế nào
trong hoạt động dạy – học đặc biệt là đối với các bài ôn tập đòi hỏi lượng kiến thức
nhiều. Tuy nhiên, trên thực tế việc sử dụng bản đồ tư duy trong dạy học Lịch sử còn
rất hạn chế, một phần vì nó là phương pháp mới trong dạy học, nhưng phần lớn là do
khả năng sử dụng công nghệ thông tin của một bộ phận giáo viên còn hạn chế dẫn
đến tâm lý ngại sử dụng, nhưng nếu như sử dụng nó hiệu quả đúng cách với các dạng
bài mà cụ thể là các bài ôn tập thì có ý nghĩa rất lớn nhằm nâng cao chất lượng dạy
học.
Bản thân là một giáo viên trẻ, có ham muốn hiểu biết nhiều hơn về công nghệ
thông tin. Với thực trạng kết quả học tập môn Lịch sử của học sinh hiện nay rất thấp,
là một giáo viên dạy môn Sử tôi cũng rất trăn trở với suy nghĩ làm thế nào để nâng
cao chất lượng dạy học trong thời đại công nghệ thông tin.
Xuất phát từ những lý do trên cho nên tôi đã chọn đề tài nghiên cứu của mình
trong năm học này là: “Sử dụng Bản đồ tư duy trong dạy học các bài ôn tập môn
Lịch sử 7 - THCS”.
2. Đối tượng nghiên cứu:
- Nghiên cứu ý nghĩa, vai trò của việc bản đồ tư duy, việc sử dụng bản đồ tư
duy trong dạy học các bài ôn tập môn Lịch sử 7 ở trường THCS.

2
Đề tài:“Sử dụng bản đồ tư duy trong dạy học các bài ôn tập môn Lịch sử 7- THCS”.
- Nghiên cứu thực trạng của việc sử dụng bản đồ tư duy trong dạy học các bài
ôn tập môn Lịch sử 7 ở trường THCS trong năm học 2011-2012, tìm hiểu nguyên
nhân của những hạn chế tồn tại của việc dạy và học.
Đề ra các giải pháp, định hướng chung, các giải pháp cụ thể cho việc sử dụng
bản đồ tư duy trong dạy học các bài ôn tập môn Lịch sử 7 ở trường THCS một cách
hiệu quả.
3. Phạm vi nghiên cứu.
- Đề tài nghiên cứu trong phạm vi các bài học về môn Lịch sử khối lớp 7
THCS mà chủ yếu là các bài ôn tập. Đề tài này nghiên cứu trong không gian trường
THCS Khánh Thịnh. Trong năm học 2011-2012.
4. Mục tiêu và nhiệm vụ của Sáng kiến- kinh nghiệm
- Nghiên cứu và áp dụng thực tế giảng dạy tại nhà trường để nâng cao hơn nữa
tay nghề của giáo viên, từ đó có thêm nhiều phương pháp giảng dạy mới phong phú,
linh hoạt giúp học sinh tiếp cận bài học một cách dễ hiểu và sâu sắc.
- Nghiên cứu đề tài để khẳng định bản đồ tư duy thực sự là một công cụ trong
phương pháp dạy học mới – phương pháp dạy học tích cực.
- Nghiên cứu đề tài này để ứng dụng được một cách thành thạo công nghệ
thông tin vào dạy học góp phần tích cực trong công tác đổi mới phương pháp dạy
học.
Từ đó tôi sẽ trao đổi, giúp đỡ, hướng dẫn đồng nghiệp cùng chung tay trong
công cuộc đổi mới phương pháp dạy học có ứng dụng công nghệ thông tin để trên
hành trình là những kỹ sư tâm hồn chúng tôi có những phương pháp hay, những bài
giảng dễ hiểu, sinh động, hấp dẫn giúp cho các em học sinh khám phá chân trời tri
thức bao la qua những giờ học phong phú.
B. NỘI DUNG
I. Quan điểm của Đảng, Nhà nước và của ngành về vấn đề nghiên cứu.
3
Đề tài:“Sử dụng bản đồ tư duy trong dạy học các bài ôn tập môn Lịch sử 7- THCS”.

