Tài liệu về sữa mẹ

Sữa Mẹ
Có bao giờ quí vị quan sát một đứa bé đang bú mẹ chưa?
Không phải nó im lìm nút sữa cho đầy bụng đâu nhé! Nó lạ lắm.
Nó hí hửng, hai mắt sáng rỡ lên từng chập, thỉnh thoảng nhìn
má nó mà cười cười. Chút chút lại ngưng lại, không nút nữa mà
nhơi nhơi cái chơi, chờ cho sữa ra thêm, rồi lại vùi đầu nút
mạnh, rồi lại nhơi nhơi chờ nữa nó nhởn nhơ như bướm lượn.
Không vội vàng, không hấp tấp. Nó tin rằng món sữa mẹ nó chỉ
dành cho riêng nó. Rõ ràng là nó không phải chỉ lo nút sữa cho
no bụng mà còn đang uống vào lòng tình thương của mẹ nó.
Lợi ích của sữa mẹ:
Làm sao có thể nói hết được những lợi ích vô cùng lớn lao của sữa mẹ? Lợi ích
không phải chỉ cho bé mà con cho mẹ bé nữa? Người khó tính đến đâu cũng phải
nhận rằng sữa mẹ là một thức ăn thiên nhiên và lý tưởng nhất của trẻ. Một cách đại
khái, ta biết sữa mẹ có nhiều chất bổ dưỡng nhất cho trẻ, cần thiết cho sự phát triển
tâm hồn cũng như thể xác trẻ: những acid amin thiết yếu để tạo dựng tế bào, những
men đặc biệt giúp cho sự tiêu hóa mau chóng, chất sắt để tạo huyết cầu tố, những
kháng thể để chống bệnh tật và các sinh tố (vitamin) vừa nhiều vừa tươi, không bị
huỷ hoại vì pha chế. Bé nuôi bằng sữa mẹ ít bệnh tật, ít đau ốm, số tử vong thấp
chính là nhờ các kháng thể quí báu đó. Các kháng thể này không tìm thấy trong sữa
bò. Ta lại không chút âu lo về việc pha chế phiền phức. Không sợ sữa nguội, sữa
hôi ê, sữa nhiễm trùng. Lúc nào sữa cũng tươi, vô trùng và luôn luôn ở nhiệt độ
thích hợp. Sữa mẹ sẵn sàng bất cứ lúc nào, bất cứ ở đâu và tùy nhu cầu của trẻ mà
lên xuống nhiều hay ít. Không có nước sôi, không có bình thủy, không có núm lỗ to
lỗ nhỏ nào cả. Và bé lớn lên, bụ bẫm thông minh, không đau yếu sẽ là một phần
thưởng lớn lao cho người mẹ. Nhưng ngay với người mẹ, sự cho bú cũng giúp ích
rất nhiều. Nhờ cho bú mẹ, tử cung co thắt và trở về vị trí cũ mau lẹ (do đó, người mẹ
mới sinh trong lúc cho con bú thường thấy đau nơi bụng dưới), các kích thích tố
được điều hòa khiến cho đời sống tâm sinh lý của người mẹ phất triển tốt hơn bao
giờ hết. Nhưng điều quan trọng hơn cả là trong lúc cho con bú, người mẹ khám phá
ra chính mình – người mẹ thực sự làm mẹ. Hãnh diện tự tin. Và tình mẫu tử thiêng

liêng nảy nở ràng buộc mẹ con. Tình mẫu tử không chỉ có ở loài người mà còn phát
triển mạnh ở các loài có vú khác. Ta biết chuyện con khỉ mẹ liều chết cứu con. Ta
biết chuyện người ta bắt voi: chỉ cần lừa bắt chú voi con là voi mẹ riu ríu theo về sở
thú! Chưa có một con cọp, con voi, con khỉ khỏe mạnh nào nhờ con thú khác cho
con mình bú.
