Nghiên cứu về thuế và cải cách hệ thống thuế theo xu hướng hội nhập kinh tế quốc tế

MỤC LỤC
Danh mục các chữ viết tắt.................................................................................................4
Lời mở đầu ........................................................................................................................5
Chương I : Những vấn đề lý luận về thuế và cải cách hệ thống thuế theo xu
hướng hội nhập kinh tế quốc tế .................................................................7
1.1- Những vấn đề lý luận về thuế ....................................................................................7
1.1.1- Khái niệm, bản chất và chức năng của thuế.........................................................7
1.1.1.1- Khái niệm .......................................................................................................7
1.1.1.2- Đặc điểm ........................................................................................................8
1.1.1.3- Bản chất........................................................................................................10
1.1.1.4- Chức năng.....................................................................................................11
1.1.2- Phân loại thuế.....................................................................................................12
1.1.3- Các tiêu thức xây dựng hệ thống thuế................................................................14
1.2- Thuế và tiến trình hội nhập kinh tế quốc tế .............................................................18
1.2.1- Nội dung chính của hội nhập kinh tế quốc tế.....................................................18
1.2.2- Vai trò của thuế đối với tiến trình hội nhập kinh tế quốc tế ..............................18
1.3- Kinh nghiệm cải cách thuế ở một số nước trên thế giới theo xu hướng
hội nhập kinh tế quốc tế ..........................................................................................19
1.3.1- Cải cách thuế ở Trung Quốc ..............................................................................20
1.3.2- Cải cách thuế ở Đài Loan...................................................................................23
Cải cách thuế ở các nước ASEAN.....................................................................24 1.3.3-
Chương II : Thực trạng hệ thống thuế ở Việt Nam trong bối cảnh hội nhập
kinh tế quốc tế hiện nay..........................................................................29
2.1- Khái quát quá trình hình thành và phát triển hệ thống thuế ở Việt Nam.................29
2.1.1- Những mục tiêu, yêu cầu chủ yếu của cải cách hệ thống thuế
Việt Nam trong thời gian từ năm 1990 đến nay.................................................31
- 1 -


2.1.2- Nội dung cơ bản của cải cách thuế ở Việt Nam trong thời gian từ năm 1990

đến nay ..............................................................................................................34
2.1.2.1- Cải cách thuế bước I (thời kỳ từ năm 1990 đến năm 1999)........................35
2.1.2.2- Cải cách thuế bước II (thời kỳ từ năm 1999 đến nay ) ................................38
2.2- Thực trạng tiến trình hội nhập kinh tế quốc tế của Việt Nam .................................43
2.2.1- Các cam kết hội nhập của Việt Nam..................................................................45
2.2.2- Những kết quả đạt được và những tồn tại trong tiến trình hội nhập
kinh tế quốc tế khu vực và thế giới ...................................................................53
2.3- Thực trạng hệ thống thuế hiện hành của Việt Nam trong tiến trình
hội nhập kinh tế quốc tế ..........................................................................................57
2.3.1- Những cơ hội và thách thức của việc hội nhập kinh tế quốc tế
đối với lĩnh vực thuế...........................................................................................57
2.3.2- Nội dung cơ bản của hệ thống thuế Việt Nam trong tiến trình
hội nhập kinh tế quốc tế .....................................................................................61
2.3.3- Những kết quả đạt được của hệ thống thuế Việt Nam trong
tiến trình hội nhập kinh tế quốc tế......................................................................66
2.3.4- Những tồn tại của hệ thống thuế Việt Nam trong tiến trình
hội nhập kinh tế quốc tế .....................................................................................71
2.3.4.1- Về kết cấu hệ thống các sắc thuế .................................................................71
2.3.4.2- Về nội dung của các sắc thuế .......................................................................75
2.3.4.3- Về tổ chức quản lý thu thuế .........................................................................86
Chương III : Các giải pháp hoàn thiện hệ thống thuế Việt Nam
theo xu hướng hội nhập kinh tế quốc tế...............................................89
3.1- Bối cảnh quốc tế và trong nước tác động đến việc hoàn thiện
hệ thống thuế ở nước ta...........................................................................................89
3.1.1- Bối cảnh quốc tế.................................................................................................89
3.1.2- Bối cảnh trong nước...........................................................................................90
- 2 -