1. Quan điểm của Đảng, Nhà nước và của ngành về vấn đề nghiên cứu
Giáo dục và đào tạo là một vấn đề hết sức quan trọng trong đời sống chính trị
của mỗi nước, là biểu hiện trình độ phát triển của mỗi nước. Vì vậy, ngay từ khi
giành được chính quyền, Hồ Chí Minh đã chỉ rõ “một dân tộc dốt là một dân tộc
yếu”. Do đó xác định Giáo dục và đào tạo là một nhiệm vụ quan trọng của cách mạng
Việt Nam.
Phải coi đầu tư cho giáo dục là một trong những hướng chính của đầu tư phát
triển, tạo điều kiện cho giáo dục đi trước và phục vụ đắc lực sự phát triển kinh tế - xã
hội. Phát triển giáo dục nhằm nâng cao dân trí, đào tạo nhân lực, bồi dưỡng nhân tài,
đào tạo những con người có kiến thức văn hoá, khoa học, có kỹ năng nghề nghiệp, lao
động tự chủ, sáng tạo và có kỷ luật, giàu lòng nhân ái, yêu nước, yêu chủ nghĩa xã
hội, sống lành mạnh, đáp ứng nhu cầu phát triển đất nước và chuẩn bị cho tương lai.
Phải mở rộng quy mô, đồng thời chú trọng nâng cao chất lượng, hiệu quả giáo dục,
gắn học với hành, tài với đức. Giáo dục phải vừa gắn chặt với yêu cầu phát triển đất
nước, vừa phù hợp với xu thế tiến bộ của thời đại. Đại hội Đảng lần thứ VIII khẳng
định một lần nữa vai trò quan trọng của khoa học công nghệ và giáo dục đào tạo
“Cùng với khoa học và công nghệ, giáo dục và đào tạo là quốc sách hàng đầu” .
Hiện nay, Đảng và Nhà nước ta lại càng phải quan tâm hơn nữa đến sự nghiệp
Giáo dục và đào tạo nhằm nâng cao trình độ của đội ngũ cán bộ và nhân dân lao động
để họ tham gia hội nhập mà vẫn giữ vững truyền thống văn hoá dân tộc, đồng thời
tiếp thu tinh hoa văn hoá nhân loại, làm chủ khoa học tiên tiến.
Đại hội Đảng lần thứ X tiếp tục khẳng định: "Giáo dục và đào tạo cùng với
khoa học và công nghệ là quốc sách hàng đầu, là nền tảng và động lực thúc đẩy công
nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước" . Với những quan điểm trên của Đảng và nhà nước
về giáo dục thì việc áp những thành tựu khoa học công nghệ vào dạy học là điều cần
thiết và hết sức quan trọng nhằm nâng cao chất lượng giáo dục trong đó có bộ môn
Lịch Sử.
2.Một số vấn đề lí luận chung về vấn đề nghiên cứu
4
Đề tài:“Sử dụng bản đồ tư duy trong dạy học các bài ôn tập môn Lịch sử 7- THCS”.

a. Bản đồ tư duy là gì ?
Bản Đồ Tư Duy còn gọi là sơ đồ tư duy, lược đồ tư duy,… là hình thức ghi
chép nhằm tìm tòi đào sâu, mở rộng một ý tưởng, hệ thống hóa một chủ đề hay một
mạch kiến thức,… bằng cách kết hợp việc sử dụng đồng thời hình ảnh, đường nét,
màu sắc, chữ viết với sự tư duy tích cực. Đặc biệt đây là một sơ đồ mở, không yêu
cầu tỉ lệ, chi tiết chặt chẽ như bản đồ địa lí, có thể vẽ thêm hoặc bớt các nhánh, mỗi
người vẽ một kiểu khác nhau, dùng màu sắc, hình ảnh, các cụm từ diễn đạt khác
nhau, cùng một chủ đề nhưng mỗi người có thể “thể hiện” nó dưới dạng Bản đồ tư
duy theo một cách riêng, do đó việc lập bản đồ tư duy phát huy được tối đa khả năng
sáng tạo của mỗi người.
Bản đồ tư duy là hình thức ghi chép sử dụng màu sắc, hình ảnh để mở rộng và
đào sâu các ý tưởng. Bản đồ tư duy một công cụ tổ chức tư duy nền tảng, có thể
miêu tả nó là một kĩ thuật hình họa với sự kết hợp giữa từ ngữ, hình ảnh, đường nét,
màu sắc phù hợp với cấu trúc, hoạt động và chức năng của bộ não, giúp con người
khai thác tiềm năng vô tận của bộ não. Cơ chế hoạt động của Bản đồ tư duy chú
trọng tới hình ảnh, màu sắc, với các mạng lưới liên tưởng (các nhánh). Bản đồ tư duy
là công cụ đồ họa nối các hình ảnh có liên hệ với nhau vì vậy có thể vận dụng Bản
đồ tư duy vào hỗ trợ dạy học kiến thức mới, củng cố kiến thức sau mỗi tiết học, ôn
tập hệ thống hóa kiến thức sau mỗi chương.
Đặc trưng của bộ môn Lịch sử, là môn học với nhiều lượng thông tin, các vấn
đề Lịch sử cần sâu chuỗi một cách logic nhằm giúp học sinh nhận biết được quy luật
Lịch sử, thì việc áp dụng Bản đồ tư duy góp phần giúp học sinh học được phương
pháp học, giúp học sinh học tập một cách tích cực, giúp học sinh ghi chép có hiệu
quả, tránh được sự nhàm chán trong cách dạy Lịch sử hiện nay.
Nhận thấy vai trò của áp dụng Bản đồ tư duy trong dạy học Lịch sử như vậy,
đặt ra yêu cầu của giáo viên và học sinh trong quá trình dạy học cần tích cực, chủ
động áp dụng bản đồ tư duy trong quá trình dạy và học .
b. Sự cần thiết phải sử dụng bản đồ tư duy trong dạy học Lịch sử.
5
Đề tài:“Sử dụng bản đồ tư duy trong dạy học các bài ôn tập môn Lịch sử 7- THCS”.