Cho bú sữa mẹ còn là một lối tiết kiệm thì giờ và tiết kiệm tiền bạc cho ngân quỹ
gia đình. Còn nhớ khi thi ra trường, một vị giáo sư già vui tánh của chúng tôi bảo
một sinh viên so sách sữa mẹ với sữa bò. Anh sinh viên kể không sót một yếu tố
nào nhưng vị giáo sư cứ lắc đầu cho là còn thiếu. Sau cùng ông ta cười, nói anh
quên so sách cái bình bú! Không có cái bình bù nào dù là thủy tinh hay cao su, đẹp
và tiện lợi hơn cái bình bú thiên nhiên!
Xin đừng hiểu lầm tôi quảng cáo cho sữa mẹ và khuyến khích việc cho bú sữa
mẹ. Không! Tôi không có ý làm việc đó bởi vì cho con bú sữa mẹ là một việc hiển
nhiên, dĩ nhiên, tự nhiên Nó là một thiên chức của người mẹ, một bản năng.
Không cần ai khuyến khích, không cần ai quảng cáo cho nó cả.
Những trở ngại:
Nhưng chắc có những trường hợp không thể cho bú sữa mẹ vì cớ này hay cớ
khác chứ? Có. Nhưng phải nói là rất hiếm. Ngay cả những bé sinh non, chưa đủ sức
nút sữa hay những trẻ sinh ra mang tật bẩm sinh như sứt môi, nứt vòm hầu không
thể nút được thì người ta vẫn nặn sữa mẹ ra đổ cho bé uống. Một vài trường hợp
tạm thời ngưng sữa mẹ như ví vú bị nứt nẻ, vú sưng, làm mủ phải đi khám bác sĩ,
uống thuốc cho lành bệnh rồi cho bé bú tiếp. Chỉ những trường hợp mẹ bị bệnh
nặng như đau tim, kinh phong, tâm thần hay các bệnh nhiễm trùng nặng khác, bác
sĩ bắt buộc phải ngưng cho bú vĩnh viễn hay không được cho bú một thời gian.
Dĩ nhiên phải chấp nhận một vài phiền
phức nho nhỏ khác khi cho bú mẹ như bé
đeo dính mẹ quá, quyến luyến mẹ quá khiến
mẹ khó rời xa lâu được. Đi lâu một chút sẽ bị
căng sữa Trong vài tuần lễ đầu, hiện tượng
căng sữa thường làm người mẹ bị đau nhức

chút đỉnh ở ngực và có thể bị đau bụng dưới
vì sự co thắt của tử cung. Nếu sữa căng
quá, có thể nặn bỏ bớt một ít là xong, còn sự
co thắt của tử cung lại giúp cho bà mẹ rất
nhiều vì sớm đưa tử cung về vị trí cũ. Thỉnh
thoảng bà mẹ sẽ nhảy nhổm vì bị bé cắn, nhất là những tháng bé bị ngứa nướu, lại
sắp mọc răng. Chỉ cần cho ngón tay vào miệng bé ngăn không cho bé cắn nữa và
bảo cho bé biết là “không được cắn”, bé sẽ hiểu.
Những trở ngại “lớn” cho việc bé bú sữa mẹ lại là “những thành kiến sai lầm”
của chính người mẹ hay những người xung quanh. Có bà lo ngại không đủ sữa cho
con bú vì có bộ ngực nhỏ. Sữa mẹ vốn là những tế bào tuyến vú vỡ ra mà thành.
Các tuyến vú chỉ phát triển mạnh trong thời kỳ mang thai nhất là vào giai đoạn cuối
của thai kỳ, từ tháng thứ 7 trở đi, và suốt thời kỳ cho con bú. Một bộ ngực nhỏ trong
thời con gái có thể trở thành bộ ngực lớn lúc con đang bú, không lo. Một người có
bộ ngực “đồ sộ” nhưng chứa toàn các tế bào mỡ lại chỉ có giá trị trình diễn, không
chắc sẽ có nhiều sữa. Thứ hai, nhiều bà than phiền mình ít sữa quá, sợ con bú
không đủ. Ta đã biết sữa mẹ tăng theo nhu cầu trẻ. Trẻ càng bú nhiều, sữa càng lên
nhiều. Trong lúc trẻ bú, có sự kích thích ở các tuyến nội tiết là điều kiện để tăng sữa.