3.2- Một số vấn đề cần được quan tâm trong cải cách thuế theo xu hướng

hội nhập kinh tế quốc tế ...........................................................................................92
3.2.1- Mục tiêu, yêu cầu...............................................................................................92
3.2.2- Những nguyên tắc cần phải tuân thủ trong việc hoàn thiện
hệ thống thuế theo xu hướng hội nhập kinh tế quốc tế .....................................95
3.2.3- Những vấn đề cần tránh trong thực hiện cải cách thuế......................................97
3.3- Các giải pháp hoàn thiện hệ thống thuế Việt Nam theo xu hướng
hội nhập kinh tế quốc tế ..........................................................................................98
3.3.1- Về kết cấu hệ thống thuế....................................................................................98
3.3.2- Về nội dung các sắc thuế....................................................................................99
3.3.2.1- Thuế giá trị gia tăng .....................................................................................99
3.3.2.2- Thuế tiêu thụ đặc biệt.................................................................................103
3.3.2.3- Thuế xuất khẩu, thuế nhập khẩu ................................................................105
3.3.2.4- Thuế thu nhập doanh nghiệp......................................................................106
3.3.2.5- Thuế thu nhập cá nhân ...............................................................................107
3.3.2.6- Thuế nhà đất...............................................................................................110
3.3.2.7-
Thuế chuyển quyền sử dụng đất.................................................................111
3.3.2.8- Thuế tài nguyên..........................................................................................111
3.3.2.9- Thuế đăng ký tài sản...................................................................................112
3.3.2.10- Thuế bảo vệ môi trường ...........................................................................113
3.3.2.11- Thuế cố định.............................................................................................113
3.3.2.12- Thuế môn bài............................................................................................114
3.3.2.13- Về phí, lệ phí............................................................................................114
3.3.3- Về tổ chức quản lý thu thuế .............................................................................114
3.4- Các giải pháp hỗ trợ...............................................................................................121
Kết luận .........................................................................................................................123
Tài liệu tham khảo.........................................................................................................125
- 3 -

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT


ADB : Ngân hàng Phát triển Châu Á
AFTA : Khu vực mậu dịch tự do ASEAN
APEC : Diễn đàn Hợp tác Kinh tế Châu Á - Thái Bình Dương
ASEAN : Hiệp hội các nước Đông Nam Á
ASEM : Diễn đàn hợp tác Á - Âu
BTA : Hiệp định thương mại Việt - Mỹ
CEPT : Chương trình ưu đãi thuế quan có hiệu lực chung của các nước ASEAN
e- ASEAN : Hiệp định công nghệ thông tin của ASEAN
GTGT : Giá trị gia tăng
HNKTQT : Hội nhập kinh tế quốc tế
IMF : Quỹ tiền tệ quốc tế
MFN : Nguyên tắc tối huệ quốc
NK : Nhập khẩu
NSNN : Ngân sách Nhà nước
SEV : Hội đồng tương trợ kinh tế
SDĐNN : Sử dụng đất nông nghiệp
XK : Xuất khẩu
TNCN : Thu nhập cá nhân
TNDN : Thu nhập doanh nghiệp
TPHCM : Thành phố Hồ Chí Minh
TTĐB : Tiêu thụ đặc biệt
WB : Ngân hàng thế giới
WTO : Tổ chức Thương mại thế giới



- 4 -

LỜI MỞ ĐẦU

Trong thời đại ngày nay, toàn cầu hóa kinh tế đang trở thành xu thế khách quan,
lôi cuốn các nước, bao trùm hầu hết các khu vực, vừa thúc đẩy hợp tác, vừa tăng sức ép
cạnh tranh giữa các nền kinh tế. Trong điều kiện như vậy, một quốc gia có chính sách
thuế thích hợp sẽ nâng cao được hiệu quả sản xuất kinh doanh, đảm bảo nguồn thu cho
Ngân sách Nhà nước và đảm bảo độ an toàn trong quá trình hội nhập kinh tế.
Hội nhập kinh tế quốc tế tạo ra những cơ hội to lớn cho công cuộc công nghiệp
hóa, hiện đại hóa đất nước nhưng cũng mang đến những thách thức không nhỏ đối với
một nước đang phát triển ở trình độ thấp như nước ta hiện nay. Để tận dụng cơ hội và
để giảm thiểu những thách thức, Nhà nước phải sử dụng có hiệu quả những công cụ
quản lý kinh tế vĩ mô, trong đó thuế là một công cụ hết sức quan trọng.
Hệ thống thuế mới nước ta đã được ban hành từ năm 1990, qua một số lần sửa
đổi, bổ sung đã phát huy được nhiều tác dụng trong việc bảo đảm yêu cầu tăng thu cho
Ngân sách Nhà nước, góp phần quản lý và điều tiết vĩ mô nền kinh tế, thực hiện bình
đẳng, công bằng xã hội. Tuy nhiên, trong điều kiện hội nhập kinh tế quốc tế hiện nay,
hệ thống thuế nước ta bộc lộ nhiều bất cập, đặc biệt chưa phù hợp với thông lệ quốc tế,
nên cần được sửa đổi, bổ sung để chính sách thuế ngày càng hoàn thiện hơn, phù hợp
với tình hình kinh tế - xã hội đang có nhiều biến đổi đa dạng và phù hợp với xu thế hội
nhập kinh tế quốc tế hiện nay.
Vì vậy chọn đề tài “Các giải pháp hoàn thiện hệ thống thuế Việt Nam theo xu
hướng hội nhập kinh tế quốc tế” làm đề tài luận văn có ý nghĩa thiết thực, thời sự, cả
về lý luận và về thực tiễn. Mục đích của luận văn là nghiên cứu những vấn đề lý luận
về thuế và cải cách thuế của các nước trên thế giới, nghiên cứu những thách thức trong
tiến trình hội nhập kinh tế quốc tế của Việt Nam đối với lĩnh vực Thuế - Ngân sách,
phân tích thực trạng chính sách thuế hiện hành trong bối cảnh hội nhập, từ đó đề xuất
các giải pháp hoàn thiện hệ thống thuế phù hợp với thông lệ quốc tế.
- 5 -