Lịch sử là những gì đã trải qua trong quá khứ. Do vậy, bộ môn này cung cấp
một lượng kiến thức rất lớn trong một khoảng thời gian hạn hẹp. Vì thế, mô hình hoá
kiến thức Lịch sử sẽ giúp các em dễ học dễ nhớ, khắc sâu kiến thức.
Giờ học ôn tập là một giờ học khó bởi lượng kiến thức nhiều làm sao để ôn lại
một cách có hệ thống, ngắn gọn và dễ hiểu là một điều không đơn giản. những bài ôn
tập thường không có kiến thức mới nên không thu hút được sự yêu thích khám phá
của học sinh, kể cả giáo viên cũng rất ngại với những giờ học ôn tập vì thường giáo
viên phải làm việc rất nhiều và nếu thiết kế không khéo những bài ôn tập thường rất
buồn và nặng nề về khối lượng kiến thức, điều này dễ gây nên sự ‘‘học cho qua’’
như vậy chất lượng của giờ học là không cao.
Bản đồ tư duy là một công cụ ghi nhớ tối ưu, học bằng sơ đồ tư duy sẽ tiết
kiệm thời gian rất nhiều bởi sơ đồ tư duy chỉ bao gồm những từ khóa, các ý được
trình bày có hệ thống nên việc ôn tập chỉ là chuyện nhỏ, học kiểu truyền thống thì
việc ôn tập mất khá nhiều thời gian, bao nhiêu lần ôn tập là bấy nhiêu lần học bài và
dễ rơi vào tình trạng “học trước quên sau” .
Mặt khác với việc sử dụng bản đồ tư duy trong dạy học Lịch sử sẽ tạo cho học
sinh cảm giác hứng thú yêu thích môn học, từ đó sẽ kích thích sự tìm tòi khám phá
những chân trời mới thông sự gợi ý của giáo viên. Qua đó, nâng cao hơn vai trò của
môn Lịch sử trong các môn xã hội ở trường học, tạo cho học sinh cảm giác yêu chứ
không phải sợ đối với bộ môn này
Có thể khẳng định việc vận dụng Bản đồ tư duy trong dạy học sẽ dần hình
thành cho học sinh tư duy mạch lạc, hiểu biết vấn đề một cách sâu sắc, có cách nhìn
vấn đề một cách hệ thống, khoa học. Sử dụng bản đồ tư duy kết hợp với các phương
pháp dạy học tích cực khác như vấn đáp gợi mở, thuyết trình,… có tính khả thi cao
góp phần đổi mới phương pháp dạy học, đặc biệt là đối với các lớp ở cấp THCS và
THPT. Chính vì vậy, bản thân tôi nhận thấy rằng cần mở rộng việc áp dụng Bản đồ
tư duy trong mọi cấp học ở Việt Nam nhằm rèn luyện kỹ năng tư duy cũng như kỹ
năng cần thiết cho cuộc sống của các em học sinh.
II. Thực trạng của vấn đề nghiên cứu.
6

Đề tài:“Sử dụng bản đồ tư duy trong dạy học các bài ôn tập môn Lịch sử 7- THCS”.
1. Ưu điểm.
- Lịch sử là một môn học nhằm cung cấp cho người học một tập hợp thông tin
có hệ thống về quá trình phát triển của con người, xã hội loài người đã xảy ra trong
quá khứ. Do đó, môn học Lịch sử đóng một vai trò rất quan trọng trong giáo dục và
quá trình hình thành nhân cách của học sinh .
- Tỉ lệ giáo viên được giảng dạy đúng chuyên môn đào tạo khá cao, bản thân
giáo viên cũng rất yêu thích môn Lịch sử và những câu chuyện lịch sử dân tộc đồng
thời muốn truyền nhiệt huyết và đam mê đó cho học sinh.
- Về phía học sinh: Trong thời đại công nghệ thông phát triển, học sinh yêu
thích tìm hiểu bằng việc khai thác mạng, tìm hiểu những thông tin cần biết về Lịch
sử.
Từ những nguyên nhân trên đây dẫn đến một số kết quả đạt được bước đầu như
sau:
- Học sinh đã bước đàu có kĩ năng ghi nhớ các kiến thức lịch sử. Tỉ lệ học sinh
gỏi môn Lịch sử cấp Tỉnh khá cao và được duy trì, phát huy.
- Học sinh có hứng thú với môn Lịch sử, thích tìm hiểu các sự kiện lịch sử,
củng cố ý thức dân tộc sâu sắc.
- Một số giờ dạy môn Lịch sử trong các kì Hội giảng cấp Trường, cấp huyện,
cấp Tỉnh đạt loại Tốt và có mức điểm đánh giá cao: 17,5 đến 18,5 điểm.
- Chất lượng giảng dạy vàhọc tập môn lịch sử ở trường THCS đang từng bước
được nâng cao.
Kết quả nghiên cứu cụ thể:
Trong năm học vừa qua cùng với nhiều phương pháp giảng dạy khác tôi đã kết
hợp sử dụng phương pháp dùng bản đồ tư duy để hệ thống hóa kiến thức trong các
bài ôn tập của môn lịch sử lớp 7 gồm 2 lớp 7A, 7B gồm 74 học sinh mà tôi trực tiếp
giảng dạy, so sánh với kết quả của năm học trước kết quả khả quan hơn rõ rệt cụ thể :
Tên các bài Chất lượng bài kiểm tra từ Trung bình trở nên
7
Đề tài:“Sử dụng bản đồ tư duy trong dạy học các bài ôn tập môn Lịch sử 7- THCS”.