Những ngày đầu, có khi những tuần đầu sau khi sinh sữa chưa lên đều lên đủ. Hãy
kiên nhẫn. Sữa chỉ bắt đầu lên từ ngày thứ ba, thứ tư sau khi sinh và lên từ từ cho
đến lúc trẻ bú không hết! Cứ cho bú đi, sữ sẽ có đủ. Thứ ba, có bà mẹ lo lắng cho
vóc dáng họ. Cho con bú sẽ bị “xệ”, béo mập, ngực chảy Trên thức tế, những
người có tuổi nào cũng thường bị các “tật” này, nhưng không chắc là các bà mẹ cho
con bú sẽ bị. Nhất là ở đứa con đầu lòng, người mẹ nhờ sinh con, nhờ cho con bú
mà phát triển trọn vẹn hết dáng nữ của họ. Họ dễ làm “mòn con mắt” thiên hạ như
tục ngữ đã nói. Tóm lại, cho bú hay không cho bú, nếu không biết giữ gìn, khi lớn
tuổi cũng bị các “tật” này như thường. Các nhà chuyên môn nhận thấy các bà mẹ
cho con bú không bao giờ bị mập nếu đừng hiểu lầm là phải ăn thêm ngoài nhu cầu
đích thực của mình để có nhiều sữa. Trong lúc cho con bú không cần phải ăn một
thực đơn đặc biệt hoặc ăn nhiều các chất đường, bột, có quá nhiều nặng lượng. Họ

cũng khuyên nên dùng một chiếc nịt vú thích hợp, nên tập thể dục bằng các động
tác nhẹ, nên đi bộ nhiều và nếu có thể nên bơi lội. Trở ngại lớn cuối cùng là đức phu
quân và bè bạn của bà mẹ. Có đức phu quân vì ích kỷ, vì thành kiến không muốn
cho vợ nuôi con bằng sữa mẹ, mất mát nhiều cho đời sống riêng tư. Những người
cha yêu con, biết rõ sự ích lợi của sữa mẹ sẽ khuyến khích cho bú sữa mẹ. Dĩ nhiên
bà mẹ phải tổ chức công việc cho bú mớm thế nào để không quá lệ thuộc vào đứa
con bỏ quên cha nó! Người ta nhận thấy là các ông cha ngày xưa được bú mẹ
cũng dễ chấp nhận cho con mình bú mẹ. Riêng bạn bè thì đôi khi có những lời nói ra
nói vào, người mẹ chỉ cần cương quyết một chút, thẳng thắn cho biết là mình muốn
nuôi con theo ý mình. Chính những người không biết đến nơi đến chốn, đua đòi văn
minh vật chất hão huyền là mối trở ngại cho các bà mẹ trẻ. Các bác sĩ nhi khoa
danh tiếng nhất của Âu Mỹ ngày nay đều khuyên các bà mẹ xứ họ làm giống như
các “bà mẹ quê” nước ta. Sinh con tự nhiên không cần đánh thuốc mê, không cần
“mổ đẻ” nữa. Sinh xong cho con gần mẹ ngay, giao con cho mẹ nuôi và cho con bú
sữa mẹ Chỉ còn thiếu điều khuyên nằm lửa nữa thôi. Dĩ nhiên các trẻ sinh non
tháng, thiếu ký, cũng được nằm trong lồng ấm áp, một hình thức nằm lửa vậy.
Cách cho bú:
Mới sinh, người mẹ chưa có sữa ngay đâu, chỉ
có một thứ sữa non (colostrum) nhiều chất đạm,
sinh tố A, và những kháng thể. Sữa non bú rất tốt.
Sữa thực sự sẽ lên ba bốn ngày sau đó, nhiều khi
phải kiên nhẫn cho bú vài tuần sữa mới lên nhiều
lên đủ. Bé sinh ra tự nhiên biết bú rồi, không cần ai
dạy cả. Không có một giờ giấc nhất định, một cân
lượng nhất định nào cho việc bú sữa mẹ. Bé muốn
bú bao nhiêu thì bú, bé muốn bú lúc nào cũng được.