kiểm tra Năm học 2010 - 2011 Năm học 2011 - 2012
Bài kiểm tra viết
sau bài ôn tập ở
học kì 1
65/ 74 bài = 83 % 72/62 bài = 97 %
Bài kiểm tra học
kì 1
68 /74 bài = 94 % 74/74 bài = 100%
Bài kiểm tra viết
sau bài ôn tập ở
học kì 2
65/74 bài = 86 % 74/74 bài = 100 %
Bài kiểm tra học kì
2
69 / 72 bài = 96 % 74 / 74 bài = 100%
2. Hạn chế.
- Học sinh nói chung chưa thực sự yêu thích học môn Lịch sử bởi Lịch sử
thường rất dài, khô khan, nhiều sự kiện, thời gian khó nhớ, dẫn đến việc lười học
cũng như lười đọc của học sinh. Bên cạnh đó môn Lịch sử lại không có vị trí như
những môn Văn, Toán, Ngoại ngữ
- Khi nói đến môn Lịch sử không chỉ học sinh mà phụ huynh học sinh còncó
tâm lí cảm thấy « sợ ».
- Những câu chuyện, bộ phim lịch sử Việt Nam đã được quan tâm đầu tư cũng
đã có chất lượng tuy nhiên chưa thực sự hấp dẫn, ấn tượng bằng những câu chuyện
và phim lịch sử Trung Quốc – một đất nước ngay cạnh chúng ta, sự bùng phát và lan
tràn phim, truyện vào Việt Nam rất lớn. Trong khi văn hóa đọc đang bị chèn ép khá
mạnh của văn hóa nghe, nhìn trong thời buổi của công nghệ thông tin.
- Một bộ phận giáo viên năng lực chuyên môn còn hạn chế dẫn đến việc dạy
học môn lịch sử chưa hiệu quả, còn lúng túng trong phương pháp dạy học (dạyhọc
chủ yếu theo kiểu "đọc- chép") đặc biệt là phương pháp dạy các bài ôn tập do kiến

thức lịch sử nhiều, liên quan tới nhiều sự kiện, mốc thời gian…
Từ những nguyên nhân trên dẫn đến kết quả dạy và học môn ịch sử ở các
trường THCS trong những năm gần đây nhìn chung chưa cao. Cụ thể:
8
Đề tài:“Sử dụng bản đồ tư duy trong dạy học các bài ôn tập môn Lịch sử 7- THCS”.
+ Kết quả các cuộc thi đặc biệt là các kì thi vào 10 và tốt nghiệp PTTH môn
Lịch sử số lượng điểm "0" là rất nhiều.
+ Phần lớn học sinh chưa có phương pháp, kĩ năng ghi nhớ các sự kiện lịch
sử.Việc đánh giá ý nghĩa các sự kiện lịch sử chưa toàn diện,một số học sinh còn nhầm
lẫn thậm chí ghi nhớ sai lệch hoàn toàn các sự kiện lịch sử….dẫn đến kết quả tổng kết
môn lịch sử chưa cao.
III. Phương hướng, giải pháp, kiến nghị
1. Phương hướng chung
Hướng dẫn học sinh hiểu về bản đồ tưduy, có kĩ năng vẽ bản đồtư duy, kích thích sự
sáng tạo của học sinh
Giáo viên sử dụng bản đồ tư duy với ýnghĩa là một nguồn tri thức chứ không phải là
một kênh minh hoạ.
Sử dụng bản đồ tư duy trong việc dạy các bài ôn tập môn Lịch sử 7 một cách linh
hoạt, có độ mở để khuyến khích sự sáng tạo của học sinh
2. Phương hướng cụ thể và các giải pháp
*. Sơ lược về chương trình Lịch sử lớp 7.
- Trong phân phối chương trình lịch sử lớp 7 có 70 tiết trong đó có 3/70 tiết ôn
tập.
- Nội dung của Lịch sử Lớp 7 chủ yếu đề cập đến lịch sử thế giới và Việt Nam
thời Trung đại.
Lịch sử Việt Nam giai đoạn này tập chung chủ yếu đề cập đến sự hình thành,
phát triển và suy vong của các triều đại phong kiến Việt Nam, chính vì vậy đây là
phần kiến thức về lịch sử dân tộc có ý nghĩa giáo dục giáo dưỡng và phát triển rất lớn
đối với học sinh. Từ việc quan sát những sự kiện lặp đi lặp lại của lịch sử các em có
thể rút ra quy luật của lịch sử và bài học kinh nghiệm cho bản thân. Do đó đây là giai

đoạn Lịch sử quan trọng đòi hỏi giáo viên phải có phương pháp dạy phù hợp để học
sinh có thể nắm rõ tiến trình phát triển của Lịch sử dân tộc.
9
Đề tài:“Sử dụng bản đồ tư duy trong dạy học các bài ôn tập môn Lịch sử 7- THCS”.
- Các bài học ôn tập sẽ sử dụng sơ đồ tư duy:
+ Bài 17 Ôn tập chương II và chương III
Nội dung chủ yếu là ôn tập những kiến thức đã học ở 3 triều đại phong kiến Lý –
Trần – Hồ.
+ Bài 21 Ôn tập chương IV
Nội dung cơ bản là kiến thức đã học triều đại Lê Sơ .
+ Bài 29 Ôn tập chương V và chương VI.
Nội dung cơ bản là Đại Việt thế kỷ XVI – XVIII và Việt Nam nửa đầu thế kỷ XIX.
2.Biện pháp tiến hành.
2.1. Bài 17 Ôn tập chương II và chương III. (chỉ đề cập đến phần nội dung
có sử dụng Bản đồ tư duy).
a. Với mục tiêu 1 của bài ôn tập: Giúp học sinh củng cố những kiến thức cơ
bản về lịch sử dân tộc thời Lý, Trần, Hồ với những cuộc kháng chiến chống ngoại
xâm đầy oanh liệt và lập được nhiều chiến công vang dội, bảo vệ được trọn vẹn chủ
quyền lãnh thổ của dân tộc. Từ đó củng cố, nâng cao hơn lòng yêu nước, niềm tự
hào và tự cường dân tộc, biết ơn tổ tiên để noi gương học tập, rèn kỹ năng vẽ sơ đồ
tư duy.
Tôi đã nghiên cứu và thiết kế sơ đồ như sau :
b. Các bản đồ đã sử dụng:
b.1. Lịch sử Việt Nam từ 1909 – 1047 (sơ đồ hệ thống các cuộc kháng chiến chống
ngoại xâm) :
* Hệ thống câu hỏi dẫn dắt, khai thác, xây dựng bản đồ:
- Lịch sử Việt Nam từ năm 1009 đến 1407 đã trải qua những thời kì nào?
- Thời nhà Lý – Trần nhân dân ta phải đương đầu với những cuộc xâm lược nào?
(thời gian ? lực lượng quân xâm lược ?)
10

Đề tài:“Sử dụng bản đồ tư duy trong dạy học các bài ôn tập môn Lịch sử 7- THCS”.
b.2. Bản đồ tư duy diễn biến cuộc kháng chiến chống quân xâm lược Tống thời Lý:
* Hệ thống câu hỏi dẫn dắt, khai thác, xây dựng bản đồ:
- Thời gian bắt đầu và kết thúc của cuộc kháng chiến chống xâm lược Tống là
khi nào?
- Nhà Lý có đường chủ trương kháng chiến đối với nhà Tống như thế nào ?
- Hãy kể những tấm gương tiêu biểu về lòng yêu nước bất khuất trong cuộc
kháng chiến chống xâm lược Tống?
- Nguyên nhân thắng lợi và ý nghĩa lịch sử của cuộc kháng chiến chống xâm
lược Tống là gì?
11
Đề tài:“Sử dụng bản đồ tư duy trong dạy học các bài ôn tập môn Lịch sử 7- THCS”.
b.3. Bản đồ tư duy diễn biến cuộc kháng chiến chống xâm lược Mông - Nguyên của
nhà Trần :
* Hệ thống câu hỏi:
- Thời gian cuộc kháng chiến chống xâm lược Mông - Nguyên trải qua những giai
đoạn nào ?
- Chủ trương kháng chiến chống quân xâm lược Mông – Nguyên của nhà Trần như
thế nào ?
- Hãy kể những tấm gương tiêu biểu và một vài ví dụ về tinh thần đoàn kết chống
giặc và lòng yêu nước bất khuất trong cuộc kháng chiến chống xâm lược Mông -
Nguyên?
12
Đề tài:“Sử dụng bản đồ tư duy trong dạy học các bài ôn tập môn Lịch sử 7- THCS”.
- Nguyên nhân thắng lợi và ý nghĩa lịch sử của cuộc kháng chiến chống xâm lược
Mông -Nguyên là gì?
* Bản đồ tư duy :
Trong quá trình lên lớp bằng hệ thống câu hỏi cho học sinh xây dựng bài, sau khi
hoàn thiện thành sơ đồ như trên tôi cho học sinh vẽ lại ở phần củng cố làm bài tập.
2.2. Bài 21 Ôn tập chương IV. (nội dung sử dụng bản đồ tư duy ở phần đầu