Sữa mẹ dễ tiêu nên chừng 2 giờ, 2 giờ rưỡi đồng hồ
là bé đã đói. Mỗi ngày bé có thể bú từ 8 đến 12 lần.
Khi quen rồi thì cứ tới giời bé đòi bú và bú no là ngủ.
Những tuần lễ đầu, hình như bé chưa phân biết

được ngày và đêm. Bé thường ngủ vùi suốt ngày rồi
đêm thức bú mãi. Ráng chịu đựng một thời gian
ngắn rồi đâu vào đó. Mỗi cữ bú chỉ nên cho bé bú
một bên vú. Như vậy vú bên kia có thì giờ “chế tạo”
ra sữa. Trừ phi bé bú nhiều quá mà một bên vú không đủ sữa thì đành cho bú hai
bên. Mỗi cữ cũng không nên kéo dài quá 20 phút. Ngay trong 5 phút đầu, số sữa đã
cạn rồi và bé cũng đã no, 15 phút còn lại bé bú để giải trí đó thôi, bú cho đỡ ghiền
đó thôi. Tuy vậy, nếu ta bắt bé ngưng ngay sau 5 phút bú, bé bú chưa đã, sẽ bú tay
đó!
Các bé bú sữa mẹ, nhờ được thỏa thích nên ít bị tật bú tay như các bé bú sữa
bò.
Trong lúc cho bú, người mẹ nên tìm một thế ngồi tiện nghi để đỡ mệt mỏi. Lúc
bé bú cần để ý giữ đừng để “cả vú lấp miệng em”, bé sẽ bị ngạt thở. Đã có trường
hợp bé chết ngột vì mẹ ngủ quên rồi đó. Khi bé bú xong, nên nâng bé dậy vuốt hay
vỗ lưng giúp bé ợ hơi dễ dàng.
Trên thực tế, khi bú no, ta thấy bé có vẻ thỏa mãn, không khóc nhè đòi bú thêm
và thường ngủ ngay. Mỗi tháng cân bé một lần. Nếu bé lên cân đều thế là tốt.
Vệ sinh cho người mẹ:
− Người mẹ cho con bú không cần phải ăn một thực đơn đặc biệt, nhiều năng
lượng quá nhu cầu cần thiết. Nói cách khác là không cần ráng ăn thêm nếu không
thích ăn. Trong thời gian cho bú không nên uống rượu – dù là rượu con mèo hay
rượu thuốc – cà phê và trà đậm, hút thuốc lá Những thức ăn như tỏi, trái su, măng
có thể làm cho sữa đổi mùi. Các thứ thuốc uống cần thận trọng, chỉ uống theo toa
bác sĩ. (Trong lúc mang thai, nếu người mẹ ghiền ma túy thì con thường bị sinh non
và vừa mới sinh ra đã có những triệu chứng của một cơn ghiền nặng: lừ đừ, không
bú, ngáp dài, con ngươi nở lớn ). Trái lại nên dùng nhiều rau cải, trái cây, uống
nhiều nước – sữa càng tốt – giò heo hầm đu đủ cũng được. Vài loại thuốc có nhiều
sinh tố, khoáng chất dành cho người mẹ trong thời kỳ cho con bú uống cũng tốt. Ăn
toàn nước mắm kho tiêu, rất mặn, rất cay, lại uống ít nước như các cụ xưa không có
lợi cho sự lên sữa. Vì kiêng cữ quá đáng, người mẹ có thể bị thiếu sinh tố, nhất là

loại B1, đứa bé có thể mặc bệnh suy tim cấp do thiếu B1 – béri béri cardiaque – rất
dễ chết nếu không định bệnh đúng và điều trị kịp thời. Một bé bú sữa mẹ, khoảng từ
3 đến 6 tháng khỏe mạnh, bụ bẫm, đột nhiên làm mệt, khó thở, tím da và rên rỉ
không ngớt; khám thấy phổi tốt, nhiệt độ không cao, tim đập nhanh nhẹ, mạch yếu,
gan sưng lớn là phải nghĩ ngay đến bệnh này. Hỏi kỹ, nếu người mẹ thường bị nhức
mỏi, tê chân, có cảm giác kiến bò, phản xạ yếu, càng dễ định bệnh hơn. Chữa
đ1ung thuốc và đúng lúc, chỉ vài tiếng đồng hồ là khỏi bệnh. Không chữa đúng bé
chết. Dĩ nhiên những bệnh như thế sẽ không bao giờ xảy ra nếu người mẹ ăn uống
đầy đủ đừng kiêng khem!
− Vệ sinh tinh thần trong thời kỳ cho bú còn cần thiết hơn: Người mẹ cần có
một đời sống yên tĩnh, điều độ, vui tươi. Lo lắng, sỡ hãi, giận dữ, có thể làm mất
sữa, cạn sữa mau lẹ. Đang cho bé bú mà nổi cơn hoạn thư là sữa cạn liền! -
Người mẹ cho con bú thường có kinh trể và có không đều. Trong những ngày hành
kinh vẫn có thể cho bé bú như thường.
Trường hợp đang cho bé bú mà có mang trở lại thì hơi phiền phức một chút. Bé
sẽ phải ngưng sữa nhưng không nên ngưng một cách đột ngột mà phải cho bé bú
dặm từ từ. (Nhưng nên có kế hoạch sinh đẻ chứ!).
− Bé bú mẹ cũng như bé bú sữa bò đều phải được cho ăn thêm các thực phẩm
khác (xem Thực phẩm của bé). Từ tháng thứ tư bé ăn thêm bột. Trái cây còn được
ăn sớm hơn. Từ từ bé tập ăn rau cải, trứng, thịt, cá cho đủ các chất dinh dưỡng.
− Bé bú sữa mẹ đi tiêu trung bình 3 – 4 lần mỗi ngày. Có khi đi 5 – 7 lần cũng
không phải là tiêu chảy. Ngược lại, năm ba hôm mới đi cầu một lần cũng được coi là
bình thường. Phân bé hơi loãng, lợn cợn màu vàng, ra ngoài không khí một lúc hóa
xanh, có mùa chua, không sao cả!
Dứt sữa:
Vào lúc nào thì nên bỏ bú (cai sữa, dứt sữa)? Cái đó tùy, nhưng càng tranh thủ
cho bé bú mẹ được càng lâu, càng nhiều càng tốt! Nếu bà mẹ kẹt đi làm, bé sẽ phải
dứt sữa sớm, ngày từ tháng thứ sáu. Bé sẽ được bú dặm từ từ rồi dứt hẳn. Nếu
người mẹ có điều kiện thì bé có thể bú lâu hơn, đến 12 tháng hoặc 18 – 24 tháng.
Ngày trước các bà mẹ thường cho dứt sữa vào lúc thôi nôi (12 tháng). Có nhiều bé

đến ba bốn tuổi còn đeo cứng vú mẹ là không nên. Dứt sữa là một nghệ thuật vì
không những thường gây phiền phức cho bé mà còn cho cả mẹ bé nữa. Phải “có
can đảm” lắm mới dứt sữa nổi bé chứ không chơi đâu. Nguyên tắc là phải dứt sữa
từ từ: thay sữa mẹ một cữ nào đó bằng một bình sữa bò, bột vị ngọt, bột vị mặn,
cháo thịt cho đến lúc dứt hẳn.
* *
*
Có người cho rằng sữa mẹ là hình thức của một cuống rún nối dài. Không! Khác
xa chứ! Cuống rún chỉ là một ống dẫn chất bổ dưỡng từ người mẹ chuyền qua đứa
con để nuôi nó, còn sữa mẹ thì chính là thân xác mẹ, sữa mẹ chính là những tế bào
của mẹ vỡ ra mà thành. Ta không lấy làm lạ thấy bé bú sữa mẹ thường khỏe mạnh,
thông minh. Bé tìm thấy sự an toàn, lòng tự tin trong sữa mẹ, khi bú mẹ; và người
mẹ nữa cũng thấy lòng tự tin, sự an toàn khi được cho con bú. Tình mẫu tử nhờ đó
mà phát triển trọn vẹn. Cho nên dù sao, dù bận bịu thế nào cũng nên cố gắng cho
bé bú ít nhất là 6 tháng đầu.