hệ thống hóa kiến thức).
a. Với các mục tiêu : - Giúp học sinh hệ thống kiến thức cơ bản cũng như các
thành tựu của một thời đại lịch sử. Thấy được sự phát triển toàn diện của đất nước ta
ở thế kỉ XV. So sánh điểm giống và khác nhau giữa thời thịnh trị nhất (thời Lê sơ) với
13
Đề tài:“Sử dụng bản đồ tư duy trong dạy học các bài ôn tập môn Lịch sử 7- THCS”.
thời Lý - Trần. Từ đó bồi dưỡng lòng tự hào tự tôn dân tộc về một thời thịnh trị của
phong kiến Đại Việt ở thế kỉ XV cũng như rèn kỹ năng vẽ sơ đồ tư duy.
b. Bản đồ tư duy :
Bằng hệ thống câu hỏi để học sinh hệ thống lại kiến thức cơ bản của chương IV
sau đó vẽ Bản đồ tư duy.
* Hệ thống câu hỏi :
- Chương IV nước Đại Việt thời Lê sơ (thế kỉ XV đến đầu thế kỉ XVI) bao gồm
những nội dung cơ bản nào?
* Bản đồ tư duy
* Hệ thống câu hỏi :
- Cuộc khởi nghĩa Lam Sơn do ai lãnh đạo? trải qua những thời kì như thế nào?
Chủ trương của cuộc kháng chiến là gì ? Kết quả, ý nghĩa lịch sử, nguyên nhân thắng
lợi của cuộc khởi nghĩa?
* Bản đồ tư duy :
14
Đề tài:“Sử dụng bản đồ tư duy trong dạy học các bài ôn tập môn Lịch sử 7- THCS”.
Kết bài học ở phần củng cố kiến thức cho học sinh vẽ lại sơ đồ theo ý hiểu của
học sinh.
2.3. Bài 29 Ôn tập chương V và chương VI.
a. Với mục tiêu: Học sinh khái quát, hệ thống được kiến thức cơ bản của 2
chương là: Từ thế kỉ XVIII- XVI tình hình chính trị có nhiều biến động, nhà nước
phong kiến tập quyền thời Lê Sơ suy sụp, nhà Mạc thành lập các cuộc chiến tranh
phong kiến Nam - Bắc triều và chiến tranh Trịnh - Nguyễn, sự chia cắt Đàng Trong-
Đàng Ngoài. Phong trào nông dân Tây Sơn bùng nổ lần lượt đánh đổ các tập đoàn

15
Đề tài:“Sử dụng bản đồ tư duy trong dạy học các bài ôn tập môn Lịch sử 7- THCS”.
phong kiến mục nát Nguyễn ,Trịnh, Lê, đánh tan quân Xiêm - Thanh. Mặc dù tình
hình chính trị đất nước có nhiều biến động nhưng tình hình kinh tế, văn hoá vẫn có
những bước phát triển mạnh. Từ đó giáo dục học sinh: Tinh thần lao động cần cù,
sáng tạo của nhân dân trong việc phát triển kinh tế, văn hoá của đất nước. Tự hào về
truyền thống dân tộc với thắng lợi trong kháng chiến chống xâm lược. Rèn kỹ năng
vẽ sơ đồ tư duy.
b. Bản đồ tư duy.
* Hệ thống câu hỏi để xây dựng bản đồ:
- Chương IV và chương V chúng ta tìm hiểu về lịch sử Việt Nam ở thời kì nào?
- Tình hình nước Đại Việt ở các thế kỉ XVI – XVIII diễn ra như thế nào?
- Điều gì chứng tỏ sự suy yếu của nhà nước phong kiến tập quyền?
- Hãy kể tên các cuộc khởi nghĩa tiêu nông dân tiêu biểu thời kì đó? cuộc khởi nghĩa
nào tiêu biểu nhất và đã mang lại kết quả gì?
* Bản đồ tư duy :
* Hệ thống câu hỏi để xây dựng bản đồ:
16
Đề tài:“Sử dụng bản đồ tư duy trong dạy học các bài ôn tập môn Lịch sử 7- THCS”.
- Nước việt Nam nửa sau thế kỉ XIX có những biến đổi như thế nào? Cuộc sống nhân
dân dưới triều Nguyễn ra sao?
- Tình hình kinh tế văn hóa dưới triều Nguyễn có những nét nổi bật nào đáng kể?
* Bản đồ tư duy
3. Kiến nghị- đề xuất
Trong quá trình hoàn thành chuyên đề tôi có một số kiến nghị sau:
- Về phía giáo viên; Sư tầm tài liệu qua thưc tiễn, cập nhật tin tức, đổi mới
phương pháp dạy học, trau dồi kinh nghiệm hơn nữa về công nghệ thông tin, để trở
thành giáo viên “vừa hồng vừa chuyên”.
- Về phía nhà trường phổ thông: Tạo mọi điều kiện tốt cả về vật chất lẫn tinh
thần cho giáo viên trong công tác giảng dạy và nghiên cứu tìm tòi cái mới ứng dụng

vào dạy học.
- Về phía Sở GD&ĐT: Tổ chức thêm các buổi chuyên đề về sử dụng bản đồ tư
duy trong dạy học Lịch sử nói riêng và đổi mới phương pháp dạy học lịch sử ở trường
phổ thông nói chung nhằm mục đích nâng cao chất lượng giảng dạy lịch sử.
17
Đề tài:“Sử dụng bản đồ tư duy trong dạy học các bài ôn tập môn Lịch sử 7- THCS”.
PHẦN 3. KẾT LUẬN
1.Kết luận
Có thể nói đổi mới phương pháp dạy học trong đó có đổi mới phương pháp
dạy học lịch sử có ý nghĩa quan trong để nâng cao chất lượng môn học. Việc vận
dụng các phương pháp, phương tiện đồ dùng dạy học vào trong bài học là cần thiết
để giúp học sinh có cái nhìn trực quan về lịch sử, hiểu rõ, hiểu đúng, hiểu sâu về lịch
sử. Có như vậy các em mới nắm vững kiến thức lịch sử. Tuy nhiên, việc vận dụng các
thiết bị dạy học đó cũng cần khéo léo, linh hoạt nếu không sẽ làm cho bài học khuôn
mẫu, cứng nhắc hoặc không kích hợp. Việc vận dụng các phương tiện dạy học cần
phải đảm bảo nâng cao chất lượng giảng dạy.
Vì vậy qua nghiên cứu tôi thấy: Việc sử dụng bản đồ tư duy trong dạy học lịch
sử là một trong những biện pháp nhằm nâng cao chất lương giảng dạy đồng thời có tác
dụng trong việc giúp học sinh dễ ghi nhớ kiến thức, hiểu được bản chất, quy luật phát
triển của lịch sử bởi lịch sử bao giờ cũng phát triển theo chiều đi lên. Cái xuất hiện sau
thường tiến bộ hơn cái trước nó.
Tôi rút ra được một số kết luận sau:
- Khẳng định đựơc ý nghĩa to lớn cũng như sự cần thiết của việc sử dụng bản đồ tư duy
trong dạy học Lịch sử đặc biệt đối với những bài ôn tập. Qua đó giúp học sinh:
+ Sáng tạo hơn
+ Tiết kiệm thời gian
+ Ghi nhớ tốt hơn, yêu thích và say mê môn học
+ Nhìn thấy bức tranh tổng thể từng giai đoạn cũng như cả quá trình phát triển của lịch
sử dân tộc
+ Tổ chức và phân loại suy nghĩ của mỗi người.

2.Kết quả nghiên cứu
a. Kết quả cụ thể
18
Đề tài:“Sử dụng bản đồ tư duy trong dạy học các bài ôn tập môn Lịch sử 7- THCS”.
Qua khảo sát số học sinh có khả năng vẽbản đồtư duy sau khi được cô giáo dạy
học các bài ôn tập môn lịch sử bằng kết hợp phương pháp này cho kết quả cụ thể như
sau:
Năm học 2010 – 2011
TT
Đầu năm Cuối năm
Số lượng Tỉ lệ Số lượng Tỉ lệ
7A 14/28 50% 20/28 71,4%
7B 13/29 44,8% 21/29 72,4%
Năm học 2011 - 2012
TT Đầu năm Cuối năm
Số lượng Tỉ lệ Số lượng Tỉ lệ
7A 20/28 71,4% 28/28 100%
7B 21/29 72,4% 29/29 100%
b. Kết quả về mặt nhận thức của học sinh:
Việc kết hợp dùng bản đồ tư duy trong dạy học các bài ôn tập lịch sử sẽ giúp
giáo viên trình bày rõ nội dung bài học, thu hút sự chú ý của học sinh. Việc hấp dẫn
các em ở đây không chỉ là màu sắc, đường nét trên bản đồ, của sự kiện lịch sử mà
còn chính là nội dung của bản đồ, sơ đồ phù hợp với yêu cầu giáo dưỡng của bài
học. Việc sử dụng đồ dùng trực quan trong bài học trên làm cho không khí lớp học
thêm sôi nổi, học sinh học tập một cách hào hứng. Giáo viên không chỉ một mình
thuyết minh bài giảng mà học sinh cùng giáo viên giải quyết các nội dung bài giảng
theo bản đồ tư duy, bảng thống kê , bản đồ có minh họa.
Việc sử dụng bản đồ tư duy sẽ tác động đến học sinh bằng nhiều hướng : học sinh
vừa nghe, vừa nhìn, vừa suy nghĩ, vừa hoạt động tư duy, vừa hoạt động bằng ngôn
ngữ. Sự hấp dẫn đối với học sinh trong giờ học này được nảy sinh từ yêu cầu mới tìm

tòi, hiểu biết. Qua một loạt các hình ảnh trực quan từ bản đồ giáo khoa, bản đồ tư
duy đã tác động rất lớn đến suy nghĩ của các em. Qua đó giáo dục cho các em về
truyền thống, tinh thần yêu nước, lòng tự hào dân tộc, sức mạnh đoàn kết toàn dân
Trong 2 năm tiến hành dạy thực nghiệm tôi nhận thấy rằng nhận thức của học
sinh về môi trường ngày càng được cải thiện, từ việc tổ chức các phong trào bảo vệ
19
Đề tài:“Sử dụng bản đồ tư duy trong dạy học các bài ôn tập môn Lịch sử 7- THCS”.
môi trường như: phong trào giữ vệ sinh phòng học, phong trào xanh - sạch - đẹp ở
trường học, thường xuyên dọn dẹp vệ sinh xung quanh trường học, không xã rác nơi
công cộng,… Ngoài ra các em còn tổ chức các buổi tọa đàm, thảo luận về vấn đề bảo
vệ môi trường , các em còn là các tuyên truyền viên tích cực cho gia đình và mọi
người xung quanh biết cần phải làm gì để bảo vệ môi trường sống, bảo vệ môi trường
chính là bảo vệ cuộc sống của bản thân và gia đình, cộng đồng.
- Nhận thức của các em về môn Vật lí không còn đơn giản là môn thực nghiệm
nữa, mà còn là môn học giúp các em gần gủi hơn với môi trường sống, biết làm gì để
BVMT, bảo vệ trường học, bảo vệ gia đình…, song song đó các em còn hăng hái xây
dựng bài, nhất là những bài có tích hợp BVMT các em rất hăng hái thảo luận, đưa ra
ý kiến, các nhóm tích cực đưa ra ý kiến về việc BVMT, khiến cho các buổi học
thường đạt hiệu quả cao.
Xác nhận của BGH Khánh Thịnh, Ngày
Người thực hiện
Nguyễn Thị Lan

MỤC LỤC
20
Đề tài:“Sử dụng bản đồ tư duy trong dạy học các bài ôn tập môn Lịch sử 7- THCS”.
Phần 1. Mở đầu Trang 1
1. Lý do chọn đề tài Trang 1
2. Lịch sử vấn đề Trang 2
3. Mục đích nghiên cứu Trang 2

4. Phạm vi nghiên cứu Trang 2
5. Nhiệm vụ nghiên cứu Trang 3
6. Phương pháp nghiên cứu Trang 3
Phần 2. Nội dung Trang 4
I. Cơ sở lý luận của đề tài Trang 4
1. Quan điểm của Đảng Trang 4
2. Bản đồ tư duy là gì Trang 5
2. Sự cần thiết phải sử dụng bản đồ tưu duy Trang 6
II. Thực trạng của vấn đề nghiên cứu Trang 7
1. Thuận lợi Trang 7
2. Khó khăn Trang 7
III. Các biện pháp đã tiến hành để giải quyết vấn đề Trang 4
1. Sơ lược về môn Lịch sử 7 – THCS……………………………Trang 7
2. Biện pháp tiến hành Trang 8
2.1. Bài 17 Ôn tập chương II và chương III Trang 8
2.2. Bài 21 Ôn tập chương IV ………………………………… Trang 11
2.3. Ôn tập chương V và chương VI ……………………………Trang 13
IV. Hiệu quả của đề tài………………………………………… Trang 17
V. Kiến nghị…………………………………………………… .Trang 17
Phần 3. Kết luận chung ……………………………………….Trang 18

TÀI LIỆU THAM KHẢO
21
Đề tài:“Sử dụng bản đồ tư duy trong dạy học các bài ôn tập môn Lịch sử 7- THCS”.
1. Sánh giáo khoa lịch sử 7
2. Sách giáo viên lịch sử 7
3. Tài liệu tập huấn chuyên môn “Ứng dụng công nghệ thông tin đổi mới phương
pháp dạy học và công tác quản lí nhà trường”
4. Tài liệu tập huấn chuyên môn “ Một số vấn đề về đổi mới phương pháp dạy học ờ
cấp THCS”

22